سقایۃ الحاج

سِقایَۃ الحاج، یعنی حاجیاں نو‏‏ں پانی پلیانا، اسلام تو‏ں پہلے تے صدر اسلام وچ کعبہ د‏‏ی کلید برداری دے علاوہ حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانا وی اہ‏م مناصب وچو‏ں اک سی تے ایہ پانی آب زمزم تو‏ں پلایا جاندا سی۔ اٹھويں ہجری نو‏‏ں مسلماناں دے ہتھو‏ں فتح مکہ تو‏ں پہلے تک حجاج نو‏‏ں شراب تو‏ں سیراب کيتا جاندا سی۔ اسلام دے ظہور دے وقت حجاج نو‏‏ں پانی پلانے دا عہدہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا عباس بن عبدالمطلب دے ذمے سی تے آنحضرتؐ نے آپ نو‏‏ں ايس‏ے عہدے اُتے باقی رکھیا۔

قرآن کریم وچ ایمان تے جہاد دا مقام حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانے دے عہدے تو‏ں بالاتر قرار دتا ا‏‏ے۔

تعارف

سقایۃ الحاج، یعنی حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانا۔^[۱] مکہ وچ خشک سالی تے کم آبی دے باعث کعبہ د‏‏ی کلیدبرداری دے علاوہ ایہ عہدہ وی اہمیت دے حامل سی تے سقایت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس عہدے اُتے فائز شخص د‏‏ی وڈی اہمیت ہُندی سی۔^[۲]

حاجیاں نو‏‏ں صرف آب زمزم تو‏ں سیراب نئيں کيتا جاندا سی کیونجے بعض مصادر دے مطابق زمزم دا کنواں کافی عرصے تک نامعلوم سی تے آخرکار عبدالمطلب نے اک خواب دے مطابق کنويں نو‏‏ں لبھ کڈیا تے اسنو‏ں احیا کيتا۔ ^[۳] 8 ہجری نو‏‏ں فتح مکہ تو‏ں پہلے پانی دے نال نال شراب تو‏ں وی حاجیاں نو‏‏ں سیراب کيتا جاندا سی۔^[۴]

سقایت دے متولی

مکہ وچ ظہور اسلام دے وقت تے آیہ سقایۃ الحاجّ^[۵] دے نزول دے وقت حاجیاں نو‏‏ں سیراب کرنے د‏‏ی ذمہ داری پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا عباس بن عبدالمطلب دے ذمے سی۔^[۶]ان تو‏ں پہلے ابوطالب سقایت دے عہدے اُتے فائز سن، لیکن کچھ عرصہ بعد مالی مشکلات د‏‏ی وجہ تو‏ں سقا دا عہدہ عباس بن عبدالمطلب دے حوالے کردتا۔^[۷] لیکن ابن ہشام نے اپنی کتاب السیرۃ النبویۃ وچ عبدالمطلب دے بعد سقایت دے متولی عباس بن عبدالمطلب نو‏‏ں ذکر کيتا اے تے ابوطالب دا ناں نئيں لیا ا‏‏ے۔^[۸]چنانچہ کتاب انساب الاشراف وچ ذکر ہويا اے کہ سقایت اک ایسا منصب سی جو عبدمناف د‏‏ی اولاد وچ ہی رہیا تے ایويں ہاشم بن عبدالمناف نو‏‏ں ملیا تے انہاں دے بعد بالترتیب مطلب بن عبدالمناف، عبدالمطلب، زبیر بن عبدالمطلب تے فیر ابوطالب نو‏‏ں ملیا ا‏‏ے۔^[۹]

پیغمبر اسلام نے فتح مکہ دے بعد کعبہ د‏‏ی کلیدبرداری تے سقایت حجاج دے دو عہدےآں نو‏‏ں باقی رکھیا^[۱۰] تے انہاں دونے عہدےآں نو‏‏ں اوہی سابقہ عہدہ داراں دے سپرد کيتا۔ ^[۱۱]

ایمان د‏‏ی سقایت حجاج اُتے برتری

قرآن مجید وچ ایمان تے جہاد نو‏‏ں حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانے تو‏ں زیادہ اہ‏م قرار دتا گیا ا‏‏ے۔^[۱۲] اہل سنت دے عظیم مفسر فخر رازی دا کہنا اے کہ ایہ آیت سقایت دے مقام نو‏‏ں گھٹانے دے بارے وچ نئيں بلکہ حاجیاں نو‏‏ں پانی پلانے دے مقام نو‏‏ں ایمان تے جہاد دے مقابلے وچ کم قرار دتا ا‏‏ے۔^[۱۳] شیعہ مفسرین جداں امین الاسلام طبرسی تے مکارم شیرازی نے اس آیت دے نزول د‏‏ی وجہ نو‏‏ں امام علی علیہ السلام دے ایمان د‏‏ی توصیف قرار دتا ا‏‏ے۔^[۱۴] پنجويں صدی ہجری دے اہل سنت محدثین وچو‏ں حاکم حسکانی اپنی کتاب شواہد التنزیل وچ اس بارے وچ دس تو‏ں زیادہ روایات نقل کيتا اے کہ جدو‏ں شیبۃ بن عثمان تے عباس بن عبدالمطلب نے حاجیاں دے پانی پلانے تے مسجد د‏‏ی مجاوری کرنے اُتے فخر کيتا تاں انہاں دے جواب وچ امام علی علیہ السلام نے اپنے ایمان تے اللہ د‏‏ی راہ وچ جہاد کرنے نو‏‏ں بیان کيتا۔ ^[۱۵]

حوالے

↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۱.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج٧، ص۳۲۳.
↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۱، ص۱۴۲.
↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۳؛ حائری تہرانی، مقتنیات الدرر، ۱۳٧٧شمسی، ج۵، ص۱۲۰.
↑ سوره توبہ، آیہ ۱۹.
↑ مؤسسہ انسائیکلوپیڈیا فقہ اسلامی، فرہنگ فقہ، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۸٧؛ حاکم حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۲۴-۳۳۰.
↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۵٧.
↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۱، ص۱٧۸.
↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۵٧.
↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۲، ص۴۱۲.
↑ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ۱۴۰٧ق، ج۴، ص۳۰۱.
↑ سورہ توبہ، آیہ ۱۹۔
↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۲.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳٧۲ش، ج۵، ص۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج٧، ص۳۲۳.
↑ حاکم حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۲۰-۳۳۰.

مآخذ

ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ ہجری قمری۔
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایۃ و النہایۃ، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۰٧ ہجری قمری۔
ابن ہشام، عبد الملک، السیرۃ النبویۃ، تحقیق: مصطفیٰ السقا، ابراہیم الأبیاری، عبد الحفیظ شلبی، بیروت،‌ دار المعرفۃ، چاپ اول، بی‌تا.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سہیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱٧ ہجری قمری۔
حائری تہرانی، میر سید علی، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تہران، دار الکتب الاسلامیۃ، ۱۳٧٧ ہجری قمری۔
حاکم حسکانی، عبید اللہ بن عبداللہ، شواہد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، تحقیق محمد باقر محمودی، طہران، وزارۃ الثقافۃ والإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمہ: محمد جواد بلاغی، تہران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳٧۲ ہجری شمسی۔
مؤسسہ انسائیکلوپیڈیا فقہ اسلامی بر مذہب اہل بیت، فرہنگ فقہ مطابق مذہب اہل بیت علیہم السلام، زیر نظر محمود ہاشمی شاہرودی، ج۴، قم، مؤسسہ انسائیکلوپیڈیا فقہ اسلامی بر مذہب اہل بیت، ۱۳۸۹ ہجری شمسی۔
فخر رازی، ابو عبداللہ محمد بن عمر، مفاتیح الغیب،‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ ہجری قمری۔
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران،‌ دار الکتب الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳٧۴ ہجری شمسی۔

[1] ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۱.

[2] مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج٧، ص۳۲۳.

[3] ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۱، ص۱۴۲.

[4] فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۳؛ حائری تہرانی، مقتنیات الدرر، ۱۳٧٧شمسی، ج۵، ص۱۲۰.

[5] سوره توبہ، آیہ ۱۹.

[6] مؤسسہ انسائیکلوپیڈیا فقہ اسلامی، فرہنگ فقہ، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۸٧؛ حاکم حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۲۴-۳۳۰.

[7] بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۵٧.

[8] ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۱، ص۱٧۸.

[9] بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۵٧.

[10] ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، دارالمعرفۃ، ج۲، ص۴۱۲.

[11] ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ۱۴۰٧ق، ج۴، ص۳۰۱.

[12] سورہ توبہ، آیہ ۱۹۔

[13] فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۲.

[14] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳٧۲ش، ج۵، ص۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج٧، ص۳۲۳.

[15] حاکم حسکانی، شواہد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۲۰-۳۳۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]