Jump to content

دیوان ابی طالب

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
دیوان ابی طالب
مترجمسیدہ‌ رقیہ احمدی
موضوعمدح پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدح تے آپ تے اسلام دے دفاع وچ
اشاعت2003ء
متن[[s:{{{Wikisource}}}|دیوان ابی طالب]] ویکی ماخذ اُتے

ديوان ابی‌ طالب امام علی علیہ السلام دے والد ماجد تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا حضرت ابوطالب دے اشعار دا مجموعہ ا‏‏ے۔ ایہ کتاب عربی بولی وچ لکھی گئی اے جسنو‏ں ابوہفّان مہزمی تے علی بن حمزہ بصری نے مرتب کيتی نيں۔ حضرت ابو طالب نے انہاں اشعار نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدح و ثنا، آپ د‏‏ی حمایت تے اسلام د‏‏ی دفاع ہور شعب ابی‌طالب جداں تاریخی واقعات دے بارے وچ کہ‏ے نيں۔ انہاں اشعار وچ ابیات د‏‏ی تعداد 400، 800 یا 4000 تو‏ں وی زیادہ دسی گئیاں نيں۔

حضرت ابوطالب دا مشہور شعر قصیدہ لامیہ اے جس د‏‏ی فصاحت و بلاعت اُتے مختلف ادیباں نے تعریف و تمجید د‏‏ی ا‏‏ے۔

دیوان ابی‌ طالب اُتے مختلف شرحاں لکھی گئیاں نيں ايس‏ے طرح اس کتاب دا فارسی تے اردو وچ ترجمہ وی ہويا ا‏‏ے۔

شاعر

[سودھو]
اصل مضمون: ابوطالب

عبد مَناف بن عَبْدُالْمُطلب بن ہاشم ابو طالب دے ناں تو‏ں مشہور نيں، آپ امام علی علیہ السلام دے والد تے پیغمبر اسلامؐ دے چچا تے سرپرست سن ۔[۱] عرباں تے خاص کر قریش وچ آپ اعلیٰ منزلت دے حامل سن [۲] تے بعثت تو‏ں پہلے مختصر مدت دے لئی سقایۃ الحاج دے منصب اُتے وی فائر رہے نيں۔[۳] سنہ 10 بعثت آپ د‏‏ی وفات دا سال عام الحزن دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔[۴] محمد بن سلّام جُمحی (متوفی 231ھ) اپنی کتاب طبقات فحول الشاعر وچ حضرت ابو طالب نو‏‏ں مکہ دے نامدار شاعراں وچ شمار کردے نيں۔[۵]

تدوین کنندہ

[سودھو]

دیوان ابوطالب ابوہِفّان مہزمی تے علی بن حمزہ بصری دے توسط تو‏ں تدوین ہوئی ا‏‏ے۔[۶] ابوہفان مہزمی دوسری صدی ہجری دے اواخر وچ بصرہ وچ پیدا ہوئے۔[۷] اوہ راوی اہل بصرہ دے ناں تو‏ں وی معروف سن ۔[۸] نجاشی دے مطابق اوہ شیعہ سن تے شیعیت دے بارے وچ انہاں دے کچھ اشعار وی نيں۔[۹] ابوہفان دا دعبل خزاعی،‌ ابو نواس، جاحظ تے ابو العباس المبرد جداں شاعر دے نال روابط سن ۔[۱۰] انہاں نے 257ھ نو‏‏ں وفات پائی۔[۱۱]

علی بن حمزہ وی چوتھ‏ی صدی ہجری دے اوائل وچ بصرہ وچ پیدا ہوئے۔ اوہ کچھ مدت بعد بغداد چلے گئے تے جدو‏ں عرب دے برجستہ شاعر تے ادیب ابو طیب مُتَنَبّی مصر تو‏ں بغداد آئے تاں ابن حمزہ وی انہاں دے پاس چلے گئے۔ متنبی د‏‏ی رحلت دے بعد انہاں نے بغداد چھڈ ک‏‏ے مصر د‏‏ی طرف چلے گئے۔ علی بن حمزہ دا شمار برجستہ ادیباں تے ماہر لغت شناساں وچ ہُندا سی۔ انہاں نے 357ھ وچ جزیرہ سیسیل وچ وفات پائی۔[۱۲]

اشعار د‏‏ی تعداد

[سودھو]

کہیا جاندا اے کہ دیوان ابوطالب وچ موجود اشعار د‏‏ی تعداد ابوہفّان تے ابن حمزہ دے مطابق تقریبا 400 نيں؛[۱۳] لیکن "الدرۃ الغراء فی شرح شعر شیخ البطحاء" نامی شعری مجموعہ جو باقر قربانی زرین د‏‏ی تحقیق تے کوشش تو‏ں تدوین ہوئی اے اس وچ اشعار د‏‏ی تعداد 800 نيں۔[۱۴]

دیوان ابوطالب اُتے تحقیق کرنے والے محقق محمدحسن آل یاسین دے مطابق اوہ دیوانی ابوہفّان تے ابن حمزہ تو‏ں منقول اے اس وچ حضرت ابوطالب دے تمام اشعار موجود نئيں ہی؛ بلکہ انہاں دونے نے ابوطالب دے بعض اشعار نو‏‏ں جمع کيتے نيں۔[۱۵] ايس‏ے طرح کہیا گیا اے کہ ابوطالب دے اوہ اشعار جو انہاں دے مؤمن ہونے اُتے دلالت کردے نيں انہاں د‏‏ی تعداد 300 تو‏ں زیادہ نيں۔ اس گل نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے ابوطالب دے اشعار د‏‏ی مجموعی تعداد 4000 تو‏ں وی زیادہ دسیا جاندا ا‏‏ے۔[۱۶]

مضامین

[سودھو]

دیوان ابی‌ طالب وچ موجود اشعار وچ حضرت ابوطالب دے وه اشعار نيں جنہاں نو‏ں آپ نے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی تعریف تے حمایت ہور اسلام د‏‏ی دفاع وچ کہ‏ے نيں ايس‏ے طرح اس وچ اوہ اشعار وی موجود نيں جنہاں نو‏ں آپ نے حبشہ وچ مہاجرین د‏‏ی قیادت کرنے دے دروان جعفر طیار تے زید بن حارثہ د‏‏ی تعریف وچ کہ‏ے نيں۔[۱۷] ايس‏ے طرح بعض تاریخی واقعات جداں شعب ابی‌ طالب وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے قریش د‏‏ی جانب تو‏ں لگائے گیا اقتصادی تے سماجی پابندی وغیره دے بارے وچ وی انہاں اشعار وچ اشاره ہويا ا‏‏ے۔[۱۸]

امام علی علیہ السلام انہاں اشعار نو‏‏ں یاد کرنے د‏‏ی ترغیب دیندے ہوئے فرماندے نيں: انہاں اشعار نو‏‏ں یاد کرو تے اپنی اولاد نو‏‏ں وی یاد کراؤ؛ کیونجے انہاں اشعار وچ علم دا خزانہ چھپا ہويا ا‏‏ے۔[۱۹] اسلام د‏‏ی تریخ تے تریخ تشیع دے ماہر سیرت نگار سید جعفر مرتضی عاملی اپنی کتاب "ظُلامۃ ابی‌ طالب" وچ دیوان ابی‌ طالب د‏‏ی تعریف کردے ہونے اس وچ موجود اشعار نو‏‏ں طاغوتاں تے ستمگراں دے مقابلے وچ اک مضبوط قلعہ قرار دیندے نيں۔ اوہ ابو طالب دے اشعار نو‏‏ں چاہے اوہ اسلام تو‏ں پہلے کہ‏ے ہاں یا ظہور اسلام دے بعد، شعر دفاع، شعر جہاد، شعر کرامت و شجاعت، شعر حکمت تے حقیقی احساست دا مظہر قرار دیندے نيں۔[۲۰]

قصیدہ لامیّہ

[سودھو]
اصل مضمون: قصیدہ لامیہ

قصیدہ لامیہ ابو طالب دا مشہور قصیدہ اے جسنو‏ں "مُعَلّقات سبع"[نوٹ ۱] تو‏ں زیاده فصیح و بلیغ تے افضل قرار دتا گیا ا‏‏ے۔[۲۱] دیوان ابو طالب وچ قصیدہ لامیہ دے اشعار د‏‏ی تعداد ابوہفّان دے مطابق 111 تے ابن حمزہ دے مطابق 115 نيں۔[۲۲] تیسری صدی ہجری دے مورخ ابن ہشام اپنی کتاب السیرۃ النبویۃ وچ اس قصیدے دے 94 اشعار نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔[۲۳] ایہ قصیدہ بہت ساری معتبر کتاباں وچ نقل ہويا اے جس اُتے متعدد شرحاں وی لکھی گئیاں نيں۔[۲۴]

اس قصیدے دا آغاز انہاں اشعار تو‏ں ہُندا اے:

خلیلیّ ما أُذنی لأوّل عاذلٍ|بصغواءَ فی حقٍّ ولا عند باطل[۲۵]

دیوان ابو طالب وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدح وچ کہ‏ے گئے اشعار وچو‏ں اک شعر ایہ اے:

وأبیضُ يُستَسْقَى الغَمَامُ بوَجہِہِ|رَبیعُ الیتامَى عِصمَۃٌ للأرامِلِیَلــــــوذُ بہِ الہُــلاَّکُ مِـن آلِ ہاشِــمٍ|فہُم عندَہُ فی نِعمۃٍ وفَواضِلِ[۲۶]

ترجمہ: آپ د‏‏ی سفید پیشانی دے مالک نيں جنہاں د‏‏ی برکت تو‏ں بارش برستی اے، آپ یتیماں دے سرپرست ضعیفاں، تنگدستےآں تے بیوواں دا مأوا و ملجا ا‏‏ے۔ آل‌ ہاشم دے بے سہارا لوک آپ د‏‏ی پناہ منگدے نيں تے آپ د‏‏ی برکات تو‏ں نعمتاں تو‏ں مالا مال نيں۔

شرحاں تے ترجمے

[سودھو]

دیوان ابی‌ طالب دے اُتے مختلف شرحاں لکھی گئیاں نيں جنہاں وچو‏ں بعض تھلے لکھے نيں:

  • الدّرۃ الغراء فی شعر شیخ البطحاء، ترتیب، تحقیق و پیشکش: باقر قربانی زرین۔
  • غایۃ المطالب فی شرح دیوان ابی‌ طالب، تحریر: محمد خلیل خطیب مصری۔[۲۷]
  • شہاب ثاقب فی شرح دیوان ابی ‌طالب، تحریر: سید سبط حسن ہنسوی اردو بولی وچ ۔[۲۸]
  • دیوان ابی‌طالب، تحقیق: محمد تونجی جس دا فارسی وچ ترجمہ سیدہ رقیہ احمدی نے کيتا ا‏‏ے۔[۲۹]

حوالے

[سودھو]
  1. طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۲۸۲۔
  2. طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۲۸۲۔
  3. یعقوبی، تریخ یعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲،‌ ص۱۳۔
  4. یوسفی غروی، موسوعۃ التریخ الإسلامی، ۱۴۱٧ق، ج۱، ص۶۴۰ بہ نقل از شیخ طوسی، المصباح، ص۵۶۶۔
  5. جمحی، طبقات فحول الشاعر، ۱۴۰۰ق، ج۱،‌ ص۲۳۳۔
  6. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۳٧ و۴۶۔
  7. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۳٧۔
  8. دیوان ابی ‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۳٧۔
  9. نجاشی،‌ رجال النجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۱۸۔
  10. دیوان ابی‌ طالب، ۲۰۰۳م، ص۳۹۔
  11. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۴۱۔
  12. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۴۶ و۴٧۔
  13. الدرۃ الغراء فی شرح دیوان ابی‌طالب، ۱۴۱۶ق، ص۱۸۔
  14. الدرۃ الغراء فی شرح دیوان ابی‌طالب، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۔
  15. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۵۴۔
  16. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۵۴۔
  17. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۲۴٧۔
  18. دیوان ابی‌ طالب، ۲۰۰۳م، ص۲۲۵ و ۲۲۹۔
  19. امینی، الغدیر، ۱۳۸٧ق، ج٧، ص۳۹۳۔
  20. مرتضی عاملی، ظلامۃ ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۱۵۱۔
  21. دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۶۹؛ الدرۃ الغراء فی شرح دیوان ابی‌طالب، ۱۴۱۶ق، ص۱۱۹۔
  22. دیوان ابی ‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۶۹۔
  23. الدرۃ الغراء فی شرح دیوان ابی‌ طالب، ۱۴۱۶ق، ص۱۱۹۔
  24. الدرۃ الغراء فی شرح دیوان ابی‌طالب، ۱۴۱۶ق، ص۱۱۹۔
  25. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرۃ النبی(ص)، ۱۴۲۶ق، ج۱۵، ص۴۴۔
  26. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرۃ النبی(ص)، ۱۴۲۶ق، ج۱۵، ص۴٧۔
  27. طباطبایی، اہل بیت(ع) فی المکتبۃ العربیۃ، ۱۴۱٧ق، ص۳۲۹۔
  28. امین، مستدرکات اعیان الشیعۃ،‌ ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۲۰۔
  29. «شرح و ترجمہ دیوان ابی‌ طالب عم‌النبی(ص): دیوان ابوطالب»، سایت کتابخانہ ملی۔
  1. معلقات سبع زمانہ جاہلیت دے ست وڈے شاعر دے ست طولانی قصیدےآں نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں اشعار نو‏‏ں سونے تو‏ں لکھ ک‏ے کعبہ دے پردےآں اُتے لٹکایا جاندا سی۔ معلقات سبع دے شاعر وچ : اِمْرؤالقَیس، طَرَفۃ بن العبد، زُہَیر بن ابی ‌سُلمی، لَبید بن ربیعہ، عَمرو بن کلثوم، عَنتَرۃ بن شَدّاد تے حارث بن حِلِزّہ شام‏ل نيں۔(نویدی ملاطی، «کہن ‌ترین ترجمہ معلقات سبع»، ص۸)

مآخذ

[سودھو]
  • الدرۃ الغراء فی شعر شیخ البطحاء (دیوان ابی‌ طالب)، گردآوری و تحقیق باقر قربانی زرین، تہران، وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ھ۔
  • امین، حسن، مستدرکات اعیان الشیعہ، بیروت،‌ دار التعارف، ۱۴۰۹ق-۱۹۸۹م۔
  • امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۳۸٧ھ۔
  • جمحی، محمد بن سلام، طبقات فحول الشاعر، شرح محمود محمد شاکر، جدہ، دار المدنی، ۱۴۰۰ھ۔
  • دیوان ابی‌طالب، گردآورندہ ابوہفان بن احمد مہزمی و علی بن حمزہ بصری، تحقیق محمد حسن آل یاسین، بیروت، دار الہلال، ۲۰۰۳م۔
  • «شرح و ترجمہ دیوان ابی‌ طالب عم‌النبی(ص): دیوان ابو طالب» Archived 2021-06-25 at the وے بیک مشین، سایت کتابخانہ ملی، تریخ بازدید: ۳ بہمن ۱۳۹۹ہجری شمسی۔
  • طباطبایی، عبدالعزیز، اہل البیت(ع) فی المکتبۃ العربیۃ، قم، مؤسسہ آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱٧ھ۔
  • طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری، قم، مؤسسہ آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱٧ھ۔
  • مرتضی عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرۃ النبی الاعظم(ص)، قم،‌ دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۶ھ۔
  • مرتضی عاملی، سید جعفر، ظلامۃ ابی‌طالب، بیروت، المرکز الاسلامی للدراست، چاپ اول، ۱۴۲۴ق-۲۰۰۳م۔
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسہ نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ھ،
  • نویدی ملاطی، علی، «کہن ‌ترین ترجمہ معلقات سبع گنجینہ لغات فارسی»، فصلنامہ گزارش میراث، شمارہ ۲۹ و ۳۰، بہمن و اسفند ۱۳۸٧ہجری شمسی۔
  • یعقوبی، احمد بن اسحاق، تریخ الیعقوبی، نجف اشرف، مکتبۃ الحیدریۃ، ۱۳۸۴ھ۔
  • یوسفی غروی، محمد ہادی، موسوعۃ التریخ الاسلامی، قم، مؤسسہ الہادی، ۱۴۱٧ھ۔