قبرستان وادی السلام

نجف وچ قبرستان وادی السلام دی اک تصویر

قبرستان وادی السلام عراق دے شہر نجف اشرف وچ اک وڈا تے تاریخی قبرستان ا‏‏ے۔ جس دی فضیلت روایات وچ ذکر ہونے دی وجہ اوہ شیعاں دے درمیان مذہبی اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ بعض روایات دے مطابق، ایہ قبرستان بعض انبیاء و صالحین دی رجعت دا مقام اے تے دوسری روایات دے مطابق کوئی وی مومن دنیا دے کسی وی خطے وچ وفات پاندا اے تو اوہدی روح ایتھ‏ے آندی ا‏‏ے۔ وادی السلام دے شہر نجف وچ واقع ہونے، جتھ‏ے شیعاں دے پہلے امام حضرت علی علیہ السلام دا روضہ اے، دی وجہ تو‏ں اس دا مرتبہ ہور ودھ جاندا ا‏‏ے۔ عراق وچ عتبات عالیات دی زیارت کرنے والے حضرات اس قبرستان دی وی زیارت کردے نيں۔ انبیاء ما سبق وچو‏ں دو نبی حضرت ہود (ع) تے حضرت صالح (ع) دی طرف منسوب قبراں تے بعض ائمہ معصومین علیہم السلام دے نام تو‏ں منسوب مقامات وی اس قبرستان وچ واقع نيں۔

وادی السلام عراق دے مذہبی شہر نجف اشرف وچ واقع دنیا دا سب تو‏ں وڈا تے بہت قدیمی مسلم قبرستان ا‏‏ے۔ اس وچ بوہت سارے انبیا عظام، اولیاء الہی، علما کرام مدفون نيں۔ اس قبرستان وچ 50 لکھ افراد مدفون نيں۔^[۱]

صدیاں تو‏ں پاکستان، بھارت، ایران، لبنان تے عراق دے علاوہ ہور ملکاں تو‏ں لوگ اپنے مرحومین نو‏‏ں اس قبرستان وچ دفن کرنے دے لئی لے جاندے رہے نيں۔اسئ قبرستان وچ حصرت صالح تے حضرت ھود بھئ مدُفن نيں ہور مشہور اے کہ جدو‏ں بھئ ایتھ‏ے بارش ہندی اے تے بارش دا پانئ قبرستان وچ موجود جس جس پتھر اُتے پیندا اے اوہ درنجف نامئ پتھر وچ تبدیل ھو جاندا اے

وادی السلام دا منظر

نجف وچ مدفون علما شیعہ

(ناماں دی حروف تہجی دے اعتبار نال ترتیب)

الامام السید ابوالحسن بن محمد الاصفهانی

السید حسین بروجنی الاصفهانی

السید ابراهیم بن السید محمد شبر

السید ابراهیم بن محمد الغریفی

السید ابوالحسن بن السید اسد الله الفالی

السید ابوالقاسم بن السید علی اکبر الخوئی

السید احمد المعروف باغا امام بن حسین الجزائری التستری

السید احمد بن رضی المستنبط

السید اسماعیل بن السید حسن السدهی الاصفهانی

السید اسماعیل بن السید حیدر الموسوی الصدر

السید آقا حسین القمی

السید آقا حسین بن السید عباس الاشکوری

السید جعفر بن السید محمد حسن آل ربیع الحسینی

السید جعفر بن محمد المرعشی

السید جعفر بن محمد رضا الجزائری

السید جواد بن السید حسین الاشکوری

السید حسن الاصفهانی

السید حسن البجنوردی

السید حسن الخلخالی

السید حسن بن السید جبر الموسوی

السید حسون السید علی کمونه

السید حسین الدسید علی السید ابوطالب الحسینی النجفی

السید حسین بن اسماعیل آل علی الشاهرودی

السید حسین بن السید محمود الیزدی

السید خضر بن علی القزوینی

السید زین العابدین الموسوی الخلخالی

السید عباس بن محمد شبر

السید عبد علی بن السید عبد الرزاق الحلو

السید عبد الحسین شرف الدین العاملی

السید عبد الحمید بن السید عبد الهادی الحبوبی

السید عبد الرزاق بن علی الحلوی

السید عبد الرسول الطالقانی

السید عبد الرسول بن السید محمد حسین الخرسان

السید عبد السلام الموسوی الجزائری

السید عبد الصاحب بن محمد شبر

السید عبد الصمد الشوشتری الجزائری

السید عبد الغفار بن السید یوسف الحسینی المازندرانی

السید عبد الکریم بن السید حسین الحمامی

السید عبد الله بن السید اسماعیل البهبهانی الغریفی

السید عبد المجید الخوئی

السید عبد المحسن علی خان

السید عبد الهادی الحبوبی

السید عبد الهادی الخرسان

السید عبد الہادی بن السید موسی الخرسان

السید عبد الہادی بن السید اسماعیل الشیرازی

السید عبود السید احمد کمونه

السید عدنان بن السید شبر الغریفی

السید عزیز الله الدرکئی

السید علی اکبر بن السید هاشم الخوئی

السید علی الحسینی الحائری

السید علی الخوئی

السید علی الداماد

السید علی بن السید حسین السرابی النجفی

السید علی بن السید محمد شبر

السید علی بن السید هادی بحر العلوم

السید علی بن محمد الموسوی

السید علی بن محمد الموسوی النوری

السید عیسی آل کمال الدین

السید محسن بن السید علی الجلالی الحائری

السید محسن بن السید محمد الغریفی

السید محمد السید اسد الله الاشکوری

السید محمد السید جعفر الکاظمی الموسوی

السید محمد باقر بن السید حسین القمی

السید محمد باقر بن السید علی الاحسانی الشخص

السید محمد باقر بن السید علی علوی طهرانی

السید محمد بن السید زین العابدین الموسوی الخلخالی

السید محمد بن السید عبد المحسن الحلو

السید محمد بن السید محمد باقر الحسینی الفیروز بادی

السید محمد بن السید محمد کاظم الیزدی

السید محمد بن جعفر شبر

السید محمد بن عبد الله البهبهانی الغریفی

السید محمد تقی الخوئی

السید محمد جواد بن السید محسن الموسوی الغریفی

السید محمد جواد بن محمد تقی الطباطبائی التبریزی

السید محمد حسن فضل الله الحسنی

السید محمد رضا القزوینی

السید محمد رضا بن السید هدایت الله دستغیب الشیرازی

السید محمد سعید الحبوبی

السید محمد سعید بن محمد الحکیم

السید محمد صادب بن محمد مهدی الصدر

السید محمد طاہر بن السید محمد علی السند الشیرازی

السید محمد علی الواعظ

السید محمد علی بن السید صالح القزوینی

السید محمد علی بن السید عبد الله خلیف] الموسوی الاحسائی

السید محمد علی بن محسن الموسوی الغریفی

السید محمد کاظم بن السید عبد العظیم الیزدی

السید محمد ناظم الشریعه البهبهانی

السید محمد نعیم الدین بن السید عباس شبر

السید محمد هادی بن السید ناظم الشریعه البهبهانی

السید محمود الشاهرودی

السید محمود بن السید ابو الفضائل الحسینی الزنجانی

السید محمود بن السید عبد المحسن الحلو

السید محمود بن السید محمد کاظم الیزدی

السید محمود بن مهدی الحکیم

السید مصطفی بن روح الله الخمینی

السید مهدی السید محمد الامامی الهاشمی

السید میر الحسینی البادکوبی

السید نصر الله بن رضی الموسوی المستنبط

السید نصر الله بن صدر العلماء الهمدانی الشهیر (بنی صدر)

السید نوری السید محسن الصافی

السید هادی الطباطبائی الحکیم

السید هادی بن حسین الصائغ

السید هاشم بن السید علی کمون

السیید محمد مهدی بن السید صالح الکیشوان القزوینی الکاظمی

الشیخ احمد بن محمد الاردبیلی المعروف بالمقدس الاردبیلی

الشیخ احمد بن محمد مهدی النراقی

الشیخ احمد بن هادی الطرفی

الشیخ اسماعیل بن محمد علی المحلاتی

الشیخ الاعظم مرتضی بن محمد امین الانصاری

الشیخ جعفر بن احمد البدیری

الشیخ جعفر بن الحاج محمد النقدی

الشیخ جعفر بن الحسین الشوشتری

الشیخ جعفر بن الشیخ باقر محبوبه

الشیخ جواد بن الشیخ موسی ابو خمسین

الشیخ حسن بن الشیخ احمد البدیری

الشیخ حسن بن الشیخ محمد جواد الحولاوی

الشیخ حسن بن علی الخاقانی

الشیخ حسن بن علی الشیخ عبد الرضا السهلانی

الشیخ حسون الشیخ سعید الوائلی

الشیخ حسین بن علی الحلی

الشیخ خضر بن عباس الدجیلی

شیخ رجب علی بن غریب پاکستانی

الشیخ رحمۃ الله بن الشیخ جواد الظالمی

الشیخ رفیع بن زفیع الرشتی

الشیخ رفیع ثقۃ الاسلام رشتی

الشیخ ضیاء الدین العراقی

الشیخ ضیاء الدین دری

الشیخ عباس الخویبراوی الناصری

الشیخ عباس بن محمد رضا القمی

الشیخ عبد علی بن محمد حسین الماجدی

الشیخ عبد الحسین البشیری

الشیخ عبد الحسین البغدادی

الشیخ عبد الحسین بن الشیخ محمد علی البهبهانی

الشیخ عبد الرضا بن الشیخ جواد السهلانی

الشیخ عبد العزیز بن عبد الصاحب الغریباوی

الشیخ عبد الکاظم بن محمود الغبان

الشیخ عبد الکریم بن محمد رضا الزنجانی

الشیخ عبد الله آل زایر دهام

الشیخ عبد الله المازندرانی

الشیخ عبد الله بن محمد السبیتی العاملی

المیرزا الشیخ علی بن الشیخ عبد الحسین الایروانی

الشیخ علی بحر العلوم رفیع الکیلانی

الشیخ علی بن الشیخ محمد صالح آل زایر دهام

الشیخ علی بن حسین الصغیر

الشیخ علی بن محمد حسین الکرباسی

الشیخ علی بن محمد حسین النائینی

الشیخ علی لاهیجانی بهمدانی

الشیخ فتح الله بن محمد جواد النمازی الاصفهانی (شیخ الشریعه)

الشیخ کاظم بن حسن سبتی السهلانی

الشیخ کاظم بن طاہر السودانی

الشیخ کاظم علی الکشمیری

المیرزا محمد حسن الاشتیانی

میرزا محمد حسن الشیرازی المعروف بالمجدد الشیرازی

المیرزا محمود بن المیرزا ابراهیم الشیرازی

الشیخ محمد ابراهیم بن علی الکرباسی

الشیخ محمد آل زایر دهام

الشیخ محمد الباقر بن محمد آل زایر دهام

الشیخ محمد باقر القاموسی

الشیخ محمد باقر بن محمد مهدی الزنجانی

الشیخ محمد بن الشیخ عبد الرضا السهلانی

الشیخ محمد بن الشیخ علی لاهیجانی الغروی

الشیخ محمد بن حسن الخاقانی

الشیخ محمد بن طاہر السماوی

الشیخ محمد بن فضل علی الشرابیانی

الشیخ محمد جواد البلاغی

الشیخ محمد جواد الحجامی

الشیخ محمد جواد بن الشیخ محمود مغنیه

الشیخ محمد جواد بن محمد الایروانی

الشیخ محمد حسن دکسن

الشیخ محمد حسین الاصفهانی الکمبانی

الشیخ محمد حسین النائینی

الشیخ محمد طه بن الشیخ مهدی نجف

الشیخ محمد علی الاردوبادی

الشیخ محمد علی الخراسانی النجفی

الشیخ محمد علی بن حسن الجمالی الخراسانی الکاظمی

الشیخ محمد علی بن عبد الرسول الانصاری المالستانی

الشیخ محمد علی بن کاظم الخمایسی

الشیخ محمد علی بن محمد باقر النجفی الاصفهانی المعروف بـ (ثقۃ الاسلام)

الشیخ محمد کاظم (الاخوند) الخراسانی

الشیخ محمد کاظم بن حیدر الشیرازی

الشیخ محمد کاظم شمشاد

الشیخ مشکور بن الشخ محمد جواد الحولاوی

الشیخ مهدی الازری البغدادی

الشیخ مهدی رفیع شریعتمدار

الشیخ موسی بن الشیخ جعفر لاهیجانی الغروی

الشیخ موسی بن الشیخ عبد الله ابو خمسین

الشیخ موسی بن عمران دعیبل

الشیخ موسی تقی آل زایر دهام

الشیخ میرزا ابوالحسن بن عبد الحسین المشکینی

الشیخ میرزا حبیب الله الرشتی

الشیخ میرزا حسن الیزدی

الشیخ میرزا عبد الله بن میرزا مسیح طهرانی

الشیخ نصر الله بن حسن الخلخالی

الشیخ نور الدین شریعتمدار رفیع

الشیخ هادی الاسدی

الشیخ هادی بن عبود النوینی

وجہ تسمیہ

عربی بولی وچ وادی لفظ سیلاب دے مقام تے اس جگہ دے معنی وچ استعمال کیتا جاندا اے کہ جو دو پہاڑاں دے درمیان پانی جاری ہونے دا راستہ ہو تے جس وچ پانی تدریجی طور اُتے جذب ہُندا ا‏‏ے۔ فارسی بولی وچ ایہ لفظ بیابان تے صحرا دے مفہوم وچ استعمال ہُندا اے ^[۲] تے السلام مسلماناں دے ایتھ‏ے خدا دے ناماں وچو‏ں اے تے عربی بولی وچ السلام دے معنی ظاہر و باطنی آفات و بلاواں تو‏ں سلامتی دے نيں۔^[۳]

کلینی (متوفی 328 ق) نے اس قبرستان دے سلسلہ وچ اک روایت حضرت علی علیہ السلام تو‏ں نقل کيتی اے کہ جس وچ کلمہ وادی السلام دی طرف اشارہ کیتا گیا ا‏‏ے۔^[۴]

بعض مآخذ وچ اس قبرستان دی وجہ تسمیہ دے بارے وچ ذکر ہويا اے کہ اس دا نام وادی السلام پیغمبر اکرم (ص) بلکہ جبرئیل امین (ع) نے رکھیا اے تے اس دا مفہوم ایہ اے کہ اس وچ دفن ہونے والا انسان حساب کتاب تے عالم برزخ دے عذاب تو‏ں محفوظ تے امن و امان وچ ا‏‏ے۔^[۵]

وادی السلام لفظ دے علاوہ بعض روایات وچ ظہر الکوفہ (کوفہ دی پشت) دی تعبیر وی اس قبرستان دے لئے استعمال ہوئی اے جداں اوہ روایت جسنو‏ں مجلسی دوم (علامہ محمد باقر مجلسی) نے عیاشی تو‏ں نقل کیتا اے:قال امیر المومنین صلوات اللہ علیہ:"اول بقعة عبد الله علیها ظھر الکوفة لما امر اللہ الملائکة انہاں یسجدوا لآدم سجدوا علی ظھر الکوفة" ^[۶] |ترجمہ:امیر المومنین (ع) نے فرمایا: "پہلا مقام (زمین اُتے) جس وچ اللہ دی عبادت کيتی گئی اوہ پشت کوفہ دا مقام سی جس وقت خداوند عالم نے فرشتیاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ آدم نو‏‏ں سجدہ کرن اوہ پشت کوفہ دا مقام سی جس وچ ملائکہ نے سجدہ کیتا۔

جغرافیائی تے تاریخی حیثیت

قبرستان وادی السلام عراقی ریاست دے شہر نجف اشرف وچ واقع اے جو جنوب دی طرف تو‏ں حضرت علی علیہ السلام دے روضہ تے امام علی دے نام تو‏ں موسوم سڑک، مشرق دی سمت تو‏ں نجف کربلا روڈ، شمال دی طرف تو‏ں حی المہندسین تے مغرب دی سمت وچ دریاچہ (بحر النجف) تک منتہی ہُندا ا‏‏ے۔

دینی روایات دے مطابق اس قبرستان دی تاریخ قبل از اسلام تک پہچتی اے البتہ تاریخی منابع وچ قبل از اسلام اوہدی حالت دے بارے وچ کوئی خاص اطلاع دسترسی وچ نئيں ا‏‏ے۔ اس دے باوجود ایسا معلوم ہُندا اے کہ زمانہ قدیم تو‏ں ہی اس جگہ اُتے مرداں نو‏‏ں دفن کیتا جاندا سی ۔ متون دینی وچ اس قبرستان دی تاریخ حضرت آدم (ع) نو‏‏ں ملائکہ دے سجدہ تک منتہی ہُندی ا‏‏ے۔ جداں کہ اس روایت وچ جو امام علی علیہ السلام تو‏ں منسوب اے، اسی مکان دی طرف اشارہ کیتا گیا اے جس وچ اللہ نے فرشتاں نو‏‏ں حضرت آدم (ع) نو‏‏ں سجدہ کرنے دا حکم دتا۔^[۷] بعض دوسری دینی روایات دے مطابق بعض انبیاء اس قبرستان وچ دفن نيں تے علامہ مجلسی دی روایت جو انہاں نے عیاشی تو‏ں نقل کيتی اے اس دے اعتبار تو‏ں ایہ مقام حضرت آدم (ع) تے انہاں دے بعد دے انبیاء دی نماز دا مقام رہیا ا‏‏ے۔^[۸]

اہمیت و فضیلت

اوہدی اہمیت دا مہم ترین سبب اس دا روضہ امیرالمومنین دے جوار وچ ہونا ا‏‏ے۔ منابع شیعہ وچ قبرستان وادی السلام دے سلسلہ وچ بہت سی باتاں بیان ہوئیاں نيں تے دوسرے فضائل وی اس دے لئے شمار کيتے گئے نيں۔ اس سلسلہ دی بعض روایات دا ذکر ذیل وچ کیتا جا رہیا اے:

تفسیر عیاشی وچ اک روایت نقل ہوئی اے جس دے مطابق شب معراج پیغمبر اکرم (ص) جبرئیل (ع) دے ہمراہ کوفہ تے وادی السلام تشریف لے گئے تے اوتھ‏ے اُتے نماز پڑھی ا‏‏ے۔ اس روایت دے اعتبار تو‏ں وادی السلام حضرت آدم تے انبیاء دی نماز گاہ رہیا ا‏‏ے۔^[۹]

کلینی (متوفی 328 ق) نے امام علی علیہ السلام تو‏ں قبرستان وادی السلام دے سلسلہ وچ اک روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔ جس دے مطابق حضرت علی (ع) اپنے اک صحابی دے ہمراہ اوتھ‏ے تشریف لے گئے نيں تے اس جگہ اُتے فرماندے نيں:"مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ"^[۱۰] "روی زمین اُتے کوئی وی مومن نئيں مرتا اے مگر ایہ کہ اوہدی روح نو‏‏ں حکم دتا جاندا اے کہ اوہ وادی السلام وچ حاضر ہو، بیشک ایہ جنت عدن دا اک گوشہ اے "۔

اسی طرح تو‏ں حدیث وچ آیا اے کہ روی زمین اُتے ایہ اوہ پہلی جگہ سی جس وچ اللہ تعالیٰ دی عبادت کيتی گئی سی۔^[۱۱] اسی طرح تو‏ں حضرت علی علیہ السلام تو‏ں بعض روایات اس شہر نجف تے وادی السلام تو‏ں تعلق خاطر تے اس شہر تے قبرستان وادی السلام وچ دفن ہونے، دے حوالہ تو‏ں نقل ہوئیاں نيں۔ جداں اوہ روایت جس وچ آپ(ع) نے اللہ تعالیٰ تو‏ں دعا کيتی اے کہ اوہ اس شہر نو‏‏ں انہاں دا مدفن قرار دے۔^[۱۲]

قبرستان دے اندر موجود مقبرے

اس عظیم قبرستان وچ موجود قبراں دے علاوہ اس وچ بعض مقبرے وی تعمیر کيتے گئے نيں جو ہمیشہ شیعہ زائرین دی توجہ دا مرکز رہے نيں۔ اسی طرح تو‏ں بزرگان دی قبر اُتے عمارت تعمیر کيتی گئی اے جو مذہبی، تاریخی تے فنی لحاظ تو‏ں اہمیت دی حامل نيں جداں:

ہود و صالح (ع) دا مقبرہ

بعض روایات دے مطابق اللہ دے دو پیغمبر حضرت ہود (ع) تے حضرت صالح (ع) دی قبراں اس قبرستان وچ واقع نيں۔ وادی السلام وچ انہاں دونے حضرات تو‏ں منسوب دو مقبرے موجود نيں۔ انہاں دونے مقبراں اُتے ابتدائی طور اُتے علامہ سید بحر العلوم دی کوشش تو‏ں گچ تے سنگ تو‏ں گنبد تے عمارت تعمیر کيتی گئی۔ تے اس دے بعد سن 1337 ق وچ اسنو‏ں اک ایرانی مخیر نے تجدید بناء دے نال گنبد اُتے کاشی کاری کرائی۔^[۱۳]

امام مھدی،امام صادق و امام سجاد دے مقامات

وادی السلام دے شمالی حصہ وچ اک جگہ مقام امام مھدی (ع) تے مقام امام صادق (ع) دے نام تو‏ں موسوم موجود ا‏‏ے۔ جس اُتے اک نسبتا قدیم عمارت دو بورڈ تے اک نیلا گنبد موجود اے جو انہاں دونے اماماں دے نماز دے مقام نو‏‏ں معین کردے نيں۔ عمارت دے اندر اک کنواں، امام مھدی دے کنويں دے نام تو‏ں معروف اے تے اس دے اطراف وچ چند قبراں بنی ہوئیاں نيں۔ کہندے نيں کہ امام مھدی علیہ السلام نو‏‏ں اس مقام اُتے دیکھیا گیا ا‏‏ے۔

اس عمارت دی تعمیر علامہ بحر العلوم دی سعی دا نتیجہ ا‏‏ے۔ ایہ بنائ سن 1330 ق تک باقی سی جسنو‏ں اس سال سید محمد خان نام دے اک شخص نے تجدید بناء کرائی سی تے اس وقت اوہ اسی صورت وچ باقی ا‏‏ے۔ اس شخص نے اس مقام اُتے نیلے رنگ دے پتھراں تو‏ں اک گنبد وی تعمیر کرایا سی ۔

عمارت دے اندر اک پتھر نصب کیتا گیا اے جس اُتے امام زمانہ (ع) دی زیارت نقش کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس سنگ اُتے کتابت دی تاریخ سن 1200 ق درج ا‏‏ے۔ امام صادق علیہ السلام تو‏ں نقل ہويا اے:

جو وی میرے جد دی زیارت کرے تے دو رکعت نماز پڑھے، اس دے بعد تے دو رکعت نماز پڑھے، پھر اک تے دو رکعت نماز پڑھے۔ پہلی دو رکعت امیرالمومنین دی قبر دے مقام اُتے، دوسری دو رکعت مقام راس الحسین اُتے، تے تیسری دو رکعت حضرت مھدی (ع) دے منبر دے پاس۔^[۱۴]

اس جگہ اُتے اک تے مقام، مقام امام صادق علیہ السلام دے نام تو‏ں منسوب موجود ا‏‏ے۔ اوہدی وجہ تسمیہ دے سلسلہ وچ کوئی اطلاع دسترسی وچ نئيں ا‏‏ے۔ حرم دے مغرب دی سمت وچ اک کیلو میٹر دے فاصلہ اُتے بحر النجف دے کنارے تقریبا 250 میٹر دے فاصلہ اُتے صافی صفا دے مقبرہ دے پاس اک مسجد تے مقام امام سجاد علیہ السلام دے بیتوتہ دی یاد وچ تعمیر کیتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ مسجد جس دی مساحت 18/15 میٹر اے، اس دے دیواراں تے گنبد اُتے کاشی کاری موجود اے تے اس دے اندر اک محراب امام سجاد (ع) دے محل نماز دے عنوان تو‏ں بنایا گیا ا‏‏ے۔ کہندے نيں کہ جس وقت آپ امام علی علیہ السلام دی زیارت دے لئے نجف آئے تو اس مقام اُتے نماز پڑھی تے ایتھ‏ے شب بسر کيتی۔

صفویہ دے دور وچ اس مقام اُتے اک بناء تعمیر کيتی گئی سی اوہ ہن وی قائم ا‏‏ے۔ عثمانی حکومت دے خاتمہ اُتے ایہ عمارت تعمیر ہوئی تے اوہدی محراب دی خوب صورت پتھر تو‏ں تزئین کيتی گئی جس دے اواُتے حروف مقطعات دے نقوش درج سن ۔ البتہ اس دے مفاہیم کسی دے لئے وی واضح نئيں نيں۔^[۱۵]

اس قبرستان وچ مدفون مشاہیر

بوہت سارے دینی، سیاسی تے سماجی شیعہ مشاہیر اپنی وصیت کيتی بناء اُتے یا انہاں دے قریبیاں خواہش اُتے اس قبرستان وچ دفن ہوئے نيں۔ ظاہری طور اُتے انہاں دا اصلی مقصد شیعاں دے پہلے امام (ع) دے جوار وچ دفن ہونے دا شرف حاصل کرنا ا‏‏ے۔ اس قبرستان وچ مدفون بعض مشاہیر دے اسماء ذیل وچ ذکر کيتے جا رہے نيں:

سید جمال الدین گلپایگانی
سید محمد باقر صدر
سید جمال‌ الدین اَفجِہ ای
سید علی قاضی طباطبایی
رئیس علی دلواری
محمد حسین کاشف الغطاء
محمد رضا تنکابنی
سید محمد باقر حکیم