انتفاضہ صفر عراق

انتفاضہ صفر
تاریخ: ماہ صفر 1397ھ بمطابق 1977ء مقام: عراق نتیجہ: عوامی قیام دی شکست
فریقین:
عراقی شیعہ	حکومت عراق
نقصان:
16 افراد قتل، 8 نو‏‏ں سزائے موت، 16 نو‏‏ں عمر قید تے ہزاراں لوگاں نو‏‏ں جیل

انتفاضہ صفر تو‏ں مراد ماہ صفر سنہ 1397ھ بمطابق 1977ء نو‏‏ں عراقی شیعاں دی حزب بعث دی حکومت دے خلاف مزاحمت ا‏‏ے۔ حزب بعث نے مذہبی مراسم نو‏‏ں محدود تے کسی وی قسم دے موکب دے قیام تے کربلا دی طرف مشی نو‏‏ں ممنوع قرار دتا سی ۔ اس دے باوجود نجف دے عوام 15 صفر 1397ھ نو‏‏ں اربعین دی مشی دے لئی آمادہ ہو گئے۔ تیس ہزار لوگاں دا کاروان کربلا دی طرف رواں دواں ہو گیا۔ اس اقدام نو‏‏ں ابتدا تو‏ں ہی حکومتی مخالفت دا سامنا کرنا پيا تے کچھ لوگاں نو‏‏ں شہید کر دتا گیا۔ آخرکار نجف کربلا دے راستے وچ فوج نے آپریشن کرکے ہزاراں لوگاں نو‏‏ں گرفتار کر لیا۔ کچھ لوگ قتل ہو گئے، کچھ نو‏‏ں پھانسی اُتے لٹکا دتا گیا تے کچھ لوگاں نو‏‏ں عمر قید دی سزا دتی گئی۔ سید محمد باقر صدر تے سید محمد باقر حکیم دا اس تحریک وچ نمایاں کردار سی ۔ امام خمینیؒ نے وی اس عوامی قیام دی تائید کيتی۔

پس منظر

حزب بعث نے 1968ء وچ عراق دا اقتدار سنبھالا۔ اک سال بعد اہل تشیع دے مذہبی شعائر اُتے بے تحاشا پابندیاں عائد کر دتیاں انہاں پابندیاں دے نتیجے وچ عوام تے حکومت دے مابین مذہبی شعائر دی انجام دہی دے حوالے تو‏ں مختلف مقامات اُتے جھڑپاں شروع ہو گئياں۔ 1976ء وچ حسن البکر دی صدارت تے صدام حسین دی نائب صدارت دے دوران شعائر حسینیکے انعقاد دی ممنوعیت اُتے مبنی حکم جاری کیتا گیا تے کربلا دی جانب مشی تے کسی وی نوعیت دے موکب دا قیام ممنوع قرار دتا گیا۔ اسی طرح امام حسینؑ دی مجلس عزا دے انعقاد نو‏‏ں وی محدود کر دتا گیا تے صرف چند شرائط دے تحت اوہدی اجازت دی جاندی سی۔ 1977ء وچ اک مرتبہ پھر ایہی احکامات جاری کیتے گئے۔

پابندیاں وچ اضافہ

ماہ محرم 1977ء دے پہلے عشرے وچ ایہ پابندیاں بہت سخت کر دتی گئياں۔ حکومتی اہلکاراں دی جانب تو‏ں گاڑیاں دی تلاشی لی جانے لگی تے عزاداری تو‏ں مربوط ہر قسم دا سامان ضبط کر لیا جاندا سی ۔ بعض لوگاں نے نقل کیتا اے کہ حکومتی اہلکار زائرین دے لئی تیار کردہ کھانا وی اٹھا کر لے جاندے سن ۔ سنہ 1977ء دی شب عاشور نو‏‏ں کچھ شیعہ جواناں نے عزاداریبرپا کرنے دا فیصلہ کیتا۔ حکومت نو‏‏ں مخبری ہو گئی تے انہاں نے دسیاں جواناں نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا۔ لوگاں نے فیصلہ کیتا کہ امام سجادؑ دی شہادت بمطابق 25 محرم دی رات نو‏‏ں باہر نکل کر مظاہرے کرن گے۔ آیت اللہ سید محمد باقر الصدر دے مشورے تو‏ں اس اقدام نو‏‏ں امام حسینؑ دے چہلم تک مؤخر کر دتا گیا۔

انتفاضہ

15 صفر 1397ھ بمطابق 1977ء نو‏‏ں لوگاں دی اک بہت وڈی تعداد نے اربعین دی مشی تے امام حسینؑ دی زیارت دے قصد تو‏ں نجف وچ امام علیؑ دے حرم وچ اجتماع منعقد کیتا۔ کچھ محققین نے انہاں زائرین دی تعداد 30ہزار تک شمار دی ا‏‏ے۔ فوج دی مداخلت دے باوجود لوگ اپنی منزل دی جانب رواں دواں ہو گئے تے انہاں نے نجف تو‏ں دس کلومیٹر دے فاصلے اُتے پہلا پڑاؤ ڈالا۔ اس کاروان نو‏‏ں فوجی گاڑیاں نے گھیرے وچ لے لیا۔ پورے راستے وچ مختلف جھڑپاں ہُندی رہیاں۔ کربلا تو‏ں پنجاہ کلومیٹر دے فاصلے اُتے فوج دے نال آمنا سامنا ہويا کہ جس وچ چار لوگاں نے جام شہادت نوش کیتا۔ عوام، لڑائی تے کچھ لوگاں دی شہادت دے باجود آگے ودھدے چلے گئے۔ آخرکار فوجی دستےآں نے آپریشن شروع کر دتا تے 16 لوگ مارے گئے جدو‏ں کہ ہزاراں نو‏‏ں قید کر لیا گیا۔ قیدیاں وچو‏ں اٹھ لوگاں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی جدو‏ں کہ سولہ افراد منجملہ سید محمد باقر حکیم نو‏‏ں عمر قید دی سزا سنائی گئی۔ اسی طرح کچھ افراد کہ جو عراق تو‏ں بھج گئے سن ؛ دے لئی وی غائبانہ طور اُتے موت دی سزا سنائی گئی؛ انہاں افراد وچ درج ذیل لوگ شامل سن : سید مرتضی عسکری، سید محمدحسین فضل‌اللہ، شیخ محمد مہدی شمس‌ الدین تے شیخ محمد مہدی آصفی

سیاسی ومذہبی اقدام

اربعین دے موقع اُتے نجف تو‏ں کربلا تک دی مشی اک مذہبی پروگرام رہیا ا‏‏ے۔ علاوہ ازاں اس زمانے وچ زیارتی مواکب دا قیام تے مشی، حکومت دے خلاف اک طرح دا احتجاج سمینو‏ں جاندے سن ۔ اس اجتماع وچ آگے آگے لوگاں نے اک سبز رنگ دا وڈا پرچم اٹھایا ہويا سی کہ جس اُتے آیت: (یدُ اللَّہِ فَوْقَ أَیدیہِم؛ اللہ دا ہتھ انہاں دے پاتھاں تو‏ں اواُتے اے ؛تحریر سی۔ اس پرچم تے اوہدی تحریر نو‏‏ں حکومت دے لئی واضح پیغام قرار دتا جاندا سی ۔ سید محمد باقر صدرنے لوگاں تو‏ں اپیل دی کہ انہاں دے نعرے امام حسینؑ تو‏ں مربوط ہاں تے براہ راست حکومت دے خلاف نعرے بازی نہ کراں۔ مگر اس دے باوجود حسن البکر تے صدام حسین دے خلاف وی نعرے لگائے گئے۔

علما دا موقف

امام خمینیؒ تے سید عبد اللہ موسوی شیرازی نے عراق دے انتفاضہ صفر دی تائید کيتی۔ سید محمد باقر صدر نے اپنی نمائندگی وچ سید محمد باقر حکیم نو‏‏ں زائرین دے درمیان بھیجیا۔ محمد باقر حکیم نجف تو‏ں کربلا دے راستے وچ لوگاں دا حوصلہ بڑھاندے رہے تے اعلان کیتا کہ اوہ آخر تک انہاں دے نال رہیاں گے۔ محققین دے نزدیک اس انتفاضے وچ نجف دے علما دا کردار بہت پرجوش سی ۔

نتائج

عراقی حکومت نے اس قیام نو‏‏ں اک شرانگیز اقدام قرار دتا کہ جس دی منصوبہ بندی استعماری حکومتاں نے دی سی۔ دوسری جانب بعض شخصیتاں نے اس قیام نو‏‏ں اک سیاسی تے مذہبی تحریک قرار دتا کہ جس دی رو تو‏ں ایہ مذہب تے امام حسینؑ دی محوریت کینال حزب بعث دے خلاف پہلا قیام سی ۔ کچھ لوگاں نے اس قیام دے کچھ نتائج شمار کیتے نيں؛ منجملہ:

• ایہ انتفاضہ موجب بنا کہ حزب دے اسلامی چہرے تو‏ں نقاب ہٹ جائے۔
• اس انتفاضے دی وجہ تو‏ں حزبِ بعث دا رعب و دبدبہ جاندا رہیا تے پہلی مرتبہ لوگاں نے بعثی حکومت دے خلاف مزاحمت کيتی۔
• حزب بعث وچ اختلاف پیدا ہو گیا۔

حوالے

مآخذ

• الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشہیدین الصدرین للدراست و البحوث، 2001ء۔
• الطالقانی، سید محمد، «دراسۃ حول انتفاضۃ صفر المجیدۃ عام 1977میلادیۃ»، سایت براثا، تاریخ درج مطلب:8/3/2007، ‌تاریخ بازدید: 15 خرداد، 1396شمسی۔
• العامری، عمار، «انتفاضۃ صفر 1977 قراءۃ جدیدۃ»، سایت وکالۃ نون الخبریۃ،‌ تاریخ درج مطلب: 12/11/2016،‌ تاریخ بازدید: 15 خرداد، 1396شمسی۔
• کاظم، فواد، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، قم، المرکز الاسلامی للابحاث السیاسیہ، 1982ء۔
• ‌ الموسوی،‌ السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضۃ صفر عام 1977»،‌ شبکۃ اخبار الناصریۃ،‌ تاریخ درج مطلب: 8 دسامبر 2012، تاریخ بازدید: 15 خرداد، 1396شمسی۔ Archived 2012-12-10 at the وے بیک مشین
• الموسوی، رعد،‌ «انتفاضہ اربعین»،‌ ترجمہ جواد محدثی، پایگاہ اطلاع‌رسانی حوز ہ، تاریخ درج مطلب: دی‌ماہ 1392شمسی،‌ تاریخ بازدید: 15 خرداد، 1396شمسی۔
• المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، 2004ء۔
• ویلی، جویس ان، نہضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمہ مہوش غلامی، موسسہ اطلاعات، 1373شمسی۔