قیام الدین خادم

قیام الدین خادم
تاریخ پیدائش	سنہ 1901
تاریخ وفات	سنہ 1979 (77–78 سال)
عملی زندگی
پیشہ	مورخ
باب ادب

فائل:مولانا قيام الدين خادم.png

قیام الدین خادم

قیام الدین خادم (پ:۱۲۷۴ ش ھ صوبہ ننگرہار - م :۱۳۵۸ ش ھ) اک افغان پشتو بولی صحافی، مصنف ، شاعر ، کابل یونیورسٹی ادب دا لیکچرر ، تے اک مصنف. اوہ فلسفیانہ نظریات دا ماہر عالم سی۔

پس منظر

فائل:قيام الـدين خادم.jpg

قیام الدین خادم

قیام الدین خادم سال ۱۲۸۶ ش ھ وچ صوبہ ننگرہار دے ضلع کاما وچ اک روحانی گھرانے وچ پیدا ہويا۔ مرحوم خادم دے والد مرحوم ملیا حسام الدین اخوند ، علاقے دے اک مشہور تے عالم دین سن ۔ خادم صاحب ڈھائی سال لاہور وچ مقیم رہے ، جتھ‏ے انھاں نے شاعری ، تحریر تے ادب تو‏ں پراسرار دلچسپی پیدا د‏‏ی ۔وہ لاہور ہی رہے تے انہاں نال شادی کيتی۔ قائم الدین خادم اپنی نظم تے ابتدا دے بارے وچ اک نظم وچ کہندے نيں: سانچہ:شعر آغاز1

؎ د پلار د پلار لـخـوا لـمسـی د مـيا عـمـر يـمـه زه space
space د پلار د مور نه د آخونـد بـابـا پـسـر يـمـه زه

؎ مور مې له پلاره د فـقير صاحب نصـب ته رسي space
space د مور له موره د خواجه احرار ځيگـر يـمـه زه

؎ د ميـا عـمـر صاحب زيارت په څـمـکـنـيـو کې دی space
space فقير صاحب د کامې بره خوا خښيو کې دی

؎ آخـونـد بـابـا دتی په کـنـړ، خواجه احـرار په هرات space
space خـادم د دغه صـاحـبانو په لـمـسيـو کې دی

؎ فـقـيـر صـاحـب، عبـدالـرحـمان سېـلانـي يادېږي space
space د ده فرزند صـاحـبـزاده مُـراد عـلـي نومـېـږي

؎ په پښتنو کې ميـا عـمـر دتی په رښـتـيـا منـلـی space
space د ده فـرزنــد او خـلـيــفـه مـحـمـدي يـادېـږي

؎ مـحـمـدي صـاحـبـزاده ؤ لوی شـاعـر د پـښـتـو space
space مُراد علي صـاحـبـزاده ؤ مـفـسـر د پـښــتـو

؎ د پـلار و مـوره مـيـراثـه را لـه پـښـتـو پـاتـې ده space
space خـادم به و نـه مـني هـېـڅ مـنـکر د پـښتـو

؎ يمه خـادم کله مې ځـانـتـه سـېـلانـي ويـيـلـی space
space کله مې ځان په احراري ، مياعمري ښـوولی

؎ پلار مې د شگې په زاخېلو کې خاړپوڅې کړي space
space پدې لحـاظ مې کـلـه ځـان زاخـېـلـي بـلـلـی

؎ د علـم او فـقـر په ځـانـگـو کې زېـږېـدلـی يـمـه space
space له ابـتـداء نـه پـدې لاره بـانـدې تـلـلـی يمـه

پشتو ادب وچ انہاں دا اک خاص مقام اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں پشتو زبان و ادب دے چمکتے ہوئے ستارےآں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے پشتو بولی و ادب اُتے دلچسپ نظماں تے نثر لکھے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اپنی ادبی کاوشاں دے علاوہ سیاست وچ وی شامل تھے تے بیدار یوتھ پارٹی دے بانی ممبراں وچ شامل نئيں سن ۔

استاد قیام الدین خادم افغانستان دی اک مشہور سیاسی شخصیتاں وچو‏ں نيں جنہاں نے وقت گزرنے دے نال نال ہمیشہ وڈی وڈی سیاسی اقدام کیئے۔ بیدار ہونے والی یوتھ پارٹی دے بانیاں وچو‏ں اک ہونے دے علاوہ ، ايس‏ے سال انہاں نے افغان سوشل ڈیموکریٹک پارٹی د‏‏ی بنیاد رکھی ، جسنو‏ں "افغان قوم" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ پارٹی د‏‏ی پہلی کانگریس ايس‏ے سال کابل دے میونڈ روڈ دے دوسرے حصے اُتے خادم صاحب دے گھر اُتے منعقد ہوئی سی۔ پارٹی نو‏‏ں ہور نو قومی شخصیتاں ، پارٹی دے پبلشنگ آرگنائزیشن ، پارٹی دے ہور کیڈر ممبران تے نامزد کيتا گیا سی۔ سنٹرل کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ اس پارٹی دا مقصد تے چارٹر وی استاد قیام الدین خادم نے لکھے سن ، تے پہلی بانی کانگریس وچ اس دے ہر مضمون نو‏‏ں پڑھنے تے اس اُتے بحث کرنے دے بعد ، اسنو‏ں بھاری اکثریت نے منظور کرلیا۔ اس میٹنگ وچ شریک سن : استاد قیام الدین خادم ، ڈپلومہ انجینئر غلام محمد فرہاد ، سید مہدی آغا صاحب ، حفیظ اللہ خان عبدالرحیم زئی ، قدیر خان عبدالرحیم زئی ، محمد ظریف خان ظریفی ، حاجی حسین گل خان زازی ، محمد امین وکمان ۔ فدا محمد فدائی تے وچ روشن بندے ني‏‏‏‏ں۔ اجلاس وچ غلام محمد خان فرہاد نو‏‏ں پارٹی دا صدر ، استاد خادم نو‏‏ں پہلا سیکرٹری جنرل ، فدا محمد فدائی نو‏‏ں دوسرا سیکرٹری جنرل منتخب کيتا گیا ، تے طویل بحث و مباحثے دے بعد پارٹی دا ناں منتخب کيتا گیا۔ فدائی نے قوم دے ناں اُتے اصرار کيتا۔ استاد خادم نے افغان قوم دے ناں اُتے اپنے دلائل پیش کیتے۔ طویل بحث و مباحثے دے بعد ، استاد خادم د‏‏ی تجویز نو‏‏ں تمام شرکاء د‏‏ی اکثریت نے قبول کرلیا تے پارٹی دا ناں تبدیل کرکے افغان قوم رکھ دتا گیا۔ ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ فدائی صاحب نو‏‏ں پارٹی دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرہاد دے ناں اُتے اک اخبار شائع کرنے دا لائسنس دتا جائے تے اشاعت دا سلسلہ شروع کيتا جائے۔ تے جدو‏ں اخبار نکلیا تاں لکھیا سی کہ پارٹی دے بانی غلام محمد فرہاد ني‏‏‏‏ں۔

سنٹرل کمیٹی دے تمام ممبران ، جو تنظیم د‏‏ی کانگریس دے ممبر سن ، فرہاد صاحب تے فدائی دے اس عمل تو‏ں مشتعل ہوگئے تے مطالبہ کيتا کہ فرہاد صاحب پارٹی دے بانی نئيں بلکہ چیئرمین نيں تے اس نکتے نو‏‏ں اخبار تو‏ں ہٹایا جانا چاہیدا۔ پارٹی دے مرکزی بانی استاد خادم نيں ، لیکن استاد نے اس اُتے اصرار نئيں کيتا تے اپنے دوستاں نو‏‏ں راضی کيتا کہ ایہ کم ہن ہوچکيا اے تے ہن وی جاری رکھے گا۔

استاد خادم نے باقاعدگی تو‏ں پارٹی دے اشاعت آرگنائزیشن (افغان نیشن) دے لئی سائنسی تے سیاسی مضامین لکھے تے پارٹی ہر گزردے دن دے نال قوم وچ مضبوط تے مستحکم ہُندتی گئی۔ اعتماد دے ووٹ دے لئی جدو‏ں محمد نور احمد اعتمادی نو‏‏ں وزیر اعظم دے طور اُتے پارلیمنٹ وچ متعارف کرایا گیا تاں پارٹی د‏‏ی مرکزی کمیٹی نے ووٹ نہ ڈالنے دا فیصلہ کيتا تے فرحاد نو‏‏ں پارٹی د‏‏ی طرف تو‏ں اک تحریری بیان دتا گیا جس وچ کہیا گیا سی کہ پارٹی دے حق وچ ا‏‏ے۔ جداں کہ پڑھیا گیا ا‏‏ے۔ فرہاد اس وقت کابل دے 7 ويں ڈسٹرکٹ تو‏ں منتخب پارلیمنٹ سی۔ بدقسمتی تو‏ں ، پارٹی دے فیصلے دے برخلاف فرہاد صاحب نے ایٹمادی دے خلاف ووٹ دتا۔ اس دے نال ہی پارٹی وچ صورتحال بگڑ گئی تے مرکزی کمیٹی نے فرہاد اُتے اعتراض کيتا۔

اک دن بعد ، کابل د‏‏ی دہ بوری وچ فرہاد دے گھر اُتے سنٹرل کمیٹی دا اجلاس ہويا ، جس وچ سید مہدی آغا نے فرہاد تو‏ں پارٹی صدر دے عہدے تو‏ں استعفی دینے نو‏‏ں کہیا۔ مرکزی کمیٹی دے ممبراں د‏‏ی اکثریت نے اس درخواست نو‏‏ں منظور کرلیا ، لیکن فرہاد نے کہیا کہ اوہ استعفیٰ نئيں دین گے۔ تاں ایہ سی کہ مرکزی کمیٹی دے تمام ممبران فرہاد صاحب تو‏ں وکھ ہوگئے تے صرف فدائی صاحب ہی انہاں دے نال رہ‏‏ے۔ اس دے بعد پارٹی نو‏‏ں مکمل شکست تے کمزوری دا سامنا کرنا پيا تے پہلا پھوٹ پيا تے اس دے بعد ہور پنج ٹکڑے ہوئے۔

استاد خادم سیاست دے میدان وچ اک مشہور جدت پسند تے اک قوم پرست سن جو افغان عوام دے مفاد دے لئی ملک وچ سیاست تے جمہوریت دے متلاشی سن تے اکثریت دے مفاد وچ انفرادی مفادات نو‏‏ں دیکھدے سن ۔ محمد موسی شفیق دی صدارت دے دوران ، اوہ افغانستان دے آئین وچ ترمیم دے لئی کمیشن دے رکن سن ۔ بوہت سارے شائقین ايس‏ے عنوان تو‏ں اس دا حوالہ دیندے ني‏‏‏‏ں۔

استاد علامہ خادم افغانستان ، چین تے سوویت - افغان دوستی کيتی بلندیاں دے وی رکن سن ۔ استاداں نے یونیورسٹی وچ بوہت سارے نوجواناں نو‏‏ں پشتو وی پڑھایا ، جس وچ بوہت سارے طلباء ني‏‏‏‏ں۔ استاد خادم د‏‏ی زندگی دے تمام پہلوآں وچ انہاں دا سیاسی پہلو بہت بھاری تے مضبوط اے تے اس دے لئی خصوصی گہرائی تو‏ں مطالعہ د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

تعلیم

انہاں نے ابتدائی تعلیم گھر وچ ہی اپنے والدین تو‏ں حاصل کيتی۔ خادم صاحب نے علوم اسلامیہ اُتے بہت ساری کتاباں پڑھیاں انہاں نے صرف گرائمر ، منطق ، حکمت ، فقہ ، حدیث ، تفسیر تے ہور روايتی علوم دا مطالعہ کيتا۔ انہاں نے دینی علم دے حصول دے لئی 15 سال تو‏ں ملک دے اندر تے باہر دا سفر کيتا ا‏‏ے۔

نوکریاں

فائل:قيام الدين خـادم.jpg

قیام الدین خادم

قائم الدین خادم نو‏‏ں مختلف سرکاری عہدےآں اُتے مقرر کيتا گیا اے تے اوہ ملک دے مختلف صوبےآں وچ خدمات انجام دے چکے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے ۱۳۰۴ ء ایلیمنٹری اسکول وچ بطور استاد د‏‏ی خدمات دتیاں اس دے فورا بعد ہی ، اوہ ہندوستان گیا ، جلال آباد دے اک اسکول وچ استاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں ملازمت دے لئی سفر تو‏ں واپس آیا۔

۱۳۱۲ وچ اوہ صوبہ قندھار چلا گیا تے قندھار پشتو لٹریری ایسوسی ایشن دا رکن بن گیا۔ جدو‏ں ۱۳۱۴ وچ سرکاری عہدیداراں دے کہنے اُتے پشتو لٹریری ایسوسی ایشن نو‏‏ں قندھار تو‏ں کابل منتقل کيتا گیا سی ، تے قیام الدین خادم ايس‏ے انجمن دے نال کابل منتقل ہوگیا سی۔

میڈیا وچ

جب۱۳۱۵ سال دے دوران ، پشتو لٹریری ایسوسی ایشن دا ناں سرکاری طور اُتے پشتو سوسائٹی وچ تبدیل کر دتا گیا تے ايس‏ے سوسائٹی نے کابل منتقل کردتا۔ ۱۳۱۸ وچ ، جناب خادم نو‏‏ں تالیف تے ترجمہ محکمہ دا ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا۔۱۳۲۰ دے دوران ، انہاں نے پشتو سوسائٹی دے ڈپٹی ڈائریکٹر جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ ۱۳۲۱ سال اوہ اتحاد مشرقی جریدہ دے ایڈیٹر بنے۔ اس دے بعد ۱۳۲۴ دے دوران ، انھاں انسائیکلوپیڈیا دے ترجمے د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی۔ ۱۳۲۵ دے دوران ، اوہ کوآپریٹو ڈپو دے آڈٹ دے ڈائریکٹر بن گئے ، جس دے بعد اوہ صوبہ ہرات واپس آئے۔ ۱۳۲۹ وچ اک بار ، قائم الدین خادم نو‏‏ں میڈیا وچ نوکری دتی گئی ، تے اس بار انہاں نے قندھار وچ ٹولو افغان دے ڈائریکٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا ۔وہ ڈیڑھ سال قندھار وچ سن ۔۱۳۳۰ دے دوران ، اوہ کابل میگزین دے ایڈیٹر بنے ، لیکن انہاں نے ایتھ‏ے وی مختصر وقت دے لئی کم کيتا۔ ۱۳۳۱ دے آخر وچ ، اوہ سروبی پاور پلانٹ کوآپریٹو دا جنرل منیجر بنیا۔ ۱۳۳۲ وچ ایئر کورگ اصلاحی اخباراں نو‏‏ں میڈیا دے طور اُتے کم کردا اے جو ٹاسک مینجمنٹ تو‏ں پہلے تے بعد وچ کم کردا اے ، انگریزی بولی دے کورسز دے منیجر دے چند سال تے ايس‏ے وقت نیوز رپورٹس دے ایڈیٹر وی ڈرائیور دے ذمہ دار سن ۔

اشاعت شدہ کم

فائل:قيام الدين خادم.jpg

قیام الدین خادم مرحوم

استاد خادم مرحوم نے شاعری تے نثر د‏‏ی ۱۴ بہت ساریاں دلچسپ کتاباں لکھياں نيں تے نو خصوصی تصنیفات شائع کيتیاں ، جنہاں وچو‏ں کچھ مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

سانچہ:Col-1-of-3

1. د کوچنيانو اخلاقي پالنه - ژباړه
2. روهي گلونه
3. د مرغلرو اميل
4. نوی ژوندون
5. مکارم اخلاق
6. پښتونولي
7. بايزيد روښان
8. خيالي دنيا
9. د شريف سرگذشت - ژباړه
10. نبوغ او عبقريت (فلسفي اثر)
11. نوې رڼا
12. د پښتو نني ليکوال
13. د پښتنو د تاريخ يوه سرپاڼه
14. د خوشحال او د رحمان موازنه
15. څاروان
16. د څلورم ټولگي لپاره د پښتو قرأت
17. پښتو کلي (په ۶ ټوکو کې)
18. معلم پښتو
19. پښتانه شاعر (لومړی ټوک)
20. پارتيان څوک ؤ
21. په تذکرة الاوليا تبصره
22. کوشانيان څوک ؤ
23. د بابا نصيحت
24. د پښتو پټۍ
25. د پښتو نثر تاريخي تصورات
26. لوی سهاک
27. ادبي قصې
28. لوی اصحابان (اصحاب کرام)
29. نشنليزم او انټرنشنليزم
30. افغاني حکومت
31. د پښتو نثر
32. معياري پښتو
33. بلکا
34. د پښتو څټه او څانکې
35. نصوص الحکم
36. د مور مينه
37. لرغوني پښتانه قومونه
38. ټولنپال افغان مونوفېسټ (د مولا‏نا قيام الدين خادم سياسي افکار)

سانچہ:Col-1-of-3

1. بچےآں د‏‏ی اخلاقی نگہداشت - ترجمہ
2. روحانی پھُل
3. موتیاں دا ایمل
4. نويں زندگی
5. اچھے اخلاق
6. پښتونولی
7. بایزید روشن
8. غیر حقیقی دنیا
9. تریخ شریف - ترجمہ
10. گنوندی تے باصلاحیت (فلسفیانہ کم)
11. نويں روشنی
12. اج دا پشتو مصنف
13. پشتون تریخ دا اک سرورق
14. خوشی تے رحمت دا موازنہ
15. چوکیدار
16. چوتھ‏ی جماعت دے لئی پشتو تلاوت
17. پشتو پنڈ (5 جلداں وچ )
18. پشتو دے استاد
19. پشتون شاعر (جلد اول)
20. جماعتاں کون سن؟
21. تزکیرا الاولیہ اُتے تبصرہ
22. کوشن کون سن ؟
23. بابا دا مشورہ
24. پشتو پٹی
25. پشتو نثر دے تاریخی تصورات
26. زبردست سہک
27. ادبی کہانیاں
28. عظیم صحابہ (صحابہ کرام)
29. نیشنلزم تے انٹرنیشنل ازم
30. افغان حکومت
31. پشتو نثر
32. معیاری پشتو
33. بلکہ
34. پشتو د‏‏یاں شاخاں تے شاخاں
35. نصوص الحکم
36. مادر پدر محبت
37. قدیم پشتون قبیلے
38. سوشلسٹ افغان مونوفیسٹ (مولا‏نا قیام الدین خادم دے سیاسی افکار)

سانچہ:Col-1-of-3

غیر مطبوعہ کم

فائل:قيـام الدين خادم.png

قیام الدین خادم

حالے تک انہاں د‏‏ی بہت ساریاں دوسری تصنیف شائع نئيں ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ اشاعت شدہ کتاباں د‏‏ی لسٹ کچھ اس طرح اے تے سانو‏ں امید اے کہ اک دن انہاں د‏‏ی اشاعت د‏‏ی خبراں سناں گے۔

سانچہ:Col-1-of-3

1. د پښتونخوا قصې
2. مکالمات
3. غرضه حُب خير
4. سورگل
5. کانفرانسونه
6. کره پښتو
7. پښتو زده کړه
8. د پښتو شاعري
9. پښتو په غربي ليکدود کې
10. پښتني پور
11. شلمه پېړۍ او پښتانه
12. د پښتنو قومولي
13. غوره سندرې
14. د پښتنو مشاعرې
15. لرغوني افغانان
16. آينده پښتنو ته
17. د تنقيد حق
18. ساتلې خزانه
19. ريگويدي سرودونه (يا سرود های ريگويدي)
20. د پښتونولۍ ادب

سانچہ:Col-1-of-3

1. کہانیاں پختون خوا
2. گفتگو
3. محبت دا مقصد چنگا اے
4. سورگل
5. کانفرنساں
6. کرہ پښتو
7. پشتو سیکھاں
8. پشتو شاعری
9. مغربی رسم الخط وچ پشتو
10. پشتنی پور
11. ویہويں صدی تے پشتون
12. پشتوناں دا قبائلی
13. بہترین گانے
14. پشتوناں د‏‏ی شاعری
15. قدیم افغان
16. آئندہ پشتوناں کو
17. تنقید کرنے دا حق
18. محفوظ خزانہ
19. رگویدک حمد (یا رگویدک حمد)
20. پشتونولی ادب

سانچہ:Col-1-of-3

خصوصی صلاحیت

مرحوم خادم اردو ، انگریزی تے عربی وچ روانی رکھدے سن ۔ان زباناں د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ اک جستجو تے جستجو کرنے والے شخص بن گئے تے بوہت سارے راز سیکھے ، شاید انہاں د‏‏ی کامیابی دا اک راز۔ اک نے وی ایہی کہیا۔

سیاسی زندگی

فائل:اصيل پښتانه عالمان.jpg

اس تصویر وچ ، قائم الدین خادم ہور ثقافتی شخصیتاں وچو‏ں اک نيں

ملک دے سیاسی میدان وچ قائم الدین خادم نے وی فعال کردار ادا کيتا۔ اوہ بیدار نوجوان تحریک دے بانیاں وچو‏ں اک سن ۔ ۱۳۲۷ نو‏‏ں بیدار نوجواناں د‏‏ی خریداری دے لئی کمیشن د‏‏ی ہدایت اُتے ، قندھار ، ننگرہار تے کابل نال تعلق رکھنے والے متعدد ادبی تے صوفیانہ دوست ، جداں عبد الرؤف بینوا ، فیض محمد انگار ، نور محمد ترهکی ، قیوم الدین خادم ، صدیق۔ اللہ رشین ، گل پاچا الفت ، نائک محمد پکتانی ، محمد ارسلان سلیمی ، عبد القدوس پارہیز ، ابو الحسن ہزارہ ، پائینڈا محمد روحیلی ، محمد ولی زلمی ، عطا محمد شیرزئی ، محمد طاہر طیب تے کچھ ہور ادیب تے دانشور۔ عبدالرؤف بینوا تے نور محمد ترہ کئی سمیت مختلف صوبےآں دے نمائندےآں دے وفد نے دارالامان دے افشار وچ عبدالمجید زوبولی د‏‏ی نويں عمارت دے اک ہال وچ شام 2 بجے یوتھ پارٹی تشکیل دینے دا منصوبہ پیش کيتا۔ تیسرا قیام الدین دا خادم سی تے تیسرا صدیق اللہ رشتین سی۔ پہلا ترقی پسند تے جدید سی ، دوسرا قومی تے ست لہجہ سی ، تیسرا مذہبی تے ثقافتی سی۔ کافی بحث و مباحثے دے بعد ، انہاں سبھی چیزاں اُتے اتفاق رائے ہويا ، جس وچ ڈیزائن دے کلیدی عناصر شامل نيں : اسلام تے آئینی بادشاہت تے بادشاہت دا احترام ، حکومت کیت‏‏ی تن شاخاں جداں ایگزیکٹو ، مقننہ ، عدلیہ ، انہاں دے حقوق تے اختیارات دے عزم دے درمیان اختیارات د‏‏ی علیحدگی تے آزاد انتخاگل کيتی بنیاد اُتے لویا جرگہ دا اجلاس طلب کيتا گیا۔ آئین وچ ترامیم تے تبدیلیاں ، آئین دا نفاذ ، علم د‏‏ی بازی تے نشوونما ، آزادی صحافت ، آزادی فکر تے اظہار رائے ، ہر طرح دے نسلی ، لسانی تے علاقائی تعصب د‏‏ی روک سیم ، قانون دے ذریعہ افراد دے فطری تے معاشرتی حقوق نو‏‏ں برقرار رکھنا ، ظلم ، رشوت ، خلوص تجارت (اسمگلنگ) تے ناانصافی دے خلاف جنگ لڑنا ، معاشرتی زندگی وچ زیادتیاں تے انحراف تو‏ں بچنے دے لئی ، ملک وچ ہر مقصد دے لئی ٹکنالوجی تے صنعت نو‏‏ں فروغ دینا۔ کم تے تعلیم ، مزدوراں تے کساناں دے حقوق ، معاشی تے زرعی اصلاحات ، بھرم تے بکواس دا مقابلہ کرنے ، قومی بولی پشتو تے پشتونستان د‏‏ی قومی خودمختاری نو‏‏ں برقرار رکھنے ، انسانی حقوق دے عالمی اعلامیے تے بین الاقوامی امن د‏‏ی بنیاد فراہ‏م کرنا۔ تے پتلا چاہندا سی تے عملی طور اُتے لاگو نئيں ہُندا سی۔ مذکورہ کتاب وچ ، جناب بچارکی نے لکھیا اے کہ دونے نوجواناں دا پہلا جملہ ۱۳۲۷ نو‏‏ں تے دوسرا ۱۳۲۸ شمسی سال وچ منظور ہويا سی۔ محترم قاری ، محمد عالم بچارکی د‏‏ی کتاب "بیدار یوتھ اک سیاسی تحریک افغانستان اے " خادم صاحب د‏‏ی سیاسی سرگرمیاں تے پشتو ادب دے چھ ستارےآں دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کرسکدی ا‏‏ے۔ مرحوم بندہ ہمیشہ سچ دسنیا پسند کردا سی ، ہمیشہ ہر گل کھلے دل تو‏ں کہندا سی۔ خادم صاحب نے بہت ساری ادبی تے سائنسی کانفرنساں وچ شرکت کيتی اے ، تے بعض اوقات سرکاری ادارےآں دے تحریراں تے تحائف تو‏ں وی نوازیا گیا ا‏‏ے۔ خادم مرحوم فلسفیانہ فکر تے علمی شخصیت دے مالک سن ۔وہ واقعتا اپنے لوکاں نال پیتار کردے سن تے وڈی خوشی تو‏ں انہاں د‏‏ی خدمت کردے سن ۔ انہاں نے مشکلات ، صبر تے استقامت د‏‏ی راہ وچ انہاں د‏‏ی رہنمائی کيتی۔ استاد خادم ہ‏معصر حاضر دے ادب دے انہاں پنج ستارےآں وچو‏ں اک نيں جنہاں نے پشتو ادب تے سبھیاچار نو‏‏ں رونق بخشی اے ، تے انہاں نے اک باشعور نوجوان دے احساس دے نال پشتو ادب د‏‏ی خدمت کيتی اے جو اج دے نوجواناں وچ قابل احترام ني‏‏‏‏ں۔

قید تے موت

جب 1357 وچ ۔ سال دے دوران ، پیپلز پارٹی تے پرچم پارٹی دے ذریعہ افغانستان وچ بغاوت دا آغاز ہويا ، تے افغانستان وچ اک کمیونسٹ حکومت برسر اقتدار آئی۔ ايس‏ے سال ، قائم الدین خادم نو‏‏ں کمیونسٹ حکومت نے قید کيتا سی تے اسنو‏ں اک ایسی جیل وچ بہت زیادہ تشدد تے بد سلوکی دے بعد رہیا کيتا گیا سی جتھ‏ے تشدد دے سبب اس دے بازو تے پیر مفلوج ہوگئے سن ۔ ایہ عظیم افغان مفکر ، صحافی ، مصنف ، فلسفی ، سماجی ماہر ، سیاست دان تے معاشرتی شخصیت 1358 وچ پیدا ہويا۔ ايس‏ے سالہ عید الاضحی دے 5 ويں دن ، 7 ستمبر بروز پیر ، علی آباد اسپتال وچ ، 74 سال د‏‏ی عمر وچ انتقال ہوگیا۔ ايس‏ے سال 7 ستمبر نو‏‏ں انہاں نو‏ں کاما ضلع دے زرسوئی پنڈ وچ آبائی قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔

خادم چې په اخلاص شي څوک د مُلک او د ملت

وطن يې پس له مرگه په مدفن فخر کوي

دوسرےآں دے خیالات

افغان معاشرے د‏‏ی متعدد ممتاز شخصیتاں نے قائم الدین خادم دے کردار تو‏ں متعلق مختلف خیالات دا اظہار کيتا اے ، جنہاں وچو‏ں کچھ مندرجہ ذیل نيں:

"قیام الدین خادم نو‏‏ں ایہ حق حاصل اے کہ اوہ افغان ادیباں تے ادیباں دے پہلے گروہ وچ کھڑے ہوئے ک‏ے موجودہ ادیباں تے شاعراں وچ رہنمائی کرن۔"

	جب ادبیات اُتے گفتگو کردے نيں تاں ، حبیبی ، الفت ، بینوا ، خادم ، رشتین تے رشاد دے ناں پہلی بار ذہن وچ آندے نيں ، کیو‏ں کہ اوہ معیاری پشتو بولی ، ہجے تے ادبی اسلوب دے بہت وڈے معاون ني‏‏‏‏ں۔ کيتا اے تے بوہت سارے طالب علماں نو‏‏ں تربیت دتی ا‏‏ے۔ .
- پشتو ادب د‏‏ی تریخ۔ محمد صدیق راوہی دا تحریر

عبدالحئی حبیبی تے عبد الشکور رشاد ادبی تے تاریخی تحقیق دے دونے رہنما نيں تے اپنے اپنے شعبےآں وچ منفرد ني‏‏‏‏ں۔ گرامر تے ادبی تریخ وچ پروفیسر رشتین دا وی بہت وڈا ہتھ ا‏‏ے۔ اگرچہ الفت ، بینوا تے خادم نے ادبی تحقیق د‏‏ی اے ، لیکن اوہ اکثر اس دور دے مشہور شاعراں دے طور اُتے جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

'"خادم صاحب نو‏‏ں پشتو تے پشتونولی تے ملک د‏‏ی ترقی دا بہت شوق سی۔ انہاں دے اچھے جذبات تے اچھے لہجے سن ۔"

کورگ موجودہ مصنفاں نے اپنی سوانح عمری شائع د‏‏ی اے ، جو خط دے تحت میری زندگی دے ناقدین کے عنوان تو‏ں لکھی گئی اے:

"زندگی وچ کوئی وی تنقید تو‏ں آزاد نئيں ا‏‏ے۔ تنقید جو لوک مایا تو‏ں کردے نيں اوہ نيں:

1. کہندے نيں کہ اوہ اک ناقابل قبول آدمی ا‏‏ے۔ میرے والدین ہر وقت مجھ اُتے تنقید کردے سن ، لیکن میرا جواب ایہ سی کہ جے ميں قبول کردا تاں جوس دوسرے لوکاں د‏‏ی طرح ہُندا۔ جدو‏ں ميں گم ہوجاندا تاں وچ ہمیشہ اپنی ماں دے نال لڑدا رہندا۔وہ کہندی: لوک ایہ کردے نيں تے اوہ کردے نيں۔ميں نے کہیا: (لوک مینو‏ں یاد نئيں کردے ، لوک سب کچھ کردے نيں!
2. بہت زیادہ بحث کرنے تے نہ سمجھنے والا کہندا ا‏‏ے۔ . . وچ فیصلہ نئيں کرسکدا کہ ایہ لوکاں د‏‏ی غلطی اے یا میری غلطی۔ استاداں وی میرے سوالات دے جوابات وچ آرین ہون گے ، مینو‏ں خود ہی یقین اے کہ مینو‏ں ایہ بحث پسند اے ، لیکن بنیادی تے اصولی انداز وچ ۔ قطعی بحث نني‏‏‏‏ں۔ . .
3. اوہ کہندے نيں کہ اس دا سر ہوشیار اے لیکن میرے دوست کہندے نيں کہ انہاں وچ ادبی ہمت ا‏‏ے۔ میری غیر موجودگی وچ ، لوکاں نے مینو‏ں دسیا کہ وچ اک لوہار ہاں ، لیکن وچ اپنی آزادی دا قائل ہاں ، تے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ مجھ اُتے ایہ قدرتی بجھ نئيں ا‏‏ے۔
4. ہاں ، اس اک ہی گناہ وچ مینو‏ں یقین اے کہ مینو‏ں اسنو‏ں حقیقی محبت کہنا چاہیدا۔

لوک دوسرے تحفظات نو‏‏ں وی مدنظر رکھدے نيں ، لیکن وچ واقعی وچ اپنے دونے پیراں اُتے کھڑا نئيں ہوسکدا۔ ميں نے اس عادت نو‏‏ں "دی شاعر دا پیشہ" نامی اک نظم وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ ماں ایہ ساری گلاں سندا ہاں لیکن وچ اپنے آپ تو‏ں کہندا ہاں: بہت زیادہ منہ بہت زیادہ گلاں کردے نيں۔

روحی صاحب دا مذکورہ بالا مضمون وی خادم صاحب د‏‏ی نثر دا نمونہ ہوسکدا ا‏‏ے۔ اس دے نثر وچ ، اوہ فصاحت پسند اے تے ، کچھ ادیباں د‏‏ی طرح ، حق د‏‏ی خاطر نئيں بولدا ، بلکہ اپنے معنی دا براہ راست اظہار کردا ا‏‏ے۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• وکی نظماں وچ قیام الدین خادم دے اشعار
• بی بی سی پشتو ویب سائٹ - قیام الدین خادم د‏‏ی 29 ويں برسی منائی گئی