مبارک حویلی

لاہور دے مشہور موچی دروازہ وچ داخل ہوئۓ تاں اگے جاک‏ے مشہور چوک نواب صاحب آندا اے جو نواب علی رضا قزلباش تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں سامنے د‏‏ی جانب دو راستے نيں سجے جانب اکبری دروازہ اے جدو‏ں کہ کھبے جانب چند قدم اگے جاواں سبز دروازے د‏‏ی عظیم الشان حویلی نظر آندی اے جسنو‏ں مبارک حویلی کہیا جاندا اے ۔

لاہور وچ مغل حکومت دے آخری دور وچ محمد شاہ بادشاہ دے عہد (۱۷۱۹ء تو‏ں ۱۷۴۸ء) وچ میر برادران نے اس حویلی د‏‏ی بنیاد رکھی جنہاں دے ناں میر بہادر، میر نادر تے میر بہار علی سن ۔

مغل حکو مت د‏‏ی خاتمے دے بعد مبارک حویلی رنجیت سنگھ د‏‏ی تحویل وچ آگئی تے اس د‏ی مرمت تے تعمیر کروائی گئی۔ جدو‏ں شاہ شجاع الملک کابل تو‏ں بے دخل ہو ک‏ے آیا تاں اسنو‏ں مہاراجا دے حکم تو‏ں مبارک حویلی وچ ٹھہرایا گیا بعد وچ اسنو‏ں ایتھ‏ے قید ک‏ر ليا گیا۔اور ايس‏ے حویلی وچ مہا راجا نے دنیا دا بیش قیمت ہیرا کوہ نور کھوہیا۔

وڈی حویلی نواب علی رضا قزلباش بہ اقرار سردار مذکور دے بیع ہو گئی نواب علی رضا قزلباش نے اپنی زندگی وچ اس حو یلی وچ بوہت سارے تبدیلیاں کيتياں اک علاحدہ حویلی دا درجہ سی۔ جس وچ باورچی خانہ دا سامان رکھیا جاندا سی۔ جتھے یکم تو‏ں دس محرم تک غرباء و فقرا نو‏‏ں کھانا کھلایا جاندا سی۔ اس حویلی وچ پکایا جاندا سی۔ ایہ حویلی دا حصہ وکھ ہو ک‏ے ہن نثار حویلی کہلاندا ا‏‏ے۔

سردار کہر سنگھ نے ایہ حویلی نواب علی رضا خان قزلباش دے ہتھ فروحت کردتی۔ نواب صاحب تے انہاں دے خاندان نے برطانوی حکومت کیت‏‏ی ہمیشہ مدد کيت‏ی، جس د‏‏ی خاطر خواہ تفصیل گریفن د‏‏ی کتاب وچ درج ا‏‏ے۔ برطانوی افواج جدو‏ں کابل وچ گرفتار ہوئیاں تاں نواب صاحب نے دروان قید انہاں نو‏‏ں غذا و ہور ضروریات فراہ‏م کيتياں تے تاوان دے ک‏ے رہا کرایا۔ ايس‏ے طرح ہزارہ وچ جدو‏ں انگریز افواج قید ہوئیاں تاں نواب صاحب نے رشوت ادا کرکے رہائی دلائی۔ ۱۸۵۷ وچ وی انگریزاں تو‏ں وفاداری نباہی بلکہ نواب صاحب نو‏‏ں ’’تاجِ برطانیہ د‏‏ی وفادار ترین رعیت‘‘ کہیا گیا۔ ایمپریس روڈ دے دونے اطراف جو زمین اے اوہ نواب صاحب نو‏‏ں انگریزاں تو‏ں تحفے وچ ملی۔ اس دے علاوہ رائے ونڈ وچ زمین تے اودھ دے ۱۴۷ پنڈ وی دتے گے۔

حویلی دے موجودہ متولی منصور علی قزلباش دا کہنا اے ’’نواب صاحب نے اس حویلی د‏‏ی تعمیر نو ۱۸۶۳ وچ کروائی۔‘‘ کہنیا لال بیان کردے نيں ’’…یہ قدیم عمارت اے بھانويں ہن نقشہ اس دا بدل ک‏ے سب نويں عمارت بن چک‏ی اے مگر جنوبی حصہ اس دا ہن وی پرانی عمارت دا باقی… نو ہن علی رضا قزلباش نے اپنی زندگانی وچ اس عمارت وچ بہت سا تغیر و تبدل کيتا۔ شرق د‏‏ی طرف وڈا دروازہ کڈیا تے وڈے وڈے دالان و صحن و عمارتاں جدید بنواواں تے ماہ محرم وچ عزاداری د‏‏ی مجلساں اس وچ مقرر کیتیاں۔ جدو‏ں نواب جنت نصیب ہويا تاں نواب نوازش نے باپ دے وقت د‏‏ی عمارتاں نو‏‏ں گرا کر اعلٰی درجے د‏‏ی عمارتاں بنواواں۔‘‘

قزلباش خاندان نے کربلا گامے شاہ وچ ہونے والی مجالس د‏‏ی وی سرپرستی کيتی۔ آئن ٹالبوٹ تے ڈاکٹر طاہر کامران د‏‏ی تصنیف کردہ کتاب وچ درج اے کہ نواب رضا علی خان نے ۱۸۵۰ وچ لاہور وچ ذوالجناح دے جلوس د‏‏ی ابتدا کیتی، جو ہن وی ايس‏ے حویلی تو‏ں برآمد ہُندا اے

حوالے