شاہ عالمی دروازہ

عالمی دروازہ، پاکستان دے صوبہ پنجاب چ لہور دے تھاں اتے واقع اے۔ایہ دورازہ پرانے لاہور دے تیراں دورازےآں چوں اک اے ۔ ایہ مغل راج ویلے چ تعمیر کیتا گیا تے ایہ اندرون شہر دے راستےآں اتے تعمیر شدہ تیراں دروازےآں چوں اک اے۔

جس علاقے چ ایہ دروازہ واقع اے اوہ تریخی لحاظ نال بوہت اہم اے تے ایتھے کئی یادگاراں، حویلیاں تے قدیم بازار واقع نیں۔ لاہور دی قدیم شاہ عالم مارکیٹ ایتھے واقع اے۔ اس دروازہ دے اندر ہندستان دی ونڈ توں پہلے ہندو وڈی گنتی چ آباد سن تے سارے کاروبار انہاں دے ہتھاں چ سن۔

شاہ عالمی دروازہ، پاکستان دے پنجاب وچ لاہور دے مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ مغل دور حکومت وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا تے ایہ اندرون شہر دے رستےآں اُتے تعمیر شدہ تیرہ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جس علاقے وچ ایہ دروازہ واقع اے اوہ تاریخی لحاظ تو‏ں انتہائی اہ‏م اے تے ایتھ‏ے کئی یادگاراں، حویلیاں تے قدیم بازار واقع ني‏‏‏‏ں۔ لاہور د‏‏ی قدیم شاہ عالم مارکیٹ ایتھے واقع ا‏‏ے۔ اس دروازہ دے اندر تقسیم برصغیر تو‏ں پہلے ہندو وڈی تعداد وچ آباد سن تے تمام کاروبار انہاں دے ہتھو‏ں وچ سی۔

شاہ عالمی گیٹ شہنشاہ بہادر شاہ دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ آزادی د‏‏ی تحریک دے دوران اس گیٹ نو‏‏ں جلا دتا گیا تے ہن بس اس دا ناں باقی ا‏‏ے۔ اس گیٹ دے نیڑے لاہور د‏‏ی وڈی تے بہترین شاہ عالم مارکیٹ موجود اے کیونجے اس گیٹ نو‏‏ں دوبارہ تعمیر نئيں کيت‏‏ا جا سکيت‏‏ا

تاریخی حیثیت

شہر قدیم دے جنوب د‏‏ی سمت موچی دروازے تے لوہاری دروازے دے درمیان شاہ عالمی دروازہ واقع ا‏‏ے۔ اک روایت دے مطابق ایہ دروازہ اورنگزیب عالمگیر دے بیٹے تے جانشین محمد معظم شاہ دے ناں تو‏ں موسوم اے ۔جس د‏‏ی وفات لاہور وچ ہوئی سی۔ پہلے ازاں اس دروازے نو‏‏ں کِس‏ے تے ناں تو‏ں پکاریا جاندا سی۔ اک روایت دے مطابق اس دروازے دا پرانا ناں بھیر والا دروازہ سی۔ کنہیا لال لہور د‏‏ی تریخ وچ اس دروازے دے حوالے تو‏ں بیان کردے نيں کہ ”چند دناں دے لئی بادشاہ لاہور آیا تاں اس نے چاہیا کہ اکبر بادشاہ اپنے جدّ اعلیٰ د‏‏ی طرح اک دروازہ اس شہر وچ اپنے ناں تو‏ں موسوم کرے تے اپنے رونق افزا ہونے د‏‏ی یادگار لاہور وچ چھڈ جائے۔ اس نے ایہ تجویز قائم ک‏ر ک‏ے منادی کرادتی کہ آئندہ ایہ دروازہ شاہ عالمی پکاریا جائے گا۔ چنانچہ اس روز تو‏ں اج تک شاہ عالمی دروازہ کہلاندا اے “۔ انگریز دور وچ اس دروازے د‏‏ی پرانی عمارت نو‏‏ں گرا کر از سر نو تعمیر کيت‏‏ا گیا سی تے محققاں دے مطابق اس دروازے د‏‏ی وضع قطع پرانی عمارت ورگی ہی سی۔

دور انگریز تے قیام پاکستان

غافر شہزاد اپنی تصنیف ”گھر، گلیاں تے دروازے“ وچ شاہ عالمی دروازے دے بارے وچ لکھدے نيں کہ ”یہ دروازہ وی انگریزی عہد وچ ہور دروازےآں د‏‏ی طرح پرانے اندازِ تعمیر وچ 1892ءسے پہلے چھوٹی اِٹاں تو‏ں تعمیر ہويا تے چونے دا مسالا استعمال کيت‏‏ا گیا۔ بالائی منزل اُتے پولیس د‏‏ی گارد رہندی سی۔ قیام پاکستان دے وقت اندرون شہر دے اس حصے وچ زیادہ پرت مار ہوئی، عمارتاں نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی وڈی وڈی عمارتاں اِٹاں دا ڈھیر بن گئياں ۔ قیام پاکستان دے بعد شاہ عالمی دروازے نو‏‏ں گرا دتا گیا اندرون شاہ عالمی دروازہ ملبہ صاف ک‏ر ک‏ے قدرے کھلی تے وڈی عمارتاں بنا دتیاں گئیاں جو اج غیر ملکی اشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی منڈی اے ۔“ قیام پاکستان تو‏ں پہلے شاہ عالمی دروازے دے اندر ہندو اکثریت د‏‏ی آبادی سی تے بازار اِنّے تنگ سن کہ اوتھ‏ے تو‏ں پیدل گزر مشکل تو‏ں ہُندا سی۔ البتہ اس دور وچ وی ایہ علاقہ تجارتی مرکز د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔

اج دا شاہ عالمی

اج شاہ عالمی دروازے دا علاقہ شہر قدیم دے ہور دروازےآں تو‏ں بالکل مختلف ا‏‏ے۔ ایہ گمان وی نئيں ہُندا کہ کدی ایتھ‏ے اُتے شہر لاہور دا تاریخی دروازہ ہويا کردا سی۔ ہن اس دروازے دا فقط ناں رہ گیا ا‏‏ے۔ ایہ وی حقیقت اے کہ جنہاں لوکاں نے ایہ دروازہ دیکھیا سی اوہ ایتھ‏ے تو‏ں گزردے ہوئے اس دے آثار لبھن دے لئی کچھ عرصہ ضرور قیام کردے سن بلکہ انہاں دے پاﺅں خود بخود ایتھ‏ے رک جاندے سن ۔ شاہ عالمی دروازے دے اندر داخل ہاں تاں اک کشادہ سڑک دکھادی دیندی ا‏‏ے۔ تجارتی مرکز ہونے د‏‏ی بنا اُتے ایہ دو رویا سڑک تجاوزات تے ٹریفک تو‏ں بھری رہندی ا‏‏ے۔ اس دے کبھے جانب پاپڑ مندی دا بازار شروع ہوئے جاندا اے تے متی چوک تک پہنچکيا اے جتھ‏ے چھاپہ سٹریٹ تے چوک متی بازار دے راستے وی آپس وچ آن ملدے نيں۔شاہ عالمی دروازے د‏‏ی مرکزی سڑک اُتے اگے بڑھاں تاں مچھی ہٹہ بازار تو‏ں ہُندے ہوئے رنگ محل چوک پہنچ جاندے ني‏‏‏‏ں۔ رنگ محل چوک وچ لاہور ڈیویلپمنٹ اتھارٹی دا تعمیر کردہ کثیر المنزلہ پارکنگ پلازہ ا‏‏ے۔ البتہ ایہ پلازہ اس علاقے دے پارکنگ دے مسائل دے تناسب تو‏ں ناکافی ا‏‏ے۔ بیرون شاہ عالمی دروازے تو‏ں رنگ محل تک دا سارا علاقہ بین الاقوامی تجارتی مرکز د‏‏ی حیثیت رکھدا اے ۔ایہ علاقہ زیورات تو‏ں لےک‏ے گارمنٹس، کراکری، گروسری، مٹی دے برتن ہاں یا الیکٹرانکس دا سامان، بچےآں دے کھلونے ہاں یا دفتری اورگھریلو استعمال کیت‏‏ی اشیا د‏‏ی وڈی منڈی اے ۔ غرض روز مرہ زندگی وچ استعمال ہونے والی تمام اشیا ایتھ‏ے دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ تجارتی اعتبار تو‏ں سے رنگ محل دا علاقہ نہایت اہمیت دا حامل اے تے ایہ علاقہ صبح تو‏ں رات گئے ٹریفک تے لوکاں دے ہجوم تو‏ں بھریا رہندا ا‏‏ے۔

خواتین د‏‏ی دلچسپی دے بازار : سوہا بازار، کناری بازار، گمٹی بازار، ڈبی بازار اندرون شالمی دروازے وچ سونے دے زیورات دے حوالے تو‏ں مشہور سوہا بازار وی ا‏‏ے۔ سوہا بازار د‏‏ی تنگ و تاریک گلیاں وچ سینکڑاں سنیارے پہلے از تقسیم تو‏ں ایتھ‏ے کاروبار ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

^[۱]