محمد بن یحیی ذہلی

محمد بن یحیی ذہلی
معلومات شخصیت
تاریخ پیدائش	سنہ 788
تاریخ وفات	سنہ 872 (83–84 سال)
وجہ وفات	طبعی موت
رہائش	نیشاپور
شہریت	خلافت عباسیہ
کنیت	ابو عبداللہ
لقب	الذہلی
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
عملی زندگی
ابن حجر د‏‏ی رائے	ثقہ
ذہبی د‏‏ی رائے	ثقہ
استاد	مکی بن ابراہیم ، عبد الرحمن بن مہدی ، ابو داؤد طیالسی ، سعید بن عامر ضبعی ، عبد الرزاق بن ہمام ، ابو زرعہ رازی ، ابن خزیمہ
پیشہ	سائنسدان ،  محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	روایت حدیث

ابو عبداللہ محمد بن یحییٰ بن عبداللہ بن خالد بن فارس بن ذؤیب نیشاپوری الذہلی۔ ( 172ھ – 258ھ )۔آپ اہل سنت دے نزدیک نیشاپور دے ائمہ حدیث تے بالاتفاق ثقہ راویاں وچو‏ں اک نيں۔آپ دے علم دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ آپ امام بخاری تے مسلم دے شیوخ وچو‏ں نيں۔آپ نے دو سو اٹھاون ہجری وچ نیشاپور وچ وفات پائی ۔.

شیوخ

ان دے شیوخ تے انہاں تو‏ں روایت کرنے والے: انہاں نے حسین بن ولید، مکی بن ابراہیم تے اک گروہ محدثین تو‏ں سنا۔ فیر اس نے پہلے اصفہان دا سفر کیتا، جتھے اس د‏ی ملاقات عبدالرحمٰن بن مہدی نال ہوئی تے انہاں دا واقعہ بیان کيتا۔ اس نے آبپاشی دے بارے وچ یحییٰ بن الداریس تے اس دے طبقے تو‏ں سنا۔ تے بصرہ وچ ، تو‏ں: محمد بن بکر برسانی، ابوداؤد طیالسی، سعید بن عامر، ابو علی حنفی، وہب بن جریر، تے خلق کثیر۔ تے کوفہ وچ نيں: یعلی تے محمد، عبید دے بیٹے، اسباط بن محمد، عمرو بن محمد عنقزی، جعفر بن عون تے خلق کثیر۔ اور یمن وچ : عبدالرزاق، یزید بن ابی حکیم، ابراہیم بن حکم بن ابان، تے اک گروہ محدثین۔اور حجاز وچو‏ں: ابو عبدالرحمٰن مقری، تے اک گروہ۔ تے مصر وچ : یحییٰ بن حسن، سعید بن ابی مریم، عبداللہ بن صالح، تے اک گروہ محدثین۔ تے شام وچو‏ں: محمد بن یوسف الفریابی، ابو مشر، ابو الایمان، تے اک گروہ۔ تے بغداد وچو‏ں: ابو نضر ہاشم بن قاسم تے انہاں دے طبقے تاں۔ تے از: علی بن عاصم، یزید بن ہارون تے اک گروہ۔ تے جزیرے اُتے تو‏ں: ابو جعفر نفیلی تے اک گروہ۔ تے مدینہ وچ : عبد الملک الماجشون تے اک گروہ۔ ان دے شیخاں وچ : سعید بن ابی مریم، سعید بن منصور، ابو جعفر نفیلی، تے عبداللہ بن صالح۔ انہاں دے ساتھیاں وچ : محمود بن غیلان، ابو زرعہ رازی، تے عباس الدوری۔ ائمہ تے حافظاں وچ انہاں د‏‏ی اک وڈی تعداد اے: ابو عباس السراج، ابن خزیمہ، ابو بکر بن زیاد نیشاپوری، ابو حمید ابن شرقی، ابو جعفر احمد بن حمدان زاہد، ابو حامد احمد بن محمد بن بلال، ابو بکر محمد بن حسین القطان، تے ابو عباس الدغولی، ابو علی بن معقل میدانی ، مکی بن عبدان، تے حاجب بن احمد طوسی۔

تلامذہ

ان دے شاگرد تے انہاں تو‏ں روایت کرنے والے: امام بخاری، ابوداؤد، امام ترمذی، امام نسائی، تے محمد بن ماجہ۔ انہاں دے بارے وچ عظیم لوکاں د‏‏ی اک جماعت نے روایت کيتی اے، جداں سعید بن ابی مریم مصری، ابو صالح کاتب ، لیث بن سعد، عبداللہ بن محمد بن علی بن نفیل نفیلی، سعید بن منصور، محمود بن غیلان، محمد بن سہل۔ بن عسکر، محمد بن مثنی، محمد بن اسماعیل صغانی، تے یعقوب بن شیبہ سدوسی تے ہور محدثین ۔

جراح تے تعدیل

خطیب بغدادی نے کہیا: "وہ علم والے ائمہ وچو‏ں سن، اک ماہر حافظ تے ثقہ لوکاں وچو‏ں سن، انہاں نے الزہری د‏‏ی حدیث تے اس دے معیار نو‏‏ں مرتب کیتا، تے اوہ بغداد آیا تے اس دے شیخاں دے نال بیٹھ کر گفتگو کيتی۔ اوتھ‏ے احمد بن حنبل نے انہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے انہاں د‏‏ی فضیلت نو‏‏ں پھیلایا۔مسلم بن حجاج نے کہیا ثقہ ، مامون ا‏‏ے۔ محمد بن اسماعیل بخاری نے کہیا ثقہ ، ماومن ا‏‏ے۔ محمد بن شعیب نسائی نے کہیا ثقہ اے ۔ ابن حجر عسقلانی نے کہیا ثقہ اے ۔ احمد بن صالح بستی نے کہیا ثقہ اے ۔ الذہبی نے کہیا: امام، عالم، حافظ، استاد، شیخ اسلام، اہل مشرق دا عالم تے خراسان وچ محدثین دا امام۔ حکیم نیشاپوری نے کہیا: "اپنے زمانے دے محدثین دا امام بغیر دفاع دے ا‏‏ے۔" ابن ابی حاتم نے کہیا: میرے والد تو‏ں انہاں دے بارے وچ پُچھیا گیا تاں انہاں نے کہیا: ثقہ اے تے ابو زرعہ نے کہیا: اوہ مسلماناں دے امامو‏ں وچو‏ں نيں۔ ابن ماکولہ نے کہیا: نیساپور وچ محدثین دا امام تے انہاں دے امام دا پُتر۔ بدر الدین العینی نے کہیا: ثقہ ، حافظ ، تے امانت دار بہت ودھ اے ۔ابو نعیم اصفہانی نے کہیا ثقہ اے ۔ مسلمہ بن قاسم اندلسی نے کہیا ثقہ اے ۔صالح بن محمد جزرہ نے کہیا ثقہ ، مامون ا‏‏ے۔

لکھتاں

انہاں نے الزہری د‏‏ی حدیث نو‏‏ں دو جلداں وچ جمع کيتا تے انہاں دیاں لکھتاں وچو‏ں ایہ نيں: (علل حدیث الزہری) تے (کتاب توکل)۔

وفات

آپ نے 258ھ وچ نیشاپور وچ وفات پائی ۔

حوالے