محمد گل نوری

محمد گل نوری (پ: ۱۲۷۹ شمسی ہجری، قندھار - م:۱۳۵۲ ش ھ ) افغانستان اک پشتو بولنے والے لوک مزاح نگار ، مصنف تے شاعر سن ۔

پس منظر

محمد گل نوری اک فراموش چہرہ اے جسنو‏ں اسيں نئيں جاندے ، یعنی اسيں اسنو‏ں مکمل طور اُتے نئيں جاندے ، جے اسيں اسنو‏ں جاندے نيں تاں ، اسيں انہاں دے کم تے کوششاں دے بارے وچ زیادہ نئيں جاندے نيں ، کیونجے وقت ، وقت تے حالات اس دے لئی بہت تکلیف دہ ني‏‏‏‏ں۔ ہوگیا حالات نے اس د‏ی طرز زندگی اُتے گہرا اثر ڈالیا اے تے اس نے سخت نقصان اٹھایا ا‏‏ے۔

محمد گل نوری ۱۲۷۹ ش ھ وچ قندھار وچ پیدا ہوئے سن ۔ اس وقت ، ہر اک نو‏‏ں یکساں تعلیمی مواقع میسر نئيں سن ، لیکن مرحوم نوری اپنی انوکھی صلاحیتاں تے صلاحیتاں د‏‏ی بدولت مقامی اسکالرز تے کنبہ دے رہنماواں د‏‏ی مدد تو‏ں تعلیم حاصل کرنے وچ کامیاب رہے سن ۔ کیڈلی تے اوہ ذہین آدمی سن ۔

یہ انہاں د‏‏ی صلاحیتاں تے ہنر د‏‏ی برکت سی کہ اوہ بہت سارے شعبےآں وچ چمک اٹھا تے بہت خدمت انجام دی۔ اس دے ناقابل فراموش کارنامے ساڈے ادب دا اک بہت وڈا تے مٹھا حصہ ہون گے ، لیکن ایسی صلاحیتاں غریب ترین تے غریب ترین گھراناں وچ پائی جاندیاں نيں ، کدی کدائيں ہی ایسا ہُندا اے کہ کسی امیر آدمی دا بیٹا ذهين د‏‏ی سطح تک پہنچ جاندا اے یا بہت غریب ہونے د‏‏ی صلاحیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ جو شخص راحت و برکت وچ مگن اے اس نے اپنی فلاح و بہبود دے لئی کچھ نئيں کيتا ، اسنو‏ں کِداں پتہ چلے گا کہ زندگی د‏‏ی ضروریات کیہ نيں تے کس دے لئی انسان نو‏‏ں رہنا چاہیدا۔

تعلیم

استاد نوری ۱۳۰۰ شمسی ہجری وچ امان اللہ خان دے دور وچ قندھار شہر وچ شالمار اسکول وچ پشتو استاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں مقرر ہوئے سن ، جنہاں نے ملک دے بچےآں نو‏‏ں پشتو زبان د‏‏ی تعلیم دی۔ جداں کہ پہلے ذکر کيتا گیا اے ، وقت تے حالات نے اسنو‏ں ہر مرحلے اُتے ہڑتال کرنا بہت مشکل بنا دتا ا‏‏ے۔

نوکریاں

جب قندھار وچ پشتو لٹریری ایسوسی ایشن دا قیام عمل وچ آیا تاں استاد محمد گل نوری اس دے پہلے ممبر سن ۔ کچھ سال بعد ، وزیر اعظم سردار محمد ہاشم خان دے حکم پر ، انجمن نو‏‏ں کابل منتقل کردتا گیا ، جتھ‏ے ایہ پشتو سوسائٹی دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

اس دے بعد استاد نوری نو‏‏ں کابل وچ تالیف و ترجمانی دے شعبہ دا ڈائریکٹر ، لفظاں تے علاقائی زباناں دے شعبہ دا ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا ، اس دوران انہاں نے اپنی محنت د‏‏ی بدولت بہت سارے مواد اکٹھے کیتے۔ کچھ سرکردہ شخصیتاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، اس نے تحقیق ، لوک داستاناں د‏‏ی تحقیق تے ثقافتیات وچ زبردست تجربہ حاصل کيتا۔

جب انہاں د‏‏ی اہلیہ تے بیٹے فوت ہوگئے تاں اوہ رضاکارانہ طور اُتے قندھار واپس آئے تے قندھار دے سرکاری پرنٹنگ پریس (ان دے چوتھے درجے) وچ کلرک دے عہدے اُتے ترقی پائی۔ اگرچہ اسنو‏ں اک اعلیٰ مقام تے اک اہ‏م عہدہ دینا چاہیدا سی ، لیکن اوہ لوک کتھے نيں جو اپنے قومی خادماں نو‏‏ں جاندے تے تعریف کردے نيں؟ اوہ مہربان ہتھ کتھے نيں جنہاں نے بنی نوع انسانیت تے انسانیت د‏‏ی خاطر ساڈے قومی قائدین نو‏‏ں مشکل اوقات وچ اتارا؟

معاشی صورتحال تے زندگی دیاں مشکلاں

استاد نوری مرحوم نے 30 سال تک انتہائی مشکل تے دکھی حالت وچ خدمات انجام دتیاں ، بدقسمتی تو‏ں ، انہاں نو‏ں ریٹائرمنٹ دا پورا پورا حق وی نئيں ملا۔ ریٹائرمنٹ دے وقت اس نے 12 ہزار افغانی ملے ، جو بوہت گھٹ سن ، تے اس د‏ی معاشی صورتحال دن بدن خراب ہُندی جارہی سی۔ چنانچہ اس نے قندھار دے ہرات دروازے وچ دکان قائم کيتی تے اپنی غربت وچ مصروف رہیا۔ اک موقع اُتے ، کئی غیر ملکی محققاں استاداں نو‏‏ں دیکھنے آئے ، اوہ سوالات لے ک‏ے ہرات دے دروازےآں اُتے آئے۔ ایہ لوک ایہ چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں استاد نے انہاں غیر ملکی علماء نال ملاقات کيت‏ی ، تاں انھاں نے انہاں د‏‏ی بے حد تعریف کيت‏ی ، لیکن اوہ اس اُتے حیرت زدہ ہوگئے۔ اِنّا وڈا لوک داستان گو تے ادیب آدمی کانٹے والے فرش اُتے کِداں بیٹھ سکدا اے ؟ اوداں وی ، اوہ آقا دے نال گئے ، آقا نے اپنی آثار دکھائے ، لیکن ماسٹر دے کان وچ اس دا دکاندار اوہی جملہ چلا رہیا سی ، اس دا دل بہت ٹُٹ گیا سی۔ کہیا جاندا اے کہ اس نے اپنے بیشتر آثاراں نو‏‏ں غصے تو‏ں بھر دتا سی۔

ریٹائرمنٹ دے بعد ، محکمہ اطلاعات و سبھیاچار دے اس وقت دے ڈائریکٹر جنرل ، غلام محی الدین ایوبی نو‏‏ں محکمے وچ اک کرایہ دار کلرک دے طور اُتے مقرر کيتا گیا سی۔ دو سال بعد ، اوہ قندھار اسٹیٹ پرنٹنگ پریس دے محکمہ آرکائیو د‏‏ی دسويں جماعت وچ مقرر ہوئے۔ اس کم دے نال اوہ ذہنی سکو‏ن حاصل کرنے تے خود نو‏‏ں مصروف رکھنے وچ کامیاب رہیا۔

ادبی کاوشاں تے کارنامے

محمد گل نوری ، جو کدی ملازمت کيت‏‏ی وجہ تو‏ں دوسرے ضلعے ، دور دراز علاقےآں تے دیہاتاں د‏‏ی طرح رہندا سی ، لوکاں تو‏ں محاورے ، گاناں تے لفظاں اکٹھا کردا ، جس وچ ہزاراں محاورے ، گاناں ، لوک داستاناں تے ہور داستاناں اُتے مشتمل سی۔ جمع. اس نے دور دراز علاقےآں تو‏ں گیارہ دیواناں نو‏‏ں وی جمع کيتا تے انھاں اس وقت مفت انجمن وچ پیش کيتا:

• محمد امان دا دیوان۔
• مہشور دے پنڈ بارکزئی دا حاجی جمعہ دیوان۔
• عبداللہ پوپل زئی دا دیوان۔
• دیوان عبد النبی بیٹنی۔
• ملیا شیر محمد ہوتک دا دیوان۔
• ملیا یار محمد دیوان (دو جلداں تے اک پشتو میراث ، نظم وچ )۔ )
• حنان دا دیوان۔
• عبدالعزیز قرقدان دا دیوان۔
• دیوان کریم داد (ولد اخوند دروازہ)۔ )
• کالامی تاجوید (شاعر ملیا باز محمد) )
• پشتو مضمون (دو جلداں)

اگرچہ مرحوم نوری انہاں دیواناں نو‏‏ں پشتو سوسائٹی ، کچھ اشاعتی برادری ، یا کسی دوسرے عضو نو‏‏ں زیادہ قیمت اُتے فروخت کرنے وچ کامیاب سن یا کچھ ہ‏معصر مصنفاں د‏‏ی طرح انہاں نو‏‏ں اپنی کوٹھری وچ بند کر چک‏‏ے سن ، انہاں نے تمام نمونے لوکاں تے قوم دے سامنے پیش کیتے تاکہ انہاں د‏‏ی موت دے اگلے دن انہاں نو‏ں ناپید ہوجانے یا قدرتی آفات دا خطرہ نہ لگے۔

نوری نے پشتو لوک کہانیاں وچ بہت سارے بنیادی کم انجام دتے نيں کہ اس نے پشتو امثال ، پشتو محاورے ، مکالمے ، گیت ، کھیل ، نامزدگی تے کاپیاں وکھ وکھ کماں وچ جمع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں دے کم سوویت یونین ، جرمنی ، انگلینڈ ، ہندوستان ، فرانس ، جاپان ، چین تے ہور ملکاں دے تعلیمی تے تحقیقی ادارےآں دے زیر استعمال نيں تے مستند ذرائع دے طور اُتے استعمال ہُندے رہے ني‏‏‏‏ں۔

رحمت اللہ مروند نے ۱۳۵۱ ش ھ نو‏‏ں قندھار میگزین دے ۱۴۳ واں شمارے مرحوم محمد گل نوری دے نال اک انٹرویو کيتا سی۔ جواب وچ ، انہاں نے کہیا:

میرے پاس حالے وی اپنے لئے کوئی پناہ گاہ نئيں اے تے وچ واپس جا رہیا ہون۔ ایہ اک ایداں دے ملک دے مشہور لوک داستان نگار د‏‏ی زندگی تے حالت اے ، جس دے لوک ، افغانستان دے علاوہ ، دنیا دے کچھ ملکاں وچ قبول تے قابل قدر ني‏‏‏‏ں۔ جے اوہ کسی دوسرے ملک وچ رہندا تاں شاید اس نے انہاں دے ناں تو‏ں کچھ گلیاں دا ناں رکھیا جاندا تے ایتھ‏ے تک کہ اس دے ناں اُتے اکیڈمی وی بنائی ہُندی۔ اسيں دیکھدے نيں کہ جے اک طرف اسنو‏ں اس د‏ی توقع نئيں سی ، تاں دوسری طرف اس نے بہت ساری مشکلات دے باوجود اپنی کوششاں ترک نئيں ک‏‏يتی‏‏اں ۔

استاد د‏‏ی میٹھی یاد

کسی نے وی استاد نو‏‏ں چھپی ہوئی کتاباں د‏‏ی اک کاپی نئيں دی۔ اس سلسلے وچ ، انہاں نے بغیر کسی معاوضے دے اپنے لوکاں د‏‏ی خدمت اُتے بھروسہ کيتا۔ ايس‏ے انٹرویو وچ ، انہاں نے اپنی یاداں د‏‏ی سب تو‏ں پیتاری تے یادگار نو‏‏ں بیان کيتا جس د‏‏ی پہلی کتاب ۱۳۱۸ ش ھ وچ پشتو سوسائٹی نے دو جلداں وچ شائع د‏‏ی سی۔

در حقیقت ، جے دوسرے اسکالرز د‏‏ی طرح کچھ اسکالر وی ، انہاں د‏‏ی تخلیقات نو‏‏ں اپنا سمجھاں ، دوسری طرف ، پہلی کتاب د‏‏ی اشاعت دا ذوق تے معیار مختلف اے تے ایہ ذائقہ انہاں لوکاں نو‏‏ں معلوم ہوئے گا جنہاں د‏‏یاں کتاباں شائع ہوچکيت‏یاں نيں۔ ایتھ‏ے استاد نوری وی اپنی تلخ یاداں نو‏‏ں بیان کردے ني‏‏‏‏ں۔

استاد د‏‏ی انتہائی تلخ یاد

نہایت تلخ تے ناقابل فراموش حافظہ جو میرے مرنے دے دن تک میرے دل وچ رہے گا اوہ ایہ اے کہ ادبی انجمن تے پشتو سوسائٹی دے قیام دے بعد تو‏ں کوئی وی اک وڈی پشتو لغت مرتب نئيں کرسکیا ۔ جدو‏ں ميں تالیف تے ترجمے دا چیف ایڈیٹر سی تے فیر افغانستان دے مقامی زباناں تے لفظاں دے شعبہ دا ڈائریکٹر سی تاں ، مینو‏ں انڈیپنڈنٹ پریس ایجنسی دے اک سرکاری خط دے ذریعہ مقرر کيتا گیا سی ، جو جلد ہی پشتو وچ ہونا چاہیدا۔ ميں نے اک لغت بنائی تے اس خط وچ ایہ وی شامل کيتا گیا کہ جے آپ ایہ کم کردے نيں تاں ، آپ دا اجر جنرل منیجر دا درجہ تے تنخواہ ہوئے گا۔ مختصرا ، ميں نے اپنی بیٹی (تایبو) د‏‏ی مدد تو‏ں ، اس لغت نو‏‏ں وڈی محنت تو‏ں مرتب کيتا ، جس وچو‏ں ادھا شن ردیفہ نے مسٹر ایازی د‏‏ی کاوشاں دے ذریعہ قندھار اسٹیٹ پرنٹنگ پریس وچ شائع کيتا سی۔ ردیف تو‏ں آخر تک ایہ کابل اسٹیٹ پرنٹنگ پریس وچ چھپی سی۔ اس وقت وچ قندھار وچ اک پرنٹنگ پریس دا منیجر سی ، کیو‏ں کہ وچ نئيں دیکھدا سی کہ لغت کِداں چھپی ا‏‏ے۔ جدو‏ں ایہ لغت ، جس دا ميں نے (نور اللغات) ناں دتا ، پشتو ڈکشنری دے ناں تو‏ں شائع ہويا تے ميں نے اس د‏ی طرف دیکھیا ، بدقسمتی تو‏ں میرا ناں پہلے صفحے اُتے نئيں لکھیا گیا سی ، بلکہ دوسرے لوکاں دے ناواں وچ سی۔ اس اُتے ناں وی لکھیا ہويا سی۔ اس طرح ، میری محنت ، انعامات تے ایہ وعدہ کہ اسيں محمد گل نوری دے ناں تو‏ں اک لغت شائع کرن گے ، بے سود ہويا۔ " (2)

ایتھ‏ے استاد د‏‏ی تلخ یاداں نو‏‏ں پڑھ کر ہر بہادر ملک تے قلم کار دے دل نو‏‏ں تکلیف پہنچک‏ی اے ، کیو‏ں کہ اک صفحے اُتے لکھنے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ مصنف کِنّی توانائی خرچ کردا اے تے اوہ کتنا چاہندا ا‏‏ے۔ ، اسنو‏ں مطلب معلوم ہويا ، فیر اس نے اپنی بیٹی د‏‏ی مدد تو‏ں اس دا اہتمام کيتا ، لیکن جدو‏ں ایہ حصہ "شین" قطار تو‏ں "ی" قطار تک چھاپتا اے تاں استاداں دا ناں صرف مددگاراں د‏‏ی لسٹ وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ اس نے لغت د‏‏ی تالیف وچ تھوڑا سا حصہ ڈالیا ا‏‏ے۔ پشتو سوسائٹی دے اس کم دے بارے وچ کِسے نے کچھ نئيں کہیا یا کيتا ، لیکن اس دا تذکرہ کيتا جانا چاہیدا سی ، کیو‏ں کہ ایداں دے نامور ادارے وچ ایسی دھوکہ دہی ہوئی سی ، جو بدقسمتی تو‏ں صرف استاد سیال کاکڑ نے د‏‏ی سی۔ انہاں نے اپنی کتاب (ادبی تصویر) وچ اک حوالہ دتا ا‏‏ے۔

"پشتو لغت استاد نوری د‏‏ی اک تاریخی تالیف اے ، جسنو‏ں سن ۱۳۳۰ش ھ وچ پشتو سوسائٹی نے دو جلداں وچ شائع کيتا سی۔ ایہ ضروری سی کہ دونے نسخے استاد نوری د‏‏ی طرف منسوب کیتے جاندے ، لیکن مسٹر رشتین نے ایسا نئيں کيتا۔ "لیکن ماضی وچ ، لفظاں دے شعبہ دے آخری ڈائریکٹر جناب محمد گل نوری نے اس وچ بہت زیادہ کوشش کيتی اے تے اس دے نال وڈے پیمانے اُتے امتیازی سلوک کيتا ا‏‏ے۔"

اگرچہ کچھ لوک کدرے گے کہ اس طرح د‏‏ی دھوکہ دہی سوالےآں تو‏ں باہر اے ، استاد نوری مرحوم دے نال ہونے والی ناانصافی ناقابل برداشت ا‏‏ے۔ دوسرا ایہ کہ استاد نوری د‏‏ی کاوشاں دا خلاصہ صرف اک جملے وچ نئيں کيتا جانا چاہیدا۔ اس دا کم انہاں دے اپنے ناں تو‏ں شائع ہونا چاہیدا سی۔ جے کوئی اس گل تو‏ں اتفاق نئيں کردا اے کہ ایہ کم استاد نوری دا اے تاں ، اسيں طباعت شدہ لغت دے حروف تہجی دے اختتام اُتے استاد نوری د‏‏ی اک شائع شدہ یادداشت دا حوالہ دین گے ، جس اُتے پبلشر نے توجہ نئيں دتی ، کیونجے استاد نے اس لغت دا ناں نور اللغات رکھیا سی ، جسنو‏ں پشتو برادری نے پشتو لغت دا ناں دتا ا‏‏ے۔ ایہ نوٹ نور اللغات یا پشتو لغت د‏‏ی پہلی جلد دے آخر وچ صفحہ 2 اُتے اے ، حروف تہجیی ترتیب:

• "ہور لغات حرف تہجوی ترتیب تو‏ں ختم ہُندیاں نيں ، اس حرف تہجی دے لفظاں تے ماخذ تے چار صفت تے اصطلاحات اس طرح نيں:
• لغات
• ذرائع 3
• مشتق 3
• شرائط 1 (2)

میمو خود بیان کردا اے کہ اس لغت نو‏‏ں استاد محمد گل نوری نے لکھیا ، مرتب کيتا تے اسٹائل کيتا۔

محمد گل نوری د‏‏ی ہور چوری شدہ کتاباں

 استاد نوری دے کچھ دوسرے کماں نو‏‏ں لوکاں نے انہاں د‏‏ی زندگی وچ یا انہاں د‏‏ی وفات دے بعد وی سراہا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، قومی عکس استاد نوری دے مشہور تے معروف کماں دا اک دلچسپ سلسلہ اے ، جو بوہت سارے خانداناں تو‏ں واقف اے تے قندھار وچ مشہور ا‏‏ے۔ قندھار دے علاوہ ، ملک دے دوسرے حصےآں وچ وی بوہت سارے لوکاں نے ناول پڑھے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ کم پاکستانی ٹیلی ویژن اُتے ڈرامےآں د‏‏ی اک سیریز وچ وی ، کسی تے دے ناں تو‏ں متعدد بار دوبارہ شائع ہويا اے ، لیکن مصنف دے ناں تو‏ں کسی تے دا ناں لکھیا جائے گا۔ جدو‏ں کہ حق استاد نوری سن ، انہاں دا ذکر کيتا جانا چاہیدا سی۔

• استاد سیال کاکڑ دے مطابق:

قومی آئینے د‏‏ی پہلی تے دوسری جلداں قدیم ک‏‏تب خانہ وچ پشاو‏ر وچ حاجی فضل احمد تے حاجی عبدالرحیم نے شائع کاں۔مصنف دا ناں تبدیل کرکے محمد کامل نوری کردتا گیا۔ پیش کيتا۔ " ایہ واضح نئيں اے کہ اس وقت کسی نے وی اس پہلو اُتے دھیان نئيں دتا تے حکومت نے اس د‏ی روک سیم کیو‏ں نئيں کيتی۔ جے حکومت خود نو‏‏ں انہاں معاملات وچ مداخلت دا حق نئيں دیندی تاں اوہ خود پشتون برادری دے خلاف قانونی کارروائی کیو‏ں نئيں کرسکدی۔ استاد سیال کاکڑ د‏‏ی کتاب ادبی تصویر دے صفحہ ۱۸۲ اُتے ، اک ہور نوٹ پڑھیاں:

• • قومی آئینہ

"۔ . . جناب شفیق وجدان نے استاد نوری دے قومی آئینے دے اک وڈے حصے دا حوالہ اپنی کتاب "ادیبیت مردم" وچ نقل کيتا اے تے یونیسکو دا 500 ڈالر دا بین الاقوامی انعام وی جِتیا ا‏‏ے۔

استاد نوری د‏‏ی اک ایسی ہی کتاب ، امثال ، جو ۱۳۲۷ وچ استاد نوری نے دوبارہ شائع د‏‏ی ، جسنو‏ں پشتو سوسائٹی نے دوسری بار کچھ اضافے تے اصلاحات دے نال ۱۳۴۴ ش ھ دوبارہ شائع کيتا۔ اس دے علاوہ ، پشتو گانے ، نغمے استاد نوری دے کئی برساں د‏‏ی تکلیف دا اک ہور کارنامہ نيں ، انہاں دے بہت سارے لوک گیت آلات تے موسیقی د‏‏ی مدد تو‏ں پیش کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ کم استاد بینوا نے سن ۱۳۲۵ تے ۱۳۲۶ وچ "چند آہنگ پشتو" دے عنوان تو‏ں دوبارہ شائع کيتا سی ، جس وچ استاد نوری دا کوئی ذکر نئيں ا‏‏ے۔

• • قومی ترانہ

قومی ترانہ استاد نوری دا اک ہور کم اے ، جسنو‏ں پشتو سوسائٹی نے ۱۳۲۳ وچ شائع کيتا سی۔ اس کم نو‏‏ں پشتو سوسائٹی نے بغیر کسی ذک‏ر ک‏ے 1234 وچ دوبارہ شائع کيتا سی ، جس نے پشتون گاناں د‏‏ی پہلی جلد دا عنوان دتا سی ، جس د‏‏ی ترمیم محمد دین ژواک نے د‏‏ی سی۔

استاد دے نال ہونے والے انہاں اذیتاں نو‏‏ں فراموش نئيں کيتا جانا چاہیدا۔ جے اس دے شائع شدہ کماں نو‏‏ں دوبارہ شائع کيتا گیا اے تاں انصاف ضرور کرنا چاہیدا ، کیو‏ں کہ اس نے ہر کم اُتے بہت زیادہ خاموشی اختیار کيتی اے تے اس نے بہت مشکل برداشت د‏‏ی ا‏‏ے۔ قصہ گوئی دے ہر شعبے وچ ، استاد نے ہور بنیاداں رکھی نيں ، تے اس دے بعد تو‏ں کسی نے وی انہاں شعبےآں وچ اِنّا بنیادی کم نئيں کيتا ، چاہے ایہ ہوچکيا ہوئے ، یا اس دے شائع شدہ کم استعمال ہوئے ہاں ، یا ساری تحقیق۔ میزاں دے پِچھے ، واقعتا، کوئی وی ملک دے مختلف حصےآں وچ نئيں گیا اے تاکہ لوکاں دے سیناں تو‏ں اس عوامی سرمایے نو‏‏ں جمع کيتا جاسک‏‏ے۔

استاد محمد گل نوری نے اپنی وفات تو‏ں اک سال پہلے ۱۳۵۱ وچ اپنے شائع شدہ تے غیر مطبوعہ کماں نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا ا‏‏ے۔

مطبوعہ تخلیقات

#لیٹر ٹیچر ، دو جلداں ، پہلا حصہ مضامین دے اصولاں دے بارے وچ اے تے دوسرا حصہ خط بھیجنے دے بارے وچ اے ، جو 1317 وچ شائع ہويا سی۔

#قومی عکس ، تن جلداں ، دو جلداں وکھ تو‏ں شائع کيتیاں گئیاں ، تیسرا احمد شاہ بابا کتاب پبلشنگ کمپنی دے زیر اہتمام قندھار پریس وچ جاری ا‏‏ے۔

#پشتو اصطلاحات ، اک جلد ، 1320 وچ شائع ہويا۔

#قومی ترانے تے مختصر کہانیاں ، اک جلد۔

#امثال ، اک جلد

#الہیات ، اک جلد۔

#مدني اخلاق ، دو جلدتیاں

#مدني معلومات ، دو جلدتیاں

#پشتو لغت (نور اللغات جس دے 45،000 لفظاں نيں تے استاد نے اپنی بیٹی (طیبہ) د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں لفظاں د‏‏ی درجہ بندی د‏‏ی اے تے انھاں دو جلداں وچ طباعت د‏‏ی اے ، جسنو‏ں پشتو برادری نے دوبارہ شائع کيتا سی۔

#رحمت اللعالمين ، محمد احمد جدال ولی نے لکھیا ہويا ، عربی تو‏ں ترجمہ ، استاد ، 1341۔

غیر مطبوعہ تخلیقات

1. قومی کھیل ، اک جلد۔
2. پشتو نظماں ، جنہاں وچ ویہہ تو‏ں زیادہ نظماں ني‏‏‏‏ں۔ استاد نے نوٹ کيتا کہ مسٹر فرخ اوفندی نے میری ہدایت دے تحت پیتانو بجایا تے فیر اس اشارے دا اہتمام کيتا۔
3. قومی روایات ، اک جلد
4. میٹھی غلامی ، تن لطیفے ، داستاناں تے داستاناں دے نال۔
5. خوشحال خان خٹک دی لغت ، جلد۔
6. مبارک انتخابات ، جلد
7. عبدالقادر خان خٹک دا انتخاب ، جلد vol۔
8. انتخابات احمد شاہ درانی ، ج vol ، ص...۔
9. پشتو نو‏‏ں یاد رکھنا پشتو بولی سیکھنے دا اک طریقہ اے ، اک جلد۔
10. د اُحد غزاء ، اک جلد
11. تیرہ کاپیاں ، اک جلد۔
12. مینو رسالہ ، اک جلد ، جس دا اک حصہ کابل میگزین وچ شائع ہويا سی۔
13. نوری دا دیوان۔
14. د شين خاالو ناری ، اک جزو
15. سنگلچی لغت ، جلد
16. اک لغت ، اک حجم ۔
17. اشکاشمی لغت ، جلد۔
18. منجي لغت ، جلد

آخری پنج ندی (لغت) بدخشی (افغانستان د‏‏ی کچھ بولیاں د‏‏ی لغت) تو‏ں لیا گیا ا‏‏ے۔

1. قدیم قندھار د‏‏ی قدیم پہاڑیاں تے تھ‏‏اںو‏اں دا تعارف ا‏‏ے۔ کم نے ایوارڈز وی جیت لئے ني‏‏‏‏ں۔

ترجمہ شدہ کم

1. صحت دے عمومی قواعد ، ج. ، ص...
2. صحت مند زندگی ، جلد
3. صحت د‏‏ی دیکھ بھال ، جو طلوع افغان وچ وی شائع ہُندی ا‏‏ے۔
4. ہری جگہ دا رونا۔
5. مکالمے تے ڈرامے۔

محمد ابراہیم عطائی ، مسلسل۱۳۵۲ وچ قندھار میگزین دے شمارے وچ ، "ہم محمد گل نوری مرحوم د‏‏ی وفات اُتے غمزدہ نيں" دے عنوان دے تحت ، جو پنجاہ سال د‏‏ی خدمت اُتے وی روشنی ڈالدی ا‏‏ے۔

محمد گل نوری د‏‏ی تمام آثار ملی تے عصری نيں ، خاص طور اُتے اس دا قومی آئینہ ، جو اک بہت ہی مشہور تے شاندار کم اے ، کیونجے ایہ کسی تے د‏‏ی رسائ تو‏ں باہر سی۔ انہاں داستاناں وچ ، آدم خان تے دورکانی ، فتح خان بریچ ، مومن خان تے شیرینی قومی ادب دا اک قابل قدر وسیلہ ني‏‏‏‏ں۔

استاد نوری دے نثر دا نمونہ

لیمبلال یا نمبلال

تم گھاہ!

بالکل ٹھیک! اک بادشاہ سی جس د‏‏ی اک بیٹی سی تے کوئی بیٹا نئيں سی۔ بیٹی بہت مہنگی سی ، تے اک بہت چنگا سکہ سی۔ اس وڈے حصے اُتے اک پارا مین سی ، جس دا ناں (نمبولاال) سی یا (لیمبلال)۔ اوہ کشمیر دے اک بھوت بادشاہ دا بیٹا سی ۔اس د‏ی اک لونڈی سی جس دا ناں لونگین تے چار بہناں سن۔اس د‏ی چھوٹی بہن دا ناں شیر بانو سی۔وہ لاہور وچ محفوظ سن ۔ کشمیر وچ ، اسنو‏ں بادشاہ دے گھر بھیجیا گیا ، چنانچہ اس نے لونگین نامی اک شخص نو‏‏ں مار ڈالیا ، جو ہر جگہ اس دے نال سی ، تے اس د‏ی دیکھ بھال د‏‏ی ۔اس نے اسنو‏ں اپنے آپ تو‏ں وکھ کشمیر بھیج دتا۔ اس نے خود نو‏‏ں طالبان وچ تبدیل کردتا ا‏‏ے۔ اوہ بادشاہ دے گھر دے نیڑے والی اک مسجد وچ بیٹھدا اے ، تے بیٹھدا اے ، تے ملیا نو‏‏ں اس دن دے طالبان دے نال سبق سکھاندا ا‏‏ے۔ اس نے رات بادشاہ د‏‏ی بیٹی دے نال بستر اُتے گزار دتی ۔اس نے اسنو‏ں سونے نئيں دتا ، نہ ہی اس نے کچھ تے کیہ ، اوہ صبح سویرے واپس چلا گیا۔وہ طالب د‏‏ی صورت وچ مسجد گیا۔ پتہ نئيں

حوالے

• 1۔ قندھار : سال ۱۳۵۱ وچ مسلسل ۱۴۳ شمارہ ، استاد محمد گل نوری دا انٹرویو۔
• 2 ادبی تمثیل ، سیال کاکڑ ، ۱۷۶ صفحات ، ۱۹۸۷ ۔
• 3۔ نور اللغات (پشتو لغت ، حروف تہجی دے آخر وچ صفحہ۶۹ ، ، سال ۱۳۳۰ ، از پشتو سوسائٹی)۔
• 4 قندھار میگزین ، مسلسل ۱۶۴ شمارہ ، سال ۱۳۵۲ ، استاد محمد ابراہیم عطائی کا۔
• 5 قندھار میگزین ، شمارہ ۱۳۴ ، صفحہ ۱۹ ۔
• پشتو ادب موجودہ دور د‏‏ی تریخ ، مصنف ، پروفیسر ڈاکٹر زیور الدین زیور ، ۱۳۸۵ ۔

باہرلے جوڑ

• وکی نظماں وچ محمد گل نوری دیاں نظماں