محمد دین ژواک

محمد دین ژواک
جم	سنہ 1915 صوبہ قندھار
وفات	سنہ 1997 (81–82 سال) جرمنی
شہریت	افغانستان
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	پشتو ، فارسی


باب ادب
ترمیم

فائل:Zwak.jpg

محمد دین ژواک

فائل:محمد دين ژواک.png

محمد دین ژواک

محمد دین ژواک(پ: ۱۲۹۵ شمسی ہجری ؛م: ۱۳۷۶ شمسی بمطابق ۱۷ اگست ۱۹۹۷ جرمنی ) اک افغان مصنف ، شاعر ، صحافی ، محقق ، سیاست دان ، تے پشتو ادب تے لوک داستان دے مصنف سن ۔ انہاں نے نہ صرف پشتو وچ بلکہ دری وچ وی لکھیا ا‏‏ے۔

پس منظر

محمد دین ذوق سن ۱۲۹۵ شمسی ہجری وچ سابق قشک آوا یا (دامن) تے موجودہ صوبہ قندھار دے ڈنڈ ضلع دے پنڈ روربات وچ پیدا ہويا سی۔ انہاں دے والد غلام محی الدین سن ۔ نوعمری وچ ہی اس نے قندھار دے استاداں دے تربيت‏ی کالج وچ اک ہنگامی کورس لیا جتھ‏ے اوہ ڈنڈ ضلع دے اک اسکول وچ استاد بن گیا۔ اوہ ۱۳۱۸ وچ کابل منتقل ہوئے گئے تے نجات ، ہن امانی ہائی اسکول وچ ادب دے استاد بن گئے۔ ۱۳۲۶ وچ ، اوہ وزارت دفاع دے پشتو انسپکٹر جنرل دے طور اُتے مقرر ہوئے ، تے ۱۳۳۰ وچ ، انہاں نو‏ں پشتو سوسائٹی د‏‏ی "زری" اشاعت دا نائب ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا۔

۱۳۳۱ وچ ، اوہ پشتو قواعدو صرف و نحو شعبہ دے ڈائریکٹر بنے ، تے ۱۳۳۲ سال ، انھاں ادب دے نظم و نسق د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی۔ ۱۳۳۴ وچ ، اوہ کابل میگزین دا ایڈیٹر مقرر ہويا تے پشتو سوسائٹی دے اک پیشہ ور رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی کم کيتا۔

محمد دین نے ايس‏ے برساں دے دوران بیدار نوجواناں د‏‏ی تحریک وچ سرگرم کردار ادا کيتا۔ کئی سالاں تو‏ں ، انہاں نے ریڈیو افغانستان اُتے پشتو نو‏‏ں براہ راست پڑھایا۔

ژواک نے ادبی نثر دے علاوہ پشتو بولی لسانیات ، گرائمر دے نال نال پشتو بولی دی نشوونما دے لئی لوک داستان تے لوک داستاناں د‏‏ی تعلیم دے شعبے وچ وی وڈی ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ دتی گئی. انہاں د‏‏ی ادبی تحریراں بہت دلچسپ ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اک ادبی نثر نگار سن تے ادبی نثر وچ مصوری دے فن وچ ماہر سن ۔ انہاں د‏‏ی مزاحیہ تحریراں وچ خالص تے قومی پڑھنے دا اظہار وڈے عمدہ فن تو‏ں کيتا گیا اے ۔ ساڈے ملک دے اک ہور مشہور ادیب ، شاعر تے محقق ، عبداللہ بختانی خدمتگار ، محمد دین ذوق دے بارے وچ اک مضمون وچ کہندے نيں:

"محقق ذوق دا تخلیقی ادبی نثر بہترین اے ، بوہت سارے معاملات وچ اک مرکزی خیال پیچیدہ تے پیچیدہ ، خوبصورت تے جدید ا‏‏ے۔ مصنف انہاں تحریراں وچ تقریر ، شور ، طنز ، مزاح ، جذبات تے جوش و خروش دے نال انتہائی جذبات‏ی انداز وچ بولدا ا‏‏ے۔ »

وہ اپنے ملک تے اس دے عوام نال پیتار کردا سی ، تے اسنو‏ں ملک و عوام د‏‏ی خوشحالی د‏‏ی خواہشات سن۔ اوہ اپنے لوکاں د‏‏ی خوشیاں تے غماں اُتے خوش سی۔ اوہ اپنے ملک دے قدرتی تے معاشرتی ماحول د‏‏ی پیداوا‏‏ر اے ، ایہی وجہ اے کہ انہاں د‏‏ی زیادہ تر تحریراں ملک دے واقعات تے معاشرتی خرابیاں د‏‏ی عکاسی کردی ني‏‏‏‏ں۔ زوواک نے انہاں تمام حالات دے نال جدوجہد د‏‏ی ، صبر ، تحمل تے ثابت قدمی د‏‏ی راہ نو‏‏ں ودھایا تے اپنی تحریر نو‏‏ں جاری رکھیا۔

محمد دین ژواک اک نرم مزاج ، شائستہ ، نرم دل تے وسیع النظر انسان سی۔ اوہ اپنے دوستاں تو‏ں بہت پیتار کردا سی۔ انہاں نے نوجواناں د‏‏ی صلاحیتاں د‏‏ی تربیت تے انہاں د‏‏ی پرورش اُتے توجہ دتی۔

ژواک صاحب نے دس سال تک پشتو سوسائٹی د‏‏ی (زیری) مسؤلیت د‏‏ی ذمہ داری سنبھالی ، جتھ‏ے اس نے (پرانے باب تے نويں وقت) افسانےآں ، ادبی نظریات تے اسکولاں ، گپ شپ ، گھر تے شراب نوشی د‏‏ی عنوانات دے تحت مضامین دا اک سلسلہ شائع کيتا۔

استاد زواک نے ملک دے میڈیا وچ سیکڑاں ہور تعلیمی تے تحقیقی اشاعتاں وی شائع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ شاعری تے شاعری اک ہور تحریر ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏یاں کہانیاں دا اک مجموعہ "کل دا آئینہ" کہلاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے "جنگ تے تصویر" ، "افغان رزمیہ" تے "شمع فروزان" دے ناں تو‏ں تن اشعار دا مجموعہ شائع کيتا ا‏‏ے۔ اپنی زندگی دے آخری سالاں وچ ، اس نے اک دو حصہ د‏‏ی موسیقی کتاب ، اسرار تے اسرار نو‏‏ں لکھیا تے شائع کيتا۔ ملک دے نوجوان لکھاریاں دے لئی ضروری اے کہ اوہ اس دور د‏‏یاں تحریراں تے تحقیقات اُتے تحقیق کرن ، کیونجے اس دور وچ ، استاد زوق نے ڈھیر دلیری تو‏ں زری میگزین وچ مصنفاں دے دلی خیالات تے تحریراں نو‏‏ں شائع کيتا ، جو دوسرے میڈیا وچ شائع ہويا سی۔ شائع نئيں کيتا جاسکیا۔ اس سلسلے وچ ، اس وقت دے حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں استاد اُتے بار بار دباؤ ڈالیا گیا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے استاد نو‏‏ں تہران وچ یونیسکو دے زیر انتظام تعلیمی کانفرنس وچ مدعو کيتا گیا سی ، لیکن روانگی دے دن انہاں نو‏ں کابل ایئرپورٹ تو‏ں موڑ دتا گیا تے اوہ سفر چھڈ گئے۔ اس طرح دے دباؤ نے اسنو‏ں اپنے نقطہ نظر تو‏ں باز نئيں رکھیا۔ زوواک د‏‏ی اپنی اک وکھ وکھ معاشرتی وژن سی۔ انہاں نے ہمیشہ محب وطن تے مثبت سیاسی قوتاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے ، تے غیر قومی تے غیر قوم پرست پالیسیاں د‏‏ی وی تنقید د‏‏ی ا‏‏ے۔ اک غیرجانبدار راستہ سیاستدان اے تے کوئی سیاسی عمل یا پارٹی ممبر نئيں سی ، لیکن محب وطن تے افغانستان دے قومی اتحاد ، جیالاں د‏‏ی ترقی د‏‏ی جیب وچ حقیقی سیاسی عمل ، قوم ثقافتی تے تاریخی کارنامے انہاں د‏‏ی تمام تر طاقت د‏‏ی حفاظت کردی اے خصوصی کيتا سی۔

محمد دین ژواک اپنی قانونی عمر تو‏ں پہلے اٹھ سال پہلے ۱۳۵۲ وچ ریٹائر ہوگئے ، لیکن انہاں نے آرام نئيں کيتا تے اپنی زندگی دے آخری لمحہ تک اپنے ملک دے اندر تے باہر تحریر کرنے تو‏ں دستبردار نئيں ہوئے۔

خاندان

محمد دین ژواک د‏‏ی اہلیہ دا ناں عائشہ ژواک سی۔ انہاں د‏‏ی اولاد وچو‏ں پنج اعلیٰ تعلیم یافتہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے دو بیٹے نيں ، جنہاں وچو‏ں اک دا ناں ریدی ژواک اے تے فی الحال یوکرین دے خارکوف وچ رہائش پذیر ني‏‏‏‏ں۔ اس دا دوسرا بیٹا ، پسرلی ژواک ، ناروے وچ رہندا ا‏‏ے۔

ان د‏‏ی تن بیٹیاں وچو‏ں ، زرغونا ژواک عطا تے ملالائی ژواک جواد جرمنی وچ رہائش پذیر نيں ، تے نازو ژواک سربلند نیدرلینڈ وچ رہائش پذیر ني‏‏‏‏ں۔

موت

استاد محمد دین ژواک دا ۱۳۷۶ (۱۷ اگست۱۹۹۷ ) نو‏‏ں جرمنی وچ دل دا دورہ پڑنے دے سبب انتقال ہوگیا۔

مطبوعہ کم

سامان تے تصویر
افغاني حماسہ۔
پشتون گانے۔
کل دا ہندارا (نثری داستان) ١٣٥٧
پشتو د‏‏ی امثال ۱۳۸۲ ۔
شمع فروزان (فارسی وچ )
رمز او راز ، شمسی ۱۳۷۳ ۔
افغان موسیقی ، ۱۳۷۰ ۔

ژواک دے تحقیقی آثار

کابل میگزین دے ذریعہ شائع پشتو تے انگریزی گرامر دا موازنہ۔
اقتدار د‏‏ی آخری رات ، فیر طلوع افغان اخبار نے شائع کيتا۔
(میٹ شانگ) نے صوبہ پروان وچ (پروان) اخبار شائع کيتا اے ۔
اس دا ادبی کماں دا مجموعہ اس وقت لائف میگزین نے شائع کيتا سی۔
انہاں نے چوتھ‏ی جماعت دے لئی اک پشتو نصابی کتاب لکھی ا‏‏ے۔

== وچ رویا!==

اج ميں نے پکاریا - اِنّا کہ میری زندگی وچ غم دا اک بہت وڈا قرض باقی اے لیکن ؟! اُتے ، آپ جاندے نيں کہ آپ د‏‏ی دنیا وچ ، جتھ‏ے بہار نے صحرا دا کنارہ کھولیا اے ، اوہ پھُلاں تو‏ں بھریا ہويا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے بادلاں د‏‏ی خوشی نے دریا دے پرسکو‏ن پانیاں اُتے دیوانہ رقص کيتا سی۔ جتھ‏ے سفید برف نے جاگو پہاڑاں د‏‏ی چوٹی اُتے سفید پونچھ ہرن دا رنگ محفوظ کر رکھیا ا‏‏ے۔ جنگل دے وچکار رنگ برنگے پرندےآں دے گھونساں د‏‏ی کمی نئيں سی۔ ماں د‏‏ی اکھاں وچ اس دے نوزائیدہ بچے د‏‏ی اکھاں وچ کوئی دیر تک ہوس نئيں رہیا سی۔ جتھ‏ے سفید فجر د‏‏ی کرناں د‏‏ی امید د‏‏ی خوش اکھاں د‏‏ی تلاش نو‏‏ں مایوسی دے خوف تو‏ں بچایا گیا۔ ميں نے قرض ادا کيتا ا‏‏ے۔ رونے دا رونا جو آپ دے عہد د‏‏ی تلاش دے ورما اُتے خود پہندا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے جہالت د‏‏ی قیمت تاریک رات اے ، اندھیری رات وچ ، اک آرام دہ نیند دا خواب۔ پِچھے مڑ کر وچ آپ دے عہد وچ تلاش دے غم وچ آنسوواں دا قرض ادا کراں گا۔ جتھ‏ے ساری رات آرام کردی اے تے صرف اپنی روشنی وچ روشنیاں بھیج کر میری مصروفیت نو‏‏ں سلام پیش کردی اے ، وچ چھپ چھپ کر رونے دا قرض ادا کردا سی۔ ميں نے پکاریا تے روندے ہوئے تسلی دا جاننے والا میرے تھکے دل دا ساتھی ہُندا۔ اے میرے خفیہ رو! لہذا ہن میری تلاش د‏‏ی تکلیف تو‏ں نجات دا ناں نئيں لیندے ، اپنے تھکے ہوئے دل دے آخری قطراں دے روشن موندی ، ميں نے قرض ادا کيتا اے تے زندگی د‏‏ی واحد امید ہی میری راحت اے !

جرمنی بینزہیم ستمبر (۱۹۹۶)

حوالے