معاہدہ عمر
 |
اس صفحے وچ موجود سرخ روابط اردو دے بجائے ہور مساوی زباناں دے ویکیپیڈیاواں خصوصاًً انگریزی ویکیپیڈیا وچ موجود نيں، انہاں زباناں توں اردو وچ ترجمہ کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کرن۔ |
معاہدہ ِعمر (جو میثاقِ عمر، پیمانِ عمر یا قوانینِ عمر ; عربی: شروط عمر یا عهد عمر یا عقد عمر دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے ) مسلماناں تے شام، میسوپوٹامیا[۱] یا یروشلم[۲] کے مسیحیاں دے درمیان وچ اک معاہدہ اے جس نے بعد وچ اسلامی فقہ وچ مذہبی حیثیت حاصل کيتی ۔ ساخت تے شِقاں دے حوالے توں معاہدے دے کئی ترجمے تے تشاریح نيں ۔[۳] جدوں کہ معاہدہ روايتی طور اُتے الراشد خلیفہ عمر ابن خطاب،[۴] سے منسوب اے، جدوں کہ کچھ فقہا تے مستشرقین نے اس انتساب پر شک بھی کیتا اے [۳] تے اسنوں 9 صدی دے مجتہدین یا اموی خلیفہ عمر الثانی کینال منسوب کیتا اے۔ اس معاہدے کو ایلیا دے لوکاں کیجانب حفاظت کيتی ضمانتِ عمر (یعنی اردو : عہدعمر ، عربی: العهدة العمرية) دے نال خلط نئيں کرنا چاہیے ۔
یہ معاہدہ عام طور اُتے غیر مسلماں - ذمیاں کے حقوق تے پابندیاں اُتے مشتمل اے پابند کرنے توں غیر مسلماں دے افراد، خاندان، مال تے املاک دے امان کی ذمہ داری لی جاندی اے۔ ہور حقوق تے شرائط و تصریحات وی لاگو ہوئے سکدی نيں۔ ابن تیمیہ دے مطابق جنہاں نے خود وی اس معاہدہ نوں فقہی اعتبار توں صحیح گردانا اے، ذمیکو معاہدہ ِعمر توں خود کو آزاد کرنے کا حق حاصل اے تے مسلماناں ورگی حیثیت حاصل ہُندی اے "جے اوہ مسلمان ریاستی فوج وچ بھرتی ہوئے تے دوسرے مسلماناں دے شانہ بشانہ جنگ وچ لڑے ۔"[۵]
بنیاد تے استناد
[سودھو]ابو منشر دے مطابق، اس دستاویز دی تاریخی بنیاد مسلمان فاتحین تے الجزیرہ یا دمشق دے مسیحیاں دے درمیان وچ ہوئے اک معاہدے اُتے ہوئے سکدی اے جس بعد وچ ذمیاں دے لئی دوسری جگہاں اُتے وی توسیع دتی گئی ۔[۱] اوہ ہور لکھدے نيں کہ، ناں نہاد 'معاہدہ عمر' وچ مقرر کردہ شرائط خلافت دے نظریہ سوچ تے طرز فکر دے لئی نامناسب نيں، اس دستاویز کی (متنی) خامیاں اس تنازع دی تائید کردیاں نيں کہ اس دستاویز دا موجد عمر نئيں سی ۔"[۶] بعض مغربی مورخین دی رائے اے کہ ایہ دستاویز ضمانت حضرت عمر پر مبنی سی، جو عمر ابن خطاب تے یروشلم کے پیر مہتمم (مئیر) سوفرونیئس دے درمیان وچ اک معاہدہ سی تے فتح القدس دے بعد خلافت راشدہ کی جانب توں 637ء طے ہويا ،[۲] جدوں کہ دوسرےآں دا اعتقاد اے کہ ایہ دستاویز یا تو 9ء صدی مجتہدین یا فیر اموی خلیفہ دوم عمر بن عبد العزیز کے دور دی تصنیف سی ، جس وچ بعد وچ ہور دفعات شامل کيتیاں گئیاں۔ دوسرے محققاں نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا اے کہ ایہ دستاویز ہوئے سکدا اے شروع وچ فوری طور اُتے فاتحانہ ماحول وچ لکھیا گیا ہوئے تے بعد دے مورخین نے اسنوں اسلوب دتا ہوئے ۔[۱]
مغربی دانشمنداں دی اس معاہدے دے استناد دے بارے وچ رائے مختلف رہی اے۔ انور م۔ ایمن دے مطابق معاہدے دی سند تے صداقت دے حوالے توں "ثانوی ادب وچ شدید بحث رہی اے " ،مغربی دانشوراں دا اختلاف رہیا کہ آیا ایہ معاہدہ حضرت عمر دے دورانِ حکومت وقوع پزیر ہويا یا یہ تصنیف بعد وچ عمر جوڑ دتا گیا - جنہاں نے مشہور ابتدائی توسیع دی قیادت دی تے ذمیاں دے لئی بہترین و منظم معاہدہ لاگو کیتا "[۷] ا۔ س۔ ٹریٹن اک ایداں دے دانشور نيں جو تجویز کردے نيں کہ ایہ معاہدہ جعلسازی اُتے مبنی اے " کیونجے بعد دے مسلمان فاتحین نے اس دی شرائط نوں غیر مسلم رعایا کینال اپنے بعد دے معاہداں اُتے لاگو نئيں کیتا جے معاہدہ اس وقت موجود ہُندا تاں اوہ ضرور اپنے معاہداں وچ اس دی شرائط شامل کردے۔ دوسری جانب اک ہور دانشور دانیال ک۔ ڈینیٹ دا خیال اے کہ "یہ معاہدہ اس وقت دے طے پائے گئے باقی معاہدہ توں مختلف نہ سی تے ایہ معقول طور اُتے اوہی معاہدہ اے جو سرگزشت ِ الطبری وچ محفوظ اے تے اصل معاہدے دا اک مستند نسخہ اے۔" مؤرخ ابراہیم پ۔ بلاخ لکھدے نيں کہ "عمر اک روادار حکمران سی تے امکان نئيں کہ اس نے غیر مسلماں اُتے ذلت آمیز شرائط عائد کیتے ہاں یا انہاں دی مذہبی تے سماجی آزادی دی خلاف ورزی دی ہو ۔ اس دا ناں غلط طور اُتے موجودہ امتناعی معاہدہ عمر کینال منسلک کر دتا گیا اے ۔"[۸]
تھامس ڈبلیو آرنلڈ دے مطابق، ایہ معاہدہ حضرت عمر کی غیر مذہب رعایا کینال رحمدلی تے انصاف دے نال "مطابقت تے ہم آہنگی"رکھدا اے، [۹][۱۰]
مواد
[سودھو]نقاط:[۱][۲][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]سانچہ:Page needed
- مسلمان حکمران ایداں دے مسیحیاں نوں تحفظ فراہم کریگا جو اس معاہدہ دی پاسداری کرن گے۔
- نیا گرجا ،عبادت گاہ ، خانقاہ یا راہبی کوٹھڑی تعمیر کرنے اُتے پابندی ہوئے گی چنانچہ نويں کنیسہ کی تعمیر پر بھی پابندی لگی ، اگرچہ نويں کلیسا اسلامی فتح کے بعد بھی تعمیر ہُندے رہے، مثلا ً یروشلم تے رام اللہ وچ تعمیر ہوئے- نويں تعمیر پر پابندی کا یہ قانون یہودیاں دے لئی نیا نئيں سی، بازنطینی دور ماں بھی یہ لاگو رہیا ہے پر یہ مسیحیاں دے لئی نیا ضرور تھا
- تباہ حال گرجا کی غیر مسلم علاقےآں وچ یامسلم محّلاں وچ ، دن یا رات وچ تعمیر نو پر پابندی ،
- گرجا گھراں پر صلیب آویزاں کرنے پر پابندی
- مسلماناں کو گرجا گھراں ماں بچاؤ دے لئی پناہ لینے کی اجازت
- عبادت کی منادی دے لئی گھنٹہ تے ناقوس کی آواز کو دھیما رکھنا دی پابندی
- یہودیاں تے مسیحیاں پر عبادت کے دوران وچ آواز نیچی رکھنے کی پابندی
- غیر مسلم کے بچےآں کو قران پڑھنے سے روکنے پر پابندی
- سرعام شاہراہ و بازار وچ نمود ِِ مذہب ، مذہبی کتب ، شعائر پر امتناع
- کھجور دا اتوار تے ایسٹر جداں تمام جلوس نکالنے پر پابندی
- جنازے خاموشی سے گزارنے کی پابندی
- غیر مسلماں کو مسلماناں کے نیڑے دفنانے کی ممانعت
- مسلماناں کے محلےآں دے نیڑے سور پالنے کی ممانعت
- مسیحیاں پر مسلماناں کو شراب بیچنے پر پابندی
- مسیحیاں نوں مسلماناں کیخلاف جاسوسکو تحفظ یا پناہ دینے کی ممانعت
- مسلماناں کے بارے جھوٹھ بولنے کی ممانعت
- ذمیاں کامسلماناں کی جانب وجوبِ اظہار ِِادب، جے مسلمان بیٹھنا چاہے تو غیر مسلم مسلمان دے لئی اپنی نشست خالی کرے
- مسلماناں کا مذہب بدلنے دے لئی انہاں نوں تبلیغ کرنے کی ممانعت
- غیر مسلم کی خواہش دے مطابق اسنوں قبول ِِ اسلام سے روکنے کی ممانعت
- غیر مسلم کی ہیئت مسلماناں سے مختلف ہونے کی پابندی : انہاں نوں قلنسوہ ( گنبد نما بدوی ٹوپی) ، بدوی پگڑی (عمامہ)، مسلماناں جداں جوندے تے کمر بند پہننے اُتے پابندی ، انہاں نوں سنت نبوی کے مطابق پہلوی جانب بال کنگھی کرنے دی ممانعت بلکہ انہاں اُتے سامنے توں کاٹنا لازم تھا تے یہ کے غیر مسلم مسلماناں کی بولچال تے کنیت اختیار کرنے وچ مشابہت کرنے اُتے پابندی
- غیر مسلم پر ایہ لازمیت کہ اپنے پیشانی دے بالاں کو کترے رکھن تے دائما اک جداں لباس زیب تن کرن تے کمر اُتے زنار باندھے رکھے،مسیحی اُتے ملزوم کہ اوہ نیلا ، یہود پیلا،زرتشتی کالا،تے سامری لال عمامہ یا زنار باندھے
- غیر مسلماں اُتے پابندی کہ اوہ مسلماناں دی طرز اُتے جانوراں اُتے سواری کرن یا انہاں اُتے کاٹھی چڑھائاں
- غیر مسلماں پرمسلماناں دے اعزازی القاب و خطابات اختیارکرنے اُتے ممانعت
- عربی نقوش غیر مسلماں دی مہراں پر کندہ کاری دی ممانعت
- کِسے وی قسم دا اسلحہ کا مالک ہونے دی ممانعت
- غیر مسلم دی مسلمان مسافر نوں تن دن مہمان نوازی دی پابندی
- غیر مسلم اُتے مسلمان غلام دی خریداری اُتے پابندی
- غیر مسلم پر مسلمان دی ملکیت وچ رهنے والے غلام دے خریداری اُتے پابندی
- پابندی کہ غیر مسلم مسلماناں نوں ملازم رکھن انہاں دتی رہنمائی یا انپہ حکومت کرن
- جے غیر مسلم کِسے مسلمان نوں زدوکوب کرے تاں مسلمان حکمران اُتے ذمی دی ذمہداری ختم ہوجاندی
- غیر مسلماں دی عبادت تے رہائش گاہاں مسلماناں کی باترتیبِ تعلق عمارتاں توں نیچی رہندیاں
ملاحظہ کرن
[سودھو]حواشی
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Roggema 2009.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Meri 2005.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Abu-Munshar 2007.
- ↑ Thomas & Roggema 2009.
- ↑ Ipgrave, Michael (2009). Justice and Rights: Christian and Muslim Perspectives. Georgetown University Press, 58. ISBN 1-58901-722-6.
- ↑ Maher Abu-Munshar, Islamic Jerusalem And Its Christians: A History of Tolerance And Tensions، pp. 79-80.
- ↑ (2012) Religious Pluralism and Islamic Law: Dhimmis and Others in the Empire of Law. Oxford University Press, 71. Retrieved on 19 جون 2015.
- ↑ Abraham P. Bloch, One a Day: An Anthology of Jewish Historical Anniversaries for Every Day of the Year، p. 314. ISBN [[Special:BookSources/0881251089۔
- ↑ Walker Arnold, Thomas (1913). Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. Constable & Robinson Ltd, 73. “It is in harmony with the same spirit of kindly consideration for his subjects of another faith, that 'Umar is recorded to have allowed an allowance of money and food to be made to some christian lepers, apparently out of the public funds.;” (https://dl.wdl.org/17553/service/17553.pdf])
- ↑ Walker Arnold, Thomas (1913). Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. Constable & Robinson Ltd, 57. “A later generation attributed to 'Umar a number of restrictive regulations which hampered the Christians in the free exercise of their religion, but De Goeje and Caetani have proved without doubt that they are the invention of a later age;” (online)
- ↑ al Turtushi, Siraj al Muluk, Cairo 1872, pp 229-230.
- ↑ The Caliphs And Their Non Muslim Subjects، A. S. TRITTON MUSLIM UNIVERSITY, ALIGARH, HUMPHREY MILFORD, OXFORD UNIVERSITY PRESS, 1930, p.5
- ↑ Medieval Sourcebook: Pact of Umar, 7th Century? The Status of Non-Muslims Under Muslim Rule Paul Halsall Jan 1996
- ↑ The Jews of Iran in the nineteenth century [electronic resource] : aspects of history, community, and culture / by David Yeroushalmi. Leiden ; Boston : Brill, 2009.
حوالے
[سودھو]بیرونی روابط
[سودھو]- معاہدے دا عربی متن جو فرانسیسی وچ ترجمہ کیتا گیا، تبصرہ تے ترجمہ از احمد آولدلی (2٠12)