مومل رانو

مومل رانو جاں ممل رانو سندھی لوکدھارا اتے راجستھانی لوکدھارا وچوں مومل اتے رانو دی اکّ رومانٹک کہانی اے۔ ایہہ اکّ بہپکھی کہانی اے جس وچ ساہس، جادو، سکیماں، خوبصورتی، پیار، وچھوڑے دیاں ازمائشاں اتے سبھ توں ودھ رومانٹک دکھانت شامل ہن۔

کہانی دی مشہوری گنج جاں شاہ جو رسالو نوں دتی گئی اے؛ شعری کتاب شاہ عبدل لطیف بھٹائی نے لکھی، جس وچ عمر ماروئی، سوہنی میہر، سسوئی پنہون، نوری جام تماچی، سورٹھ رائے دیاچ اتے لیلان چنیسر ورگیاں ہور کہانیاں وی شامل ہن۔ ایہناں ستّ کہانیاں دیاں مکھ پاتر عورتاں ہن؛ اس لئی، مومل سمیت، سارے سندھی ساہت وچ تہذیبی پرتیک بنے ہوئے ہن اتے ستّ ہیروئناں ( ست سورميون وجوں جانے جاندے ہن۔ ) شاہ عبدل لطیف بھٹائی دا۔ اس توں پہلاں، شاہ عبدل لطیف بھٹائی توں علاوہ، شاہ انات رضوی ورگے کئی ہور شاعراں نے اس کہانی اتے کویتاواں لکھیاں اتے لطیف دے انتقال توں بعد کئی ہور شاعراں، جویں کہ تاپانی بیواس اتے شیخ عیاض (کجھ حوالہ دین لئی) نے وی اسے کہانی دی کوشش کیتی۔ ; اس لئی ساریاں نے کہانی دے نظریہ نوں وکھ-وکھ کوناں توں وڈا کیتا۔ پھر وی، مومل-رانو نوں سندھی اتے راجستھانی ساہت وچ سبھ توں مشہور لوک-کہانیاں وچوں اکّ منیا جاندا اے۔

ایہہ کہانی شاہ جو رسالو وچ وی دکھائی دیندی اے اتے سندھ، پاکستان دے ستّ مشہور دکھدائی رومانس دا حصہ بندی اے۔ ہور چھ کہانیاں ہن عمر ماروی، سسوئی پنہن، سوہنی میہر، لیلن چنیسر، نوری جم تماچی اتے سورٹھ رائے دیاچ جیہناں نوں عام طور اُتے سندھ دیاں ستّ رانیاں وجوں جانیا جاندا اے، جاں شاہ عبدل لطیف بھٹائی دیاں ستّ ہیروئناں ہن۔

تریخی حوالہ

ایہہ کہانی راجستھان، بھارت دے نال-نال سندھ، پاکستان دیاں جغرافیائی پٹیاں وچ واپری منی جاندی اے۔ کہانی دے تعلق وچ راجستھان دے جغرافیہ نوں کور کرن والی پٹی جیسلمیر ضلعے وچ لودروا جاں لودھروا اے؛ جدوں کہ سندھ دا کھیتر مومل جی ماری (مومل دی محل) اتے صوبے دے گھوٹکی ضلعے وچ اس دے پیؤ دا گھر اے۔ ایہہ کہانی امرکوٹ جاں امرکوٹ (ہن پاکستان وچ سندھ صوبہ دے دکھن-مشرق وچ اکّ ضلع) دے راجا ہمیر سومرو دے ویلے وچ، ممکن طور اُتے 14ویں صدی دے مدھ وچ واپری سی۔

کہانی

امرکوٹ دا راجا، ہمیر سومورو، اپنے منتریاں، رانو مہندرا، سینہارو دھماچنی اتے دونرو بھٹیانی سمیت، امرکوٹ دے دور-دراڈے دے علاقیاں وچ شکار کرن لئی جاندا سی اتے کئی وار ساہس لئی اپنے چھوٹے جہے دیس دیاں حداں نوں وی پار کر لیندا سی۔ اکّ وار اکّ شکار دے دوران، ایہناں چار آدمیاں دا ساہمنا اکّ انسان نال ہو گیا جو اچانک اوہناں دے ساہمنے آ گیا۔

اوہناں نے ساتھی نوں ایہہ نہیں دسیا کہ اوہ کون سن اتے اوہناں نے کی کیتا۔ پر ساتھی نے اوہناں نوں پچھلے دناں وچ اس نال واپری کہانی دی کہانی وچ شامل کر لیا۔ اوہ کشمیر دے نیڑے دے کھیتر دا اکّ شہزادہ سی، جسنے مومل دی خوبصورتی اتے سہج دی کہانی سنی سی اتے اس لئی متاثر ہویا کہ اسنے ساہس دا پچھا کیتا، پر جدوں اوہ اس کھیتر وچ پہنچیا جتھے مومل رہندا سی، تاں اوہ نہ صرف اسدی منموہک خوبصورتی ولوں حاوی ہو گیا، بلکہ اس دیاں نوکراں/بھیناں ولوں چلا ئے گئے چالاں اتے چالاں، جیہناں نے نہ صرف اس شہزادہ دی دولت اتے سامان نوں لٹیا، بلکہ اسنوں کئی بجھارتاں وچ وی الجھا دتا کہ اوہ اپنی جان بچاؤن اتے بھجن توں علاوہ ہور کجھ نہیں کر سکدا سی۔

اس شہزادہ ولوں دسی گئی کہانی اوہناں چار دوستاں نوں دلچسپ بناؤن لئی کافی سی۔ اوہناں نے شہزادہ توں مومل دے ٹکانے بارے جانکاری حاصل کیتی اتے اسے ساہس نوں اگے ودھاؤن دا فیصلہ کیتا۔

اوہ تھاں جتھے مومل رہندا سی، امیرکوٹ دے اتر-مشرق وچ لودھروا دے نیڑے سی۔ اوہ اپنیاں ستّ (کجھ اتہاسکار نوں) بھیناں دے نال رہندی سی، جیہناں وچوں سبھ توں مشہور سومل اتے ناٹیر سن، (کجھ اسنوں بھین دی بجائے مومل دی نوکر مندے ہن) کاک محل (کاک دا محل) نامک محل وچ رہندی سی۔ ایہہ اکّ جادوئی محل سی جس وچ بھلیکھے، بجھارتاں، نقلی تالاب، بھرم اتے ہور بہت کجھ سی۔ ایہہ اکّ دنتکہانی سی کہ جو کوئی وی مومل دا سوائٹر بننا چاہندا سی، اسنوں کئی رکاوٹاں وچوں گزرنا پیندا سی، اتے جو کوئی وی بناں کسے نقصان دے محل تک پہنچن وچ کامیاب ہندا سی، اسنوں اسدی بیوی وجوں قبول کیتا جاندا سی۔ جویں کہ اتہاس نے سجھاء دتا اے، لگبھگ ہر کوئی جو مومل اتے اس دیاں بھیناں / نوکراں تک پہنچیا سی، اوہناں دیاں زندگیاں سمیت سبھ کجھ لٹیا گیا سی، کشمیر دے شہزادےآں نوں چھڈّ کے، جس نے اپنی تباہی دیاں کہانیاں سنائیاں سن۔

مومل نے مہان خوبصورتی دا آنند مانیا۔ سومل عقل لئی مشہور سی؛ جدوں کہ ناٹر نوں اکّ سکیمر وجوں جانیا جاندا سی۔ اوہناں نے مقدمے نوں لبھاؤن اتے اوہناں نوں حاوی کرن لئی اجتمائی طور اُتے کم کیتا۔ اوہ سوٹ کرن والیاں نوں اوہناں لئی تیار کیتیاں پہیلیاں دے آسان کم دا تجربہ نہیں کرن دے سکدے سن۔ جویں کہ قسمت ایہہ سی، رانو میندھرو، جو کہ مشہور بدھی مان اتے بہادر سی، اکلوتا انسان سی جو سپھلتاپوروک محل تک پہنچیا، بالکل نقصان نہیں ہویا۔ مومل کافی متاثر ہوئی اتے اس کارن اس نوں اپنی بیوی وجوں قبول کیتا گیا۔ راجا ہمیر ہور دو منتریاں سمیت رانو میندھرو نوں کاک وکھے چھڈّ کے امرکوٹ لئی روانہ ہو گیا۔

رانو اتے مومل لمبے ویلے تک اکّ دوجے نوں ملدے رہے اتے اوہناں دی پریم کہانی نے دوواں پاسیاں دیاں بھاوناواں نوں ڈونگھا کیتا۔ حالانکہ، راجا ہمیر نوں رانو بارے حسد محسوس ہوئی کہ اوہ دنیا دی سبھ توں خوبصورت عورت نوں قابو کرن وچ کامیاب ہو گئی جسنوں اوہ نجی طور اُتے جاندا سی۔ اس لئی اسنے رانو اُتے نظر رکھی اتے اسنوں مومل نوں نہ ملن لئی کیہا۔ رانو نوں اپنا وزیر ہون کرکے اپنے راجے متر دے حکماں دی پالنا کرنی پئی۔ پر مومل بارے اس دے جنونّ نے اسنوں امن نال اس توں دور نہیں رہن دتا۔ اس لئی اوہ عام طور اُتے کم توں بعد شام نوں اپنے اوٹھ اُتے لدھڑوا لئی روانہ ہو جاندا سی اتے اگلی سویر تک امیرکوٹ واپس آ جاندا سی۔ جدوں وی اسنے اجیہا کیتا، جو اوہ اکثر کردا سی، اسنے چوری-چھپے جا کے مومل نوں ملن دی کوشش کیتی، حالانکہ ایہہ کافی دور سی۔ کسے طرحاں اوہ اکّ دن پھڑیا گیا اتے راجے نے اسنوں قید کر لیا۔ پر بادشاہ نے پرانی دوستی دی خاطر مومل نوں دوبارہ نہ ملن دیاں شرطاں نال رہا کر دتا۔ پر اجیہا نہیں ہونا سی۔ اسنے اوہی پچھا جاری رکھیا۔

اکّ وار رانو کاک تک پہنچن وچ ااہل سی، اسلئی مومل، جوش اتے اپنے پیارے دی بہت زیادہ اڈیک وچ، اپنی بھین سومل نوں اوہ کپڑے پہنن لئی کیہا جو رانو پہندی سی اتے اس دے کول سوندی سی۔ جس پل رانو پہنچی، اسنے سومل نوں مومل دا پریمی سمجھ لیا اتے، پوری طرحاں ناراضگی وچ، اپنی گنے نوں پچھے چھڈّ کے محل نوں چھڈّ دتا۔ جویں ہی مومل جاگ پئی، اسنے اپنی ڈنڈی دیکھی اتے محسوس کیتا کہ رانو اس دے کمرے وچ گئی سی اتے اسنے اسنوں سومل نال دیکھیا سی، نہ کہ سومل نوں کوئی آدمی سمجھ کے، اتے شاید چنگے لئی چلی گئی سی۔ ایہہ اس لئی بہت زیادہ سی۔ مومل نے اسدی واپسی دی اڈیک کیتی پر کوئی فائدہ نہیں ہویا۔ آخرکار، جدوں دھکا مکی کرن لئی آیا، اسنے امرکوٹ وچ رانو لئی باہر جان دا سہارا لیا۔ اکّ آدمی دے روپ وچ، اسنے انت وچ اسدی کھوج کیتی اتے کجھ ویلے لئی امرکوٹ وچ رہی۔ تھوڑھے ویلے وچ، رانو نوں پتہ لگا کہ ایہہ مومل سی، جس نے اپنا بھیس بنا لیا سی۔ اس لئی اس نے اس توں دور جان دی کوشش کیتی۔ پھر اسنے اسنوں اسدی غلطی لئی اسنوں معاف کرن لئی بینتی کیتی، جو کہ اصل وچ اکّ جانبجھّ کے چال نہیں سی، بلکہ رانو بارے بھاوک بھاوناواں دا وسپھوٹ سی، اتے ہور کجھ نہیں سی۔ رانو وی اس نوں معاف کرن لئی ضدّ کر رہی سی۔ نراشا دے کارن، اسنے بھیانک اگّ وچ چھال مار دتی۔ جدوں رانو نوں ایہہ پتہ لگا تاں اوہ اسے اگّ وچ اس دا پچھا کیتا اتے اسے طرحاں بھسم ہو گیا۔

اتہاسکتا

مومل-رانو دی کہانی حقیقت اتے فکشن دوہاں دا سمیل اے۔ کہانی نال متعلق تھاںاں دے نام اصلی ہن، دوویں سندھ اتے راجستھان صوبہ دیاں سیماواں دے اندر۔ حالانکہ، جادو دے وچار، کاک، چنتاواں کہ کویں رانو امرکوٹ توں لودھروا تک لگبھگ ہر روز اینی تیزی نال سفر کرن دے یوگ سی، آدی اس نوں اکّ دنتکہانی بناؤندے ہن۔ مومل رانو دی کہانی دی تلنا اؤرپھئس دی کہانی نال وی کیتی گئی اے۔ یونانی اساطیر وچ، سائرن، سندر پر خطرناک پرانیاں نے، اپنی منموہک آوازاں/سنگیت نال نیڑلے ملاحاں نوں لبھایا اتے اپنے جہازاں نوں اوہناں دے جزیرہ، اینتھیموئیسا دے پتھریلے ساحل اُتے تباہ کرن لئی اگوائی کیتی، سمندری جہازاں نوں لٹیا اتے تباہ کر دتا۔ کاک محل وکھے مومل اتے اس دے نوکراں/بھیناں نے وی اجیہا ہی کیتا۔ اورپھئس اوہ سی جس نے اپنے گیت نال اوہناں دے سنگیت نوں حاوی کیتا اتے اپنے جہاز نوں بچایا۔ رانو نے مومل اتے اس دی کمپنی دی جادوئی دنیا نوں حاوی کر لیا۔

النکارک اہمیت

مومل اتے رانو دا پیار روح اتے برہم دے پیار دا روپک روپک اے۔ دو پریمیاں وچکار وچھوڑا اتے لالسا برہم اتے انسانی روح دے وچھوڑے دے سمان اے اتے برہم اتے انسانی روح دوواں دی اکّ دوجے وچ ابھید ہون اتے گھلن دی تانگھ جویں مومل اتے رانو بلدی اگّ وچ اکجٹّ ہو گئے سن۔ انسانی روح، روح، اﷲ لئی ترسدی اے اتے پورن طور اُتے آتم-نیاس کرن والی عقیدت دنیا جاں سماج دی پرواہ نہیں کردی اے اتے صوفیاں ولوں تجربہ کیتے گئے پاگل پیار وچ برہمتا نال ملاپ دی منگ کردی اے۔

مشہور سبھیاچار

مومل رانو دی پریم کہانی کوک سٹوڈیؤ پاکستان (سیزن 11) ایپیسوڈ 5 دے سکیچ ولوں داستان-اے-مملان سمیت بہت سارے جدید گیتاں نوں متاثر کردی رہندی اے

مختصر ویروا

کہندے نيں بہت پہلے راجستھان جیسل میر وچ مومل راٹھور ناں د‏‏ی شہزادی رہندی سی اس نے اک طلسمی محل بنایا سی جس دا ناں کاک محل سی تے اس دے نال اس د‏ی ست خوبصورت بہناں وی رہدیاں سن مومل اپنی خوبصورتی خوش لباسی تے اپنے طلسمی کاک محل د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سی ارد گرد دے راجا شہزادے تے امیر کبیر لوک کاک محل د‏‏ی اس افسرا نو‏‏ں مطیع کرنا چاہندے سن مومل د‏‏ی شرط سی کہ جو کاک محل دے طلسمات نو‏‏ں توڑ کر مجھ تک پہنچے گا وچ اس د‏ی ہوئے جاؤنگی.

کاک محل وچ جس نے قدم رکھیا اوہ اس د‏ی طلسماندی بھُل بھلیاں وچ ایداں دے کھو جاندا کہ فیر کدی واپس نئيں لوٹتا تے ایداں دے کدرے لوک اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے، فیر اک دن رانو مندرہ سوڈا جو عمر کوٹ دا خوبصورت بہادر نوجوان شہزادہ ہُندا اے جیسل میر دوستاں دے نال شکار کھیلنے پہنچکيا اے اوتھ‏ے رانو کاک محل دے بارے وچ سندا اے تے کاک محل نو‏‏ں سر کرنے دا ارادہ کر لیندا اے اس دے دوست کاک محل دے جان لیوا طلسمات د‏‏ی طرف دھیان لے جاندے نيں مگر اوہ اک نئيں سندا تے نکل پڑھدا اے کاک محل د‏‏ی طرف، رانا انتہائی زہین تے بہادر ہُندا اے اوہ کاک محل دے سارے طلسمات تھوڑ کر مومل تک پہنچ جاندا اے، مومل رانا د‏‏ی اس ذہانت و بہادری تو‏ں بیحد متاثر ہُندی اے تے رانا د‏‏ی بیوی بننا قبول کر لیندی ا‏‏ے۔

رانا اک رات کاک محل وچ گزردا اے فیر صبح عمر کوٹ واپس آنے دے وعدے دے چلا جاندا اے ایتھ‏ے تو‏ں انتظار دا اک درد ناک سفر شروع ہُندا اے یقین کیجئے ایہ لکھدے ہوئے میرے رونگٹے کھڑے ہوئے گئے حلق سوکھنے لگ گیا، لاچاری د‏‏ی اس کیفیت نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی مختلف بولی دے مختلف لفظ نيں سارے لفظ جو کِس‏ے دے انتظار دے لئی بولے جاندے نيں بہت ہولناک ہُندے نيں انتظار، اڈیک، سک، wait، رہچار الغرض ہر بولی ایہ لفظ تے کیواں دا ہی لہجہ کیو‏ں نہ ہوئے ہولناک اے ،مینو‏ں نئيں پتا حالت نزاع کیتا اے مگر انتظار تو‏ں ضرور متشابہ ہوئے گی.

مومل صبح رانا نو‏‏ں وداع کرکے رخصت کردی اے تے فیر خود اس دے انتظار وچ بیٹھی رہندی اے سائیں بھٹائی سرکار علیہ الرحم نے مومل د‏‏ی اس کیفیت نو‏‏ں ایويں بیان کیتا کہ :

" میں بیٹھی ہاں رانا تواڈی رہ دیکھ رہی ہاں،کاش میرے جانے والے د‏‏ی انہاں پکڈنڈیاں وچ فیر تو‏ں گزر ہوئے اے جانے والے وچ مجبور ہاں کہ میری سانساں وی تسيں تو‏ں نيں ورنہ تواڈے جداں رانا تاں بہت نيں"

مومل فراق د‏‏ی کیفیت وچ کاک محل پھردی رہندی سی راتاں نو‏‏ں آہ و فغاں کردی کہندی رہندی " رات آئی تے چلی وی گئی مگر تسيں نئيں آئے، شبنم وچ ساری رات کاک وی روندی رہی " رانا دے فراق وچ مومل نو‏‏ں نہ کھانے دا کوئی ہوش رہندا سی نہ پہننے دا تے نا ہی مومل نو‏‏ں نیند آندی سی تے کاک محل وی ویران ہُندا جا رہیا سی مومل بس رانا رانا کردی رہندی، مومل د‏‏ی بہناں مومل د‏‏ی ایہ حالت دیکھ ک‏ے پریشان سن تے انہاں نے مومل دا دل بہلانے دے لئی اک ترکیب سوچی مومل د‏‏ی اک بہن نے مردانہ لباس پہنا تے خود نو‏‏ں رانا بنا دتا تے مومل دے سامنے آگئی مومل اپنی بہن نو‏‏ں اس حلئی وچ دیکھ ک‏ے ہنسنے لگی تے اپنے بہن تو‏ں محو گفتگو ہوئے گئی تے یونہی دونے بہن اک ہی بستر اُتے سو گئے، اِنّے وچ ايس‏ے رات رانا وی آجاندا اے رانا اندھیرے وچ دیکھدا اے کہ مومل دے نال کوئی تے مرد اے جدو‏ں کہ اوہ مومل د‏‏ی بہن ہُندی اے جو مردانہ حلیہ سی، رانا اس غلط فہمی وچ کہ مومل نے مینو‏ں دھوکھا دتا اپنی کوہانی چھڑی مومل دے کمرے دے باہر رکھ دے چلا جاندا اے، صبح جدو‏ں مومل رانا د‏‏ی چھڑی نو‏‏ں دیکھدی اے تاں سمجھ جاندی اے کہ رات نو‏‏ں رانا آیا سی تے اس نے میری بہن نو‏‏ں غیر مرد سمجھیا تے چلا گیا، وچ اس پل دا تصوّر کردا ہاں تاں میری روح تڑپ جاندی اے مومل دا انتظار ایداں دے ختم ہوئے گا پہلے انتظار دا اضطراب ہن بلا صفائی سنے یک طرفہ فیصلے دا عذاب، مومل اس لمحے جداں مر جاندی اے تے ہُندا وی ایداں دے ہی، مومل کھانا پینا چھڈ دیندی اے تے کچھ دناں وچ رانا رانا کردی مر جاندی ا‏‏ے۔

بھٹائی سائاں مومل د‏‏ی اس کیفیت نو‏‏ں ایويں بیان فرماندے نيں :

رانا تواڈے راج وچ مینو‏ں چودہ چاند نظر آئے، اک نوالہ وی پیٹ وچ نئيں تے نہ اکھاں نے کھانا دیکھیا، کوئی جا ک‏ے رانا تو‏ں کہہ دو، مومل اج رات مر گی.