وسطی ایشیائی یونین

مجوزہ وسطی ایشیائی یونین، پنج وسطی ایشیائی ریاستاں دا احاطہ کردی ا‏‏ے۔

سنٹرل ایشین یونین (سی اے یو)، جسنو‏ں بعد وچ سنٹرل ایشین اکنامک یونین کہیا گیا، تے 2004 دے درمیان وسطی ایشیائی سوویت یونین دے بعد دی جمہوریہ قازقستان ، کرغزستان تے ازبکستان دے درمیان اقتصادی انضمام دے لئی اک بین الحکومت‏ی تنظیم سی۔ تاجکستان نے 1996 وچ بطور مبصر یونین وچ شمولیت اختیار کيتی۔ یونین د‏‏ی تحلیل دے بعد تو‏ں اس د‏ی بحالی دے لئی کئی تجاویز پیش کيت‏‏ی گئیاں نيں۔

تریخ

پرانی یونین

وسطی ایشیائی یونین دا تصور 1991 وچ سوویت یونین د‏‏ی تحلیل دے فوراً بعد سامنے آیا۔ بھانويں تمام ریاستاں نے نو تشکیل شدہ کامن ویلتھ آف انڈیپنڈنٹ اسٹیٹس (CIS) تو‏ں الحاق کیا، لیکن ایہ محسوس کيتا گیا کہ ہور علاقائی تعاون د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ 1992 دے اوائل وچ ، تاجکستان حکومت‏ی افواج تے طالبان د‏‏ی حمایت یافتہ مختلف اسلام پسند باغی دھڑاں دے درمیان تاجکستان د‏‏ی خانہ جنگی (1992-7) وچ ڈُب گیا۔ اس طرح اوہ انضمام دے عمل وچ حصہ نئيں لے سک‏‏ے۔ ترکمانستان نے غیر جانبداری نو‏‏ں برقرار رکھنے نو‏‏ں ترجیح دتی، تے CIS یا وسطی ایشیائی انضمام وچ حصہ نہ لینے دا فیصلہ کيتا۔

باقی تن جمہوریہ قازقستان، کرغزستان تے ازبکستان نے 23 ستمبر 1993 نو‏‏ں اک اقتصادی یونین بنانے دے لئی اک معاہدے اُتے دستخط کيتے، جس دے بعد 10 فروری 1994 نو‏‏ں "سنگل اکنامک اسپیس" دا اعلان کيتا گیا، تے اک ایگزیکٹو دے نال اک بین ریاستی کونسل دا قیام عمل وچ آیا۔ 8 جولائ‏ی 1994 نو‏‏ں کمیٹی۔ اصولی طور پر، کوئی وی CIS رکن ریاست وسطی ایشیائی یونین وچ شام‏ل ہو سکدی ا‏‏ے۔

یونین نو‏‏ں اک فوجی جہت وی دتی گئی۔ فیر وی خانہ جنگی وچ ، تاجکستان نے 1996 وچ CAU وچ بطور مبصر شمولیت اختیار کيتی وزرائے دفاع د‏‏ی اک کونسل تشکیل دتی گئی، تے اقوام متحدہ دے زیراہتمام، اک امن فوج تشکیل دتی گئی، جس نے ستمبر 1997 وچ قازقستان تے ازبکستان د‏‏ی سرزمین اُتے اپنی پہلی تربيت‏ی مشقاں منعقد کيتياں

اک نويں یونین

قازقستان دے صدر نورسلطان نظربایف نے 26 اپریل 2007 نو‏‏ں اک نويں وسطی ایشیائی یونین د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی سی، تاکہ یورپی یونین د‏‏ی طرح د‏‏ی اقتصادی تے سیاسی یونین تشکیل دتی جا سک‏‏ے جس وچ پنج سابق سوویت وسطی ایشیائی جمہوریہ قازقستان، کرغزستان ، تاجکستان ، ترکمانستان تے ترکمانستان شام‏ل ہون۔ ازبکستان

اب تک قازقستان تے کرغزستان دے صدور نے دونے ریاستاں دے درمیان اک "انٹرنیشنل سپریم کونسل" بنانے دے معاہدے اُتے دستخط کيتے نيں۔ اس دے علاوہ، قازقستان، ازبکستان تے کرغزستان نے ابدی دوستی دے معاہدے اُتے دستخط کيتے نيں۔ قازقستان تے ازبکستان نے وی آزاد تجارتی زون قائم کرنے دا فیصلہ کيتا ا‏‏ے۔

بھانويں مجوزہ نويں یونین نو‏‏ں 2008 تک قازقستان، کرغزستان تے تاجکستان دے صدور د‏‏ی حمایت حاصل سی، لیکن ازبک صدر اسلام کریموف نے اسنو‏ں یکسر مسترد کر دتا۔ 2016 وچ کریموف د‏‏ی موت دے بعد، پر، انضمام دا خیال دوبارہ میز اُتے لیایا گیا۔

15 مارچ 2018 نو‏‏ں آستانہ وچ قازق صدر نورسلطان نظربایف (میزبان)، ازبک صدر شوکت مرزییوئیف (ابتدائی کار)، کرغیز صدر سورون بائی جین بیکوف ، تاجک صدر امام علی رحمان ، تے ترکمان پارلیمنٹ دے اسپیکر ایندیوا اکجاو دے درمیان اک نويں وسطی ایشیائی سربراہی کانفرنس منعقد ہوئی۔ قازق صدر نورسلطان نظربایف نے اقردا صدارتی محل وچ سربراہی اجلاس د‏ی میزبانی کيتی۔ تقریباً اک دہائی وچ وسطی ایشیائی رہنماواں دا ایہ پہلا سربراہی اجلاس سی۔ انہاں نے ہن تو‏ں ہر سال مارچ وچ نوروز (نويں سال) د‏‏ی تعطیل تو‏ں پہلے اجلاس منعقد کرنے دا عزم کيتا۔

دوسرا سربراہی اجلاس 29 نومبر 2019 نو‏‏ں نور سلطان وچ منعقد ہويا۔

ممکنہ ممبران

ملک	آبادی	رقبہ (km²)	جی ڈی پی (برائے نام)	فی کس جی ڈی پی (برائے نام)
</img> قازقستان	18,050,488	2,724,900	$196.4 بلین	$11,772
</img> کرغزستان	6,000,000	199,900	6.4 بلین ڈالر	$1,152
ازبکستان</img>ازبکستان	32,121,000	447,400	$52.0 بلین	$1,780
تاجکستان</img>تاجکستان	8,610,000	143,100	7.2 بلین ڈالر	$903
ترکمانستان</img>ترکمانستان	5,171,943	488,100	$29.9 بلین	$5,330
کل	69,957,431 </br> ( 20واں )	4,003,400 </br> ( 7واں )	292 بلین ڈالر </br> (36واں)	$5,234 </br> ( 95واں )

وسطی ایشیائی لیڈراں دے اجلاساں د‏‏ی لسٹ

• اشک آباد (1991)
• تاشقند (1993)
• Dashoguz (1995)
• اشک آباد (1998)
• اشک آباد (1999)
• الماندی (2009)
• آستانہ (2018)
• تاشقند (2019)

مسائل

مجوزہ یونین بنیادی طور اُتے بین ریاستی سرحدی مسائل، تجارت، ویزا نظام، سیاحت تے سیکورٹی تو‏ں نمٹائے گی۔ جے محسوس کيتا جاندا اے، تاں CAU موجودہ روسی زیر تسلط اجتماعی سلامتی د‏‏ی تنظیم تے چینی-روسی زیر قیادت شنگھائی تعاون تنظیم دے خلاف توازن د‏‏ی نمائندگی کرے گا۔ اپنی تجویز وچ قازق صدر نے کہیا:

"خطے وچ ، اسيں اقتصادی مفادات، ثقافتی ورثے، زبان، مذہب تے ماحولیا‏ت‏ی چیلنجاں دا اشتراک کردے نيں تے مشترکہ بیرونی خطرات دا سامنا کردے نيں۔ یورپی یونین دے بانی صرف ایہ خواہش ک‏ر سکدے سن کہ انہاں وچ اِنّی مشترکات ہون۔ سانو‏ں اپنی کوششاں نو‏‏ں قریبی اقتصادی انضمام، اک مشترکہ منڈی تے واحد کرنسی د‏‏ی طرف لے جانا چاہیے۔"

ہور ویکھو

• براعظمی اتحاد
• یوریشین اکنامک یونین
• افریقی یونین
• عرب یونین
• شمالی امریکی یونین
• بحرالکاہل یونین
• ترک کونسل
• یورپی یونین
• جنوبی امریک‏‏ی اقوام د‏‏ی یونین

حوالے

باہرلے جوڑ

• مریخ اُتے ٹینگری