سوویت اتحاد دی تحلیل
The former Soviet republics after the USSR's collapse | |
تریخ | 1990–1991[lower-alpha ۱] |
---|---|
تھاں | سوویت اتحاد |
شرکا |
|
ماحصل |
|
حصہ |
تاریخ سوویت اتحاد |
---|
1917–1927: تشکیلات |
1927–1953: سٹالنسٹ ڈکٹیٹرشپ |
1964–1985: جمود دا دور |
1985–1991: پیریستروئیکا تے زوال |
بوآ Soviet Union |
1991 اگست دی بغاوت دی ناکامی ، جدوں سوویت حکومت تے فوج دے اشرافیہ نے صدر میخائل گورباچوف نوں معزول کرنے تے ناں نہاد " خودمختاری دی پریڈ " نوں روکنے دی کوشش کيتی ، جس دی وجہ توں ماسکو وچ مرکزی حکومت مکمل طور اُتے ختم گئی ، تے سوویت جمہوریاواں نے اگلے دناں تے مہینےآں وچ آزادی دا اعلان کيتا۔ ۔ بالٹک ریاستاں ( لیتھوانیا ، لٹویا ، تے ایسٹونیا ) دی علیحدگی نوں ستمبر 1991 وچ سوویت حکومت نے تسلیم کرلیا سی۔ بیلویزا معاہداں اُتے روس ، یوکرین ، تے بیلاروس دی جمہوریہ نے 8 دسمبر نوں اک دوسرے دی آزادی نوں تسلیم کردے ہوئے تے دولت مشترکہ دی آزاد ریاستاں (سی آئی ایس) نوں تشکیل دیندے ہوئے دستخط کیتے سن ۔ باقی جمہوریہ ، جارجیا نوں چھڈ کے ، 21 دسمبر نوں الما اتا پروٹوکول اُتے دستخط کرکے سی آئی ایس وچ شامل ہوگئياں ۔
25 دسمبر نوں ، گورباچوف نے استعفیٰ دے دتا ، اپنے دفتر نوں ناپید کردتا ، تے اس دے اختیارات بشمول جوہری لانچ کوڈاں اُتے قابو پانے کے، روسی فیڈریشن دے پہلے صدر ، بورس یلسن ، دے حوالے کر دتے۔ اس شام 7:32 دے وقت ، سوویت پرچم نوں آخری بار کریملن توں تھلے اتارا گیا سی تے روسی تاریخی جھنڈے توں تبدیل کيتا گیا سی۔ اگلے ہی دن ، سپریم سوویت کیخود مختار اقتدار دی منظوری دے لئی ڈیکلیریشن 42-ایچ وچ ، سوویت یونین نوں باضابطہ طور اُتے تحلیل کردے ہوئے ، سوویت جمہوریاواں دی باضابطہ خودمختاری دی آزادی نوں تسلیم کيتا گیا۔ 1989 دی انقلابات تے یو ایس ایس آر دی تحلیل دونے ہی سرد جنگ دے خاتمے دی علامت سن۔
متعدد سابقہ سوویت جمہوریاؤں نے روس دے نال نیڑےی روابط برقرار رکھے نيں تے اقتصادی تے سلامتی تعاون نوں ودھانے دے لئی کثیرالجہتی تنظیماں جداں سی آئی ایس ، یوریشین اکنامک کمیونٹی ، یونین اسٹیٹ ، یوریشین کسٹم یونین ، تے یوریشین اکنامک یونین تشکیل دتے نيں۔ دوسری طرف ، بالٹک ریاستاں نے نیٹو تے یوروپی یونین وچ شمولیت اختیار کيتی اے ، جدوں کہ جارجیا تے یوکرین ايسے طرح توں چلنے وچ دلچسپی دا اظہار کردے رہے نيں۔
پس منظر
[سودھو]1985
[سودھو]ماسکو: میخائل گورباچوف جنرل سکریٹری منتخب ہوئے
[سودھو]میخائل گورباچوف نوں 11 مارچ 1985 نوں پولٹ بیورو نے پیش رو کونسٹینٹن چرنینکو دی 73 سال دی عمر وچ موت دے تن گھینٹے بعد ہی جنرل سکریٹری منتخب کيتا سی۔ گورباچوف ، جنہاں دی عمر 54 سال سی، پولٹ بیورو دے سب توں کم عمر رکن سن ۔ جنرل سکریٹری دی حیثیت توں انہاں دا ابتدائی ہدف سوویت معیشت دی بحالی سی ، تے انہاں نوں احساس ہويا کہ ایسا کرنے دے لئی بنیادی سیاسی تے معاشرتی ڈھانچے وچ اصلاح دی ضرورت ہوئے گی۔ [۲] انہاں اصلاحات دا آغاز بریزنیف دور دے اعلیٰ عہدے داراں دے اہلکاراں دی تبدیلیاں توں ہويا جو سیاسی تے معاشی تبدیلی وچ رکاوٹ دا باعث سن ۔ [۳] 23 اپریل ، 1985 نوں ، گورباچوف ، پولٹ بیوروماں دو ممبران ، ایگور لیگاشیف تے نیکولائی ریزکوف نوں مکمل ممبر دی حیثیت توں لے کے آئے۔ انہاں نے دے جی بی ہیڈ وکٹر چیبرکوف نوں امیدوار توں مکمل ممبر دی حیثیت توں ترقی دے کے تے وزیر دفاع مارشل سرگئی سوکولوف نوں پولیٹ بیورو دے امیدوار دے عہدے اُتے تعینات کرکے "اقتدار" دی وزارتاں نوں خوش رکھیا۔
پر ، اس لبرلائزیشن نے سوویت یونین دے اندر قوم پرست تحریکاں تے نسلی تنازعات نوں پروان چڑھایا۔ [۴] اس نے بالواسطہ طور پر 1989 دی انقلاباں دی وی راہنمائی دی ، جس وچ وارسا معاہدے دی سوویت حکومت توں مسلط سوشلسٹ حکومتاں نوں پرامن طور اُتے ختم کيتا گیا ( رومانیہ دی قابل ذکر رعایت دے نال ) ، جس دے نتیجے وچ گورباچوف اُتے سوویت یونین دی آئینی جمہوریاواں دے لئی زیادہ توں زیادہ جمہوریت تے خود مختاری نوں متعارف کرانے دے لئی دباؤ وچ اضافہ ہويا۔ ۔ گورباچوف دی قیادت وچ ، سوویت یونین دی کمیونسٹ پارٹی (سی پی ایس یو) نے 1989 وچ اک نويں مرکزی مقننہ ، کانگریس آف پیپلز ڈپٹی تک محدود مسابقتی انتخابات متعارف کروائے (اگرچہ 1990 تک ہور سیاسی جماعتاں اُتے پابندی ختم نئيں کيتی گئی تھی)۔
مئی 1985 وچ ، گورباچوف نے لینن گراڈ وچ اک تقریر دی جس وچ وڈے پیمانے اُتے شراب نوشی توں نمٹنے دے لئی اصلاحات تے الکحل مخالف مہم دی حمایت کيتی گئی۔ ووڈکا ، شراب تے بیئر دی قیمتاں ودھائی گئياں ، جس دا مقصد شراب دی قیمت وچ اضافہ کرکے شراب پینے دی حوصلہ شکنی کرنا سی۔ راشننگ پروگرام وی متعارف کرایا گیا سی ، جتھے شہریاں نوں پنچ کارڈ تفویض کیتے گئے سن جس وچ دسیا گیا سی کہ اوہ اک مقررہ وقت وچ کِنّی شراب خرید سکدے نيں۔ راشن دی زیادہ تر قسماں دے برعکس ، جو عام طور اُتے قلیل اشیا دے تحفظ دے لئی حکمت عملی دے طور اُتے اپنایا جاندا اے ، ایہ شراب نوشی نوں کم کرنے دے واضح مقصد دے نال فروخت نوں روکنے دے لئی کيتا گیا سی۔ [۵] گورباچوف دے اس منصوبے وچ بل بورڈز وی شامل نيں جنہاں نے غصے نوں فروغ دتا ، عوامی شراب نوشی دے جرمانے وچ اضافہ ، تے پرانی فلماں دے شراب پینے دے مناظر دی سنسرشپ وی شامل سی۔ اس دا عکس پہلی بار جنگ عظیم دے دوران زار نکولس دوم دا پروگرام سی ، جس دا مقصد جنگ کيتی کوششاں نوں تقویت دینے دے لئی شراب نوشی نوں ختم کرنا سی۔ اُتے ، اس پہلے دی کوشش دا مقصد وی اناج نوں صرف انتہائی ضروری مقاصد دے لئی محفوظ کرنا سی ، جو گورباچوف دے پروگرام وچ اک مقصد ثابت نئيں ہويا سی۔
گورباچوف نوں جلد ہی اپنی ممانعت اُتے ايسے منفی معاشی ردعمل دا سامنا کرنا پيا جداں کہ آخری زار دی طرح سی۔ الیگزنڈر یاکووف دے مطابق ، شراب دے استعمال نوں ختم کرنا ریاستی بجٹ دے لئی اک سنگین دھچکيا سی ، جنھاں نے نوٹ کيتا کہ شراب ٹیکس دی سالانہ وصولی وچ 100 ارب روبل دی کمی واقع ہوئی اے۔ ۔ شراب دی فروخت بلیک مارکیٹ وچ منتقل ہوگئی تے چاندنی زیادہ روشن ہوگئی کیونجے کچھ نے آبائی آلواں توں "باتھ ٹب ووڈکا" بنا دتا۔ غریب ، کم پڑھے لکھے سوویت باشندےآں نے کیل پالش ہٹانے ، شراب نوشی ، یا مرداں دے کولون جداں غیر صحت مند متبادل شراب پینے دا سہارا لیا ، جس دے نتیجے وچ زہر آلودگی دے بڑھدے ہوئے معاملات دی وجہ توں روس دے صحت دی دیکھ بھال دے شعبے اُتے اک ہور بجھ پڑدا اے۔ [۵] انہاں اصلاحات دا بنیادی مقصد بعد وچ ہونے والی اصلاحات دے برعکس موجودہ کمانڈ معیشت نوں اگے بڑھانا سی ، جس دا رجحان مارکیٹ سوشلزم دی طرف سی ۔
یکم جولائی ، 1985 نوں ، گورباچوف نے جارجیائی کمیونسٹ پارٹی دے پہلے سکریٹری ایڈورڈ شیورڈناڈزے نوں پولیٹ بیورو دا مکمل ممبر بنا دتا ، تے اگلے ہی دن نے انہاں نوں دیرینہ وزیر خارجہ آندرے گرومائکو دی جگہ اُتے ، وزیر خارجہ مقرر کيتا۔ مؤخر الذکر ، مغرب وچ "مسٹر نیئت" دی حیثیت توں ناپسندیدہ ، وزیر خارجہ امور دی حیثیت توں 28 سال خدمات انجام دے چکے نيں۔ گرومیکو نوں وڈی حد تک رسمی طور اُتے سپریم سوویت (سرکاری طور اُتے سوویت ہیڈ آف اسٹیٹ) دے صدر دے عہدے اُتے فائز کردتا گیا ، کیونجے اوہ اک "پرانے مفکر" سمجھے جاندے سن ۔ یکم جولائی نوں وی ، گورباچوف نے پولٹ بیورو توں گریگوری رومانوف نوں ہٹا کر اپنے مرکزی حریف نوں ہٹادتا تے اوہ بورس یلسن تے لیب زائکوف نوں سی پی ایس یو سنٹرل کمیٹی سیکرٹریٹ وچ لیایا۔
1985 دے موسم خزاں وچ ، گورباچوف نے کم عمر تے زیادہ طاقت ور مرداں نوں حکومت وچ لیانا جاری رکھیا۔ 27 ستمبر نوں 55 سالہ نکولائی ریزکوف 79 سالہ نکولائی تیخونوف نوں بطور وزراء دی کونسل دے چیئرمین تبدیل کيتا، مؤثر سوویت وزیر اعظم تے 14 اکتوبر، نکولائی تالیزن نوں نکولائی بائیباکوف توں ریاستی پلاننگ کمیٹی (GOSPLAN) 15 چیئرمین دے طور پرتبدیل کيتا ۔اکتوبر نوں سنٹرل کمیٹی دے اگلے اجلاس وچ ، تیکونوف پولیٹ بیورو توں ریٹائر ہوئے تے تالیزن امیدوار بن گئے۔ 23 دسمبر 1985 نوں گورباچوف نے وکٹر گرشین دی جگہ یلسٹن نوں ماسکو کمیونسٹ پارٹی دا پہلا سکریٹری مقرر کيتا۔
1986
[سودھو]سخاروف
[سودھو]گورباچوف نے زیادہ توں زیادہ آزادکرن دے لئی دباؤ ڈالیا ۔ 23 دسمبر ، 1986 نوں ، سوویت دے سب توں نمایاں مخالف ، آندرے سخاروف ، گورباچوف دی ذاتی ٹیلیفون کال موصول ہونے دے فورا بعد ہی ماسکو واپس آئے سن جس نے انہاں نوں دسیا سی کہ حکام دے خلاف الزام تراشی کرنے اُتے انہاں دی داخلی جلاوطنی تقریبا ست سال بعد ختم ہوگئی اے۔
بالٹک جمہوریاواں
[سودھو]بالٹک جمہوریائاں ، جبری طور اُتے 1944 وچ سوویت یونین وچ شامل دی گئيں، ، [۶] دی آزادی دے لئی دباؤ ڈالیا گیا ، اس دا آغاز نومبر 1988 وچ ایسٹونیا سے ہويا جدوں ایسٹونیا دی مقننہ نے مرکزی حکومت دے کنٹرول دے خلاف مزاحمت کرنے والے قوانین منظور کیتے۔ جدوں کہ گورباچوف نے مشرقی یورپ اُتے سوویت کنٹرول نوں ڈھیل دتا سی ، اس نے ایہ دسیا سی کہ اسٹونین ، لیٹوین تے لتھوانیائی علیحدگی پسندی نوں برداشت نئيں کيتا جائے گا تے ضرورت پڑنے اُتے پابندیاں تے طاقت دے نال کنٹرول کيتی جائے گی ، کیونجے اس دی نا اہلی دے پولیٹ بیورو وچ اک معاہدہ سی۔ پولینڈ تے چیکوسلوواکیا کمیونسٹ رکھنے دے لئی طاقت دا استعمال کردے ہوئے ، لیکن کہیا کہ انہاں ملکاں توں طاقت دا خاتمہ خود سوویت یونین وچ نئيں ہوئے گا۔ [۷]
لٹویا دی ہیلسنکيتی۔ 86
[سودھو]( سانچہ:Lang-lv ' ہیومن رائٹس ڈیفنس گروپ ' ) ہیلسنکی، 86 جولائی 1986 وچ لیٹوین بندرگاہ شہر لئیپاجا : تن کارکناں : لائنرز گرانٹی ، ریمنڈس بٹینیکس ، تے میرٹیس بیریز دی طرف توں قائم کيتا گیا سی۔ اس دے ناں توں ہیلسنکی معاہداں دے انسانی حقوق دے بیانات نيں۔ ہیلسنکی 86 ، ریاستہائے متحدہ امریکا وچ سب توں پہلے کھلے عام طور اُتے کمیونسٹ مخالف تنظیم سی ، تے سوویت حکومت دے خلاف پہلی منظم مخالفت سی ، جس نے ہور نسلی اقلیتاں دی آزادی دے حامی تحریکاں دے لئی مثال قائم کيتی سی۔ [۸]
26 دسمبر 1986 نوں صبح سویرے اک راک کنسرٹ دے بعد ، 300 مزدور طبقے دے لیٹوین نوجوان ریگا دے کیتیڈرل اسکوائر وچ جمع ہوئے تے لینن ایونیو نوں آزادی یادگار دی طرف مارچ کيتا ، چیخ چیخ کر کہیا ، "سوویت روس باہر! آزاد لیٹویا! " سیکیورٹی فورسز نے مارچ کرنے والےآں دا مقابلہ کيتا ، تے پولیس دی متعدد گاڑیاں الٹ گئياں۔ [۹]
وسطی ایشیا
[سودھو]قازقستان دے آلما اتا وچ 1986 دے جلیٹوکان ( دسمبر) نوں ہنگامے ہوئے سن ، گورباچوف دی قازقستان دی کمیونسٹ پارٹی دے فسٹ سکریٹری تے اک نسلی قازق نامزد ہونے والے ، دین محمد کانائیف دی برخاستگی دی وجہ توں پیدا ہوئے سن ، جنہاں دی جگہ باہرلےروسی ایس ایف ایس آر کےجنیڈی کولبین نے لے لی گئی سی۔ [۱۰] مظاہرے 17 دسمبر 1986 دی صبح شروع ہوئے ، جدوں بریزنیف اسکوائر اُتے سنٹرل کمیٹی دی عمارت دے سامنے 200 توں 300 طلباء نے کنایف دی برخاستگی تے روس دی طرف توں انہاں دی جگہ لینے دے خلاف احتجاج کيتا۔ ہور طلباء بھیڑ وچ شامل ہُندے ہی مظاہرین نے اک ہزار فیر 5،000 تک ودھ گئی۔ سی پی دے دی سنٹرل کمیٹی نے وزارت داخلی امور ، ڈروزنیکی (رضاکاراں) ، کیڈٹس ، پولیس اہلکاراں تے دے جی بی دے دستےآں نوں چوک دا گھیرا تنگ کرنے تے شرکا نوں ویڈیو ٹیپ کرنے دا حکم دتا۔ صورتحال 5 دے نیڑے ودھ گئی شام دے وقت ، جدوں فوجیاں نوں مظاہرین نوں منتشر کرنے دا حکم دتا گیا۔ الماتی وچ ساری رات سکیورٹی فورسز تے مظاہرین دے درمیان جھڑپاں دا سلسلہ جاری رہیا۔
اگلے ہی دن ، 18 دسمبر نوں ، فوجیاں ، رضاکاراں ، ملیشیا دے یونٹاں تے قازق طلبہ دے درمیان جھڑپاں نے وڈے پیمانے اُتے تصادم وچ تبدیل ہونے دے بعد احتجاج نوں شہری بدامنی وچ بدل دتا۔ صرف تیسرے دن جھڑپاں اُتے قابو پالیا جاسکيتا۔ شمع کینٹ ، پولودر ، کاراگندا ، تے ٹلڈکورگن وچ الما عطاء دے واقعات دے بعد چھوٹے مظاہرے تے مظاہرے ہوئے۔ قازقستان دے ایس ایس آر حکام دی اطلاعات دے مطابق اندازہ ہويا کہ فسادات وچ 3،000 افراد شامل ہوئے۔ [۱۱] ہور تخمینے گھٹ توں گھٹ 30،000 توں 40،000 مظاہرین دا نيں جنہاں دے نال 5000 گرفتار تے جیل وچ بند سن ، تے ہلاکتاں دی اک انجان تعداد ننيں۔ جیلٹوقسان دے رہنماواں دا کہنا اے کہ مظاہرےآں وچ 60،000 توں زیادہ قازقستان نے حصہ لیا۔ [۱۲] قازقستان دی ایس ایس آر حکومت دے مطابق ، فسادات دے دوران دو ہلاکتاں ہوئیاں ، جنہاں وچ اک رضاکار پولیس کارکن تے اک طالب علم شامل نيں۔ دونے دے سر اُتے چلنے دی وجہ توں موت ہوگئی سی۔ تقریبا 100 100 ہور افراد نوں حراست وچ لیا گیا تے متعدد ہور نوں مزدور کیمپاں وچ شرائط دی سزا سنائی گئی۔ [۱۳] لائبریری آف کانگریس دے ذریعہ نقل کردہ ذرائع نے دعوی کيتا اے کہ اس دے فورا؛ بعد گھٹ توں گھٹ 200 افراد ہلاک ہوگئے یا انھاں مختصر طور اُتے پھانسی دے دتی گئی۔ کچھ اکاؤنٹس وچ ہلاکتاں دا تخمینہ اک ہزار توں زیادہ اے۔ مصنف مختار شخانوف نے دعویٰ کيتا کہ دے جی بی دے اک افسر نے گواہی دتی کہ 168 مظاہرین ہلاک ہوگئے ، لیکن ایہ تعداد غیر مصدقہ اے۔
1987
[سودھو]ماسکو: یک جماعتی جمہوریت
[سودھو]جنوری 28-30 ، 1987 وچ ، مرکزی کمیٹی دے اجلاس ، گورباچوف نے سوویت معاشرے وچ ڈیموکراٹیزاسیا <i id="mw5g">کی</i> اک نويں پالیسی تجویز کيتی۔ انہاں نے تجویز پیش دی کہ مستقبل وچ کمیونسٹ پارٹی دے انتخابات متعدد امیدواراں دے درمیان انتخاب پیش کرن جو خفیہ رائے شماری دے ذریعے منتخب ہون۔ اُتے ، پلینم وچ موجود سی پی ایس یو دے نمائندےآں نے گورباچوف دی تجویز نوں پانی پلایا ، تے کمیونسٹ پارٹی وچ جمہوری انتخاب نوں کدی قابل ذکر نئيں لاگو کيتا گیا۔
گورباچوف نے گلاسنوسٹ دے دائرہ کار نوں یکسر وسعت دیندے ہوئے ایہ وی کہیا کہ میڈیا وچ کھلی گفتگو دے لئی کوئی وی موضوع محدود نئيں اے۔ اس دے باوجود ، محتاط سوویت دانشوراں نے حدود نوں اگے بڑھانا شروع کرنے وچ تقریبا a اک سال دا عرصہ لگیا تاکہ ایہ معلوم ہوئے سکے کہ آیا اس دی مراد اس دی اے۔ پہلی بار ، کمیونسٹ پارٹی دے رہنما نے آزادیاں وچ توسیع دے بدلے عوام دی حمایت دے لئی مرکزی کمیٹی ممبران دے سربراہان توں اپیل دی سی۔ ایہ ہتھکنڈہ کامیاب ثابت ہويا: دو سال دے اندر سیاسی قدامت پسندی پارٹی قدامت پسنداں دے ہتھوں ہن گھیرے وچ نئيں آسکدی اے۔ اک غیر یقینی نتیجہ ایہ ہويا کہ اصلاحات نوں بچانے دے بعد ، گورباچوف دے اقدام نے بالآخر ايسے نظام نوں ہلاک کردتا جسنوں بچانے دے لئی بنایا گیا سی۔ [۱۴]
7 فروری ، 1987 نوں ، سن 1950 دی دہائی دے وسط وچ خروشچیو تھام دے بعد توں پہلے گروپ دی رہائی وچ درجناں سیاسی قیدیاں نوں رہیا کيتا گیا سی۔ 6 مئی 1987 نوں اک روسی قوم پرست گروہ پامیت نے ماسنوں ميں اک غیر منظور شدہ مظاہرہ کيتا۔ حکام نے مظاہرے نوں توڑنے نئيں دتا تے ایتھے تک کہ ٹریفک نوں مظاہرین دے راستے توں دور رکھیا جدوں کہ انہاں نے ماسکو کمیونسٹ پارٹی دے سربراہ بورس ییلتسین نال ملاقات کيتی تے اس وقت گورباچوف دے نیڑےی اتحادیاں وچوں اک دی ملاقات کيتی۔ 25 جولائی ، 1987 نوں ، 300 کریمین تاتاراں نے کرملن وال دے نیڑے کئی گھنٹےآں تک شور مچایا ، تے اپنے وطن واپس جانے دے حق دا مطالبہ کيتا ، جتھے توں انہاں نوں 1944 وچ جلا وطن کيتا گیا سی۔ پولیس تے فوجی صرف محض نظر ڈالدے نيں۔
ماسنوں ميں انہاں دو غیر منظور شدہ مظاہرےآں دی اجازت دینے دے لئی پولٹ بیورو وچ سخت گیر یگور لیگاشیف دے لیکچر دے بعد 10 ستمبر 1987 نوں ، بورس ییلتسن نے گورباچوف نوں استعفی دا خط لکھیا ، جو بحیرہ اسود اُتے چھیويں منانے آئے سن ۔ [۱۵] گورباچوف دنگ رہ گیا - کسی نے وی کدی وی رضاکارانہ طور اُتے پولیٹ بیورو توں استعفی نئيں دتا سی۔ 27 اکتوبر 1987 نوں مرکزی کمیٹی دے مکمل اجلاس وچ ، یلسن نے مایوسی دا اظہار کيتا کہ گورباچوف نے اپنے استعفیٰ خط وچ بیان کردہ کسی وی مسئلے اُتے توجہ نئيں دتی اے ، اس نے اصلاحات دی سست رفتار ، جنرل سکریٹری دی نوکری تے لیگاچیو دی مخالفت نوں تنقید دا نشانہ بنایا سی۔ اس دی وجہ توں (یلسن کا) استعفیٰ ملا۔ [۱۶] سن 1920 دی دہائی وچ لیون ٹراٹسکی دے بعد توں کسی نے وی مرکزی رہنما دے سامنے اِنّے بے رحمی توں خطاب نئيں کيتا سی۔ گورباچوف نے اپنے جواب وچ ، یلسن اُتے "سیاسی نفاست" تے "مطلق ذمہ داری" دا الزام لگایا۔ بہر حال ، یلسن دے مطیع ہونے تے "خفیہ تقریر" دی خبراں پھیل گئياں ، تے جلد ہی سمزدادی ورژن وی گردش کرنے لگے۔ اس توں یلٹسن دے باغی ہونے دے ناطے تے اسٹیبلشمنٹ مخالف شخصیت دے طور اُتے مقبولیت وچ اضافے دا آغاز ہويا۔ یلتن تے گورباچوف دے وچکار اگلے چار سال دی سیاسی جدوجہد نے یو ایس ایس آر نوں تحلیل کرنے وچ اک وڈا کردار ادا کيتا۔ 11 نومبر 1987 نوں ، یلسن نوں ماسکو کمیونسٹ پارٹی دے فرسٹ سکریٹری دے عہدے توں برطرف کردتا گیا۔
بالٹک جمہوریائاں: مولوٹووف - رابنٹرپ احتجاج
[سودھو]23 اگست 1987 نوں ، ایڈولف ہٹلر تے جوزف اسٹالن دے وچکار 1939 دے مولتوف معاہدے دی 48 واں برسی ، جس نے بالٹیک ریاستاں نوں بالآخر سوویت یونین دے حوالے کردتا ، ہزاراں مظاہرین نے بالٹک دے تن دارالحکومتاں وچ اس موقع نوں نشان زد کيتا آزادی دے گیت گانا تے اسٹالن دے متاثرین دی یاد دلانے والے تقاریر وچ شرکت کرنا۔ سرکاری پریس وچ اجتماعات دی شدید مذمت کيتی گئی تے پولیس نے اسنوں نیڑے توں دیکھیا لیکن انہاں نوں روک نئيں دتا گیا۔
14 جون ، 1987 نوں ، تقریبا 5،000 افراد ریگا وچ آزادی یادگار اُتے اک بار فیر جمع ہوئے ، تے 1941 وچ لاطینیاں دے اسٹالین دی وڈے پیمانے اُتے جلاوطنی دی برسی دی یاد وچ پھُل چڑھائے۔ سرکاری سطح اُتے سوویت تریخ دے برخلاف کسی واقعے دی برسی دی یاد وچ بالٹک جمہوریہ وچ ایہ پہلا وڈا مظاہرہ سی۔ حکام نے مظاہرین دے خلاف کوئی سختی نئيں کيتی جس نے بالٹک ریاستاں وچ زیادہ توں زیادہ مظاہرےآں دی حوصلہ افزائی کيتی۔ اگست 23 اگست دے مولوتوف معاہدہ مظاہرے دے بعد اگلی وڈی برسی 18 نومبر سی جو 1918 وچ لیٹویا دی آزادی دی تریخ سی۔ 18 نومبر 1987 نوں سیکڑاں پولیس تے شہری عسکریت پسنداں نے آزادی یادگار اُتے کسی مظاہرے نوں روکنے دے لئی مرکزی چوک دا گھیراؤ کرلیا ، لیکن ہزاراں افراد قطع نظر اس دے خاموش احتجاج وچ ریگا دی سڑکاں اُتے کھڑے ہوگئے۔
موسم بہار 1987 وچ ، ایسٹونیا وچ نويں فاسفیٹ کاناں دے خلاف اک احتجاجی تحریک شروع ہوئی۔ تارتو وچ دستخط جمع کیتے گئے سن ، تے طلباء حکومت دے عدم اعتماد دے اظہار دے لئی یونیورسٹی دے مرکزی ہال وچ جمع ہوئے سن ۔ یکم مئی 1987 نوں اک مظاہرے وچ ، نوجواناں نے سرکاری پابندی دے باوجود بینرز تے نعرے لگائے۔ 15 اگست ، 1987 نوں ، سابق سیاسی قیدیاں نے ایم آر پی - اے ای جی گروپ (ایسٹونینز برائے عوامی انکشاف برائے Tiit Madisson معاہدہ) تشکیل دتا ، جس دی سربراہی Tiit Madisson نے دی سی۔ ستمبر 1987 وچ ، اڈیسی اخبار نے ایڈگر ساویسار ، صائم کلاس ، ٹائٹ میڈ تے مائک تیتما دی اک تجویز شائع کردے ہوئے ایسٹونیا دی خودمختاری وچ منتقلی دا مطالبہ کيتا۔
ابتدائی طور اُتے معاشی آزادی دی طرف گامزن ، فیر اک مخصوص مقدار وچ سیاسی خودمختاری دی طرف ، اس منصوبے ، اسماجندیو ایسٹی ("اک سیلف منیجنگ ایسٹونیا") اپنے اسٹونین مخفف ، IME دے مطابق جانیا جاندا اے ، جس دا مطلب اے "معجزہ"۔ 21 اکتوبر نوں ، اک مظاہرے انہاں لوکاں دے لئی وقف کیتے گئے جنہاں نے 1918–1920 دی اسٹونین آف جنگ آزادی وچ اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کيتا ، ویورو وچ ہويا ، جس دا اختتام ملیشیا توں تنازعہ اُتے ہويا۔ برساں وچ پہلی بار ، نیلے ، سیاہ ، تے سفید قومی ترنگا نوں عوامی طور اُتے دکھایا گیا۔ [۱۷]
لیتھوانیا وچ سوویت مخالف پہلا احتجاج 23 اگست 1987 نوں ہويا۔ لتھوانیا اُتے سوویت قبضے دی مذمت دا ارادہ رکھنے والا اجلاس لیتھوانیائی لبرٹی لیگ ( لیٹوووس لیسویس لیگا ) دے زیر اہتمام ، ویلنیس وچ اڈوماس مِکیویئس ( آدم مِک وِکز ) دی یادگار اُتے ہويا تے اس وچ لگ بھگ 2 ہزار شرکاء نے شرکت کيتی۔
قفقاز
[سودھو]17 اکتوبر 1987 نوں ، تقریبا 3،000 آرمینی باشندےآں نے یریوان وچ مظاہرہ کيتا ، جھیل سیون ، نیریٹ کیمیکل پلانٹ ، تے میٹسمور نیوکلیئر پاور پلانٹ ، تے یریوان وچ فضائی آلودگی دے بارے وچ شکایت کيتی۔ پولیس نے احتجاج نوں روکنے دی کوشش کيتی لیکن مارچ چلنے دے بعد اسنوں روکنے دے لئی کوئی اقدام نئيں کيتا گیا۔ مظاہرے دی قیادت آرمیائی ادیباں جداں سلوا کاپوٹکیئن ، زوری بالیان ، تے مارو مارگرین تے قومی بقا تنظیم دے رہنماواں نے کيتی۔ مارچ دا آغاز اوپیرا پلازہ وچ اس وقت ہويا جدوں مقررین ، خاص طور اُتے دانشوراں نے بھیڑ توں خطاب کيتا۔
اگلے روز اک ہزار آرمینی باشندےآں نے اک ہور مظاہرے وچ شرکت کيتی جس وچ کاراباخ وچ آرمینیائی قومی حقوق دے لئی مطالبہ کيتا گیا سی۔ مظاہرین نے نخچیوان تے ناگورنو کاراباخ نوں ارمینیا وچ شامل کرنے دا مطالبہ کيتا ، تے اس دے لئی پلے کارڈز وی اٹھا رکھے سن ۔ پولیس نے مارچ نوں جسمانی طور اُتے روکنے دی کوشش کيتی تے کچھ واقعات دے بعد مظاہرین نوں منتشر کردتا۔ اگلے سال ناگورنو - کاراباخ تشدد توں دوچار ہوئے گا۔ [۱۸]
1988
[سودھو]ماسکو دا کنٹرول ختم ہوگیا
[سودھو]1988 وچ ، گورباچوف نے سوویت یونین دے دو خطےآں اُتے اپنا قبضہ ختم کرنا شروع کردتا ، کیوں کہ ہن بالٹک جمہوریائاں آزادی دی طرف جھکاؤ کررہیاں سن ، تے قفقاز تشدد تے خانہ جنگی دی طرف آ گیا سی۔
یکم جولائی ، 1988 نوں ، پھیلدی ہوئی 19 واں پارٹی کانفرنس دے چوتھے تے آخری دن ، گورباچوف نے کانگریس آف پیپلز ڈپٹی دے ناں توں اک نويں سپریم قانون ساز تنظیم بنانے دے آخری لمحے دی تجویز اُتے تھکے ہوئے نمائندےآں دی حمایت حاصل کيتی۔ پرانے گارڈ دی مزاحمت توں مایوس گورباچوف نے پارٹی تے ریاست توں علیحدگی دی کوشش کرنے دے لئی آئینی تبدیلیاں دا اک مجموعہ شروع کيتا ، تے اس طرح اپنی قدامت پسند پارٹی دے مخالفین نوں وکھ تھلگ کردتا۔ عوامی نمائندےآں دی نويں کانگریس دے لئی تفصیلی تجاویز 2 اکتوبر 1988 نوں شائع کيتیاں گئیاں ، تے نويں مقننہ دی تشکیل نوں قابل بنائاں۔ سپریم سوویت ، نے اپنے 29 نومبر - یکم دسمبر 1988 دے اجلاس دے دوران ، 1977 دے سوویت آئین وچ ترمیم دا اطلاق کيتا ، انتخابی اصلاحات توں متعلق اک قانون نافذ کيتا ، تے انتخاگل کيتی تریخ 26 مارچ 1989 مقرر کيتی۔ [۱۹]
29 نومبر 1988 نوں ، سوویت یونین نے تمام غیر ملکی ریڈیو اسٹیشناں نوں جام کرنا چھڈ دتا ، جس دی وجہ توں 1960 دی دہائی وچ مختصر مدت دے بعد پہلی بار سوویت شہریاں نوں کمیونسٹ پارٹی دے قابو توں باہر خبراں دے ذرائع تک غیر محدود رسائی حاصل کرنے دا موقع ملا۔
بالٹک جمہوریائاں
[سودھو]1986 تے 1987 وچ ، لٹویا اصلاحات دے لئی دباؤ ڈالنے دے لئی بالٹک ریاستاں دے سرگرداں رہیا۔ 1988 وچ ایسٹونیا نے سوویت یونین دے پہلے مقبول محاذ دی بنیاد رکھنے تے ریاستی پالیسی اُتے اثر انداز ہونا شروع کرنے دے نال مرکزی کردار سنبھالیا۔
اسٹونین پاپولر فرنٹ دا قیام اپریل 1988 وچ ہويا سی۔ 16 جون 1988 نوں ، گورباچوف نے ایسٹونیا دی کمیونسٹ پارٹی دے رہنما ، "پرانے محافظ" ، کارل وینو دی تقابلی لبرل واینو والجاس دی جگہ لی ۔ [۲۰] جون 1988 دے آخر وچ ، والجاس اسٹونین پاپولر فرنٹ دے دباؤ دے سامنے جھکا تے انہاں نے ایسٹونیا دے پرانے نیلے رنگ سفید جھنڈے دی اڑان نوں قانونی حیثیت دتی ، تے اس توں ریاستی بولی دے اک نويں قانون توں اتفاق کيتا جس نے اسٹونین نوں جمہوریہ دی سرکاری بولی بنادتا۔ [۹]
2 اکتوبر نوں ، پاپولر فرنٹ نے اپنے سیاسی پلیٹ فارم دا باقاعدہ آغاز دو روزہ کانگریس وچ کیہ۔ والجاس نے شرکت کيتی ، جوئے بازی کردے ہوئے کہ محاذ ایسٹونیا نوں معاشی تے سیاسی بحالی دا نمونہ بننے وچ مدد فراہم کرسکدا اے ، جدوں کہ علیحدگی پسنداں تے ہور بنیاد پرست رجحانات نوں معتدل بنا رہیا اے۔ 16 نومبر 1988 نوں ، ایسٹونین دے اعلیٰ سوویت ایس ایس آر نے قومی خودمختاری دا اعلامیہ اپنایا جس دے تحت اسٹونین قوانین سوویت یونین دے قوانین اُتے فوقیت حاصل کرن گے۔ [۲۱] ایسٹونیا دی پارلیمنٹ نے جمہوریہ دے قدرتی وسائل بشمول زمین ، اندرونی پانی ، جنگلات ، معدنیات دے ذخائر ، تے صنعتی پیداوار ، زراعت ، تعمیرات ، ریاستی بینکاں ، آوا جائی ، تے ایسٹونیا دی سرحداں دے حدود وچ میونسپل خدمات دے ذرائع دا وی دعوی کيتا۔ [۲۲] ايسے دوران ایسٹونیا دے شہریاں دی کمیٹیاں نے ایسٹونیا دی کانگریس دے انتخابات کرانے دے لئی جمہوریہ ایسٹونیا دے شہریاں دی رجسٹریشن شروع کردتی۔[۹][۹]
لیٹوین پاپولر فرنٹ دا قیام جون 1988 وچ ہويا سی۔ 4 اکتوبر نوں ، گورباچوف نے لیٹویا دی کمیونسٹ پارٹی دے "بُڈھے گارڈ" رہنما ، بورس پوگو دی جگہ زیادہ لبرل جونس واگریس دی جگہ لئی۔ اکتوبر 1988 وچ واگریس نے لیٹوین پاپولر فرنٹ توں دباؤ ڈالیا تے آزاد لٹویا دے سابق کارمین سرخ تے سفید جھنڈے نوں اڑانے نوں قانونی حیثیت دتی تے 6 اکتوبر نوں اس نے اک قانون پاس کيتا جو لیٹویائی نوں ملک دی سرکاری بولی بناتے ہوئے بنایا گیا سی۔ [۹][۹]
پاپولر فرنٹ آف لیتھوانیا ، جسنوں سجڈیس ("موومنٹ") کہیا جاندا اے ، دی بنیاد مئی 1988 وچ رکھی گئی سی۔ 19 اکتوبر 1988 نوں ، گورباچوف نے لتھوانیا دی کمیونسٹ پارٹی دے "بوڑھا محافظ" رہنما ، رنگوداس سونگائلا دی جگہ ، نسبتا آزاد خیال الجیرداس میکولس دی جگہ لی برازاؤکاس اکتوبر 1988 وچ برازاوسکاس سجڈیس دے دباؤ دے سامنے جھکا تے آزاد لیتھوانیا دے تاریخی پیلے رنگ سبز سرخ پرچم دی اڑان نوں قانونی حیثیت دتی ، تے نومبر 1988 وچ قانون سازی دی منظوری دتی تے نومبر 1988 وچ لتھوانیا نوں ملک دی سرکاری بولی بنانے دا قانون منظور کيتا تے سابق قومی ترانے توتیکا گیسمے نوں بعد وچ دوبارہ بحال کردتا گیا۔ [۹][۹]
قفقاز وچ بغاوت
[سودھو]20 فروری 1988 نوں ، ناگورنو - قرباخ خودمختار اوبلاست ( آذربائیجان سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دے اندر ارمینی اکثریتی علاقہ) دے راجگڑھ اسٹیپنکرٹ وچ بڑھدے ہوئے مظاہرےآں دے اک ہفتہ دے بعد ، علاقائی سوویت نے علیحدگی اختیار کرنے تے سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دے نال شامل ہونے نوں ووٹ دتا ۔ آرمینیا سوویت یونین دے اک چھوٹے توں دور دراز حصے وچ ہونے والے اس مقامی ووٹنگ نے پوری دنیا وچ سرخیاں بنائاں۔ ایہ جمہوریہ تے قومی حکام دی بے مثال انکار سی۔ 22 فروری 1988 نوں ، جس نوں " اسکرین کشمکش " دے ناں توں جانیا جاندا اے ، ہزاراں آذربائیجانائی باشندے ناگورنو کاراباخ دی طرف روانہ ہوئے ، انہاں نے اسٹیپنکرت وچ آذربائیجان دے مارے جانے دی افواہاں دے بارے وچ معلومات دا مطالبہ کيتا۔ انہاں نوں دسیا گیا کہ ایسا کوئی واقعہ پیش نئيں آیا اے ، لیکن اس اُتے یقین کرنے توں انکار کردتا۔ انہاں نوں دسے جانے والے اطلاع توں مطمئن نئيں ، ہزاراں افراد ناگورنو - کاراباخ دی طرف مارچ کرنے لگے ، اس عمل وچ 50 آرمینیائی دیہاتیاں دا قتل عام کيتا۔ [۲۳][۲۴] کارابخ حکام مارچ نوں روکنے دے لئی اک ہزار توں زیادہ پولیس نوں متحرک ہوئے ، نتیجے وچ ہونے والی جھڑپاں دے نتیجے وچ دو آذربائیجان ہلاک ہوگئے۔ سرکاری اماراندی ریڈیو اُتے اعلان کردہ انہاں اموات دا نتیجہ سموگائٹ پوگوموم نوں پہنچیا ۔ 26 فروری توں یکم مارچ دے درمیان سمگائٹ (آذربائیجان) شہر وچ آرمینیائی مخالف مظاہرے ہوئے جس دے دوران 32 افراد ہلاک ہوگئے۔ حکام نے مکمل طور اُتے اپنا کنٹرول کھو دتا تے پیراٹروپر تے ٹینکاں توں شہر اُتے قبضہ کيتا۔ سمگائٹ دے تقریبا 14،000 ارمینی باشندے فرار ہوگئے۔ [۲۵][۹][۹]
گورباچوف نے ناگورنو کارابخ دی حیثیت وچ کوئی تبدیلی کرنے توں انکار کردتا ، جو آذربائیجان دا حصہ رہیا۔ اس دے بجائے انہاں نے دونے جمہوریہ وچ کمیونسٹ پارٹی دے رہنماواں نوں معزول کردتا - 21 مئی 1988 نوں ، کامران باغیروف دی جگہ عبدالرحمن ویژروف نوں آذربائیجان کمیونسٹ پارٹی دا پہلا سکریٹری مقرر کيتا گیا۔ 23 جولائی توں ستمبر 1988 تک ، آزربائیجان دے دانشوراں دے اک گروپ نے اسٹونین پاپولر فرنٹ دی بنیاد اُتے ، آزربائیجان دے پاپولر فرنٹ دے ناں توں اک نويں تنظیم دے لئی کم کرنا شروع کيتا۔ [۲۶] 17 ستمبر نوں ، جدوں اسٹپانکارٹ دے نیڑے آرمینیاں تے آذربائیجانیاں دے وچکار بندوق دی لڑائیاں شروع ہوئیاں ، تاں دو فوجی ہلاک تے دو درجنہاں توں زیادہ زخمی ہوئے۔ اس دے نتیجے وچ ناگورنو کاراباخ دے دو اہم شہراں وچ تقریبا tit نسلی پولرائزیشن دا آغاز ہويا: آذربائیجان دی اقلیت نوں اسٹیپنکرٹ توں جلاوطن کردتا گیا ، تے آرمینی اقلیت نوں شوشہ توں کڈ دتا گیا۔ [۲۷] 17 نومبر 1988 نوں ، ارمینیہ توں دسیاں ہزار آذربائیجانیاں دی نقل مکانی دے جواب وچ ، باکو دے لینن اسکوائر وچ وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں دا سلسلہ شروع ہويا ، جو 18 دن تک جاری رہیا تے نصف ملین مظاہرین نوں راغب کيتا۔ 5 دسمبر 1988 نوں ، سوویت ملیشیا وچ داخل ہوئے گیا ، طاقت دے ذریعہ چوک صاف کيتا تے دس ماہ تک جاری رہنے والا کرفیو نافذ کيتا۔ [۲۸][۹]
ناگورنو-کاراباخ وچ ساتھی آرمینیاں دی بغاوت دا ارمینیا وچ ہی فوری اثر ہويا۔ 18 فروری نوں آرمینیائی راجگڑھ یریوان وچ شروع ہونے والے روزانہ مظاہرےآں نے ابتدا وچ بوہت گھٹ لوکاں نوں اپنی طرف متوجہ کيتا ، لیکن ہر روز ناگورنو-کاراباخ مسئلہ تیزی توں نمایاں ہُندا چلا گیا تے تعداد وچ اضافہ ہُندا گیا۔ 20 فروری نوں ، تھیٹر اسکوائر وچ اک 30،000 مضبوط ہجوم نے مظاہرہ کيتا ، 22 فروری تک ، اوتھے اک لکھ ، اگلے دن 300،000 سن ، تے 25 فروری تک ، 1 ملین دے نیڑے مظاہرین سن ۔ ۔ ارمینیا دی آبادی دے اک چوتھائی توں زیادہ۔ [۲۹] ایہ وڈے ، پُر امن عوامی مظاہرےآں وچوں پہلا واقعہ سی جو پراگ ، برلن تے بالآخر ماسنوں ميں کمیونزم دے خاتمے دی اک خصوصیت بن جائے گا۔ آرمینیا دے ممتاز دانشوراں تے قوم پرستاں سمیت آزاد آرمینیا لیون ٹیر پیٹروسیئن دے مستقبل دے پہلے صدر نے گیارہ رکنی کارابخ کمیٹی تشکیل دتی تاکہ اس تحریک دی قیادت دی جاسکے ۔
گورباچوف نے اک بار فیر ناگورنو کارابخ دی حیثیت وچ کوئی تبدیلی کرنے توں انکار کردتا ، جو آذربائیجان دا حصہ رہیا۔ اس دے بجائے انہاں نے دونے جمہوریہ دی کمیونسٹ پارٹی دے دونے رہنماواں نوں برطرف کردتا: 21 مئی 1988 نوں ، کیرن ڈیمرچیان دی جگہ ، سیرن ہارٹیونیان دی جگہ ، آرمینیا دی کمیونسٹ پارٹی دا پہلا سکریٹری مقرر کيتا گیا ۔ اُتے ، ہاریوتیان نے فوری طور اُتے قوم پرست ہويا دے اگے چلانے دا فیصلہ کيتا تے 28 مئی نوں آرمینیائیاں نوں تقریبا 70 70 برساں وچ پہلی بار سرخ نیلے اورینج دا پہلا آرمینیائی جمہوریہ پرچم لہرانے دی اجازت دی۔ [۳۰] 15 جون ، 1988 نوں ، آرمینیائی سپریم سوویت نے ناگورنو کارابخ دے آرمینیا وچ شامل ہونے دے خیال نوں باضابطہ طور اُتے منظور کردے ہوئے اک قرار داد منظور کيتی۔ آرمینیا ، جو پہلے انتہائی وفادار جمہوریہ وچوں اک سی ، اچانک اچانک معروف باغی جمہوریہ وچ تبدیل ہوگئی سی۔ 5 جولائی 1988 نوں ، جدوں یریوان دے زوارٹنٹس انٹرنیشنل ایئرپورٹ توں مظاہرین نوں طاقت دے ذریعہ ہٹانے دے لئی فوج دی اک نفری بھیجی گئی تاں ، گولیاں چلائی گئياں تے اک طالب علم مظاہرین ہلاک ہوگیا۔ ستمبر وچ ، یریوان وچ ہور وڈے مظاہرےآں دے نتیجے وچ بکتر بند گاڑیاں تعینات ہوگئياں۔ تقریبا تمام آرمینیا وچ 200،000 آذربائیجان اقلیت آرمینیائی قوم پرستاں دی طرف توں کڈ دتا گیا سی کے، ودھ 100 دے عمل وچ ہلاک نال 1988 دے موسم خزاں وچ [۳۱] - اس دے بعد سمگیت منظم قتل عام دے اوائل سال باہر آزربائیجان طرف توں نسلی آرمینی تے اس دے نتیجے کڈے جانے دے خلاف کيتے کہ آذربائیجان دے تمام آرمینیائی باشندے۔ 25 نومبر 1988 نوں ، اک فوجی کمانڈنٹ نے یریون دا کنٹرول سنبھال لیا جدوں سوویت حکومت ہور نسلی تشدد نوں روکنے دے لئی حرکت وچ آئی۔
7 دسمبر 1988 نوں ، اسپاٹک زلزلہ آیا ، جس توں اندازے دے مطابق 25،000 توں 50،000 افراد ہلاک ہوگئے۔ جدوں گورباچوف امریکا دے دورے توں واپس چلے گئے تاں ، اوہ اک قدرتی آفت دے دوران ناگورنو کارابخ نوں آرمینی جمہوریہ دا حصہ بنانے دا مطالبہ کردے ہوئے مظاہرین دا سامنا کرنا پيا تے اس توں سخت ناراض ہوئے کہ 11 دسمبر 1988 نوں پوری کرابخ کمیٹی نوں حکم دتا کہ گرفتار کيتا جائے۔
سوویت جارجیا دے راجگڑھ تبلیسی وچ ، نومبر 1988 وچ جمہوریہ دی مقننہ دے سامنے متعدد مظاہرین نے جارجیا دی آزادی دا مطالبہ کردے ہوئے تے ایسٹونیا دی خودمختاری دے اعلان دی حمایت دے لئی جمہوریہ دی مقننہ دے سامنے ڈیرے ڈالے۔
مغربی جمہوریائاں
[سودھو]فروری 1988 دے آغاز توں ، مولڈووا (سابقہ مالڈویہ) دی ڈیموکریٹک موومنٹ نے عوامی جلساں ، مظاہرےآں تے گاناں دے میلےآں دا اہتمام کيتا ، جو آہستہ آہستہ سائز تے شدت وچ بڑھدے گئے۔ گلیاں وچ ، عوامی مظاہرےآں دا مرکز چیئنăو وچ اسٹیفن عظیم یادگار سی ، تے اس توں ملحقہ پارک الیا کلاسیسلور ("کلاسیکی [ادب دا]") نوں پناہ دینے والا پارک سی۔ 15 جنوری ، 1988 نوں ، میہا ایمینیسوکو نوں الیہ کلاسیکیلوور دے اڈے اُتے خراج تحسین پیش کردے ہوئے ، اناطول الالارو نے اجلاس جاری رکھنے دی تجویز پیش کيتی۔ عوامی تقریر وچ ، اس تحریک وچ قومی بیداری ، آزادی اظہار ، مولڈووا روایات دی بحالی ، تے رومانیہ دی زبان نوں سرکاری حیثیت دے حصول تے لاطینی حرف تہجی دی واپسی دا مطالبہ کيتا گیا۔ اک بار عوامی تحریک دے نال تحریک چلنے دے بعد "تحریک" (اک غیر رسمی انجمن) توں "محاذ" (اک باضابطہ ایسوسی ایشن) دی طرف "منتقلی" نوں قدرتی "اپ گریڈ" دے طور اُتے دیکھیا گیا سی ، تے سوویت حکام ہن اس اُتے دراڑ ڈالنے دی ہمت نئيں کرسکے۔
26 اپریل 1988 نوں ، چیروبل جوہری تباہی دی دوسری برسی دے موقع اُتے یوکرائن کلچرل کلب دے ذریعہ کییف دی خریشٹک اسٹریٹ اُتے کڈی گئی مارچ وچ تقریبا 500 افراد نے حصہ لیا ، جس وچ "کشادگی تے جمہوریت دے خاتمے" جداں نعراں والے پلے کارڈز سن ۔ مئی تے جون 1988 دے درمیان ، مغربی یوکرائن وچ یوکرائنی کیتھولکاں نے بونیف ، کالوش ، ہوشیف تے زارونیتسیا دے جنگلات وچ خدمات انجام دے کے چھپ کر کیویائیروس وچ عیسائی مذہب دا ملینیم منایا۔ 5 جون 1988 نوں ، جداں ہی ماسنوں ميں ملینیم دی باضابطہ تقریبات دا انعقاد کيتا گیا ، یوکرین کلچرل کلب نے کیف وچ اپنے ہی تقاریب دا انعقاد سینٹ ولادیمیر اعظم ،کیویائی روس دے عظیم شہزادے دی یادگار اُتے کيتا۔
16 جون ، 1988 نوں ، 6،000 توں 8،000 افراد ، 29 جون نوں شروع ہونے والی 19 واں کمیونسٹ پارٹی دی کانفرنس دے مندوبین دی مقامی لسٹ اُتے عدم اعتماد دا اعلان کردے ہوئے لیوف وچ جمع ہوئے۔ 21 جون نوں ، لیوف وچ اک ریلی وچ 50،000 افراد متوجہ ہوئے جنہاں نے مجوزہ لسٹ دے بارے وچ سنیا اے۔ عہدیداراں نے دروزہبہ اسٹیڈیم دے سامنے ریلی نوں منتشر کرنے دی کوشش کيتی۔ 7 جولائی نوں ، 10،000 توں 20،000 افراد نے پیریستروئیکا نوں فروغ دینے دے لئی ڈیموکریٹک فرنٹ دے آغاز دا مشاہدہ کيتا. 17 جولائی نوں ، 10،000 دا اک گروپ یوکرین یونانی-کیتھولک بشپ پاولو واسیلک دے ذریعہ منائی جانے والی ملینیم خدمات دے لئی پنڈ زارواینٹسیا وچ جمع ہويا۔ ملیشیا نے اوتھے موجود افراد نوں منتشر کرنے دی کوشش کيتی ، لیکن اسٹالین نے 1946 وچ چرچ نوں کالعدم قرار دینے دے بعد توں ایہ یوکرائنی کیتھولک دا سب توں وڈا اجتماع سی۔ 4 اگست نوں ، جسنوں "خونی جمعرات" دے ناں توں جانیا جاندا اے ، مقامی حکام نے پیریٹروئکا نوں فروغ دینے دے لئی ڈیموکریٹک فرنٹ دے زیر اہتمام اک مظاہرے نوں پرتشدد انداز وچ دبا دتا۔ اکتالیس افراد نوں حراست وچ لیا گیا ، جرمانہ کيتا گیا یا 15 دن دی انتظامی گرفتاری دی سزا سنائی گئی۔ یکم ستمبر نوں ، مقامی حکام نے ایوان فرانہاں نوں اسٹیٹ یونیورسٹی وچ سرکاری اجازت نہ ہونے اُتے اک جلسہ عام وچ 5،000 طلبا نوں بے دردی توں بے گھر کردتا۔
13 نومبر ، 1988 نوں ، ثقافتی ورثہ دی تنظیم اسپادسچینا ، کیو یونیورسٹی دے طلباء کلب ہرماڈا ، تے ماحولیاتی گروہاں زیلینی سویٹ ("گرین ورلڈ") تے نوسفیرہ دے زیر اہتمام ماحولیاتی امور اُتے توجہ دینے دے لئی لگ بھگ 10،000 افراد نے باضابطہ طور اُتے منظور شدہ میٹنگ وچ شرکت کيتی۔ 14 توں 18 نومبر تک ، 15 یوکرائن کارکنان 100 انسانی ، قومی تے مذہبی حقوق دے حامیاں وچ شامل سن ، جنھاں سوویت عہدیداراں تے یورپ وچ امریکی کمیشن برائے سلامتی تے تعاون دے اک وفد دے نال انسانی حقوق اُتے تبادلہ خیال کرنے دی دعوت دتی گئی سی۔ ہیلسنکی کمیشن)۔ 10 دسمبر نوں ، ڈیموکریٹک یونین دے زیر اہتمام اک ریلی وچ سینکڑاں افراد انسانی حقوق دے عالمی دن دے منانے دے لئی کیف وچ جمع ہوئے۔ غیر مجاز اجتماع دے نتیجے وچ مقامی کارکناں نوں حراست وچ لیا گیا۔ [۳۲]
بیلاروس دے پاپولر فرنٹ نوں 1988 وچ جمہوریہ تے آزادی دے لئی اک سیاسی جماعت تے ثقافتی تحریک دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی ، جو بالٹک جمہوریہ دے مقبول محاذاں دی طرح سی۔ بیلاروس دے پاپولر فرنٹ دے پہلے رہنما مورخ زیانون پزنیک دے ذریعہ منسک دے باہر کورپٹی وچ اجتماعی قبراں دی دریافت نے بیلاروس وچ جمہوریت دے حامی تے آزادی دے حامی تحریک نوں اک ہور قوت بخشی۔ اس نے دعوی کيتا اے کہ این دے وی ڈی نے کورپاٹی وچ خفیہ ہلاکتاں کيتیاں ۔ ابتدائی طور اُتے محاذ دی نمایاں نمائش سی کیونجے اس دی متعدد عوامی حرکدیاں ہمیشہ پولیس تے دے جی بی دے نال جھڑپاں وچ ختم ہُندی نيں۔
1989
[سودھو]ماسکو: محدود جمہوریت
[سودھو]بہار 1989 وچ سوویت یونین دے عوام نے جمہوری انتخاب دا استعمال کردے ہوئے دیکھیا ، اگرچہ انہاں نے 1917 دے بعد پہلی مرتبہ عوامی جمہوریہ دی نويں کانگریس دا انتخاب کيتا۔ بالکل ايسے طرح مقننہ دے مشورے دے سینسر دے بغیر براہ راست ٹی وی کوریج ، جتھے لوکاں نے دیکھیا کہ ماضی وچ خوفزدہ کمیونسٹ قیادت نوں پوچھ گچھ تے جوابدہ ٹھہرایا گیا سی۔ اس مثال نے پولینڈ وچ جمہوریت دے اک محدود تجربے نوں ہويا دتی ، جس دی وجہ توں اس موسم گرما وچ وارسا وچ کمیونسٹ حکومت دا اقتدار تیزی توں ختم ہوئے گیا۔ برلن وال گر گئی۔
یہ اوہ سال سی جدوں سی این این ماسنوں ميں اپنے ٹی وی نیوز پروگراماں نوں شہتیر بنانے دی اجازت دینے والا پہلا غیر سوویت نشریاتی ادارہ بنیا۔ سرکاری طور اُتے ، سی این این صرف ساوی ہوٹل وچ غیر ملکی مہماناں دے لئی دستیاب سی ، لیکن مسکوائٹس نے جلدی توں اپنے گھر دے ٹیلی ویژناں اُتے سگنل لینے دا طریقہ سکھیا۔ اس توں اس دا وڈا اثر پيا کہ سوویتاں نے اپنے ملک وچ ہونے والے واقعات نوں کس طرح دیکھیا تے سنسرشپ نوں تقریبا ناممکن کردتا۔ [۳۳]
سوویت یونین دے عوامی نمائندےآں دے کانگریس دے امیدواراں دے لئی نامزدگی دا اک ماہ طویل عرصہ 24 جنوری 1989 تک جاری رہیا۔ اگلے ماہ دے لئی ، ضلع دے 7،531 نامزد امیدواراں وچوں انتخاب حلقہ سطح دے انتخابی کمیشناں دے زیر اہتمام اجلاساں وچ ہويا۔ 7 مارچ نوں 5،074 امیدواراں دی حتمی لسٹ شائع ہوئی۔ تقریبا 85٪ پارٹی دے ممبر سن ۔
1500 ضلعی انتخابات توں پہلے دو ہفتےآں وچ ، 880 امیدواراں دے ذریعہ عوامی تنظیماں دی 750 مخصوص نشستاں نوں بھرنے دے لئی انتخابات ہوئے۔ انہاں نشستاں وچوں 100 نوں سی پی ایس یو ، 100 نوں آل یونین سنٹرل کونسل آف ٹریڈ یونیناں ، 75 نوں کمیونسٹ یوتھ یونین ( کومسمول ) ، 75 سوویت وومن کمیٹی ، 75 نوں وار اینڈ لیبر ویٹرنس تنظیم دے لئی مختص کيتا گیا سی۔ ، تے 325 دوسری تنظیماں جداں اکیڈمی آف سائنسزناں ۔ سلیکشن دا عمل اپریل وچ کیہ گیا سی۔
26 مارچ دے عام انتخابات وچ ، ووٹراں دی شمولیت متاثر کن 89.8٪ سی ، تے 2،250 سی پی ڈی نشستاں وچوں 1،958 (بشمول 1،225 ضلعی نشستاں) پُر کيتیاں گئیاں۔ ضلعی ریس وچ ، 2 تے 9 اپریل نوں 76 حلفےآں وچ رن آؤٹ انتخابات ہوئے تے 20 تے 14 اپریل توں 23 مئی نوں تازہ انتخابات منعقد ہوئے ، 199 باقی حلفےآں وچ جتھے مطلوبہ مطلق اکثریت حاصل نئيں ہوئی۔ [۱۹] جدوں کہ بیشتر سی پی ایس یو دی حمایت یافتہ امیدوار منتخب ہوئے ، 300 توں زیادہ آزاد امیدواراں جداں ییلتسن ، فزکس دان آندری سخاروف تے وکیل اناطولی سوبچک توں ہار گئے۔
عوامی جمہوریہ دے نويں کانگریس دے پہلے اجلاس وچ ، 25 مئی توں 9 جون تک ، سخت گیراں نے اپنا اقتدار برقرار رکھیا لیکن اصلاح پسنداں نے مقننہ نوں بحث و مباحثے تے تنقید دا اک پلیٹ فارم دے طور اُتے استعمال کيتا - جس دا براہ راست نشر کيتا گیا تے غیر سینسر کيتا گیا۔ اس نے آبادی نوں بدل دتا۔ 29 مئی نوں یلٹسن ، سوویت سوویت یونین اُتے اک نشست حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا ، تے گرمیاں وچ اس نے پہلا حزب اختلاف تشکیل دتا ، جس دا بین الاقوامی علاقائی ڈپٹی گروپ روسی بولی اُتے مشتمل سی۔ قوم پرست تے آزاد خیال ۔ سوویت یونین وچ حتمی قانون ساز گروپ دی تشکیل کردے ہوئے ، 1989 وچ منتخب ہونے والےآں نے اصلاحات تے حتمی طور اُتے اگلے دو سالاں دے دوران سوویت یونین دے ٹوٹنے وچ اہم کردار ادا کيتا۔
30 مئی 1989 نوں گورباچوف نے تجویز پیش دی کہ نومبر 1989 نوں ہونے والے ملک گیر بلدیاتی انتخابات 1990 دے اوائل تک ملتوی کردتے جان کیونجے حالے وی ایداں دے انتخابات دے انعقاد دے لئی کوئی قانون موجود نئيں سی۔ کچھ لوکاں نے اسنوں پارٹی دے مقامی عہدیداراں دی رعایت دے طور اُتے دیکھیا ، جنھاں خدشہ سی کہ اوہ اسٹیبلشمنٹ مخالف جذگل کيتی لہر وچ اقتدار توں ہٹ جان گے۔
25 اکتوبر 1989 نوں ، سوویت سوویت نے قومی تے بلدیاتی انتخابات وچ کمیونسٹ پارٹی تے ہور سرکاری تنظیماں دے لئی خصوصی نشستاں نوں ختم کرنے دے حق وچ ووٹ دتا ، جس نے اس شدید تنقید دا جواب دیندے ہوئے کہیا کہ اس طرح دے مخصوص سلاٹ غیر جمہوری نيں۔ زبردست بحث و مباحثہ دے بعد ، 542 رکنی سپریم سوویت نے 254-85 (36 استثنیٰ دے نال) پیمانہ منظور کيتا۔ اس فیصلے وچ آئینی ترمیم دی ضرورت سی ، جس دی مکمل کانگریس نے توثیق دی ، جس نے 12-25 دسمبر نوں ملاقات کيتی۔ اس نے ایداں دے اقدامات وی منظور کیتے جنہاں دے تحت 15 آئینی جمہوریہ وچوں ہر اک دے صدور دے لئی براہ راست انتخاگل کيتی اجازت ہوئے گی۔ گورباچوف نے مباحثے دے دوران اس طرح دے اقدام دی شدید مخالفت کيتی سی لیکن انہاں نوں شکست دا سامنا کرنا پيا۔
ووٹ نے بلدیاتی انتخابات وچ جمہوریہ دی طاقت نوں وسعت دتی ، تے انھاں خود فیصلہ کرنے دا اہل بنایا کہ ووٹنگ نوں کس طرح منظم کيتا جائے۔ لاتویا ، لتھوانیا ، تے ایسٹونیا نے براہ راست صدارتی انتخابات دے لئی پہلے ہی قوانین تجویز کیتے سن ۔ تمام جمہوریہ وچ بلدیاتی انتخابات دسمبر تے مارچ 1990 دے درمیان ہونے والے سن ۔
مشرقی یورپ دے چھ وارسا معاہدہ ملکاں ، جدوں کہ برائے ناں آزاد نيں ، نوں سوویت سیٹلائٹ ریاستاں دے طور اُتے وڈے پیمانے اُتے تسلیم کيتا گیا سی ۔ سب اُتے سوویت ریڈ آرمی نے سن 1945 وچ قبضہ کر ليا سی ، سوویت طرز دی سوشلسٹ ریاستاں نے انہاں اُتے مسلط کردتا سی ، تے اس نے گھریلو یا بین الاقوامی امور وچ کارروائی کيتی بہت محدود پابندی عائد کردتی سی۔ 1956 دے ہنگری دے انقلاب تے 1968 وچ پراگ اسپرنگ وچ - حقیقی آزادی دی طرف کسی وی اقدام نوں فوجی طاقت نے دبا دتا سی۔ گورباچوف جابرانہ تے مہنگی ترک بریجنےو اصول مذاق قرار دتا -، اتحادیاں دے اندرونی معاملات وچ عدم مداخلت دے حق وچ ، وارسا پیکٹ ریاستاں وچ مداخلت لازمی اے جس سناترا ڈاکٹرائن دے لئی اک ریفرنس وچ فرینک سناترا گیت " میرے راستے ". پولینڈ پہلا جمہوریہ سی جس نے اپریل دے نووائزیشن دے نفاذ دے بعد جمہوری نظام بنایا سی ، جداں کہ فروری توں اپریل تک حکومت تے یکجہتی ٹریڈ یونین دے وچکار پولش گول میز معاہدے دے مذاکرات اُتے اتفاق کيتا گیا سی تے جلد ہی ایہ معاہدہ خود تحلیل ہونے لگیا۔ کمیونزم دے خاتمے دے آخری ملکاں رومانیہ نے پرتشدد رومانیہ دے انقلاب دے بعد ہی ایسا کيتا۔
آزادی دی بالٹک چین
[سودھو]بالٹک وے یا بالٹک چین (آزادی دا سلسلہ بھی۔ سانچہ:Lang-et ، سانچہ:Lang-lv ، سانچہ:Lang-lt ، روسی بولی: Балтийский путь ) 23 اگست 1989 نوں اک پرامن سیاسی مظاہرہ سی۔ [۳۴] اک اندازے دے مطابق 2 ملین افراد نے ۶۰۰ کلومیٹر (۲٬۰۰۰٬۰۰۰ فٹ) اک انسانی سلسلہ تشکیل دینے دے لئی ہتھ ۶۰۰ کلومیٹر (۲٬۰۰۰٬۰۰۰ فٹ) ایسٹونیا ، لیٹویا تے لتھوانیا وچ ، جنہاں نوں 1944 وچ سوویت یونین وچ زبردستی دوبارہ شامل کيتا گیا سی۔ زبردست مظاہرے وچ مولوٹوو – رِبینٹروپ معاہدہ دی 50 واں سالگرہ منائی گئی جس نے مشرقی یورپ کو اثر و رسوخ دے دائراں وچ ونڈ دتا تے 1940 وچ بالٹک ریاستاں دے قبضے دا باعث بنی ۔
دسمبر 1989 وچ ، بالٹک وے دے احتجاج دے چند ہی مہینےآں بعد ، کانگریس آف پیپلز ڈپٹیاں نے قبول کيتا — تے گورباچوف نے دستخط کیتے Y یاکوویلوف کمیشن دی طرف توں مولوتوف – ربیبینٹرپ معاہدے دے خفیہ پروٹوکول دی مذمت کيتی گئی جس دی وجہ توں تن بالٹک جمہوریہاں دے اتحاد نوں جنم دتا گیا۔ [۳۵]
کانگریس آف پیپلز ڈپٹی دے مارچ 1989 دے انتخابات وچ ، لتھوانیا دے 42 نائبین وچوں 36 آزاد قومی تحریک سجیڈیس دے امیدوار سن ۔ ایہ سوویت یونین دے اندر کسی وی قومی تنظیم دی سب توں وڈی فتح سی تے اس دی ودھدی ہوئی مقبولیت دے لتھوانیا دی کمیونسٹ پارٹی دے لئی اک تباہ کن انکشاف سی۔
دسمبر 7، 1989 پر، لتھوینیا دی کمیونسٹ پارٹی دی البیرداس برازاؤکاس قیادت وچ سوویت یونین دی کمیونسٹ پارٹی توں وکھ ہوئی تے اس دے دعوے نوں سیاست وچ اک آئینی "اہم کردار" اے . سخت گیر مایکولس بوروکیویس دی سربراہی وچ کمیونسٹ پارٹی دا اک چھوٹا جہا وفادار گروہ قائم ہويا سی تے اوہ سی پی ایس یو توں وابستہ رہیا۔ اُتے ، لتھوانیا دی گورننگ کمیونسٹ پارٹی ماسکو دے کنٹرول توں باضابطہ طور اُتے آزاد سی۔ سوویت جمہوریہ دے لئی پہلی جماعت تے اک سیاسی زلزلہ جس نے گورباچوف نوں اگلے ماہ لتھوانیا دے دورے دا بندوبست کرنے اُتے مجبور کيتا تاکہ مقامی پارٹی نوں دوبارہ قابو وچ کیہ جاسکے۔ اگلے ہی سال ، متعدد پارلیمانی انتخابات وچ کمیونسٹ پارٹی مکمل طور اُتے اقتدار توں محروم ہوگئی جس دی وجہ توں ویتوٹس لینڈسبرگ ، یو ایس ایس آر وچ جبری طور اُتے شامل ہونے دے بعد لتھوانیا دا پہلا غیر کمیونسٹ رہنما (لیتھوانیا دی سپریم کونسل دا چیئرمین) بن گیا سی۔
قفقاز
[سودھو]16 جولائی ، 1989 نوں ، پاپولر فرنٹ آف آذربائیجان نے اپنی پہلی کانگریس دا انعقاد کيتا تے ابوالفز ایلچیبی ، جو صدر بنیاں گے ، اس دا چیئرمین منتخب ہوئے۔ [۳۶] 19 اگست نوں 600،000 مظاہرین نے سیاسی قیدیاں دی رہائی دے مطالبے دے لئی باکو دے لینن اسکوائر (جس دا ہن آزادلک اسکوائر) نوں جام کردتا۔ 1989 دے دوسرے نصف حصے وچ ، ناگورنو کارابخ وچ اسلحہ دتا گیا۔ جدوں کراباخیز نے شکار رائفل تے کراس بائو نوں تبدیل کرنے دے لئی چھوٹے ہتھیاراں نوں تھام لیا تاں ، ہلاکتاں وچ اضافہ ہونا شروع ہوگیا۔ پل اڑا دتے گئے ، سڑکاں ناکہ بندی کردتی گئياں ، تے یرغمال بنائے گئے۔ [۳۷]
اک نويں تے موثر حکمت عملی دے تحت ، پاپولر فرنٹ نے ارمینیا دی ریل ناکہ بندی دا آغاز کيتا ، جس توں پٹرول تے خوراک دی قلت پیدا ہوگئی کیونجے ارمینیا دا 85 فیصد سامان آذربائیجان توں آیا سی۔ [۳۸] آذربائیجان وچ پاپولر فرنٹ دے دباؤ اُتے کمیونسٹ حکام نے مراعات دینا شروع کردتی۔ 25 ستمبر نوں ، انہاں نے اک خودمختاری قانون پاس کيتا جس وچ آذربائیجان دے قانون نوں فوقیت حاصل سی ، تے 4 اکتوبر نوں ، پاپولر فرنٹ نوں اس وقت تک قانونی تنظیم دے طور اُتے اندراج دی اجازت دتی گئی جدوں تک کہ اس نے ناکہ بندی ختم کردتی۔ آذربائیجان تے آرمینیا دے وچکار ٹرانسپورٹ مواصلات کدی وی مکمل طور اُتے بحال نئيں ہوسکدے نيں۔ کشیدگی وچ اضافہ ہُندا رہیا تے 29 دسمبر نوں پاپولر فرنٹ دے کارکناں نے جلیل آباد وچ پارٹی دے مقامی دفاتر اُتے قبضہ کرلیا ، جس وچ درجناں افراد زخمی ہوگئے۔
31 مئی 1989 نوں ، کارابخ کمیٹی دے 11 ممبران ، جو ماسکو دی ماتراسکایا تاشینہ جیل وچ بغیر کسی مقدمے دے قید رہے ، نوں رہیا کردتا گیا ، تے ہیرو دے استقبال اُتے گھر واپس آئے۔ انہاں دی رہائی دے فورا بعد ہی ، اک ماہر ، لیون ٹیر پیٹروسیئن ، کمیونسٹ مخالف حزب اختلاف ، پین آرمینیائی قومی تحریک دا چیئرمین منتخب ہويا ، تے بعد وچ کہیا گیا کہ 1989 وچ ہی انہاں نے مکمل آزادی نوں اپنا مقصد سمجھنا شروع کيتا۔ [۳۹]
7 اپریل 1989 نوں ، سوویت فوج تے بکتر بند اہلکاراں کیریئر نوں تبلیسی روانہ کيتا گیا جدوں 100،000 توں زیادہ افراد نے بینرز دے نال کمیونسٹ پارٹی دے ہیڈ کوارٹر دے سامنے احتجاج کيتا جس وچ جارجیا توں سوویت یونین توں علیحدگی اختیار کرنے تے ابخازیا نوں مکمل طور اُتے جارجیا وچ شامل ہونے اُتے زور دتا گیا سی۔ 9 اپریل 1989 نوں ، فوجیاں نے مظاہرین اُتے حملہ کيتا۔ تقریبا 20 افراد ہلاک تے 200 توں زیادہ زخمی ہوئے۔ اس واقعہ نے جارجیائی سیاست نوں بنیاد پرستی دی ، بوہت سارے لوکاں نوں ایہ نتیجہ اخذ کرنے اُتے مجبور کيتا کہ سوویت حکومت نوں جاری رکھنے دے مقابلے وچ آزادی ترجیح دتی جاندی اے۔ 14 اپریل نوں ، گورباچوف نے جیمبر پٹیشولی نوں جارجیائی کمیونسٹ پارٹی دا پہلا سکریٹری مقرر کيتا تے انہاں دی جگہ جارجیائی دے جی بی سابق سربراہ جیوی گومارڈیز دی حیثیت توں مقرر کردتی ۔
16 جولائی ، 1989 نوں ، ابخازیہ دے راجگڑھ سکومی وچ ، جارجیائی یونیورسٹی دی برانچ نوں قصبے وچ کھولنے دے خلاف ہونے والے مظاہرے نے تشدد نوں جنم دتا جس وچ تیزی توں وڈے پیمانے اُتے بین نسلی تصادم دی شکل اختیار ہوگئی جس وچ 18 افراد ہلاک تے سیکڑاں زخمی ہوئے سن ۔ سوویت فوجاں نے امن بحال کيتا۔ اس فساد نے جارجیائی - ابخاز تنازعہ دا آغاز کيتا۔
مغربی جمہوریائاں
[سودھو]26 مارچ ، 1989 وچ ، عوامی نمائندےآں دی کانگریس دے انتخابات ، ماسنوں ميں کانگریس دی نشستاں دے لئی منتخب 46 مالڈووان ڈپٹیاں وچوں 15 نیشنلسٹ / ڈیموکریٹک تحریک دے حامی سن ۔ [۴۰] پاپولر فرنٹ آف مالڈووا دی بانی کانگریس دو ماہ بعد ، 20 مئی 1989 نوں ہوئی۔ اس دی دوسری کانگریس (30 جون - یکم جولائی 1989) دے دوران ، آئن ہادریکا اس دا صدر منتخب ہويا۔
مظاہرےآں دا اک سلسلہ جو گرینڈ نیشنل اسمبلی ( سانچہ:Lang-ro ) محاذ دی پہلی وڈی کامیابی سی۔ اس طرح دے وڈے مظاہرےآں وچ ، جس وچ 27 اگست نوں 300،000 افراد نے شرکت کيتی سی ، [۴۱] نے 31 اگست نوں مالڈوپان دے سوویت نوں اس گل اُتے راضی کيتا کہ رومانیہ نوں سرکاری بولی بنانے والے بولی دے قانون نوں اپنایا جائے ، تے سیرلک حروف تہجی دی جگہ لاطینی حروف نوں تبدیل کيتا جائے۔ [۴۲]
یوکرائن وچ ، لیوف تے کیف نے 22 جنوری 1989 نوں یوکرائن یوم آزادی منایا۔ سینٹ جارج کیتھیڈرل دے سامنے ہزاراں افراد لیویو وچ غیر مجاز مولین (مذہبی خدمات) دے لئی جمع ہوئے۔ کییف وچ ، 19 کارکنان نے 1918 وچ یوکرائن عوامی جمہوریہ دے اعلان دی یاد وچ اک کیف اپارٹمنٹ وچ ملاقات کيتی۔ 11 فروری ، 1989 نوں ، یوکرائنی بولی دی سوسائٹی نے اس دی بانی کانگریس دا انعقاد کيتا۔ 15 فروری ، 1989 نوں ، یوکرائن آٹوسیفلاسس آرتھوڈوکس چرچ دی تجدید دے لئی انیشی ایٹو کمیٹی دے قیام دا اعلان کيتا گیا۔ رائٹرز یونین آف یوکرین دے ذریعہ اس تحریک دے پروگرام تے قوانین دی تجویز پیش کيتی گئی سی تے 16 فروری 1989 نوں جریدے لٹریٹرینا یوکرینہ وچ شائع ہوئی سی۔ تنظیم نے وائیچسلاو چورنویل جداں یوکرائنی ناہمواریاں دا الزام لگایا۔
فروری دے آخر وچ ، عوامی جمہوریہ دے یو ایس ایس آر کانگریس نوں 26 مارچ دے انتخابات دے موقع اُتے ، کییف وچ وڈے عوامی ریلیاں کڈی گئياں ، تے یوکرائن دی کمیونسٹ پارٹی دے پہلے سکریٹری دے استعفی دا مطالبہ کرنے دے لئی ، "جمود دا ماسٹڈون " دے طور اُتے چراغ شماری کردے ہوئے وولڈیمیر شچربیٹسکی ۔ ایہ مظاہرے سوویت جنرل سکریٹری میخائل گورباچوف دے دورہ یوکرین دے نال ہوئے۔ 26 فروری ، 1989 نوں ، 20 واں تے 30،000 دے درمیان افراد نے 19 واں صدی دے یوکرائنی فنکار تے قوم پرست تارا شیونچینکو دی وفات دی برسی دے موقع اُتے ، لیوف وچ غیر منظور شدہ اقوامی یادگار خدمات وچ حصہ لیا۔
4 مارچ ، 1989 نوں ، اسٹالینزم تے سوویت طرز عمل توں پاک معاشرے دے متاثرین دے اعزاز دے لئی پرعزم میموریل سوسائٹی دا قیام ، کیف وچ کیہ گیا۔ اگلے روز اک عوامی ریلی کڈی گئی۔ 12 مارچ نوں ، یوکرائنی ہیلسنکی یونین تے ماریان سوسائٹی میلوسرڈیا (ہمدردی) دے ذریعہ لیوف وچ منعقدہ انتخابات توں پہلے ہونے والا اک اجلاس متشدد طور اُتے منتشر ہوگیا ، تے نیڑے 300 افراد نوں حراست وچ لیا گیا۔ 26 مارچ نوں ، عوامی نمائندےآں دی یونین کانگریس دے لئی انتخابات ہوئے۔ ضمنی انتخابات 9 اپریل ، 14 مئی ، تے 21 مئی نوں ہوئے سن ۔ کانگریس وچ 225 یوکرائن نمائندےآں وچ ، بیشتر قدامت پسند سن ، حالانکہ مٹھی بھر ترقی پسند وی منتخب ہوئے سن ۔
اپریل 20 توں 23 ، 1989 تک ، لیوف وچ انتخابات توں پہلے دے اجلاس لگاتار چار دن ہُندے رہے ، جس وچ 25،000 تک دا ہجوم سی۔ اس کارروائی وچ اٹھ مقامی فیکٹریاں تے ادارےآں وچ اک گھنٹہ دی انتباہ ہڑتال شامل اے۔ 1944 دے بعد ایہ لیویو وچ مزدوراں دی پہلی ہڑتال سی۔ 3 مئی نوں ، انتخابات توں پہلے دے اک ریلی نے لیوف وچ 30،000 افراد نوں راغب کيتا۔ 7 مئی نوں ، میموریل سوسائٹی نے اسٹوریسٹ دہشت گردی دے شکار یوکرین تے پولش متاثرین دی اجتماعی قبر دے مقام ، بائکیونیا وچ اک اجتماعی اجلاس منعقد کيتا۔ کیف توں اس مقام تک مارچ دے بعد ، اک یادگاری خدمات دا آغاز کيتا گیا۔
مئی دے وسط توں ستمبر 1989 تک ، یوکرائنی یونانی-کیتھولک بھکھ ہڑتالیاں نے ماسکو دے اربات اُتے احتجاج کيتا تاکہ اپنے چرچ دی حالت زار اُتے توجہ دتیاں ماسنوں ميں منعقدہ گرجا گھراں دی عالمی کونسل دے جولائی اجلاس دے دوران اوہ خاص طور اُتے سرگرم سن ۔ احتجاج 18 ستمبر نوں اس گروپ دی گرفتاریاں دے نال ختم ہويا۔ 27 مئی ، 1989 نوں ، لاوی ریجنل میموریل سوسائٹی دی بانی کانفرنس دا انعقاد کيتا گیا۔ 18 جون ، 1989 نوں ، اک اندازے دے مطابق اک لکھ دے نیڑے وفادارےآں نے مغربی یوکرین دے ایوانو- فرینکواسک وچ عوامی مذہبی خدمات وچ حصہ لیا ، تے انہاں نے نماز دے بین الاقوامی دن دے کارڈنل مائروسلاو لبباچوکی دے مطالبہ دا جواب دتا۔
اگست 19 ، 1989 نوں ، سنتاں دے روسی آرتھوڈوکس پارش نے کہیا کہ پیٹر تے پال نے یوکرائن دے آٹوسیفالس آرتھوڈوکس چرچ دا رخ کيتا اے۔ 2 ستمبر ، 1989 نوں ، یوکرین بھر وچ دسیاں ہزاراں افراد نے انتخابی قانون دے مسودے دے خلاف احتجاج کيتا جس وچ کمیونسٹ پارٹی تے ہور سرکاری تنظیماں دے لئی خصوصی نشستاں مخصوص سن: لیوف وچ 50،000 ، کیف وچ 40،000 ، زائیتومر وچ 10،000 ، دنیپروڈزرزھینسک تے چیرونوہراڈ وچ 5،000 تے خارکیف وچ 2 ہزار۔ ستمبر 8-10 توں 1989 وچ ، مصنف ایوان ڈریچ کییف وچ اس دے بانی کانگریس وچ ، عوامی تحریک برائے یوکرائن ، رخ دی سربراہی دے لئی منتخب ہوئے۔ 17 ستمبر نوں ، ڈیڑھ لکھ توں دو لکھ دے درمیان افراد نے یوکرین یونانی کیتھولک چرچ نوں قانونی حیثیت دینے دا مطالبہ کردے ہوئے ، لویف وچ مارچ کيتا۔ 21 ستمبر ، 1989 نوں ، ایوانو فرینکویسک دے جنوب وچ واقع قدرتی طور اُتے محفوظ کردہ ، ڈیمیانیو لاز وچ اجتماعی قبر دی کھدائی دا کم شروع ہويا۔ 28 ستمبر نوں ، یوکرین دی کمیونسٹ پارٹی دے پہلے سکریٹری ولڈیمیر شچربیٹسکی ، جو برزنیف دور نال تعلق رکھنے والے سن ، نوں اس دفتر وچ ولادی میر ایوشکو نے تبدیل کيتا سی۔
یکم اکتوبر 1989 نوں لیوف دے دروزہبہ اسٹیڈیم دے سامنے ملیشیا نے 10،000 توں 15،000 افراد پرامن مظاہرہ کيتا ، جتھے یوکرائن دی سرزمیناں وچ سوویت "دوبارہ اتحاد" منانے والی اک محفل موسیقی دا انعقاد کيتا جارہیا سی۔ 10 اکتوبر نوں ، ایوانو-فرینکیوسک انتخابات توں پہلے ہونے والے اک مظاہرے دی جگہ سی جس وچ 30،000 افراد نے شرکت کيتی۔ پندرہ اکتوبر نوں ، کئی ہزار افراد چیروونہراڈ ، چیرونوٹسی ، ریوین ، تے زیٹومر وچ جمع ہوئے۔ نیپروپیٹروسکماں 500؛ تے لویف وچ 30،000 انتخابی قانون دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی۔ 20 اکتوبر نوں ، یوکرین آٹوسیفلاسس آرتھوڈوکس چرچ دے وفادار تے پادریاں نے 1930 دی دہائی وچ جبری طور اُتے ختم ہونے دے بعد پہلی لویو( لویف) وچ واقع ہونے والی اک تقریب وچ حصہ لیا۔
24 اکتوبر نوں ، یونین سپریم سوویت نے اک قانون پاس کيتا جس وچ کمیونسٹ پارٹی تے ہور سرکاری تنظیماں دے نمائندےآں دے لئی خصوصی نشستاں دا خاتمہ کيتا گیا سی۔ 26 اکتوبر نوں ، لیوف وچ ویہہ فیکٹریاں نے یکم اکتوبر نوں پولیس دی بربریت تے ذمہ داراں دے خلاف قانونی کارروائی کرنے دے لئی حکام دی رضامندی دے خلاف ہڑتالاں تے میٹنگاں کيتیاں ۔ 26-28 اکتوبر توں ، زیلینی سویت (فرینڈز آف دتی ارتھ - یوکرین) ماحولیاتی انجمن نے اس دی بانی کانگریس دا انعقاد کيتا ، تے 27 اکتوبر نوں یوکرائن دی پارلیمنٹ نے پارلیمنٹ دے نائباں کی حیثیت توں پارٹی تے ہور سرکاری تنظیماں دی خصوصی حیثیت نوں ختم کرنے دا قانون پاس کيتا۔
28 اکتوبر ، 1989 نوں ، یوکرائن دی پارلیمنٹ نے ایہ فیصلہ دتا کہ یکم جنوری 1990 نوں یوکرین یوکرائن دی سرکاری بولی ہوئے گی ، جدوں کہ روسی نوں نسلی گروہاں دے وچکار رابطے دے لئی استعمال کيتا جائے گا۔ ايسے دن لویف وچ چرچ آف تغیرات دی جماعت نے روسی آرتھوڈوکس چرچ چھڈ دتا تے یوکرائنی یونانی کیتھولک چرچ دا اعلان کيتا۔ اگلے دن ، ہزاراں افراد نے ڈیمیانیو لاز دی یادگاری خدمات وچ شرکت کيتی ، تے اک عارضی نشان لگیا دتا گیا سی جس توں ایہ اشارہ کيتا گیا سی کہ "1939–1941 دے مظالم دا نشانہ بننے والے افراد" دی یادگار جلد تعمیر کردتی جائے گی۔
نومبر دے وسط وچ شیچینکو یوکرائنی بولی دی سوسائٹی نوں باضابطہ طور اُتے رجسٹرڈ کيتا گیا سی۔ 19 نومبر ، 1989 نوں ، کیف وچ اک عوامی اجتماع نے ہزاراں سوگواراں ، دوستاں تے کنبہ والےآں نوں یوکرین وچ بدنام زمانہ گلاگ کیمپ نمبر 36 کوہ یورال دے پہاڑاں وچ پیرم وچ :کے تن باغی قیدیاں دی طرف انسانی حقوق دے کارکناں واسیل اسٹوس ، اولیکسی ٹکی ، تے وری لیٹ وائن راغب کيتا۔ . انہاں دی باقیات نوں بائکوو قبرستان وچ دوبارہ شامل کيتا گیا ۔ 26 نومبر 1989 نوں ، اک دن نماز تے روزے دا اعلان کارڈنل مائروسلاو لبباچوکی نے کيتا ، مغربی یوکرائن دے ہزاراں وفادار پوپ جان پال دوم تے سوویت جنرل سکریٹری گورباچوف دے وچکار ہونے والے اجلاس دے موقع اُتے مذہبی خدمات وچ شریک سن ۔ 28 نومبر 1989 نوں ، یوکرائنی ایس ایس آر دی مذہبی امور دی کونسل نے اک فرمان جاری کيتا جس وچ یوکرائنی کیتھولک جماعتاں نوں قانونی تنظیماں دے طور اُتے اندراج کرنے دی اجازت دتی گئی۔ اس فرمان دا اعلان یکم دسمبر نوں کيتا گیا سی ، پوپ تے سوویت جنرل سکریٹری دے درمیان ویٹیکن وچ ہونے والی ملاقات دے نال ہم آہنگ۔
10 دسمبر ، 1989 نوں ، بین الاقوامی انسانی حقوق دے عالمی دن دے موقع اُتے پہلی منظوری دے موقع اُتے لیوف وچ انعقاد کيتا گیا۔ 17 دسمبر نوں ، نوبل انعام یافتہ اینڈری سخاروف دی یاد وچ کیو دی طرف توں منعقدہ اک جلسہ عام وچ 30،000 افراد نے شرکت کيتی ، جو 14 دسمبر نوں انتقال کر گئے سن ۔ 26 دسمبر نوں یوکرائن SSR دی سپریم سوویت اک قانون designating دے اپنایا کرسمس ، ایسٹر ، تے مقدس تثلیث دا پروو سرکاری تعطیلات.[۳۲]
مئی 1989 وچ ، اک سوویت مخالف ، مصطفٰی جمیلیف ، نو قائم کریمین تاتار قومی تحریک دی قیادت دے لئی منتخب ہويا۔ انہاں نے کریمیا وچ 45 سال دی جلاوطنی دے بعد کریمین تاتاراں نوں انہاں دے آبائی وطن واپسی دی مہم دی وی قیادت کيتی۔
24 جنوری ، 1989 نوں ، بیلوروسیا وچ سوویت حکام نے جمہوری حزب اختلاف ( بیلاروس دے پاپولر فرنٹ ) دے اس مطالبے اُتے اتفاق کيتا کہ 1930 دی دہائی وچ منسک دے نیڑے واقع کروپیٹی جنگل وچ اسٹالین دور دی پولیس نے گولی مار دے ہلاک ہونے والے ہزاراں افراد دی یادگار تعمیر دی سی۔
30 ستمبر ، 1989 نوں ، ہزاراں بیلاروسین ، مقامی رہنماواں دی مذمت کردے ہوئے ، یوکرین وچ 1986 وچ چرنوبل تباہی والے مقام دی اضافی صفائی دے مطالبے دے لئی منسک دے راستے مارچ ہوئے۔ مقامی حکام دی جانب توں پابندی دی خلاف ورزی کردے ہوئے سخت بارش دے ذریعہ حکومت کیتی جلاوطنی دے ذریعہ استعمال کردہ کالعدم سرخ و سفید قومی پرچم لے جانے والے 15000 مظاہرین نے ریڈیو ایکٹیویٹی دی علامتاں رکھی نيں۔ بعدازاں ، اوہ حکومت دے صدر دفتر دے نیڑے شہر دے مرکز وچ جمع ہوگئے ، جتھے مقررین نے جمہوریہ دی کمیونسٹ پارٹی دے رہنما ، یفریم سوکولوف توں استعفیٰ دینے دا مطالبہ کيتا تے آلودہ علاقےآں توں ڈیڑھ لکھ افراد نوں انخلا کرنے دا مطالبہ کيتا۔
وسطی ایشیائی جمہوریائاں
[سودھو]جھڑپاں دے بعد دوبارہ نظم و ضبط قائم کرنے دے لئی ہزاراں سوویت فوجیاں نوں ازبک راجگڑھ تاشقند دے جنوب مشرق وچ وادی فرغانہ وچ بھیجیا گیا سی ، جس وچ مقامی ازبک نے 4۔11 ، 1989 دے درمیان متعدد دناں دے ہنگامےآں دے دوران میشکیائی اقلیت دے ارکان دا شکار کيتا سی۔ لگ بھگ 100 افراد ہلاک ہوئے۔ 23 جون ، 1989 نوں ، گورباچوف نے رفیق نشونف نوں ازبک ایس ایس آر دی کمیونسٹ پارٹی دا پہلا سکریٹری مقرر کيتا تے انہاں دی جگہ کریموف دی جگہ لے لی ، جو ازبکستان نوں سوویت جمہوریہ دی حیثیت توں اگے ودھیا تے اس دے نتیجے وچ اک آزاد ریاست دے طور اُتے چلا گیا۔
قازقستان وچ 19 جون ، 1989 نوں ، زانوزین وچ بندوقاں ، فائر بم ، لوہے دی سلاخاں تے پتھراؤ والے نوجواناں نے ہنگامہ آرائی دی جس دی وجہ توں متعدد افراد ہلاک ہوگئے۔ انہاں نوجواناں نے پولیس اسٹیشن تے واٹر سپلائی اسٹیشن اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔ انہاں نے عوامی آوا جائی نوں رک کر رکھیا تے مختلف دکاناں تے صنعتاں نوں بند کردتا۔ 25 جون تک ، فسادات بحر کیسپین دے نیڑے پنج ہور شہراں وچ پھیل چکے سن ۔ زاناؤزن توں 90 میل دے فاصلے اُتے ، منگیشلاک وچ پولیس اسٹیشن اُتے لاٹھیاں ، پتھراں تے دھات دی سلاخاں توں لیس تقریبا 150 افراد دے ہجوم نے حملہ کيتا ، اس توں پہلے کہ انہاں نوں ہیلی کاپٹراں دے ذریعے اڑنے والے سرکاری فوجیاں نے منتشر کردتا۔ نوجواناں دے بھیڑ یرلیو ، شیپکے ، فورٹ - شیچینکو تے کولسری دے راستے بھڑک اٹھے ، جتھے انہاں نے عارضی کارکناں دی رہائش پذیر ٹریناں وچ آتش گیر مائع ڈالیا تے انہاں نوں اگ لگیا دی۔
22 جون ، 1989 نوں فسادات توں حکومت تے سی پی ایس یو دے حیرت زدہ ہونے دے بعد ، فسادات دے نتیجے وچ گورباچوف نے جنیڈی کولبین (نسلی روسی جس دی تقرری دسمبر 1986 وچ فسادات دا باعث بنا سی) نوں ہٹا دتا ، قازقستان دی کمیونسٹ پارٹی دے پہلے سکریٹری دی حیثیت توں جون دے واقعات نوں سنبھالنا ، تے اس دی جگہ نورسلطان نذر بائیف دی حیثیت سے ، جو قازقستان دے اک نسلی قیدی سن ، جو قازقستان نوں سوویت جمہوریہ دی حیثیت توں اگے ودھایا تے اس دے بعد آزادی حاصل کيتا۔ نذر بائیف اس وقت تک 27 سال قازقستان دی قیادت کرن گے جدوں تک کہ انہاں نے 19 مارچ 2019 نوں صدر دا عہدہ چھڈ نئيں دتا۔
ٹائم لائن
[سودھو]1990
[سودھو]ماسکو نے چھ جمہوریائاں کھو داں
[سودھو]7 فروری 1990 نوں ، سی پی ایس یو دی سنٹرل کمیٹی نے گورباچوف دی اس سفارش نوں قبول کرلیا کہ پارٹی سیاسی اقتدار اُتے اپنی اجارہ داری ترک کردے ۔ [۴۳] 1990 وچ ، سوویت یونین دے تمام پندرہ حلقہ جمہوریہ نے اپنے پہلے مسابقتی انتخابات دا انعقاد کيتا ، جس وچ اصلاح پسند تے نسلی قوم پرست کئی نشستاں اُتے کامیاب ہوئے۔ سی پی ایس یو چھ جمہوریاواں وچ انتخابات ہار گئ:
- لیتھوانیا وچ ، سجیڈیئس تک ، 24 فروری نوں (4 ، 7 ، 8 ، تے 10 مارچ نوں ہونے والے انتخابات)
- مولڈووا وچ ، پاپولر فرنٹ آف مالڈووا وچ ، 25 فروری کو
- ایسٹونیا وچ ، اسٹونین پاپولر فرنٹ تک ، 18 مارچ کو
- لٹویا وچ ، لیٹوین پاپولر فرنٹ نوں ، 18 مارچ نوں (25 مارچ ، 1 اپریل ، تے 29 اپریل نوں ہونے والے انتخابات)
- ارمینیہ وچ ، پان آرمینیائی قومی تحریک دے لئی ، 20 مئی نوں (3 جون تے 15 جولائی نوں ہونے والے انتخابات)
- جارجیا وچ ، راؤنڈ ٹیبل فری جارجیا توں ، 28 اکتوبر نوں (11 نومبر نوں ہونے والے انتخابات)
جمہوری جمہوریاواں نے اپنی قومی خودمختاری دا اعلان کرنا شروع کيتا تے ماسکو دی مرکزی حکومت دے نال "قوانین دی جنگ" دا آغاز کيتا۔ انہاں نے یونین وسیع قانون سازی نوں مسترد کردتا جو مقامی قوانین توں متصادم اے ، اپنی مقامی معیشت اُتے قابو پالیا ، تے ٹیکس ادا کرنے توں انکار کردتا۔ لیتھوانیا دی سپریم کونسل دے چیئرمین ، لینڈسبرگ نے وی لتھوانیائی مرداں نوں سوویت مسلح افواج وچ لازمی خدمات توں مستثنیٰ قرار دتا۔ اس تنازعہ دی وجہ توں معاشی نقل مکانی ہوئی کیونجے سپلائی لائناں وچ خلل پيا ، تے اس دی وجہ سوویت معیشت ہور زوال پزیر ہوگئی۔ [۴۴]
یو ایس ایس آر تے آر ایس ایف ایس آر دے وچکار دشمنی
[سودھو]4 مارچ ، 1990 نوں ، روسی سوویت فیڈریٹو سوشلسٹ جمہوریہ نے روس دے عوامی نمائندےآں دی کانگریس دے لئی نسبتا free آزاد انتخابات دا انعقاد کيتا ۔ بورس یل tsسین ، منتخب ہوئے سن ، جس نے سویڈلووسک دی نمائندگی کردے ہوئے ، 72 فیصد ووٹ حاصل کیتے سن ۔ [۴۵] گورباچوف نے روسی نائبین توں کہیا کہ اوہ اس دے حق وچ ووٹ نہ دتیاں اس دے باوجود ، 29 مئی 1990 نوں ، یلٹسن آر ایس ایف ایس آر دے سپریم سوویت دے ایوان صدر دے صدر منتخب ہوئے۔
یلٹسن دی حمایت اعلیٰ سوویت دے جمہوری تے قدامت پسند ممبراں نے دی ، جو ترقی پزیر سیاسی صورتحال وچ اقتدار دے متلاشی نيں۔ آر ایس ایف ایس آر تے سوویت یونین دے وچکار اقتدار دی اک نويں جدوجہد ابھری۔ 12 جون 1990 نوں ، آر ایس ایف ایس آر دے عوامی نمائندےآں دی کانگریس نے خودمختاری دا اعلامیہ منظور کيتا۔ 12 جولائی ، 1990 نوں ، یلسن نے 28 واں کانگریس وچ ڈرامائی تقریر وچ کمیونسٹ پارٹی توں استعفیٰ دے دتا۔
بالٹک جمہوریائاں
[سودھو]لتھوانیائی راجگڑھ نوں گورباچوف دے دورے ویلنیس جنوری 11-13، 1990 پر، اک اندازے دے مطابق 250،000 افراد نے آزادی دی حامی ریلی شرکت کيتی.
گیارہ مارچ نوں ، لتھوانیائی ایس ایس آر دی نومنتخب پارلیمنٹ نے وجیٹاس لینڈس برگس ، جو سجادس دا رہنما منتخب ہويا ، تے اس نے ریاست لتھوانیا دی دوبارہ اسٹیبلشمنٹ دے ایکٹ دا اعلان کيتا ، جس توں لتھوانیا نوں اس توں وکھ ہونے والا پہلا سوویت جمہوریہ بنیا۔ یو ایس ایس آر۔ ماسکو نے معاشی ناکہ بندی اُتے رد عمل دا اظہار کردے ہوئے لتھوینیا وچ فوجیاں نوں "نسلی روسیاں دے حقوق دے تحفظ دے لئی" ظاہر کيتا۔ [۴۶]
25 مارچ ، 1990 نوں ، اسٹونین دی کمیونسٹ پارٹی نے چھ ماہ دی منتقلی دے بعد سی پی ایس یو توں علیحدگی دے حق وچ ووٹ دتا۔
30 مارچ ، 1990 نوں ، اسٹونین دی سپریم کونسل نے دوسری جنگ عظیم دے بعد ایسٹونیا اُتے سوویت قبضے نوں غیر قانونی قرار دے دتا تے جمہوریہ دے اندر قومی آزادی دی باضابطہ بحالی دی طرف قومی منتقلی دا دور شروع کيتا۔
3 اپریل 1990 نوں ، ایسٹونیا دے پاپولر فرنٹ دے ایڈگر ساویسار نوں وزراء کونسل (وزیر اعظم بننے دے مساوی) دا چیئرمین منتخب کيتا گیا ، تے جلد ہی اکثریت توں آزادی حاصل کرنے والی کابینہ تشکیل دتی گئی۔
لٹویا نے 4 مئی 1990 نوں آزادی دی بحالی دا اعلان کيتا سی ، اس اعلامیے دے مطابق مکمل آزادی دے لئی عبوری دور دا تعی .ن کيتا گیا سی۔ اعلامیہ لیٹویا سی، اگرچہ اصل دوسری جنگ عظیم وچ اپنی آزادی کھو دتا اے کہ بیان کيتا گیا، ملک دی وجہ توں الحاق غیر آئینی تے لیٹوین عوام دی مرضی دے خلاف کيتا گیا سی وزیر اعظم اک خود مختار ملک رہ گئے سن . اعلامیے وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ لیٹویا سوویت یونین دے نال اپنے تعلقات نوں لیٹوین - 1920 دے سوویت امن معاہدے دی بنیاد اُتے رکھے گا ، جس وچ سوویت یونین نے لٹویا دی آزادی نوں "آئندہ ہر وقت" دے لئی ناقابل قبول تسلیم کيتا سی۔ 4 مئی نوں ہن لیٹویا وچ قومی تعطیل اے۔
7 مئی 1990 نوں لیٹوین پاپولر فرنٹ دے ایورس گوڈمینس نوں وزرا دی کونسل دا چیئرمین (لیٹویا دا وزیر اعظم بننے دے مساوی) منتخب کيتا گیا۔
قفقاز
[سودھو]جنوری 1990 دے پہلے ہفتے دے دوران ، نخچیوان آذربائیجان دے ایکسکلیو وچ ، پاپولر فرنٹ نے ایران دی سرحد دے نال سرحدی باڑاں تے چوکیداری چوکیوں نوں برباد کرنے تے تباہ کرنے وچ ہجوم دی قیادت دی ، تے ہزاراں سوویت آذربائیجانی باشندے اپنے نسلی کزناں نال ملن دے لئی سرحد عبور کر گئے ایرانی آذربائیجان وچ ایہ پہلا موقع سی جدوں سوویت یونین نے بیرونی سرحد دا کنٹرول کھو دتا سی۔
1988 دے موسم بہار تے موسم گرما وچ آرمینیائیاں تے آذربائیجان دے وچکار نسلی کشیدگی ودھ گئی سی۔ [۴۷] 9 جنوری 1990 نوں ، جدوں آرمینیائی پارلیمنٹ نے اپنے بجٹ وچ ناگورنو-کاراباخ نوں شامل کرنے دے حق وچ ووٹ دینے دے بعد ، نويں لڑائی شروع کردتی ، مغویاں نوں گرفتار کرلیا گیا ، تے چار سوویت فوجی مارے گئے۔ [۴۸] 11 جنوری نوں ، پاپولر فرنٹ ریڈیکلز نے پارٹی عمارتاں اُتے دھاوا بول دتا تے جنوبی شہر لینکوران وچ اشتراکی طاقتاں نوں مؤثر طریقے توں ختم کردتا۔ گورباچوف نے آذربائیجان اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل کرنے دا عزم کيتا۔ اس دے بعد پیش آنے والے واقعات نوں " بلیک جنوری " کہیا جاندا اے۔ سن 19 جنوری 1990 نوں سنٹرل ٹیلی ویژن اسٹیشن نوں اڑانے تے فون تے ریڈیو لائناں نوں کٹنے دے بعد ، 26،000 سوویت فوج آذربائیجان دے راجگڑھ باکو وچ داخل ہوئی ، انہاں نے توڑ پھوڑ کردے ہوئے مظاہرین اُتے حملہ کيتا ، تے ہجوم اُتے فائرنگ کيتی۔ اس رات تے اس دے بعد دے محاذ آرائیاں دے دوران (جو فروری تک جاری رہیا) 130 توں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے۔ انہاں وچ زیادہ تر عام شہری سن ۔ 700 توں زیادہ عام شہری زخمی ہوئے ، سیکڑاں افراد نوں حراست وچ لیا گیا ، لیکن اصل وچ صرف چند ہی افراد اُتے مبینہ مجرمانہ جرائم دے لئی مقدمہ چلایا گیا۔
شہری آزادیاں دا سامنا کرنا پيا۔ سوویت وزیر دفاع دیمتری یازوف بانوں ميں طاقت دے استعمال آذربائیجان حکومت کیتی اصل قبضے انہاں نوں تباہ کرنے دے لئی (1990 مارچ دے لئی شیڈول دے مطابق) آئندہ انتخابات وچ انہاں دی فتح نوں روکنے دے لئی، غیر کمیونسٹ اپوزیشن دی طرف توں روکنے دے لئی، دا ارادہ کيتا سی کہ بیان کيتا گیا اے بطور سیاسی قوت ، تے اس گل نوں یقینی بنانا کہ کمیونسٹ حکومت برسر اقتدار رہی۔
فوج نے باکو دا کنٹرول حاصل کرلیا سی ، لیکن 20 جنوری تک اس نے آذربائیجان نوں بنیادی طور اُتے کھو دتا سی۔ باکو دی نیڑےا پوری آبادی "شہدا" دے اجتماعی جنازاں دے لئی نکل گئ ، جس نوں ایلی شہداء وچ دفن کيتا گیا سی۔ [۴۹] کمیونسٹ پارٹی دے ہزاراں ارکان نے عوامی سطح اُتے اپنے پارٹی کارڈ جلا دتے۔ پہلے سکریٹری وزیروف ماسکو روانہ ہوئے تے پارٹی عہدیداراں دے آزاد ووٹ وچ ایاز مطیبوف نوں اپنا جانشین مقرر کيتا گیا۔ نسلی روسی وکٹر پولیانچکو دوسرا سکریٹری رہے۔ [۵۰] بانوں ميں سوویت اقدامات تے تنازعہ وچ ارمینیا دی حمایت دے رد عمل دے طور اُتے ، نخچیوان خودمختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دے سپریم سوویت دے ایوان صدر دی صدر ، سکینہ علیئیفا نے اک خصوصی اجلاس طلب کيتا جتھے اس اُتے بحث کيتی گئی کہ آیا نخچیوان توں علیحدگی اختیار کيتی جا سکدی اے یا ننيں۔ سوویت آئین دے آرٹیکل 81 دے تحت یو ایس ایس آر۔ ایہ قانونی فیصلہ کردے ہوئے ، نائبین نے آزادی دا اعلامیہ تیار کيتا ، جس اُتے علییفا نے دستخط کیتے تے 20 جنوری نوں قومی ٹیلی ویژن اُتے پیش کيتا۔ ایہ یو ایس ایس آر وچ کِسے تسلیم شدہ خطے دی طرف توں علیحدگی دا پہلا اعلان سی۔ علیئیفا تے نخچیوان سوویت دے اقدامات دی سرکاری عہدیداراں نے مذمت کيتی جنہاں نے انہاں نوں مستعفی ہونے اُتے مجبور کيتا تے آزادی دی کوشش ختم کردتی گئی۔ [۵۱][۵۲]
سخت گیراں دے قبضے دے بعد 30 ستمبر 1990 دے انتخابات (14 اکتوبر نوں ہونے والے انتخابات) وچ دھمکی دتی گئی سی۔ فرنٹ دے متعدد امیدواراں نوں جیل وچ ڈال دتا گیا ، دو نوں قتل کيتا گیا ، تے بیلٹ وچ غیر مشق شدہ سامان ، ایتھے تک کہ مغربی مبصرین دی موجودگی وچ ہويا۔ [۵۳] انتخابی نتائج خطرناک ماحول دی عکاسی کردے نيں۔ 350 ممبراں وچوں 280 کمیونسٹ سن ، جنہاں وچ صرف 45 حزب اختلاف دے امیدوار سن جنہاں وچ پاپولر فرنٹ تے ہور غیر کمیونسٹ گروپاں نے مل کے ڈیموکریٹک بلاک ("ڈیمبلوک") تشکیل دتا سی۔ [۵۴] مئی 1990 وچ متلیبوف بلا مقابلہ سپریم سوویت دا چیئرمین منتخب ہويا۔ [۵۵]
مغربی جمہوریائاں
[سودھو]21 جنوری 1990 نوں رخ نے ۳۰۰-میل (۴۸۰ کلومیٹر) اہتمام کيتا کیف ، لیوف ، تے ایوانو-فرینکواسک دے وچکار انسانی سلسلہ۔ سن 1918 وچ یوکرین دی آزادی دے اعلان تے یوکرین دی سرزمیناں دے اتحاد دے اک سال بعد ( 1919 یونیفیکیشن ایکٹ ) دی یاد وچ لکھاں افراد نے ہتھ ملایا ۔ 23 جنوری ، 1990 نوں ، یوکرین یونانی-کیتھولک چرچ نے 1946 وچ سوویت یونین دے ذریعے استعفیٰ دتے جانے دے بعد اپنا پہلا صیغہ منعقد کيتا (ایسا عمل جس نوں اجتماع نے ناجائز قرار دے دتا)۔ 9 فروری 1990 نوں یوکرائن دی وزارت انصاف نے رخ نوں سرکاری طور اُتے رجسٹر کيتا۔ اُتے ، رجسٹری نوں 4 مارچ نوں پارلیمانی تے بلدیاتی انتخابات دے لئی اپنے امیدوار کھڑا کرنے وچ بہت دیر ہوگئی۔ وچ 1990 دے انتخابات دے لوکاں دے نائبین نوں سپریم کونسل (کيتا Rada Verkhovna)، توں امیدواراں ڈیموکریٹک بلاک وچ بھاری اکثریت کامیابیاں حاصل مغربی یوکرائن اوبلاستاں . اکثریت نشستاں اُتے رن آؤٹ الیکشن ہونا سن ۔ 18 مارچ نوں ، ڈیموکریٹک امیدواراں نے رنز وچ ہور فتوحات حاصل کيتیاں ۔ ڈیموکریٹک بلاک نے نويں پارلیمنٹ دی 450 وچوں 90 سیٹاں حاصل کيتیاں ۔
6 اپریل 1990 نوں ، لایف سٹی کونسل نے سینٹ جارج کیتھیڈرل نوں یوکرائنی یونانی کیتھولک چرچ نوں واپس کرنے دے حق وچ ووٹ دتا۔ روسی آرتھوڈوکس چرچ نے پیداوار دینے توں انکار کردتا۔ اپریل 29-30 ، 1990 نوں ، یوکرائنی ہیلسنکی یونین نے یوکرائن ریپبلکن پارٹی دی تشکیل دے لئی توڑ دتا۔ 15 مئی نوں نويں پارلیمنٹ دا اجلاس ہويا۔ قدامت پسند کمیونسٹاں دے گروپ نے 239 نشستاں رکھی سن۔ ڈیموکریٹک بلاک ، جو نیشنل کونسل وچ شامل ہوچکيا اے ، دے پاس 125 نائبین سن ۔ 4 جون ، 1990 نوں ، دو امیدوار پارلیمنٹ دی کرسی دی طویل دوڑ وچ شامل رہے۔ یوکرائن (سی پی یو) دی کمیونسٹ پارٹی دے رہنما ، ولڈیمیر ایوشوکو ، 60 فیصد ووٹ دے نال منتخب ہوئے سن کیونجے حزب اختلاف دے 100 نائب نمائندےآں نے انتخابات دا بائیکٹ کيتا سی۔ جون 5-6، 1990 پر، میٹروپولیٹن Mstyslav امریکا وچ قائم کيتی یوکرائن آرتھوڈاکس چرچ دے وائس چانسلر منتخب کر ليا گیا یوکرائن Autocephalous آرتھوڈوکس چرچ اے کہ چرچ دے پہلے Synod دے دوران (UAOC). یو اے او سی نے روسی آرتھوڈوکس چرچ دے ماسکو پیٹریاچریٹ توں اپنی مکمل آزادی دا اعلان کيتا ، جس نے مارچ وچ میٹروپولیٹن فیلیریٹ دی سربراہی وچ یوکرین آرتھوڈوکس چرچ نوں خود مختاری دے دتی سی۔
22 جون ، 1990 نوں ، پارلیمنٹ وچ اپنی نويں پوزیشن دے پیش نظر ، ولڈیمیر ایوشوکو نے یوکرائن دی کمیونسٹ پارٹی دے رہنما دے لئی اپنی امیدواریت واپس لے لئی۔ اسٹینیسلاو ہورینکو سی پی یو دا پہلا سکریٹری منتخب ہويا۔ 11 جولائی نوں ، سوویت یونین دی کمیونسٹ پارٹی دا نائب جنرل سکریٹری منتخب ہونے دے بعد ، ایوشوکو نے یوکرائن دی پارلیمنٹ دے چیئرمین دے عہدے توں استعفیٰ دے دتا۔ پارلیمنٹ نے اک ہفتہ بعد ، 18 جولائی نوں استعفیٰ منظور کرلیا۔ 16 جولائی نوں پارلیمنٹ نے بھاری اکثریت توں یوکرائن دی ریاستی خودمختاری توں متعلق اعلامیے دی منظوری دے دی۔ عوام دے نمائندےآں نے 16 جولائی نوں یوکرائن دی قومی تعطیل دے اعلان دے لئی 339 توں 5 ووٹ ڈالے۔
23 جولائی 1990 نوں ایوشوکو دی جگہ پارلیمنٹ دے چیئرمین دے عہدے اُتے لیونڈ کروچوک منتخب ہوئے سن ۔ 30 جولائی نوں پارلیمنٹ نے فوجی خدمت توں متعلق اک قرارداد منظور دی جس دے تحت "قومی تنازعہ دے علاقےآں جداں آرمینیا تے آذربائیجان" وچ یوکرائنی فوجیاں نوں یوکرائن دی سرزمین واپس جانے دا حکم دتا گیا۔ اگست نوں 1 ، پارلیمنٹ نے چرنوبل نیوکلیئر پاور پلانٹ نوں بند کرنے دے لئی بھاری اکثریت توں ووٹ دتا۔ 3 اگست نوں اس نے یوکرین جمہوریہ دی معاشی خودمختاری توں متعلق اک قانون اپنایا۔ 19 اگست نوں سینٹ جارج کیتھیڈرل وچ 44 سالاں وچ پہلا یوکرین کیتھولک لیگی منایا گیا۔ ستمبر –-– نوں ، کیف وچ 1932–1933 دے عظیم قحط اُتے بین الاقوامی سمپوزیم دا انعقاد کيتا گیا۔ 8 ستمبر نوں ، 1933 دے بعد پہلی "یوتھ فار کرائسٹ" ریلی دا انعقاد لیوف وچ ہويا ، جس وچ 40،000 شرکاء شریک سن ۔ ستمبر 28-30 وچ ، یوکرائن دی گرین پارٹی نے اس دی بانی کانگریس دا انعقاد کيتا۔ 30 ستمبر نوں ، نیڑے 100،000 افراد نے گورباچوف دی تجویز کردہ نويں یونین معاہدے دے خلاف کییف وچ احتجاج کيتا۔
یکم اکتوبر 1990 نوں پارلیمنٹ نے وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں دے دوران کانوچوک تے سابق وزیر اعظم توں بچنے والے وزیر اعظم ویتالی مسول دے استعفے طلب کیتے سن ۔ طلباء نے اکتوبر ریولیوشن اسکوائر اُتے اک خیمہ شہر کھڑا کيتا ، جتھے انہاں نے احتجاج جاری رکھیا۔
17 اکتوبر نوں مسول نے استعفیٰ دے دتا ، تے 20 اکتوبر نوں پیٹریاارک مستیسلاو <span typeof="mw:Entity" id="mwA88"> </span> وچ کیف تے تمام یوکرین سینٹ سوفیا دے گرجا گھر پہنچے ، اپنے وطن توں 46 سالہ جلاوطنی ختم کردے ہوئے۔ 23 اکتوبر 1990 نوں پارلیمنٹ نے آرٹیکل نوں حذف کرنے دے حق وچ ووٹ دتا یوکرائنی آئین دا 6 ، جس نے کمیونسٹ پارٹی دے "اہم کردار" دا حوالہ دتا۔
25-28 اکتوبر ، 1990 نوں ، رخ نے اپنی دوسری کانگریس دا انعقاد کيتا تے اعلان کيتا کہ اس دا بنیادی مقصد "یوکرائن دے لئی آزاد ریاست دا تجدید" سی۔ 28 اکتوبر نوں یو اے او سی دے وفادار ، جنہاں دی تائید یوکرین کیتھولک نے دی ، نے سینٹ سوفیا دے کیتیڈرل دے نیڑے مظاہرین دے طور اُتے نو منتخب روسی آرتھوڈوکس چرچ دے سرپرست ایلکسی تے میٹروپولیٹن فیلیریٹ نے مزار اُتے جشن منایا۔ یکم نومبر نوں ، یوکرائنی یونانی کیتھولک چرچ تے یوکرائن آٹوسیفلاسس آرتھوڈوکس چرچ دے رہنماواں نے بالترتیب میٹرو پولیٹن ولڈیمیئر اسٹرنیوک تے پیٹریاارک اسٹسٹلاو دی مغربی یوکرائن قومی جمہوریہ دے 1918 دے اعلان دی سالگرہ دی تقریبات دے دوران لیوف وچ ملاقات کيتی۔
18 نومبر ، 1990 نوں ، یوکرائن دے آٹوسیفلاسس آرتھوڈوکس چرچ نے مستیسلاف نوں سینٹ سوفیا دے کیتیڈرل وچ تقاریب دے دوران کیف تے تمام یوکرائن دا سرپرست مقرر کيتا۔ اس دے علاوہ 18 نومبر نوں کینیڈا نے اعلان کيتا کہ کییف دے لئی اس دے قونصل جنرل یوکرائنی - کینیڈا دے نیسٹر گیئوسکی ہون گے۔ 19 نومبر نوں ، ریاستہائے مت .دہ نے اعلان کيتا کہ کییف دے لئی اس دے قونصل یوکرائنی نژاد امریکی جان اسٹیپنکوپ ہون گے۔ 19 نومبر نوں ، یوکرین تے روسی پارلیمنٹس دے صدران ، بالترتیب کرچوچک تے ییلتسن نے 10 سالہ دوطرفہ معاہدہ اُتے دستخط کیتے۔ دسمبر 1990 دے اوائل وچ یوکرین دی پارٹی آف ڈیموکریٹک دی بنیاد رکھی گئی سی۔ 15 دسمبر نوں ، یوکرین دی ڈیموکریٹک پارٹی دی بنیاد رکھی گئی۔ [۵۶]
وسطی ایشیائی جمہوریائاں
[سودھو]فروری 12-14، 1990 نوں حکومت مخالف فسادات جگہ لے لی تاجکستان دے راجگڑھ دوشنبہ ، ايسے کشیدگی قوم پرست درمیان گلاب تاجکاں تے نسلی آرمینیائی بعد، پناہ گزیناں سمگیت پوگروم 1988 وچ آذربائیجان وچ تے اینٹی آرمینیائی فسادات. قوم پرست راستوخیز تحریک دے زیر اہتمام مظاہرے پرتشدد ہوگئے۔ بنیادی معاشی تے سیاسی اصلاحات دا مطالبہ مظاہرین نے کيتا ، جنہاں نے سرکاری عمارتاں نوں نذر آتش کيتا۔ دکاناں تے دوسرے کاروبار اُتے حملہ تے پرت مار کيتی گئی۔ انہاں فسادات دے دوران 26 افراد ہلاک تے 565 زخمی ہوئے سن ۔
جون 1990 وچ ، شہر اوش تے اس دے ماحول وچ سابقہ اجتماعی فارم دی اراضی اُتے نسلی کرغیز قوم پرست گروہ اوش آئماگی تے ازبک قوم پرست گروہ ایڈولٹ دے درمیان خونی نسلی جھڑپاں دا سامنا کرنا پيا۔ تقریبا ، 1200 ہلاکتاں ہوئیاں ، جنہاں وچ 300 توں زیادہ ہلاک تے 462 شدید زخمی نيں۔ شہر تے اس دے آس پاس زمینی وسائل دی تقسیم اُتے ہنگامے پھوٹ پئے۔
1991
[سودھو]ماسکو دا بحران
[سودھو]14 جنوری 1991 نوں ، نیکولائی ریژکوف نے سوویت یونین دے وزیر برائے کونسل ، یا وزیر اعظم دے عہدے توں استعفیٰ دے دتا ، تے اس دے بعد ویلینٹن پاولوف نے سوویت یونین دے وزیر اعظم دے نويں قائم ہونے والے عہدے اُتے انہاں دا عہدہ سنبھالیا۔
17 مارچ 1991 نوں یونین وسیع ریفرنڈم وچ 76.4 فیصد ووٹرز نے اصلاح یافتہ سوویت یونین دے برقرار رہنے دی حمایت کيتی۔ بالٹک ریاستاں، آرمینیا ، جارجیا ، تے مالدووا دے نال نال ریفرنڈم دا بائیکٹ چیچنو-انگوستیا (اک خود مختار جمہوریہ روس دے اندر آزادی دے لئی اک مضبوط خواہش سی کہ، تے ہن تک اشکیریا دے طور اُتے خود دا حوالہ).[۵۸] ہور نو جمہوریہ وچوں ہر اک وچ ، رائے دہندگان دی اکثریت نے اک اصلاح یافتہ سوویت یونین نوں برقرار رکھنے دی حمایت کيتی۔
روس دے صدر بورس یلسن
[سودھو]12 جون 1991 نوں ، جمہوری انتخابات وچ بورس یلٹسن نے 57 فیصد مقبول ووٹ حاصل کيتا ، جس نے گورباچوف دے ترجیحی امیدوار ، نیکولائی رائزوکوف نوں شکست دتی ، جس نے 16 فیصد ووٹ حاصل کیتے سن ۔ یلسن دے صدر منتخب ہونے دے بعد ، روس نے خود نوں آزاد قرار دے دتا۔ [۵۹] اپنی انتخابی مہم وچ ، یلسن نے "مرکز دی آمریت" اُتے تنقید دی ، لیکن حالے تک ایہ تجویز نئيں کيتا کہ اوہ مارکیٹ دی معیشت متعارف کروائے گا۔
بالٹک جمہوریائاں
[سودھو]13 جنوری 1991 نوں سوویت فوجاں نے دے جی بی اسپیٹنز الفا گروپ دے نال مل کے لیتھوانیا وچ ولنیوس ٹی وی ٹاور اُتے تحریک آزادی نوں دبانے دے لئی حملہ کيتا ۔ چودہ غیر مسلح شہری ہلاک تے سیکڑاں ہور زخمی ہوئے۔ 31 جولائی 1991 دی رات ، بالٹیکس وچ سوویت فوجی ہیڈ کوارٹر ریگا نال تعلق رکھنے والے روسی اومون نے مدیننکائی وچ لتھوانیائی سرحدی چوکی اُتے حملہ کيتا تے ست لتھوانیائی فوجیاں نوں ہلاک کردتا۔ اس واقعہ نے سوویت یونین دی پوزیشن نوں بین الاقوامی تے مقامی سطح اُتے ہور کمزور کردتا ، تے لتھوانیائی مزاحمت نوں سخت کردتا۔
لیتھوانیا وچ ہونے والے خونی حملےآں نے لیٹویا نوں دفاعی راہ وچ حائل رکاوٹاں منظم کرنے اُتے مجبور کيتا (واقعات اج وی " بیریکیڈز " دے ناں توں مشہور نيں) ریگا وچ اسٹریٹجک اہم عمارتاں تے پلاں تک رسائی نوں روکنے دے لئی۔ اگلے دناں وچ سوویت حملےآں دے نتیجے وچ چھ اموات تے متعدد زخمی ہوئے۔ اک شخص انہاں دے زخماں دے بعد دم توڑ گیا۔
جب 20 اگست 1991 دے رات دے وقت گیارہ بج کر تیس منٹ اُتے ایسٹونیا نے بغاوت دے دوران (تھلے ملاحظہ کرن) سرکاری طور اُتے اپنی آزادی بحال کيتی سی ، تالین دے وقت گیارہ بجے ، اسٹونین دے متعدد رضاکاراں نے مواصلات نوں ختم کرنے دی تیاری دے لئی تالین ٹی وی ٹاور دا گھیراؤ کيتا سی۔ چینلز دے بعد جدوں سوویت فوجیاں نے اس اُتے قبضہ کرلیا تے سوویت فوجاں نے دھمکی دینے توں انکار کردتا۔ جدوں ایڈگر ساویسار نے دس منٹ تک سوویت فوجاں دا مقابلہ کيتا ، اوہ آخر کار ایسٹونین دے خلاف ناکام مزاحمت دے بعد ٹی وی ٹاور توں پِچھے ہٹ گئے۔
اگست بغاوت
[سودھو]ودھدی ہوئی علیحدگی پسندی دا سامنا کردے ہوئے گورباچوف نے سوویت یونین نوں اک کم مرکزی ریاست وچ تشکیل دینے دی کوشش کيتی۔ 20 اگست 1991 نوں ، روسی ایس ایف ایس آر نے اک نويں یونین معاہدے اُتے دستخط کرنے والے سن جو سوویت یونین نوں اک آزاد صدر ، خارجہ پالیسی تے فوج دے نال آزاد جمہوریہ دی فیڈریشن وچ تبدیل کر دیندا سی ۔ اس دی وسطی ایشیائی جمہوریہ ریاستاں دی بھر پور حمایت کيتی گئی ، جسنوں خوشحال ہونے دے لئی مشترکہ منڈی دے معاشی فائدے دی ضرورت سی۔ اُتے ، اس دا مطلب معاشی تے معاشرتی زندگی اُتے کچھ حد تک کمیونسٹ پارٹی دے قابو وچ ہونا سی۔
ہور بنیاد پرست اصلاح پسنداں نوں تیزی توں اس گل اُتے قائل کيتا گیا سی کہ مارکیٹ دی معیشت وچ تیزی توں منتقلی دی ضرورت اے ، حتی کہ حتمی نتائج دا مطلب سوویت یونین دا کئی آزاد ریاستاں وچ منتشر ہونا سی۔ آزادی نے روسی فیڈریشن دے صدر دی حیثیت توں یلسن دی خواہشات دے نال نال علاقائی تے مقامی حکام دی ماسکو دے وسیع پیمانے اُتے کنٹرول توں نجات پانے دی خواہشات توں وی اتفاق کيتا۔ اس معاہدے دے بارے وچ اصلاح پسنداں دے دوٹوک ردعمل دے برعکس ، سی پی ایس یو تے فوج دے اندر ہن وی مضبوط سوویت ریاست تے اس دے مرکزی اقتدار دے ڈھانچے نوں کمزور کرنے دے مخالف ، قدامت پسند ، "محب وطن" ، تے سوویت یونین دے روسی قوم پرست۔
19 اگست 1991 نوں گورباچوف دے نائب صدر ، جنڈی یناییف ، وزیر اعظم ویلنٹین پاولوف ، وزیر دفاع دمتری یازوف ، دے جی بی دے سربراہ ولادی میر کریوچکوف تے ہور اعلیٰ عہدیداراں نے ریاستی ایمرجنسی اُتے "جنرل کمیٹی تشکیل دے کے یونین معاہدے اُتے دستخط ہونے توں روکنے دے لئی کم کيتا۔ "، گورباچوف ڈال - جس وچ چھیويں اُتے فوروس ، کریمیا اس دی آیتاں اتار گھر دی گرفتاری تے کٹ دے تحت - بغاوت دے رہنماواں نے اک ہنگامی فرمان جاری کيتا جس وچ سیاسی سرگرمی معطل تے بیشتر اخبارات اُتے پابندی عائد اے۔
بغاوت دے منتظمین نوں عوامی حمایت دی توقع سی لیکن انھاں نے پایا کہ وڈے شہراں تے جمہوریہ ملکاں وچ عوامی رائے عام طور اُتے انہاں دے خلاف اے ، خاص طور اُتے ماسنوں ميں عوامی مظاہرےآں دے ذریعہ اوہ ظاہر ہُندا اے۔ روسی ایس ایف ایس آر دے صدر یلسن نے اس بغاوت دی مذمت کيتی تے عوامی حمایت حاصل کيتی۔
اس وقت روسی خودمختاری دی علامتی نشست ، وائٹ ہاؤس (روسی فیڈریشن دی پارلیمنٹ تے یلسن دے دفتر) دے دفاع دے لئی ہزاراں مسکوائٹ نکل آئے سن ۔ منتظمین نے کوشش کيتی لیکن بالآخر یلسن نوں گرفتار کرنے وچ ناکام رہیا ، جس نے ٹینک دے اُتے توں تقریر کرکے بغاوت دی مخالفت کيتی۔ بغاوت دے رہنماواں دے ذریعہ روانہ کيتی گئی خصوصی دستےآں نے وائٹ ہاؤس دے نیڑے پوزیشناں سنبھال لاں ، لیکن ممبران نے بیریکیڈ عمارت اُتے حملہ کرنے توں انکار کردتا۔ بغاوت دے رہنماواں نے غیر ملکی خبراں دی نشریات نوں جام کرنے اُتے وی کوتاہی دی ، تاں بہت سارے مسکوائٹ نے اسنوں براہ راست CNN اُتے آندے دیکھیا۔ ایتھے تک کہ وکھ تھلگ گورباچوف اک چھوٹے توں ٹرانجسٹر ریڈیو اُتے بی بی سی ورلڈ سروس دے ذریعہ پیشرفت توں پیش پیش رہندے سن ۔ [۶۰]
تین دن دے بعد ، 21 اگست 1991 نوں ، بغاوت دا خاتمہ ہويا۔ منتظمین نوں حراست وچ لیا گیا تے گورباچوف نوں صدر دی حیثیت توں بحال کردتا گیا ، اگرچہ اس دی طاقت بوہت گھٹ ہوگئی۔
سقوط: اگست – دسمبر 1991
[سودھو]24 اگست 1991 نوں گورباچوف نے سی پی ایس یو دی سنٹرل کمیٹی نوں تحلیل کردتا ، پارٹی دے جنرل سکریٹری دے عہدے توں استعفیٰ دے دتا ، تے پارٹی دے تمام اکائیاں نوں حکومت وچ تحلیل کردتا۔ ايسے دن ، یوکرین دی آزادی دا اعلامیہ یوکرین دی سپریم کونسل نے نافذ کيتا سی ، جس نے مجموعی طور اُتے سوویت یونین دے خاتمے دے آغاز دا اشارہ کيتا سی۔ پنج دن بعد ، سوویت سوویت یونین وچ کمیونسٹ حکمرانی نوں مؤثر طریقے توں ختم کرنے تے ملک وچ واحد متحد قوت نوں ختم کرنے دے بعد ، سوویت علاقہ اُتے سی پی ایس یو دی تمام سرگرمیاں غیر معینہ مدت دے لئی معطل کردتی گئياں۔ گورباچوف نے September ستمبر نوں سوویت یونین دی اک ریاستی کونسل قائم کيتی سی ، جس دی مدد توں اوہ تے باقی جمہوریہ دے اعلیٰ عہدیداراں نوں اک اجتماعی قیادت وچ لاسکن ، جو سوویت یونین دا اک وزیر اعظم مقرر کرنے دے قابل ہوئے۔ اس نے کدی وی مناسب طریقے توں کم نئيں کيتا ، اگرچہ ایوان سلیف ڈی فیکٹو نے سوویت معیشت دی آپریشنل مینجمنٹ تے انٹراسٹیٹ اکنامک کمیٹی دی کمیٹی دے ذریعہ ایہ عہدہ سنبھالیا تے حکومت تشکیل دینے دی کوشش کيتی۔ اگرچہ تیزی توں سکڑدی ہوئی طاقتاں دے نال۔
سوویت یونین 1991 دی آخری سہ ماہی وچ ڈرامائی رفتار توں گر گیا۔ اگست تے دسمبر دے درمیان ، 10 جمہوریہاں نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا ، زیادہ تر دوسرے بغاوت دے خوف تاں۔ جداں کہ پہلے دسیا گیا اے ، یونین دے نال تعلقات توڑنے والی جمہوریہ وچ اولین یوکرین سی۔ ستمبر دے آخر تک ، گورباچوف نوں ہن ماسکو توں باہر واقعات اُتے اثر انداز ہونے دا اختیار حاصل نئيں سی۔ ایتھے تک کہ ، اسنوں یلسن نے چیلنج کيتا ، جنہاں نے کریملن سمیت سوویت حکومت دے باقی حصے اُتے قبضہ کرنا شروع کردتا سی۔
ستمبر 17 ، 1991 نوں ، جنرل اسمبلی دی قرارداد نمبر 46/4 ، 46/5 ، تے 46/6 نے ایسٹونیا ، لیٹویا تے لتھوانیا نوں اقوام متحدہ وچ داخل کيتا گیا، سلامتی کونسل دی قرارداد نمبر 709 ، 710 ، تے 711 دے مطابق 12 ستمبر نوں منظور ہويا۔ ووٹ دے بغیر [۶۱][۶۲]
7 نومبر 1991 تک ، زیادہ تر اخباراں نے اس ملک نوں 'سابقہ سوویت یونین' دے ناں توں موسوم کيتا۔
سوویت یونین دے خاتمے دا آخری مرحلہ یکم دسمبر 1991 نوں یوکرین دے مقبول ریفرنڈم توں شروع ہويا ، جس وچ 90 فیصد رائے دہندگان نے آزادی دا انتخاب کيتا۔ یوکرین دے علیحدگی ، جو معاشی تے سیاسی اقتدار وچ روس دے بعد لمبی لمبی نمبر سی ، نے گورباچوف دے کسی وی حقیقت پسندانہ امکان نوں ختم کردتا سی جس نے سوویت یونین نوں اک محدود پیمانے اُتے وی نال رکھیا ہويا سی۔ روس ، یوکرین ، تے بیلاروس (سابقہ بایلوروسیا) تن سلاوک جمہوریہ دے رہنماواں نے یونین دے ممکنہ متبادل اُتے تبادلہ خیال کرنے اُتے اتفاق کيتا۔
8 دسمبر نوں ، روس ، یوکرین ، تے بیلاروس دے رہنماواں نے مغربی بیلاروس دے بیلویژسکيتا پشچا وچ خفیہ طور اُتے ملاقات کيتی ، تے بیلویزا معاہداں اُتے دستخط کیتے ، جس وچ اعلان کيتا گیا کہ سوویت یونین دا وجود ختم ہوئے گیا اے تے دولت مشترکہ دے آزاد ریاست (سی آئی ایس) دے قیام دا اعلان کيتا گیا اے۔ اس دی جگہ لینے دے لئی اک ڈھیلی ایسوسی ایشن دے طور پر. انہاں نے ہور جمہوریہ نوں وی سی آئی ایس وچ شامل ہونے دی دعوت دتی۔ گورباچوف نے اسنوں غیر آئینی بغاوت قرار دتا۔ اُتے ، اس وقت تک اس وچ کوئی معقول شک باقی نئيں رہیا سی کہ ، جداں معاہداں دی پیش کش نے کہیا اے ، "یو ایس ایس آر ، بین الاقوامی قانون تے اک جغرافیائی سیاسی حقیقت دے موضوع دے طور اُتے ، اپنے وجود نوں ختم کر رہیا اے۔"
12 دسمبر نوں ، روسی ایس ایف ایس آر دے سپریم سوویت نے باقاعدہ طور اُتے بیلزوہ معاہداں دی توثیق دی تے 1922 دے یونین معاہدے توں دستبردار ہوگئے۔ اس نے سوویت سوویت روس توں روسی نمائندےآں نوں وی واپس بلا لیا۔ اس کارروائی کيتی قانونی حیثیت سوالیہ نشان سی ، کیوں کہ سوویت قانون نے اک جمہوریہ نوں یک طرفہ طور اُتے اپنے نائباں نوں واپس نئيں بلانے دی اجازت نئيں دتی سی۔ [۶۳] اُتے ، روس یا کریملن دونے وچوں کسی نے وی اعتراض نئيں کيتا۔ مؤخر الذکر کے کسی وی اعتراض دا شاید کوئی اثر نہ ہُندا ، کیوں کہ سوویت حکومت نے دسمبر توں بہت پہلے ہی مؤثر طریقے توں نامحرم قرار دے دتا سی۔ سطح اُتے ، ایہ ظاہر ہويا کہ سب توں وڈی جمہوریہ باضابطہ طور اُتے وکھ ہوگئی اے۔ اُتے ، ایہ معاملہ نئيں اے۔ روس نے بظاہر ایہ خطوط اختیار کرلیا کہ کسی ایداں دے ملک توں وکھ ہوجانا ممکن نئيں سی جو ہن موجود نئيں سی۔ اس دن دے آخر وچ ، گورباچوف نے پہلی بار اشارہ کيتا کہ اوہ سبکدوش ہونے اُتے غور کررہے نيں۔ [۶۴]
17 دسمبر 1991 نوں 28 یورپی ملکاں ، یورپی معاشی برادری تے چار غیر یوروپی ملکاں دے نال ، تن بالٹک ریپبلک تے بارہ وچوں نو سوویت جمہوریہ نے خود مختار ریاستاں دی حیثیت سے ہیگ وچ یورپی توانائی چارٹر اُتے دستخط کیتے۔ [۶۵]
یہ شکوک و شبہات باقی رہے کہ آیا بیلویزا معاہداں نے سوویت یونین نوں قانونی طور اُتے تحلیل کردتا اے ، کیونجے انہاں اُتے صرف تن جمہوریہ دے دستخط سن ۔ اُتے ، 21 دسمبر 1991 نوں ، باقی 12 جمہوریہ جمہوریہ وچوں 11 دے نمائندےآں نے - جارجیاناں چھڈ کے ، الما عطا پروٹوکول اُتے دستخط کیتے ، جس نے یونین دے تحلیل ہونے دی تصدیق دی تے باضابطہ طور اُتے سی آئی ایس دا قیام عمل وچ لیایا۔ انہاں نے گورباچوف دا استعفیٰ وی "قبول کر ليا"۔ اگرچہ گورباچوف نے حالے تک اس منظر نوں چھڈنے دے لئی کوئی باقاعدہ منصوبہ بندی نئيں کيتا سی ، لیکن اس نے سی بی ایس نیوز نوں دسیا کہ جداں ہی انہاں نے دیکھیا کہ سی آئی ایس واقعی حقیقت اے اوہ مستعفی ہوجائے گا۔ [۶۶]
25 دسمبر 1991 دی شام نوں قومی سطح اُتے ٹیلی ویژن دی تقریر وچ گورباچوف نے سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دے یونین دے صدر دے عہدے اُتے اپنی سرگرمیاں بند کردتیاں " انہاں نے دفتر نوں معدوم ہونے دا اعلان کردتا ، تے اس دی ساری طاقتاں (جداں جوہری ہتھیاراں اُتے قابو پانے) نوں یلسن دے حوالے کردتا گیا سی۔ اک ہفتہ پہلے ، گورباچوف نے یلسن نال ملاقات کيتی سی تے اس نے سوویت یونین دی تحلیل دی غلطی نوں قبول کرلیا تھا ۔ ايسے دن ، روسی ایس ایف ایس آر دے سپریم سوویت نے روس دے قانونی ناں نوں "روسی سوویت فیڈریٹو سوشلسٹ ریپبلک" توں "روسی فیڈریشن" وچ تبدیل کرنے دے لئی اک قانون اپنایا ، جس توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ ہن ایہ اک خودمختار ریاست اے۔
25 دسمبر دی رات 7:32 بجے شام ماسکو دا وقت ، گورباچوف نے کریملن چھڈنے دے بعد ، سوویت پرچم نوں تھلے کردتا گیا سی تے آخری بار سوویت یونین دا ریاستی ترانہ کھیلا گیا سی ، تے اس دی جگہ روسی ترنگا 11:40 اُتے اٹھایا گیا سی شام ، سوویت یونین دے خاتمے دی علامت طور پر۔ اپنے وکھ وکھ لفظاں وچ ، اس نے گھریلو اصلاحات تے دنت دے بارے وچ اپنے ریکارڈ دا دفاع کيتا ، لیکن اس نے اعتراف کيتا ، "نیا نظام کم کرنے دے لئی وقت آنے توں پہلے ہی اس دا نظام ختم ہوگیا۔" [۶۷] ايسے دن ، ریاستہائے متحدہ دے صدر جارج ایچ ڈبلیو بش نے اک مختصر ٹیلیویژن تقریر دی جس وچ باضابطہ طور اُتے 11 باقی جمہوریہ دی آزادی نوں تسلیم کيتا گیا۔
26 دسمبر نوں ، جمہوریاواں دی کونسل ، جو یونین دے اعلیٰ سوویت دے ایوان بالا اے ، نے خود تے سوویت یونین نوں ہی ووٹ دتا [۶۸] (زیريں چیمبر ، یونین دی کونسل ، دسمبر توں ہی کم کرنے توں قاصر سی 12 ، جدوں روسی نائبین دی یاد نوں کورم دے بغیر چھڈ دتا)۔ اگلے ہی دن یلسن گورباچوف دے سابق دفتر وچ چلے گئے ، حالانکہ روسی حکام نے اس سوٹ نوں دو دن پہلے ہی سنبھال لیا سی۔ 1991 دے آخر تک ، روس دے قبضے وچ نہ آنے والے سوویت ادارےآں دے کچھ باقی کم ختم ہوگئے ، تے انفرادی جمہوریہ نے مرکزی حکومت دا کردار سنبھال لیا۔
الما عطا پروٹوکول نے اقوام متحدہ دی رکنیت سمیت ہور امور اُتے وی توجہ دتی۔ قابل ذکر گل ایہ اے کہ روس نوں سلامتی کونسل وچ مستقل نشست سمیت سوویت یونین دی اقوام متحدہ دی رکنیت سنبھالنے دا اختیار سی۔ اقوام متحدہ وچ سوویت سفیر نے 24 دسمبر 1991 نوں اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل نوں روسی صدر یلسن دے دستخط کردہ خط دے بارے وچ دسیا کہ الما عطا پروٹوکول دی بدولت روس یو ایس ایس آر دا جانشین ریاست سی۔ اقوام متحدہ دے ہور ممبر ملکاں دے وچکار گردش کرنے دے بعد ، جس اُتے کوئی اعتراض نئيں اٹھایا گیا ، اس بیان نوں سال دے آخری دن ، 31 دسمبر 1991 نوں قبول کرنے دا اعلان کيتا گیا سی۔
نتائج تے اثر
[سودھو]کھیل
[سودھو]سوویت یونین دے ٹُٹ جانے توں کھیلاں دی دنیا وچ وڈے پیمانے اُتے اثر پيا۔ اس دے تحلیل توں پہلے ، فٹ بال ٹیم صرف یورو 1992 دے لئی کوالیفائی کرچکيتی سی ، لیکن انہاں دی جگہ اس دی بجائے سی آئی ایس دی قومی فٹ بال ٹیم نے لے لیا۔ ٹورنامنٹ دے بعد سابق سوویت ریاستاں فیفا نوں سوویت ٹیم دے ریکارڈ آونٹن دے نال، علیحدہ خود مختار قوماں دے مقابلہ روس .[۶۹]
البرٹ وِل وچ 1992 دے سرمائی اولمپکس تے بارسلونا وچ سمر اولمپکس دے آغاز توں پہلے ، یو ایس ایس آر دی اولمپک کمیٹی باضابطہ طور اُتے 12 مارچ 1992 تک موجود سی ، جدوں ایہ ٹُٹ گئی لیکن روسی اولمپک کمیٹی نے اسنوں کامیاب کردتا۔ اُتے ، 15 سابقہ سوویت جمہوریہ وچوں 12 نے متحدہ ٹیم دے نال مل کے مقابلہ کيتا تے بارسلونا وچ اولمپک پرچم دے تھلے مارچ کيتا ، جتھے میڈل دی درجہ بندی وچ اوہ پہلے نمبر اُتے رہیا۔ وکھ وکھ ، لتھوانیا ، لٹویا ، تے ایسٹونیا نے وی 1992 دے کھیلاں وچ آزاد ملکاں دی حیثیت توں حصہ لیا۔ یونیفائیڈ ٹیم نے سال دے اوائل وچ البرٹ وِل وچ وی حصہ لیا سی (جس دی نمائندگی بارہ سابقہ جمہوریہ وچوں چھ نے کيتی سی) ، تے انہاں کھیلاں وچ میڈل دی درجہ بندی وچ دوسرے نمبر اُتے رہیا۔ اس دے بعد ، غیر بالٹک دے سابقہ جمہوریہ دے انفرادی IOCs دا قیام عمل وچ آیا۔ کچھ این او سیز نے لیلیہامر وچ 1994 دے سرمائی اولمپک کھیلاں وچ اپنی پہلی شروعات دی ، جدوں کہ دوسرےآں نے 1996 وچ اٹلانٹا وچ ہونے والے سمر اولمپک کھیلاں وچ اس دا آغاز کيتا ۔
بارسلونا وچ 1992 دے سمر اولمپکس وچ متحدہ ٹیم دے ممبران وچ آرمینیا ، آذربائیجان ، بیلاروس ، جارجیا ، قازقستان ، کرغزستان ، مالڈووا ، روس ، تاجکستان ، ترکمنستان ، یوکرین ، تے ازبیکستان شامل سن ۔ انہاں سمر گیمز وچ ، متحدہ دی ٹیم نے 45 طلائی تمغے ، 38 چاندی دے تمغے ، تے 29 کانسی دے 29 تمغے حاصل کرکے امریکا نوں چار تمغے توں شکست دتی ، تے جرمنی نوں 30 تمغاں توں تیسرا مقام ملا۔ ٹیم دی عمدہ کامیابی دے علاوہ ، متحد ٹیم نے وی وڈی ذاتی کامیابی دیکھی۔ بیلاروس دی ویٹی شیربو جمناسٹک وچ ٹیم دے لئی چھ طلائی تمغے حاصل کرنے وچ کامیاب رہی ، جدوں کہ اوہ سمر گیمز دا سب توں سجا ہويا کھلاڑی وی بن گیا۔ [۷۰] ٹیم دے لئی جمناسٹکس ، ایتھلیٹکس ، ریسلنگ تے تیراکی سب توں مضبوط کھیل سی کیونجے چاراں نے مشترکہ طور اُتے 28 طلائی تمغے تے 64 تمغے حاصل کیتے۔
البرٹ وِل وچ 1992 دے سرمائی اولمپکس وچ اس توں پہلے صرف چھ ٹیماں نے حصہ لیا سی۔ ایہ ملکاں آرمینیا ، بیلاروس ، قازقستان ، روس ، یوکرین ، تے ازبیکستان سن ۔ یونائیفائیڈ ٹیم جرمنی توں تن تمغاں توں ہار کر دوسرے نمبر اُتے رہی۔ اُتے ، موسم گرما دے کھیلاں دی طرح ، متحدہ دی ٹیم دے پاس سرمائی کھیلاں وچ سب توں زیادہ سجاوٹ دا تمغہ جِتیا سی تے نال ہی روس دے لیوبوف یگوروفا وی شامل سن ، جو پنج کل تمغے دے نال فگر اسکیٹر سن ۔ [۷۱]
ٹیلی مواصلات
[سودھو]روس تے قازقستان دے ذریعہ سوویت یونین دے کالنگ کوڈ +7 دا استعمال جاری اے۔ 1993 تے 1997 دے درمیان ، بہت سارے نويں آزاد جمہوریہاں نے بیلاروس ( +375 ) تے یوکرین ( +380 ) جداں اپنے نمبر منصوبےآں اُتے عمل درآمد کيتا۔ حوالےدی لوڑ؟ انٹرنیٹ ڈومین .su نويں بنائے گئے ملکاں دے انٹرنیٹ ڈومینز دے نال نال استعمال وچ اے۔
بحال شدہ تے نويں آزاد ریاستاں دے اعلانات دی تریخ
[سودھو]محدود تسلیم کيتی گئی ریاستاں ترچھے وچ دکھادی جا رہیاں نيں۔
بغاوت توں پہلے
[سودھو]- لتھوانیا ۔ 11 مارچ 1990
- ایسٹونیا (عبوری) – 30 مارچ 1990
- لٹویا (عبوری) – 4 مئی 1990
- آرمینیا (عبوری) – 23 اگست 1990
- کاریلیا ۔ 27 اکتوبر 1990
- تاتارستان ۔30 اگست 1990
- جارجیا ۔9 اپریل 1991
بغاوت دے دوران
[سودھو]بغاوت دے بعد
[سودھو]- یوکرائن – 24 اگست 1991
- بیلاروس / بیلیروسیا ۔ 25 اگست 1991
- مالڈووا ۔27 اگست 1991
- کرغیزیہ ۔31 اگست 1991
- ازبکستان - یکم ستمبر 1991
- جمہوریہ ناگورنو - کارابخ – 2 ستمبر 1991
- تاجکستان ۔ 9 ستمبر 1991
- آرمینیا (موثر) – 21 ستمبر 1991
- آذربائیجان ۔ 18 اکتوبر 1991
- ترکمانستان – 27 اکتوبر 1991
- چیچن جمہوریہ ایچیریا ۔ 1 نومبر 1991
- جنوبی اوسیٹیا ۔ 28 نومبر 1991
- روسی ایس ایف ایس آر – 12 دسمبر 1991 ( روسی ایس ایف ایس آر دے سپریم سوویت نے بیلوازہ معاہداں دی باضابطہ طور اُتے توثیق دی ، 1922 دے یونین معاہدے توں دستبردار ہوکے روسی سوپائین نوں روس دے اعلیٰ سوویت یونین توں واپس بلا لیا )۔
- قازقستان ۔ 16 دسمبر 1991
میراث
[سودھو]آرمینیا وچ ، 12٪ جواب دہندگان نے کہیا کہ یو ایس ایس آر دے خاتمے نے چنگا کم کيتا ، جدوں کہ 66٪ نے کہیا کہ اس توں نقصان ہويا اے۔ کرغزستان وچ ، 16 فیصد جواب دہندگان دا کہنا سی کہ سوویت یونین دے خاتمے نے چنگا کم کيتا ، جدوں کہ 61 فیصد نے کہیا کہ اس توں نقصان ہويا اے۔ [۷۲] جدوں توں یو ایس ایس آر دے خاتمے دے بعد ، لیواڈا سنٹر دے ذریعہ سالانہ پولنگ توں ایہ ظاہر ہويا اے کہ روس دی 50 فیصد توں زیادہ آبادی اس دے خاتمے اُتے افسوس دا اظہار کردی اے ، اس وچ صرف اک استثناء اے جو 2012 وچ سی۔ 2018 دے لیواڈا سنٹر سروے وچ دسیا گیا کہ 66٪ روسیاں نے سوویت یونین دے خاتمے اُتے افسوس دا اظہار کيتا۔ 2014 دے سروے دے مطابق ، روس دے 57 فیصد شہریاں نے سوویت یونین دے خاتمے اُتے افسوس دا اظہار کيتا ، جدوں کہ 30 فیصد لوکاں نے کہیا کہ اوہ ایسا نئيں کردے نيں۔ عمر رسیدہ افراد چھوٹے روسیاں دی نسبت زیادہ پرانی گل کردے سن ۔ [۷۳] یوکرین وچ پنجاہ فیصد جواب دہندگان نے فروری 2005 وچ ہونے والے ايسے طرح دے سروے وچ کہیا سی کہ انہاں نوں سوویت یونین دے ٹُٹ جانے اُتے افسوس اے۔ اُتے ، ايسے طرح دے سروے وچ 2016 وچ کیہ گیا سی ، جس وچ صرف 35٪ یوکرین باشندے ہی سوویت یونین دے خاتمے اُتے افسوس دا اظہار کردے سن تے 50٪ اس اُتے افسوس نئيں کردے سن ۔ [۷۴] 25 جنوری 2016 نوں ، روس دے صدر ولادیمیر پوتن نے ولادیمیر لینن تے انہاں دے انفرادی جمہوریہ دے سوویت یونین دے ٹوٹنے دے لئی سیاسی علیحدگی دے حق دی حمایت کرنے دی حمایت کيتی۔ [۷۵]
سوویت یونین دے خاتمے دے بعد دے اقتصادی تعلقات دی خرابی وچ اک شدید اقتصادی بحران تے تباہ کن زوال دی وجہ توں معیار زندگی وچ سوویت یونین ریاستاں تے سابق مشرقی بلاک ، [۷۶] توں وی بدتر سی جس عظیم کساد بازاری .[۷۷][۷۸] غربت تے معاشی عدم مساوات وچ 1988–1989 تے 1993–1995 دے درمیان اضافہ ہويا ، جینی تناسب وچ تمام سابقہ سوشلسٹ ملکاں دے اوسطا 9 پوائنٹس کا اضافہ ہويا۔ [۷۹] 1998 وچ روس دے مالی بحران توں پہلے ہی ، روس دی جی ڈی پی 1990 دی دہائی دے اوائل وچ اس توں نصف سی۔ سرد جنگ دے خاتمے دے بعد دی دہائیاں وچ ، کمیونسٹ دے بعد دے صرف پنج یا چھ ریاستاں ہی دولت مند سرمایہ دار مغرب وچ شامل ہونے دے راستے اُتے گامزن نيں جدوں کہ بیشتر پِچھے پڑ رہیاں نيں ، کچھ اس حد تک کہ اس وچ پنجاہ سال لگاں گے جتھے تک اوہ کمیونزم دے خاتمے توں پہلے سن اوتھے پہنچاں۔ [۸۰][۸۱] ماہر معاشیات اسٹیون روزفیلڈ دے 2001 دے مطالعے وچ ، اس نے حساب دتا کہ اوتھے 3.4 موجود نيں 1990 توں 1998 تک روس وچ ملین پہلے از وقت اموات ، جس دا اوہ جزوی طور اُتے واشنگٹن اتفاق رائے دے نال سامنے آنے والی "شاک تھراپی" اُتے الزامات لگاندے نيں۔ [۸۲]
1959 دے کچن مباحثے وچ نکیندا خروش شیف نے دعوی کيتا سی کہ اس وقت دے امریکی نائب صدر رچرڈ نکسن دے پوتے پوتاں دی کمیونزم دے تحت زندگی بسر کرن گے تے نکسن نے دعویٰ کيتا سی کہ خروش شیف دے پوتے پوتے آزادی دے نال زندگی بسر کرن گے۔ 1992 دے اک انٹرویو وچ ، نکسن نے تبصرہ کيتا کہ مباحثے دے وقت ، انہاں نوں یقین سی کہ خروشچیف دا دعویٰ غلط سی ، لیکن نکسن نوں اس گل دا یقین نئيں سی کہ انہاں دا اپنا دعوی درست سی۔ نکسن نے کہیا کہ واقعات توں ثابت ہويا اے کہ اوہ واقعتا ٹھیک اے کیونجے خروش شیف دے پوتے ہن آزادی دی زندگی بسر کردے سن ، اس دا حوالہ دیندے ہوئے اس نے حالیہ سوویت یونین دے خاتمے دا اعلان کيتا سی۔ خروش شیف دا بیٹا سرگئی خروشیف قدرتی نوعیت دا امریکی شہری سی۔
اقوام متحدہ دی رکنیت
[سودھو]24 دسمبر 1991 نوں اک خط وچ ، روسی فیڈریشن دے صدر ، بورس یلتسن نے اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل نوں مطلع کيتا کہ سلامتی کونسل وچ سوویت یونین دی رکنیت تے اقوام متحدہ دے ہور تمام اعضاء دے نال روسی فیڈریشن دے ذریعہ ایہ کم جاری اے۔ دولت مشترکہ دے آزاد ریاستاں دے 11 ممبر ملکاں دی حمایت۔
پر ، بیلیورشین سوویت سوشلسٹ جمہوریہ تے یوکرین سوویت سوشلسٹ جمہوریہ پہلے ہی 24 اکتوبر 1945 نوں سوویت یونین دے نال مل کے اقوام متحدہ وچ بطور اصل ممبران وچ شامل ہوچکے سن ۔ آزادی دے اعلان دے بعد ، یوکرائن دی سوویت سوشلسٹ جمہوریہ نے اپنا ناں 24 اگست 1991 نوں یوکرائن رکھ دتا تے 19 ستمبر 1991 نوں ، بیلاروس سوویت سوشلسٹ جمہوریہ نے اقوام متحدہ نوں آگاہ کيتا کہ اس نے اپنا ناں بدل کے بیلاروس رکھیا اے ۔
سابق سوویت جمہوریہ توں قائم ہور بارہ آزاد ریاستاں نوں اقوام متحدہ وچ داخل کيتا گیا:
- 17 ستمبر 1991: ایسٹونیا ، لیٹویا ، تے لتھوانیا
- 2 مارچ 1992: آرمینیا ، آذربائیجان ، قازقستان ، کرغیزستان ، مالڈووا ، تاجکستان ، ترکمنستان تے ازبکستان
- 31 جولائی 1992: جارجیا
تریخ نگاری وچ سوویت تحلیل دی وضاحت
[سودھو]سوویت تحلیل توں متعلق ہسٹو گرافی دا تقریبا دو گروپاں وچ درجہ بندی کيتا جاسکدا اے ، یعنی جان بجھ کر اکاؤنٹ تے ڈھانچے دے حساب تاں۔
انٹرنیشلسٹ اکاؤنٹس دا دعوی اے کہ سوویت دا خاتمہ ناگزیر نئيں سی تے اس دی وجہ مخصوص افراد (عام طور اُتے گورباچوف تے یلٹسن) دی پالیسیاں تے فیصلےآں دا نتیجہ سی۔ جان بجھ کر لکھنے دی اک خصوصیت مؤرخ آرچی براؤن دی گورباچوف فیکٹر اے ، جو کہندی اے کہ گھٹ توں گھٹ 1985–1988 دے دور وچ گورباچوف سوویت سیاست دی اصل طاقت سی تے اس دے بعد وی وڈے پیمانے اُتے سیاسی اصلاحات تے پیشرفتاں دی پیش کش کيتی گئی جس دی وجہ ایہ سی کہ اس دی قیادت کيتی جائے۔ تقریبات.[۸۳] ایہ دی پالیسیاں دی خاص طور اُتے سچ سی پیریسترائیکا تے گلاسنوست ، مارکیٹ دے اقدامات تے خارجہ پالیسی دے ماہر سیاسیات طور موقف جارج بریسلوئر ، تائید کيتی گئی اے لیبل گورباچوف اک "واقعات دا آدمی." [۸۴] تھوڑا سا مختلف رگ وچ ، ڈیوڈ کوٹز تے فریڈ ویر نے ایہ دعوی کيتا اے کہ سوویت اشرافیہ قوم پرستی تے سرمایہ داری دوناں نوں فروغ دینے دے ذمہ دار سن جس توں اوہ ذاتی طور اُتے فائدہ اٹھاسکدے نيں (اس گل دا انہاں دا مابعد دے اعلیٰ معاشی تے سیاسی مراکز وچ مسلسل موجودگی توں وی ظاہر ہُندا اے۔ سوویت جمہوریہ) [۸۵]
اس دے برعکس ، ڈھانچہ سازی دے کھاندے اک زیادہ عارضی نظریہ اپناتے نيں جس وچ سوویت تحلیل گہری جڑاں والے ساختی امور دا نتیجہ سی ، جس نے "ٹائم بم" بنایا سی۔ مثال دے طور اُتے ، ایڈورڈ واکر نے استدلال کيتا اے کہ جدوں کہ اقلیتاں دی قومیتاں نوں یونین دی سطح اُتے اقتدار توں انکار کيتا گیا سی ، معاشرتی جدیدیت دی ثقافتی طور اُتے غیر مستحکم شکل دا سامنا کرنا پيا سی تے روس دی اک خاص مقدار توں مشروط سی ، اوہ بیک وقت متعدد پالیسیاں دے ذریعہ تقویت پا رہے سن ۔ سوویت حکومت (مثلا سودیشیکرن قیادت کی، مقامی زباناں دے لئی حمایت، وغیرہ) وچ وقت دے نال ہوش قوماں پیدا ہويا. ہور برآں ، سوویت یونین دے وفاقی نظام دی بنیادی جواز خرافات - ایہ اتحادی لوکاں دی اک رضاکارانہ تے باہمی اتحاد سی جس نے علیحدگی / آزادی دے کم نوں آسان بنایا۔ [۸۶] 25 جنوری 2016 نوں ، روسی صدر ولادیمیر پوتن نے اس خیال دی حمایت کردے ہوئے ، لینن دی سوویت جمہوریہ دے لئی علیحدگی دے حق دی حمایت نوں "تاخیر توں متعلق اک بم" قرار دتا۔ [۷۵]
ہور ویکھو
[سودھو]نوٹ
[سودھو]- ↑ لتھووینیا was the first Soviet republic to officially break away from the USSR and restore independence in the Act of 11 March 1990. The dissolution was finalized on 26 December 1991, when the Soviet of Nationalities of the Union's Supreme Soviet declared the USSR null.[۱]
- ↑ روسی: Распа́д Сове́тского Сою́за, tr. Raspád Sovétskovo Sojúza, also negatively connotated as روسی: Разва́л Сове́тского Сою́за, tr. Razvál Sovétskovo Sojúza, Ruining of the Soviet Union.
حوالے
[سودھو]- ↑ سانچہ:In lang Declaration № 142-Н of the Soviet of the Republics of the Supreme Soviet of the Soviet Union, formally establishing the dissolution of the Soviet Union as a state and subject of international law.
- ↑ "Михаил Сергеевич Горбачёв (Mikhail Sergeyevičh Gorbačhëv)". Archontology. March 27, 2009. http://www.archontology.org/nations/ussr/ussr_state/gorbachev.php. Retrieved on April 3, 2009.
- ↑ Carrere D'Encausse, Helene (1993). The End of the Soviet Empire: The Triumph of the Nations (English ed.). New York, NY: BasicBooks. p. 16. ISBN 978-0-465-09812-5. Unknown parameter
|url-access=
ignored (help); Unknown parameter|translator-first=
ignored (help); Unknown parameter|translator-last=
ignored (help) - ↑ Nationalism and the Collapse of Soviet Communism. https://www.princeton.edu/~mbeissin/beissinger.ceh.article.pdf. Retrieved on ۹ جنوری ۲۰۱۸.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ Hough, Jerry F. (1997). Democratization and Revolution in the USSR, 1985–1991. Brookings Institution Press. pp. 124–125. ISBN 978-0-8157-9149-2. Unknown parameter
|url-access=
ignored (help) - ↑ Van Elsuwege, Peter (2008). From Soviet Republics to EU Member States: A Legal and Political Assessment of the Baltic States' Accession to the EU. Studies in EU External Relations 1. BRILL. p. xxii. ISBN 978-90-04-16945-6.
- ↑ "How Lithuania Helped Take Down the Soviet Union". https://www.fff.org/explore-freedom/article/how-lithuania-helped-take-down-the-soviet-union/.
- ↑ "The Road to Freedom". Latvia National Archives. http://www.lvarhivs.gov.lv/Praga68/index.php?id=1050.
- ↑ ۹.۰۰ ۹.۰۱ ۹.۰۲ ۹.۰۳ ۹.۰۴ ۹.۰۵ ۹.۰۶ ۹.۰۷ ۹.۰۸ ۹.۰۹ ۹.۱۰ "Archived copy". https://web.archive.org/web/20110920084102/http://www.ethnopolitics.org/ethnopolitics/archive/volume_III/issue_3-4/ulfelder.pdf. Retrieved on June 17, 2011.
- ↑ Nationalist riots in Kazakhstan: "Violent nationalist riots erupted in Alma-Ata, the capital of Kazakhstan, on 17 & 18 December 1986".
- ↑ "Soviet Riots Worse Than First Reported", San Francisco Chronicle. San Francisco, Calif.: February 19, 1987. p. 22
- ↑ "Kazakhstan: Jeltoqsan Protest Marked 20 Years Later", RadioFreeEurope/RadioLiberty
- ↑ San Francisco Chronicle. Retrieved March 27, 2010, from ProQuest Newsstand.
- ↑ Leon Aron, Boris Yeltsin A Revolutionary Life. Harper Collins, 2000. page 187
- ↑ O'Clery, Conor. Moscow December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union. Transworld Ireland (2011). سانچہ:آئی ایس بی این, p. 71.
- ↑ Conor O'Clery, Moscow December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union. Transworld Ireland (2011). سانچہ:آئی ایس بی این, p. 74
- ↑ "Estonia's return to independence 1987–1991". Estonia.eu. https://web.archive.org/web/20140528172335/http://estonia.eu/about-estonia/history/estonias-return-to-independence-19871991.html. Retrieved on March 30, 2013.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ "Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Armenia Official Site". Armeniaforeignministry.com. October 18, 1987. https://web.archive.org/web/20070914104126/http://www.armeniaforeignministry.com/fr/nk/nk_file/article/49.html. Retrieved on June 23, 2011.
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ "Union of Soviet SOSocialist Republics: Parliamentary elections Congress of People's Deputies of the USSR, 1989". Ipu.org. http://www.ipu.org/english/parline/reports/arc/2263%5F89.htm. Retrieved on December 11, 2011.
- ↑ "Estonia Gets Hope". Helsinki, Finland: UPI. October 23, 1989. p. 9. https://web.archive.org/web/20211023164825/https://news.google.com/newspapers?id=GDoQAAAAIBAJ&pg=3060%2C6601998&dq=vaino+v%C3%A4ljas&hl=en. Retrieved on March 18, 2010.
- ↑ Website of Estonian Embassy in London (National Holidays)
- ↑ Walker, Edward (2003). Dissolution. Rowman & Littlefield. p. 63. سانچہ:آئی ایس بی این.
- ↑ Elizabeth Fuller, “Nagorno-Karabakh: The Death and Casualty Toll to Date,” RL 531/88, Dec. 14, 1988, pp. 1–2.
- ↑ Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War – Page 63 by Stuart J. Kaufman
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 40
- ↑ Page 82 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Page 69 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Page 83 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 23
- ↑ Pages 60–61 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Pages 62–63 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ "Independence: a timeline (PART I) (08/19/01)". Ukrweekly.com. http://www.ukrweekly.com/old/archive/2001/330121.shtml. Retrieved on December 11, 2011.
- ↑ Pages 188–189. Conor O'Clery. Moscow December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union. Transworld Ireland (2011)
- ↑ Wolchik, Sharon L.; Jane Leftwich Curry (2007). Central and East European Politics: From Communism to Democracy. Rowman & Littlefield. p. 238. ISBN 978-0-7425-4068-2.
- ↑ Senn, Alfred Erich (1995). Gorbachev's Failure in Lithuania. St. Martin's Press. p. 78. ISBN 0-312-12457-0.
- ↑ Page 86 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 71
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 87
- ↑ Page 72 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ "Update on the Moldavian Elections to the USSR Congress of People's Deputies". 24 May 1989. https://web.archive.org/web/20120226110546/http://www.osaarchivum.org/files/holdings/300/8/3/text/70-2-130.shtml. Retrieved on August 9, 2012.
- ↑ Esther B. Fein, "Baltic Nationalists Voice Defiance But Say They Won't Be Provoked", in نیو یارک ٹائمز, August 28, 1989
- ↑ King, p.140
- ↑ "Soviet Communist Party gives up monopoly on political power: This Day in History – 2/7/1990". History.com. https://web.archive.org/web/20180122002621/http://www.history.com/this-day-in-history/soviet-communist-party-gives-up-monopoly-on-political-power. Retrieved on June 23, 2011.
- ↑ Acton, Edward, (1995) Russia, The Tsarist and Soviet Legacy, Longmann Group Ltd (1995) سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Leon Aron, Boris Yeltsin A Revolutionary Life. Harper Collins, 2000. page 739–740.
- ↑ Nina Bandelj, From Communists to Foreign Capitalists: The Social Foundations of Foreign Direct Investment in Postsocialist Europe, Princeton University Press, 2008, سانچہ:آئی ایس بی این, p. 41
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 90
- ↑ Page 89 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Page 93 Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Black Garden de Waal, Thomas. 2003. NYU. سانچہ:آئی ایس بی این, p. 94
- ↑ Əkbərov, Nazim Fərrux oğlu (30 December 2013). "Nazim Əkbərov Səkinə xanım Əliyeva haqqında" (in Azerbaijani). Baku, Azerbaijan: "Aqra" Elmin İnkişafına Dəstək İctimai Birliyi. https://web.archive.org/web/20181117235638/http://www.aqra.az/az/nazim-%C9%99kb%C9%99rov-s%C9%99kin%C9%99-xanim-%C9%99liyeva-haqqinda/. Retrieved on 18 November 2018.
- ↑ Bolukbasi, Suha (2013). Azerbaijan: A Political History. London, England: I.B. Tauris. p. 138. ISBN 978-0-85771-932-4.
- ↑ "Conflict, cleavage, and change in Central Asia and the Caucasus" Karen Dawisha and Bruce Parrott (eds.), Cambridge University Press. 1997 سانچہ:آئی ایس بی این, p. 124
- ↑ "CIA World Factbook (1995)". CIA World Factbook. https://web.archive.org/web/20050314090710/http://permanent.access.gpo.gov/lps35389/1995/wf950018.htm. Retrieved on December 11, 2011.
- ↑ "Conflict, cleavage, and change in Central Asia and the Caucasus", Karen Dawisha and Bruce Parrott (eds.), Cambridge University Press. 1997 سانچہ:آئی ایس بی این, p. 125
- ↑ "Independence: a timeline (CONCLUSION) (08/26/01)". Ukrweekly.com. https://web.archive.org/web/20120624201208/http://www.ukrweekly.com/old/archive/2001/340119.shtml. Retrieved on March 30, 2013.
- ↑ "Georgia: Abkhazia and South Ossetia". Encyclopedia Princetoniensis. https://pesd.princeton.edu/?q=node/274.
- ↑ Charles King, The Ghost of Freedom: History of the Caucasus
- ↑ H., Hunt, Michael (2015-06-26). The world transformed : 1945 to the present. p. 321. ISBN 978-0-19-937102-0. OCLC 907585907.
- ↑ Gerbner, George (1993). "Instant History: The Case of the Moscow Coup". Political Communication 10 (2): 193–203. doi: . ISSN 1058-4609. http://www.asc.upenn.edu/gerbner/Asset.aspx?assetID=883. Retrieved on ۲۴ مئی ۲۰۱۷.
- ↑ "Resolutions adopted by the United Nations Security Council in 1991". https://www.un.org/en/sc/documents/resolutions/1991.shtml. Retrieved on 17 June 2016.
- ↑ "46th Session (1991–1992) – General Assembly – Quick Links – Research Guides at United Nations Dag Hammarskjöld Library". http://research.un.org/en/docs/ga/quick/regular/46. Retrieved on 17 June 2016.
- ↑ The On paper, the Russian SFSR had the constitutional right to "freely secede from the Soviet Union" (art. 69 of the RSFSR Constitution, art. 72 of the USSR Constitution), but according to USSR laws 1409-I (enacted on April 3, 1990) and 1457-Iسانچہ:مردہ ربط (enacted on April 26, 1990) this could be done only by referendum with two-thirds of all registered voters supporting it. No special referendum on the secession from the USSR was held in the Russian SFSR
- ↑ Francis X. Clines, "Gorbachev is Ready to Resign as Post-Soviet Plan Advances", نیو یارک ٹائمز, December 13, 1991.
- ↑ "Concluding document of The Hague Conference on the European Energy Charter". https://web.archive.org/web/20131024073327/http://www.encharter.org/fileadmin/user_upload/document/EN.pdf#page=211. Retrieved on December 11, 2011.
- ↑ Francis X. Clines, "11 Soviet States Form Commonwealth Without Clearly Defining Its Powers", نیو یارک ٹائمز, December 22, 1991.
- ↑ H., Hunt, Michael (2015-06-26). The world transformed : 1945 to the present. pp. 323–324. ISBN 978-0-19-937102-0. OCLC 907585907.
- ↑ Brzezinski, Zbigniew; Brzezinski, Zbigniew K.; Sullivan, Paige (1997). Russia and the Commonwealth of Independent States: Documents, Data, and Analysis. ISBN 978-1-56324-637-1.
- ↑ "History of the Football Union of Russia". https://web.archive.org/web/20160909203359/http://en.rfs.ru/rfs/information/general/history/. Retrieved on 2016-06-04.
- ↑ "Barcelona 1992 Summer Olympics – results & video highlights". 2018-11-23. https://www.olympic.org/barcelona-1992.
- ↑ "Albertville 1992 Winter Olympics – results & video highlights". 2018-10-03. https://www.olympic.org/albertville-1992.
- ↑ "Former Soviet Countries See More Harm From Breakup". Gallup. 19 December 2013. https://news.gallup.com/poll/166538/former-soviet-countries-harm-breakup.aspx.
- ↑ Sputnik (January 15, 2014). "Over Half of Russians Regret Loss of Soviet Union". http://en.ria.ru/russia/20140115/186524071/Over-Half-of-Russians-Regret-Loss-of-Soviet-Union.html.
- ↑ "Динаміка ностальгії за СРСР". http://ratinggroup.ua/research/ukraine/c910ad1d40079f7a2a28377c27494738.html/.
- ↑ ۷۵.۰ ۷۵.۱ "Putin: Lenin's Ideas Destroyed USSR by Backing Republics Right to Secession". January 25, 2016. http://m.sputniknews.com/politics/20160125/1033697183/putin-lenin-destroed-ussr.html. Retrieved on January 26, 2016.
- ↑ "Child poverty soars in eastern Europe", BBC News, October 11, 2000
- ↑ "What Can Transition Economies Learn from the First Ten Years? A New World Bank Report" Archived 2012-05-30 at Archive.is, Transition Newsletter, World Bank, K-A.kg
- ↑ "Who Lost Russia?", The New York Times, October 8, 2000
- ↑ Scheidel, Walter (2017). The Great Leveler: Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty-First Century. مطبع جامعہ پرنسٹن. p. 222. ISBN 978-0-691-16502-8.
- ↑ Ghodsee, Kristen (2017). Red Hangover: Legacies of Twentieth-Century Communism. Duke University Press. pp. 63–64. ISBN 978-0-8223-6949-3.
- ↑ Milanović, Branko. "After the Wall Fell: The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism". Challenge 58 (2): 135–138. doi: .
- ↑ Rosefielde, Steven (2001). "Premature Deaths: Russia's Radical Economic Transition in Soviet Perspective". Europe-Asia Studies 53 (8): 1159–1176. doi: .
- ↑ Brown, Archie (1997). The Gorbachev Factor. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-288052-9.
- ↑ Breslauer, George (2002). Gorbachev and Yeltsin as Leaders. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 274–275. ISBN 978-0-521-89244-5.
- ↑ Kotz, David and Fred Weir. "The Collapse of the Soviet Union was a Revolution from Above". The Rise and Fall of the Soviet Union: 155–164.
- ↑ Edward, Walker (2003). Dissolution: Sovereignty and the Breakup of the Soviet Union. Oxford: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0-7425-2453-8.
ہور پڑھو
[سودھو]- (1999) "After the fall: building nations out of the Soviet Union", Tearing Down Walls. The International Monetary Fund 1990. بین الاقوامی مالیاتی فنڈ, 349–408.
- Aron, Leon. Boris Yeltsin : A Revolutionary Life. Harper Collins (2000). ISBN [[Special:BookSources/0-00-653041-9
- Aron, Leon Rabinovich (25 April 2006). "The "Mystery" of the Soviet Collapse" (in en). Journal of Democracy 17 (2): 21–35. doi: . ISSN 1086-3214. https://contact.iet.ru/files/text/guest/Aron/2006_17.pdf. Retrieved on
- Beissinger, Mark R. (2009). "Nationalism and the Collapse of Soviet Communism" (in en). Contemporary European History 18 (3): 331–347. doi: . ISSN 1469-2171.
- Brown, Archie. The Gorbachev Factor. Oxford University Press (1997). ISBN [[Special:BookSources/978-0-19288-052-9.
- Cohen, Stephen F. (27 January 2017). "Was the Soviet System Reformable?" (in en). Slavic Review 63 (3): 459–488. doi: . ISSN 0037-6779. https://www.cambridge.org/core/journals/slavic-review/article/abstracts/ADA2625B6EEA4035C6B77383D41730F9. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۸.
- Crawshaw, Steve. Goodbye to the USSR: The Collapse of Soviet Power. Bloomsbury (1992). ISBN [[Special:BookSources/0-7475-1561-1
- Dallin, Alexander (October 1992). "Causes of the Collapse of the USSR" (in en). Post-Soviet Affairs 8 (4): 279–302. doi: . ISSN 1060-586X.
- Dawisha, Karen & Parrott, Bruce (Editors). "Conflict, cleavage, and change in Central Asia and the Caucasus". Cambridge University Press (1997). ISBN [[Special:BookSources/0-521-59731-5
- de Waal, Thomas. Black Garden. NYU (2003). ISBN [[Special:BookSources/0-8147-1945-7
- Efremenko, Dmitry. Perestroika and the 'Dashing Nineties': At the Crossroads of History // Russian Geostrategic Imperatives: Collection of essays / Russian Academy of Sciences. Institute of Scientific Information for Social Sciences. – Moscow, 2019. - pp. 112–126.
- میخائل گورباچوف. Memoirs. Doubleday (1995). ISBN [[Special:BookSources/0-385-40668-1
- Gvosdev, Nikolas K., ed. The Strange Death of Soviet Communism: A Post-Script. Transaction Publishers (2008). ISBN [[Special:BookSources/978-1-41280-698-5
- Kotz, David, and Fred Weir. “The Collapse of the Soviet Union was a Revolution from Above.” In The Rise and Fall of the Soviet Union, edited by Laurie Stoff, 155–164. Thomson Gale (2006).
- Mayer, Tom (1 March 2002). "The Collapse of Soviet Communism: A Class Dynamics Interpretation" (in en). Social Forces 80 (3): 759–811. doi: . ISSN 0037-7732. https://muse.jhu.edu/article/32075/summary. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۸.
- Miller, Chris (13 October 2016). The Struggle to Save the Soviet Economy: Mikhail Gorbachev and the Collapse of the USSR. University of North Carolina Press. ISBN 978-1-4696-3018-2.
- O'Clery, Conor. Moscow December 25, 1991: The Last Day of the Soviet Union. Transworld Ireland (2011). ISBN [[Special:BookSources/978-1-84827-112-8
- Segrillo, Angelo (December 2016). "The Decline of the Soviet Union: A Hypothesis on Industrial Paradigms, Technological Revolutions and the Roots of Perestroika". LEA Working Paper Series (2): 1–25. http://lea.vitis.uspnet.usp.br/arquivos/artthedeclineofthesovietunionversionforLEAsite.pdf. Retrieved on ۲۳ ستمبر ۲۰۱۸.
- Plokhy, Serhii. The Last Empire: The Final Days of the Soviet Union. Oneworld (2014). ISBN [[Special:BookSources/978-1-78074-646-3
- Strayer, Robert. Why Did the Soviet Union Collapse? Understanding Historical Change. M. E. Sharpe (1998). ISBN [[Special:BookSources/978-0-76560-004-2
- Suny, Ronald. Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union. Stanford University Press (1993). ISBN [[Special:BookSources/978-0-80472-247-6
- Walker, Edward W. Dissolution: Sovereignty and the Breakup of the Soviet Union. Rowman & Littlefield Publishers (2003). ISBN [[Special:BookSources/978-0-74252-453-8
باہرلے جوڑ
[سودھو]- یو ایس ایس آر دے زوال دی تصاویر فوٹو جرنلسٹ ایلائن پیری ہووسی دی ، جو انہاں واقعات دے پہلے ہتھ دے گواہ نيں۔
- جیمز ہرشبرگ دے پوسٹر جمع کرنے ، اسپیشل کلیکشن ریسرچ سنٹر ، دتی اسٹیل تے میلون گیل مین لائبریری ، جارج واشنگٹن یونیورسٹی دے لئے رہنما ۔ اس مجموعے وچ مشرقی یورپ وچ کمیونزم دے خاتمے تے سوویت یونین دے ٹوٹنے دے دوران سابق سوویت یونین تے یورپ (خصوصا particularly مشرقی یورپ) وچ بدلدی معاشرتی تے سیاسی سبھیاچار دی دستاویزات والے پوسٹرز نيں۔ اس مجموعہ وچ شائع ہونے والے پوسٹراں دا اک اہم حصہ 1999 وچ گیلمین لائبریری وچ منعقدہ نمائش وچ "الوداع کامریڈ: '989 دے انقلاب توں امیجز دی اک نمائش تے کمیونزم دے خاتمے" دے عنوان توں استعمال ہويا سی۔
- 25 دسمبر 1991 نوں سوویت پرچم نوں تھلے کرنا
- ڈین پیٹر کروگ خارجہ امور ڈیجیٹل آرکائیوز توں یو ایس ایس آر دے خاتمے اُتے امریکی ردعمل
- Miller, Chris (March 5, 2017). "The Struggle to Save the Soviet Economy". C-Span. https://www.c-span.org/video/?424370-2/chris-miller-discusses-struggle-save-soviet-economy.
سانچہ:Cold War سانچہ:Eastern Bloc سانچہ:1991 Independence of Ukraine سانچہ:Fall of Communism سانچہ:Soviet Union topics سانچہ:Commonwealth of Independent States سانچہ:Russia topics سانچہ:United States topics سانچہ:Nagorno-Karabakh Conflict سانچہ:Boris Yeltsin سانچہ:Secession in Countries
|
- مضامین جنہاں وچ روسی بولی دا متن شامل اے
- Pages with citations using unsupported parameters
- Webarchive template archiveis links
- Pages with TemplateStyles errors
- تریخ سوویت اتحاد
- Articles containing Latvian-language text
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- تحلیل دیس
- 1991ء وچ بین الاقوامی تعلقات
- روس وچ 1991ء
- 1991ء وچ سیاست
- سوویت اتحاد وچ 1991ء
- سوویت اتحاد وچ 1980ء دی دہائی
- سوویت یونین