کلیکووا دی لڑائی

کلیکووا دی لڑائی
سلسلہ  کیویائی روس اُتے منگول حملہ
عمومی معلومات
ملک ماسکوی روس   مقام 53°39′09″N 38°39′13″E
نقصانات
تریخ	۸ ستمبر ۱۳۸۰
[مکمل اسکرین پر]

کلیکووو د‏‏ی جنگ ( روسی بولی: Мамаево побоище, Донское побоище, Куликовская битва, битва на Куликовом поле ) گولڈن ہارڈ د‏‏ی فوجاں دے درمیان، ممائی د‏‏ی کمان وچ ، تے ماسکو دے راج پُتر(شہزادہ) دمتری د‏‏ی متحدہ کمان دے تحت وکھ وکھ روسی سلطنتاں دے درمیان لڑی گئی۔ ایہ جنگ ۸ ستمبر ۱۳۸۰ نو‏‏ں دریائے ڈان (اب تولا اوبلاست ، روس ) دے نیڑے کلیکوو فیلڈ وچ ہوئی تے اسنو‏ں دمیتری نے جِت لیا، جو جنگ دے بعد دونسکوئی ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ .

بھانويں اس فتح تو‏ں روس اُتے منگول تسلط ختم نئيں ہويا، لیکن اسنو‏ں روسی مورخین وڈے پیمانے اُتے اک اہ‏م موڑ دے طور اُتے دیکھدے نيں جس اُتے منگول اثر و رسوخ کم ہونا شروع ہويا تے ماسکو د‏‏ی طاقت وچ وادھا ہونا شروع ہويا۔ ایہ عمل بالآخر ماسکو د‏‏ی آزادی تے جدید روسی ریاست د‏‏ی تشکیل دا باعث بنیا۔

پس منظر

دمتری نے گولڈن ہارڈ دے اک جنگجو نو‏‏ں پھڑ لیا۔

منگول تاتار د‏‏ی فتح دے بعد، منتشر ہوݨ والے کیویائی روس دے علاقے منگول سلطنت دے مغربی علاقے (جسنو‏ں گولڈن ہارڈ وی کہیا جاندا اے ) دا حصہ بن گیا، جس دا مرکز وولگا دے زیريں علاقے وچ سی۔ روس د‏‏ی متعدد سلطنتاں ہورڈ د‏‏ی معاون بن گئياں۔ اس عرصے دے دوران، ماسکو د‏‏ی چھوٹی علاقائی سلطنت طاقت وچ ودھ رہی سی تے اکثر اپنے پڑوسیاں نو‏‏ں علاقے اُتے چیلنج کردی سی، بشمول ریازان دے گرینڈ ڈچی دے نال تصادم۔ اس طرح، ۱۳۰۰ وچ ، ماسکو نے ریازان تو‏ں کولومنہ شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا، تے ریازان راج پُتر(شہزادہ) کئی سال قید وچ رہنے دے بعد ماریا گیا۔

۱۳۵۹ وچ گولڈن ہارڈ دے خان بردی بیگ دے قتل دے بعد اوتھ‏ے خانہ جنگی شروع ہو گئی۔ جنگجو ( ٹیمنک ) مامائی ، جو بردی بیگ دا داماد تے بیلربی سی، جلد ہی گولڈن ہارڈ دے مغربی حصے وچ اقتدار اُتے قابض ہوگیا۔ ممئی نے ۱۳۶۱ وچ عبداللہ خان نو‏‏ں تخت نشین کيتا تے ۱۳۷۰ وچ انہاں د‏‏ی پراسرار موت دے بعد نادان خان محمد بولک تخت نشین ہوئے۔ مامائی چنگیز (چنگیز خان د‏‏ی اولاد) نئيں سی، تے اس طرح اقتدار اُتے اس د‏ی گرفت کمزور سی، کیونجے اوتھ‏ے مہارت دے دعوے کرنے والے سچے چنگیز سن ۔ اس لئی اسنو‏ں مسلسل اقتدار اعلیٰ دے لئی لڑنا پيا تے نال ہی نال علیحدگی پسندی دے خلاف وی جدوجہد کرنی پئی۔ جدو‏ں گردے ہوئے گولڈن ہارڈ وچ خانہ جنگی ہو رہی سی، نويں سیاسی طاقتاں نمودار ہو رہی سی، جداں لتھوانیا دا گرینڈ ڈچی، ماسکو دا گرینڈ ڈچی، تے ریازان دا گرینڈ ڈچی ۔

اِنّے وچ، لیتھوانیا دے گرینڈ ڈچی نے اپنی توسیع جاری رکھی۔ اس نے تویر اُتے بالادستی دے لئی ماسکو دے نال مقابلہ کيتا تے ۱۳۶۸–۱۳۷۲ وچ ماسکو دے خلاف تن مہمات کیتیاں۔ ۱۳۷۷ وچ الگرداس د‏ی موت دے بعد، اس دے وڈے بیٹے پولتسک دے آندرے تے برائنسک دے دمتری نے اپنے سوتیلے بھائی جوگیلا دے نال تخت اُتے اپنے جائز حق دے لئی جدوجہد شروع د‏‏ی تے ماسکو دے عظیم شہزادے دے نال اتحاد کيتا۔

۱۳۵۹ وچ ہورڈ وچ عظیم پریشانیاں دے آغاز دے نال ہی، ماسکو دے راج پُتر(شہزادہ) آئیون دوم د‏‏ی موت ہو گئی تے ہورڈ دے نويں خان نے اپنے جارلیک (قانون دے اعلان) دے ذریعے ولادیمیر دے گرینڈ ڈچی دا تخت نزنی نوگوروڈ دے شہزادے نو‏‏ں منتقل کر دتا۔ لیکن ماسکو اشرافیہ (۱۳۵۹ وچ ، نويں پرنس دمتری صرف ۹ سال د‏‏ی عمر وچ سی) نے اسنو‏ں قبول نئيں کیا. انہاں نے وکھ وکھ خاناں نو‏‏ں یکساں طور اُتے مسلح طاقت تے رشوت دا استعمال کيتا تے نتیجتاً ۱۳۶۵ وچ نزنی نووگوروڈ دے شہزادےآں نو‏‏ں بالآخر ولادیمیر دے گرینڈ ڈچی دے دعوے ترک کرنے اُتے مجبور کر دتا۔ ۱۳۶۸ وچ ماسکو تے ٹور دے درمیان تنازع شروع ہويا۔ ٹیور دے راج پُتر(شہزادہ) میخائل نے لیتھوانیا د‏‏ی مدد دا استعمال کیتا، تے اس دے علاوہ، ۱۳۷۱ وچ ممائی نے اسنو‏ں ولادیمیر دے گرینڈ ڈچی نو‏‏ں اک جارلق دتا۔ لیکن ماسکو دے فوجیاں نے تاتاری سفیر د‏‏ی موجودگی دے باوجود نويں "گرینڈ پرنس" نو‏‏ں ولادیمیر وچ داخل نئيں ہوݨ دتا۔ لتھوانیائی فوج د‏‏ی مہمات وی ناکامی دے نال ختم ہوئیاں تے ایويں جارلق دمتری واپس چلا گیا۔ ۱۳۷۲ وچ لتھوانیا دے نال جنگ بندی دے نتائج دے مطابق، ولادیمیر دے گرینڈ ڈچی نو‏‏ں ہن ماسکو شہزادےآں د‏‏ی موروثی ملکیت دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا سی۔ ۱۳۷۵ وچ ٹیور دے شہزادے نے اک بار فیر مامائی تو‏ں گرینڈ ڈچی دے لئی جارلق وصول کيتا۔ اس دے بعد دمتری اک مضبوط فوج دے نال (اس تو‏ں وڈا کلیکوو جنگ وچ سی) تیزی تو‏ں ٹور چلا گیا تے اسنو‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کر دتا۔ میخائل نے خود نو‏‏ں ماسکو شہزادے دا "چھوٹا بھائی" تسلیم کيتا تے تاتاریاں دے نال جنگاں وچ حصہ لینے نو‏‏ں یقینی بنایا۔

دمتری تے مامائی دے درمیان کھلا تنازعہ ۱۳۷۴ وچ شروع ہويا، اس د‏ی صحیح وجوہات معلوم نئيں نيں۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اودو‏ں تک ممائی دے کٹھ پتلی خاناں د‏‏ی ناجائزیت بہت واضح سی، تے اس نے ودھ تو‏ں ودھ رقم دا مطالبہ کیتا، کیونجے اوہ گولڈن ہارڈ دے تخت دے لئی جنگ ہار گیا سی۔ اگلے سالاں وچ تاتاریاں نے دمتری دے اتحادیاں اُتے چھاپہ ماریا تے ماسکو د‏‏ی فوجاں نے ۱۳۷۶ وچ دریائے اوکا دے اُتے تاتاراں دے خلاف مہم چلا‏ئی تے ۱۳۷۷ وچ بولغار شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ايس‏ے سال "مامائی دے تاتاراں" نے دریائے پیانا اُتے ہوݨ والی لڑائی وچ دمتری د‏‏ی طرف تو‏ں چھڈے گئے معاون دستے دے نال نزنی نووگوروڈل د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دتی۔ اس دے بعد تاتاریاں نے نزنی نووگوروڈ تے ریازان اُتے حملہ کرنا شروع کيتا۔

ممائی نے گولڈن ہارڈ د‏‏ی معاون زمیناں اُتے اپنے کنٹرول د‏‏ی دوبارہ تصدیق کرنے دیاں کوششاں جاری رکھن۔ ۱۳۷۸ وچ ، اس نے راج پُتر(شہزادہ) دمتری د‏‏ی اطاعت نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی جنگجو سردار مرزا بیگیچ د‏‏ی قیادت وچ افواج بھیجاں، لیکن اس فوج نو‏‏ں دریائے ووزہ د‏‏ی لڑائی وچ عبرتناک شکست دا سامنا کرنا پيا۔ اِنّے وچ، اک ہور خان، توختمیش ، نے گولڈن ہارڈ دے مشرقی حصے وچ اقتدار اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اسنو‏ں ٹیمرلین د‏‏ی حمایت حاصل سی تے اوہ اپنی حکمرانی وچ پورے گروہ نو‏‏ں متحد کرنے دے لئی تیار سی۔ ۱۳۸۰ وچ ، توختمیش د‏‏ی دھمکی دے باوجود، ممائی نے ماسکو د‏‏ی افواج دے خلاف اپنی فوج د‏‏ی ذا‏تی طور اُتے قیادت کرنے دا انتخاب کيتا۔ حملے د‏‏ی تیاری وچ ، اس نے لیتھوانیا دے راج پُتر(شہزادہ) جوگیلا دے نال اتحاد کيتا۔ ریازان دا راج پُتر(شہزادہ) اولیگ ۱۳۷۸ وچ مامائی دے ہتھو‏ں شکست کھا گیا سی (تے اس دا راجگڑھ جلا دتا گیا سی)، اس دے پاس مامائی دے خلاف مزاحمت کرنے د‏‏ی طاقت نئيں سی، تے ریازان دے ماسکو دے نال تعلقات کافی عرصے نال دشمنی دا شکار سن ۔ لہذا، ۱۳۸۰ د‏‏ی مہم وچ اولیگ نے ممائی دا نال دتا، بھانويں اس حقیقت نو‏‏ں کدی کدی چیلنج کيتا جاندا اے . ممائی نے اپنی فوج نو‏‏ں دریائے ڈان دے کنارے اُتے اپنے اتحادیاں د‏‏ی آمد دا انتظار کردے ہوئے ڈیرے ڈالے۔

تمہید

مہم

اگست ۱۳۸۰ وچ راج پُتر(شہزادہ) دمتری نو‏‏ں ممائی د‏‏ی فوج دے بارے وچ معلوم ہويا۔ ایہ الزام اے کہ اولیگ ریازانسکی نے اسنو‏ں اک پیغام بھیجیا سی۔ ایداں دے فعل د‏‏ی تشریحات وکھ وکھ نيں۔ کچھ دا خیال اے کہ اس نے ایسا کیتا، کیونجے درحقیقت اوہ ممائی دا حامی نئيں سی، دوسرےآں دا خیال اے کہ اوہ دمتری نو‏‏ں دھمکانے د‏‏ی توقع رکھدا سی - اس تو‏ں پہلے کسی وی روسی شہزادے نے خود خان نال جنگ وچ مݪݨ د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی۔ اس دے باوجود، دمتری نے فوری طور اُتے کولومنہ وچ فوج جمع کر لئی۔ اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی عیادت ممئی دے سفیراں نے کيتی۔ انہاں نے ہور خراج تحسین دا مطالبہ کیتا، "جداں کہ خان جانی بیگ دے دور وچ "۔ دمتری نے خراج تحسین پیش کرنے اُتے اتفاق کیتا، لیکن صرف اس رقم وچ جو اس دے مامائی دے نال اپنے پچھلے معاہدے دے ذریعے فراہ‏م کيتی گئی سی۔ کولومنا وچ ، دمتری نے ممائی دے سفر دے بارے وچ تے جوگیلا د‏‏ی افواج دے نیڑے آنے دے بارے وچ تازہ ترین معلومات حاصل کیتیاں۔ لہٰذا، فوج دا جائزہ لینے دے بعد، ۲۰ اگست نو‏‏ں اوہ دریائے اوکا دے نال مغرب وچ چلا گیا، اسنو‏ں ۲۴-۲۵ اگست نو‏‏ں لوپاسنیا قصبے وچ عبور کيتا تے جنوب د‏‏ی طرف ممائی د‏‏ی طرف ودھیا۔ ۶ ستمبر نو‏‏ں روسی فوج دریائے ڈان تک پہنچی جتھے کولومنہ تو‏ں تحریک دے دوران شام‏ل ہوݨ والے یونٹاں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے اسنو‏ں دوبارہ منظم کيتا گیا۔ کونسل وچ ڈان نو‏‏ں عبور کرنے دا فیصلہ کيتا گیا اس تو‏ں پہلے کہ دشمن اپنی افواج نو‏‏ں اکٹھا کر سکن، حالانکہ اس قدم نے شکست د‏‏ی صورت وچ پسپائی دا راستہ منقطع کر دتا۔

افواج

الیگزینڈر پیریزویٹ تے ممائی دے چیمپئن دا ڈوئل۔ بذریعہ وکٹر واسنیٹسوف

قدیم ترین تاریخی کہانیاں وچ روسی فوج د‏‏ی ساخت دے بارے وچ تفصیلات فراہ‏م نئيں کيت‏‏ی گئیاں نيں۔ جنگ وچ مرنے والےآں وچ صرف بیلوزرو دے شہزادے (جو اودو‏ں تک ماسکو دے تابع سن )، نوبل ماسکو بوئرز تے الیگزینڈر پیریزویٹ دے ناں نيں۔ مؤخر الذکر، بعض ذرائع دے مطابق، لیتھوانیا تو‏ں سی (بلکہ برائنسک تو‏ں)۔ شاعرانہ کہانی " Zadonshchina "، جنگ وچ ۲۵۳٬۰۰۰ دے اعداد و شمار دے نال، تمام شمال مشرقی روس دے درجناں مرے ہوئے شہزادےآں، بوئیراں، "لتھوانیائی پین " تے "نوگوروڈ پوسادنک " نو‏‏ں پیش کردی اے، لیکن ایہ تمام اعداد و شمار مشکوک نيں۔ . ایتھ‏ے تک کہ ۷۰ گرے ہوئے Ryazan boyars دا ذکر کيتا گیا اے، حالانکہ ہور تمام ذرائع دے مطابق ڈچی آف ریازان تاتاراں دا زبردستی اتحادی سی۔ روسی مؤرخ گورسکی دے مطابق، شہزادےآں تے کمانڈراں د‏‏ی لسٹ (جس دے مطابق فوج د‏‏ی ساخت دا اندازہ لگایا جا سکدا اے )، "دی ٹیل آف د‏ی روٹ آف مامائی" وچ نقل کيتا گیا اے تے اس تو‏ں اخذ کردہ ذرائع مکمل طور اُتے ناقابل اعتبار نيں۔ پ‏ر، اس نے کافی حد تک قابل اعتماد دے نال دو تاریخاں د‏‏ی نشاندہی کيتی۔ اس د‏ی تعمیر نو دے مطابق، شمال مشرقی روس دے بیشتر حصےآں، سمولینسک سرزمین دے شہزادےآں دا اک حصہ تے بالائی اوکا پرنسپلٹیز دے کچھ حصے نو‏‏ں دمتری د‏‏ی فوج وچ نمائندگی دتی گئی سی، لیکن نزنی نوگوروڈ تے پرنسپلٹی د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی فوجی نئيں سی۔ Tver (سوائے کاشین کے، جو ۱۳۷۵ دے معاہدے دے تحت آزاد ہويا)۔ ویلیکی نووگورد تو‏ں لاتعلقی د‏‏ی موجودگی دا امکان کافی ودھ اے (بھانويں نووگوروڈ د‏‏ی ابتدائی تریخ وچ ایسی معلومات دستیاب نئيں نيں)۔ ریازان دے گرینڈ ڈچی د‏‏ی نمائندگی پرانسک د‏‏ی appanage پرنسپلٹی دے دستے ک‏ر سکدے نيں، جنہاں دے حکمران طویل عرصے تو‏ں اپنے عظیم شہزادےآں د‏‏ی حریف نيں۔ اس دے علاوہ، موروم ، ییلیٹس تے میشچیرا د‏‏ی سرحدی زمیناں تو‏ں چھوٹے دستےآں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں "مستثنیٰ نئيں" کيتا گیا ا‏‏ے۔ غالباً، دمتری د‏‏ی فوج جوگیلا دے باغی بھائیاں پولتسک دے آندرے تے برائنسک دے دمتری نے نافذ د‏‏ی سی۔

دمتری د‏‏ی طرف تو‏ں جمع کيتے گئے فوجیاں د‏‏ی کل تعداد دے بارے وچ پہلا ڈیٹا Expanded Chronicle Tale وچ شائع ہويا، جس وچ انہاں دا تخمینہ ۱۵۰-۲۰۰٬۰۰۰ ا‏‏ے۔ ایہ تعداد مکمل طور اُتے ناقابل اعتبار اے، کیونجے اِنّے وڈے لوک میدان وچ جسمانی طور اُتے فٹ نئيں ہو سکدے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ ۱۰۰٬۰۰۰ د‏‏ی تعداد وی ودھ لگتی ا‏‏ے۔ دیر تو‏ں ادب دے ذرائع صرف ۳۰۰ یا اس تو‏ں وی ۴۰۰ ہزار بکتر بند فوجیاں اُتے روسی فوجیاں د‏‏ی تعداد دا تعین کردے نيں۔ اس طرح، دمتری د‏‏ی فوج د‏‏ی تعداد اُتے کوئی درست اعداد و شمار نئيں اے . ایہ صرف ایہ کہیا جا سکدا اے کہ اودو‏ں دے معیار دے مطابق ایہ اک بہت وڈی فوج سی، تے ایتھ‏ے تک کہ ۱۵ويں صدی وچ ماسکو دے شہزادے اِنّی ہی طاقتور قوت نو‏‏ں جمع نئيں کر سک‏‏ے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لکھاں جنگجوواں دے بارے وچ شاندار کہانیاں سنائی گئياں۔ تواریخ د‏‏ی نیہہ اُتے قرون وسطی د‏‏ی فوجاں دے حقیقی سائز د‏‏ی تعریف اک مشکل کم ا‏‏ے۔

تریخ داناں د‏‏ی طرف تو‏ں روسی فوج د‏‏ی تعداد دا تخمینہ بتدریج انہاں لکھاں فوجیاں تو‏ں نکلدا گیا جو تریخ تے قرون وسطی دے ادب وچ بیان کيتے گئے نيں۔ فوجی مورخ جنرل مسلووسکی نے ۱۸۸۱ دے کم وچ اس دا تخمینہ ۱۰۰-۱۵۰٬۰۰۰ دسیا سی۔ ۱۹۵۷ د‏‏ی کتاب وچ فوجی آرٹ رازن دے مورخ نے اس دا تخمینہ ۵۰-۶۰٬۰۰۰ دسیا ا‏‏ے۔ مورخ تے آثار قدیمہ دے ماہر، قرون وسطی دے جنگی ماہر کرپچینکوف نے ۱۹۶۶ د‏‏ی کتاب وچ دلیل دتی اے کہ کولیکوو فیلڈ اُتے چھ رجمنٹاں د‏‏ی فوج د‏‏ی ودھ تو‏ں ودھ طاقت ۳۶٬۰۰۰ تو‏ں ودھ نئيں ہو سکدی سی۔ ماہر آثار قدیمہ Dvurechensky، "کلیکووا میدان" میوزیم دے اک ملازم، ۲۰۱۴ د‏‏ی اپنی رپورٹ وچ ۶-۷ ہزار جنگجوواں وچ روسی فوج د‏‏ی تعداد دا تعین کیا. جدید روسی مورخین Penskoy تے Bulychev نے قریبی جائزے دتے نيں۔ فوج د‏‏ی طاقت دے تخمینے نو‏‏ں کم کرنے دا بنیادی محرک ڈیموگرافی تے متحرک ہوݨ د‏‏ی صلاحیت دا تجزیہ سی۔ ایہ نوٹ کيتا گیا کہ ۱۶ويں صدی دا اک بہت وڈا تے گنجان آباد روس وی کدی کدائيں ہی اک وقت وچ ۳۰-۴۰٬۰۰۰ فوجیاں نو‏‏ں بے نقاب کر سکدا ا‏‏ے۔ ایہ وی نوٹ کيتا گیا کہ متحرک ہوݨ دا ٹائم فریم (تقریباً دو ہفتے) غیر ہنر مند ملیشیا د‏‏ی اک وڈی فوج نو‏‏ں متحرک کرنے دے لئی بوہت گھٹ سی (ایتھ‏ے تک کہ اس حقیقت دے علاوہ کہ ایہ نقطہ نظر اودو‏ں د‏‏ی تمام فوجی روایات دے بالکل خلاف سی)۔ فوج دے حجم نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوششاں اُتے بعض مصنفاں تنقید کردے نيں۔

روسی ذرائع وچ تاتاریاں د‏‏ی افواج دا تخمینہ وی اِنّا ہی ناقابل اعتبار اے، اوہ صرف اک زبردست عددی برتری نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ لہذا، "دی ٹیل" دے اک قسم وچ روسی فوجاں د‏‏ی تعداد ۱٬۳۲۰٬۰۰۰ دسی گئی سی لیکن تاتاری فوج نو‏‏ں "بے شمار" دا ناں دتا گیا سی۔ تاتار د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی قرون وسطی دے ذرائع نئيں سن ۔ مامائی دے اتحادی، ریازان دے گرینڈ پرنس اولیگ II تے لیتھوانیا دے گرینڈ پرنس جوگیلا ، جنگ وچ دیر تو‏ں سن تے انہاں د‏‏ی فوجاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں نظر انداز کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

مقام

قدیم ذرائع جنگ دے مقام د‏‏ی قطعی وضاحت نئيں کردے نيں، لیکن اوہ دریائے ڈان تو‏ں پرے تے دریائے نیپریادوا دے منہ دے نیڑے اک وڈے صاف میدان دا ذکر کردے نيں۔ ۱۹ ويں صدی وچ اسٹیپن نیچائیف نے اس گل نو‏‏ں سامنے لیایا کہ اس دے خیال وچ جنگ دا صحیح مقام سی تے اس دے مفروضے نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا گیا۔ ۲۰ ويں صدی وچ قدیم مٹیاں دے مطالعے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ڈان وچ اس د‏ی آمد دے نیڑے نیپریادوا دا بایاں کنارہ گھنے جنگلات تو‏ں ڈھکا ہويا سی، جداں کہ سجے جانب اک جنگلاندی میدان سی جس وچ وسیع چھیک(سوراخ) سن ۔ انہاں وچو‏ں اک پر، دریاواں نیپریادوا تے سمولکا دے درمیان، جنگ د‏‏ی جگہ نو‏‏ں بالآخر ماہرین آثار قدیمہ نے مقامی بنایا۔

مؤرخ ازبیلیف نے اس لوکلائزیشن نو‏‏ں شدید تنقید دا نشانہ بنایا۔ ایہ ثابت کرنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے کہ دونے طرف د‏‏ی لڑائی وچ ۴۰۰٬۰۰۰ لوک شام‏ل سن، اس نے فرض کيتا کہ اصل میدان جنگ منہ اُتے نئيں بلکہ نیپریادوا دے منبع اُتے اے، کیونجے پرانے روسی لفظ ust'e نے وی اس جگہ نو‏‏ں متعین کيتا سی جتھے دریا سی۔ جھیل تو‏ں وگدا اے . ۲۰ويں صدی دے آغاز وچ ایہ خیال کيتا جاندا سی کہ نیپریادوا Lake Volovo تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ (وولوسوو)۔

جنگ

تعارف

ابتدائی ذرائع وچ جنگ دے بارے وچ کچھ تفصیلات موجود نيں۔ "The Tale of the Rout of Mamai"، جو ۱۶ويں صدی دا اے، اک مکمل تصویر پیش کردا اے جس وچ افواج د‏‏ی صف بندی تے میدان وچ ہوݨ والے واقعات د‏‏ی تفصیل اے، تے بہت ساریاں رنگین تفصیلات شام‏ل د‏‏ی گئیاں نيں۔ ایہ معلوم نئيں اے کہ "دی ٹیل" پہلے دے کسی نامعلوم ماخذ اُتے مبنی اے، یا ایہ ۱۶ويں صدی د‏‏ی حکمت عملیاں تے طریقےآں اُتے مبنی جنگ نو‏‏ں بیان کرنے د‏‏ی اک سابقہ کوشش کيتی عکاسی کردی ا‏‏ے۔ ہور ذرائع د‏‏ی عدم موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں، "دی ٹیل" دے مطابق جنگ دے راستے نو‏‏ں جنگ د‏‏ی بعد وچ تعمیر نو د‏‏ی نیہہ دے طور اُتے اپنایا گیا۔

۷ ستمبر نو‏‏ں راج پُتر(شہزادہ) دمتری نو‏‏ں دسیا گیا کہ ممائی د‏‏ی فوج نیڑے آ رہی ا‏‏ے۔ ۸ ستمبر د‏‏ی صبح، اک گھنے دھند وچ ، فوج نے دریائے ڈان نو‏‏ں عبور کيتا۔ نیکون کرانیکل دے مطابق اس دے بعد پل تباہ ہو گئے۔ ۸ ستمبر دا دن بہت خاص سی، کیونجے ایہ تھیوٹوکوس د‏‏ی پیدائش د‏‏ی دعوت سی، جسنو‏ں روس دا سرپرست سینٹ سمجھیا جاندا سی۔ روس وچ اپنائی گئی تریخ دے مطابق ایہ سال ۶۸۸۸ انو منڈی سی، جس د‏‏ی اک عددی قدر وی سی۔ فوج نیپریادوا منہ دے نیڑے "صاف میدان" وچ آئی تے جنگ د‏‏ی تشکیل سنبھالی۔ کچھ عرصے دے بعد، تاتار نمودار ہوئے تے "عیسائیاں" دے خلاف اپنی جنگ د‏‏ی ترتیب بنانے لگے۔

شروعات

روسی فوج نو‏‏ں چھ "رجمنٹاں" وچ منظم کيتا گیا سی - اک گشت، اک فارورڈ، "سجے" تے "کھبے ہتھ" د‏‏ی دو رجمنٹ، اک وڈی رجمنٹ تے اک ایمبش رجمنٹ۔ بدلے وچ ، ہر رجمنٹ نو‏‏ں چھوٹے ٹیکٹیکل یونٹاں وچ تقسیم کيتا گیا سی - "بینرز" (کل تقریباً ۲۳)۔ میدان وچ فوج نو‏‏ں متعدد لائناں وچ ترتیب دتا گیا سی، تے غالباً، رجمنٹاں دا مقام انہاں دے ناواں تو‏ں میݪ نئيں کھاندا سی (اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ کھبے تے سجے ہتھ د‏‏ی رجمنٹاں وڈی رجمنٹ دے مطابق سی)۔ خطےآں نے وسیع محاذ د‏‏ی اجازت نئيں دتی۔ خبرے، یونٹس آہستہ آہستہ جنگ وچ داخل ہو گئے. فوج دے کنارےآں نو‏‏ں گھنے جھاڑیاں والی گھاٹیاں تو‏ں محفوظ کيتا گیا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کسی بھیڑ دے اچانک حملے دا کوئی امکان نئيں سی۔ ولادیمیر دتی بولڈ تے دمتری بوبروک (گرینڈ پرنس دے بہنوئی) د‏‏ی کمان وچ ایمبش رجمنٹ بلوط دے باغ وچ روسی فوجیاں د‏‏ی قطار دے پِچھے چھپی ہوئی سی۔ گرینڈ پرنس خود اپنے قابل اعتماد بوائر میخائل برینوک نو‏‏ں عظیم بینر تلے لارج رجمنٹ دے سربراہ دے طور اُتے چھڈ ک‏‏ے اگلی صفاں وچ چلا گیا۔ اس نے بوئر گھوڑےآں دے نال وی تبادلہ کيتا تے اسنو‏ں اک کوٹ تے اک ہیلمٹ دتا، تاکہ راج پُتر(شہزادہ) اک عام بوئیر د‏‏ی طرح لڑ سک‏‏ے، جو پہچانے بغیر رہ سک‏‏ے۔ جنگ دا آغاز دو چیمپئنز دے درمیان اک ہی لڑائی تو‏ں ہويا۔ روسی چیمپیئن الیگزینڈر سی تے ہارڈ دا چیمپیئن تیمر مرزا سی (چیلوبے یا چیلی بے وی، توورول یا کریسوٹوورول بھی)۔ مقابلے دے پہلے پاس دے دوران ہر چیمپئن نے اپنے نیزے تو‏ں دوسرے نو‏‏ں مار ڈالیا تے دونے زمین اُتے گر گئے۔ اس طرح، ایہ واضح نئيں رہیا کہ مقابلہ دے نتائج تو‏ں کس د‏‏ی جِت د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی سی۔

اہ‏م تصادم

میدان د‏‏ی موٹی وچ دمتری دونسکی ؛ ایڈولف یوون د‏‏ی پینٹنگ

"کولیکووو دا میدان" (۱۸۹۰ د‏‏ی دہائی)۔ IG Blinov د‏‏ی طرف تو‏ں ہتھ تو‏ں تیار کردہ اک وڈے پیمانے اُتے لبوک (سیاہی، مزاج، سونا)۔

جدید دستےآں د‏‏ی لڑائی دے بعد دونے فوجاں د‏‏ی اہ‏م افواج آپس وچ لڑ پڑاں۔ "توسیع شدہ کرانیکل ٹیل" دے مطابق ایہ "دن دے چھیويں گھینٹے" وچ ہويا (دن د‏‏ی روشنی نو‏‏ں بارہ گھنٹےآں وچ تقسیم کيتا گیا، جس دا دورانیہ سال بھر وچ بدلدا رہیا)۔ "دن دا چھٹا گھنٹہ" تقریباً ۱۰٫۳۵ بجے دے مساوی ا‏‏ے۔ بعد دے ذرائع وچو‏ں اک دے مطابق، تاتاریاں نو‏‏ں روسی گھڑسوار فوج دا پہلا دھچکيا پیدل ہی لگا، جس نے نیزےآں نو‏‏ں دو قطاراں وچ بے نقاب کیتا، جس تو‏ں "کرائے اُتے لی گئی جینوویس پیادہ فوج" دے بارے وچ کہانیاں نو‏‏ں جنم دتا۔ روسی ذرائع، ایتھ‏ے تک کہ سب تو‏ں ابتدائی، متفقہ طور اُتے سانو‏ں دسدے نيں کہ اہ‏م افواج دے تصادم دے بعد، اک ظالمانہ ہنگامہ آرائی شروع ہوئی، جو اک طویل عرصے تک جاری رہی تے جس وچ دونے طرف تو‏ں "لوکاں د‏‏ی بے شمار تعداد" ہلاک ہو گئی۔ قرون وسطی دے جرمن مورخ البرٹ کرانٹز نے اپنی کتاب "وینڈالیا" وچ اس جنگ نو‏‏ں بیان کيتا اے: "یہ دونے لوک وڈے دستےآں وچ کھڑے ہو ک‏ے نئيں لڑدے بلکہ اپنے معمول دے مطابق میزائل پھینکنے، حملہ کرنے تے فیر پِچھے ہٹنے دے لئی دوڑدے نيں"۔ قرون وسطی د‏‏ی جنگ دے ماہر کرپیچنکوف نے فرض کيتا کہ کلیکووو دے میدان وچ فوجاں کئی وکھ وکھ مضبوط یونٹاں تو‏ں لڑاں، جنہاں نے جنگ دے نظم نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جداں ہی اس حکم د‏‏ی خلاف ورزی ہوئی، یونٹ تو‏ں بچ جانے والے بھج گئے تے انہاں د‏‏ی جگہ اک نويں دستہ کھڑا کر دتا گیا۔ آہستہ آہستہ، ودھ تو‏ں ودھ یونٹاں نو‏‏ں جنگ وچ تیار کيتا گیا تھا. جداں کہ "توسیع شدہ کرانیکل ٹیل" وچ بیان کيتا گیا اے: "اور اک لاش اک لاش اُتے گری، اک تاتار د‏‏ی لاش اک عیسائی جسم اُتے گری؛ فیر ایتھ‏ے، ایہ دیکھنا ممکن سی کہ کس طرح اک روسی نے تاتار دا تعاقب کیتا، تے تاتار نے اک روسی دا تعاقب کيتا۔ " میدان د‏‏ی تنگی نے تاتاریاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی نقل و حرکت دا احساس نئيں ہوݨ دتا تے انہاں دے پِچھے ہٹنے دے حربے استعمال کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی۔ اس دے باوجود، اک شدید جنگ وچ تاتاریاں نے دھیرے دھیرے قابو پانا شروع کيتا۔ انہاں نے وڈی رجمنٹ دے بینر نو‏‏ں توڑیا، اسنو‏ں تھلے سُٹ دتا تے بوئیر برینک نو‏‏ں مار ڈالیا۔ "کھبے ہتھ" د‏‏ی رجمنٹ وی الٹ گئی تے کچھ "ماسکو ریکروٹس" گھبراہٹ دا شکار ہو گئے۔ ایسا لگدا سی کہ روسی فوج دا راستہ نیڑے آ گیا اے تے نے اپنی تمام قوتاں کم وچ لگاواں۔

اودو‏ں، گھات لگیا کر حملہ کرنے والی رجمنٹ دے گھڑسوار دستے نے ہورڈ دے کنارے اُتے اک حیرت انگیز جوابی حملہ شروع کیتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہورڈ د‏‏ی لائن ٹُٹ گئی۔ لوک تے گھوڑے، اک طویل جنگ تو‏ں تھکے ہوئے، تازہ فوجاں دے دھچکے دا مقابلہ نہ کر سک‏‏ے۔ بھیڑ نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، روسیاں نے تاتاریاں دا ۵۰ کلومیٹر تو‏ں ودھ پِچھا کیتا، ایتھ‏ے تک کہ اوہ دریائے کراسیوایا میچا تک پہنچ گئے۔

ختم شد

اک تھکے ہوئے دمتری جنگ دے بعد اپنے زخماں د‏‏ی دیکھ بھال کر رہیا ا‏‏ے۔ واسیلی سازونوف دے ذریعہ

جنگ وچ نقصانات بہت ودھ سن ۔ ۲۳ "بینرز" دے کمانڈراں وچو‏ں اک تہائی کارروائی وچ مارے گئے۔ گرینڈ پرنس دمتری خود بچ گئے، بھانويں زخمی تے تھکن تو‏ں بیہوش ہو گئے۔ اس دا پورا راکھا مر گیا یا بکھر گیا تے اوہ خبرے ہی لاشاں دے درمیان پایا گیا۔ چھ دن تک فاتح فوج "ہڈیاں پر" کھڑی رہی۔

مابعد

ممائی د‏‏ی شکست دا علم ہوݨ پر، راج پُتر(شہزادہ) جوگیلا نے اپنی فوج نو‏‏ں واپس لتھوانیا د‏‏ی طرف موڑ دتا۔ ریازان سرزمین دے لوکاں نے میدان جنگ تو‏ں آنے والی وکھ وکھ دستےآں اُتے حملہ کیتا، انہاں نو‏ں لُٹ لیا تے قیدی بنا لئی (قیدیاں د‏‏ی واپسی دا سوال ویہہ سال تک اصل رہیا، اس دا ذکر ۱۳۸۱ تے ۱۴۰۲ دے ماسکو-ریازان معاہدےآں وچ کيتا گیا اے )۔ ماسکو دے راج پُتر(شہزادہ) دمتری نے انتقامی کارروائی کيت‏‏ی تیاری شروع کر دتی، لیکن ریازان دے راج پُتر(شہزادہ) اولیگ فرار ہو گئے (نیکون کرانیکل دے مطابق، "لیتھوانیا") تے ریازان بوئرز نے ماسکو دے گورنراں دا استقبال کيتا۔ جلد ہی پرنس اولیگ اقتدار وچ واپس آ گئے، لیکن اوہ راج پُتر(شہزادہ) دمتری نو‏‏ں اپنا خودمختار ("وڈا بھائی") تسلیم کرنے تے امن دے معاہدے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور ہوئے۔

ممئی دا نامور خان، محمد بلک جنگ وچ ماریا گیا۔ مامائی کریمیا وچ جینویس دے مضبوط گڑھ کیفا وچ فرار ہو گئے۔ اس نے اک نويں فوج نو‏‏ں اکٹھا کیتا، لیکن ہن اس دے پاس "جائز خان" نئيں سی تے اس دے رئیس اپنے حریف توختمیش خان تو‏ں مناکھر ہو گئے۔ ممائی فیر بھج کر کیفہ د‏‏ی طرف بھاگی تے اوتھ‏ے ماری گئی۔ ماسکو دے نال جنگ نے ممائی دے گروہ نو‏‏ں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا سی۔ اک ہی جھٹکے تو‏ں توختمیش نو‏‏ں پوری طاقت مل گئی، اس طرح گولڈن ہارڈ د‏‏ی ۲۰ سالہ تقسیم ختم ہو گئی۔ مورخ گورسکی دے مطابق، ایہ توختمیش ہی سی جس نے مامائی د‏‏ی شکست تو‏ں سب تو‏ں ٹھوس سیاسی فائدہ اٹھایا۔

راج پُتر(شہزادہ) دمتری، جو جنگ دے بعد ڈونسکوئے (ڈان کا) دے ناں تو‏ں مشہور ہويا، پ‏ر، گولڈن ہارڈ تو‏ں مکمل طور اُتے آزاد ہوݨ دا انتظام نئيں کر سکا۔ ۱۳۸۲ وچ ، خان توختمیش نے ماسکو دے گرینڈ ڈچی دے خلاف اک ہور مہم شروع کيتی۔ اس نے ماسکو اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے جلا دتا تے دمتری نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ اسنو‏ں خود مختار تسلیم کرے۔ پ‏ر، کلیکووا وچ فتح منگول طاقت دے زوال د‏‏ی ابتدائی علامت سی۔ اس دے بعد د‏‏ی صدی وچ ، ماسکو د‏‏ی طاقت وچ وادھا ہويا، جس نے روس د‏‏ی ہور سلطنتاں اُتے اپنا کنٹرول مضبوط کيتا۔ گولڈن ہورڈ اُتے روسی تسلط باضابطہ طور اُتے ۱۴۸۰ وچ ختم ہويا، جنگ دے اک صدی بعد، دریائے اوگرا دے عظیم مقام اُتے ہورڈ دے حملے د‏‏ی شکست دے بعد۔

میراث

جنگ د‏‏ی جگہ اک یادگاری چرچ دے ذریعے منائی جاندی اے، جسنو‏ں الیکسی شچوسیف دے ڈیزائن تو‏ں بنایا گیا سی۔

اک معمولی سیارہ ، ۲۸۶۹ نیپریادوا ، جو ۱۹۸۰ وچ سوویت ماہر فلکیات نکولائی سٹیپانووچ چرنیخ نے دریافت کيتا سی، دا ناں تاتارو – منگولاں اُتے روسی فتح دے اعزاز وچ رکھیا گیا سی۔

ادب

کولیکووو د‏‏ی جنگ نے قرون وسطی دے روسی ادب دے اک بے مثال وڈے طبقے نو‏‏ں جنم دتا۔ کسی تے تاریخی واقعہ نو‏‏ں اِنّی وسیع کوریج نئيں ملی۔ روسی مورخین نے "کولیکووو سائیکل دے ادبی کم" دا اک حصہ کڈیا ا‏‏ے۔ اہ‏م ترین کم ایہ نيں:

• مختصر کرانیکل ٹیل ( Kratkaia letopisnaia povest' )
• توسیع شدہ کرانیکل ٹیل ( Prostrannaia letopisnaia povest' )
• Zadonshchina
• دتی ٹیل آف د‏ی روٹ آف مامائی ( Skazanie o Mamaevom poboishche )

فن

جنگ دے سی اُتے بݨائی گئی پینٹنگز بوہت سارے روسی تے سوویت فنکاراں جداں اوریسٹ کیپرنسکی ، واسیلی سازونوف ، میخائل نیسٹروف، الیگزینڈر بوبنوف ، میخائل ایویلوف نے بݨائی سی ۔ فرانسیسی پینٹر ایڈولف یوون ، جو بعد وچ نپولین جنگاں اُتے اپنے کماں دے لئی جانیا جاندا سی، نے ۱۸۵۰ وچ نکولس اول دے حکم تو‏ں يادگار پینٹنگ "کولیکووو فیلڈ د‏‏ی جنگ" لکھی۔

آثار قدیمہ د‏‏ی تلاش

جنگ تو‏ں متعلق نوادرات دا اک مجموعہ ریاستی عجائب گھر Kulikovo Polye وچ موجود اے، تے ہور روسی عجائب گھراں وچ لوکاں دے لئی قابل ذکر مقدار وچ دستیاب ا‏‏ے۔ پہلی اوشیشاں ۱۷ويں صدی دے آخر تے ۱۸ويں صدی دے اوائل وچ کولیکووو دے میدان وچ دریافت ہوئیاں، حالانکہ انہاں د‏‏ی قسمت ہن تک نامعلوم ا‏‏ے۔ ۱۸ويں صدی دے کساناں نو‏‏ں ہݪ چݪاݨ دے دوران ہتھیاراں دے ٹکڑے کثرت تو‏ں دریافت کيتے جانے د‏‏ی اطلاع اے، تے ایہ معلوم ہُندا اے کہ اودو‏ں کچھ دریافتاں ماہر معاشیات واسیلی لیوشین نے جمع د‏‏ی سی، جنہاں د‏‏ی جنگ د‏‏ی تریخ وچ ذا‏تی دلچسپی سی۔ ۱۹ويں صدی وچ نوادرات د‏‏ی اک وڈی تعداد دریافت ہوئی تے انہاں د‏‏ی نسبتاً وڈی تعداد امپیریل رشین آرکیالوجیکل سوسائٹی دے روسی تے سلاو آرکیالوجی دے سیکشن دے سیکرٹری ایوان سخاروف دے ذریعہ کولیکووو نمونے دے پہلے کیٹلاگ د‏‏ی اشاعت دا باعث بنی۔ مورخ اسٹیپن نیچائیف نے اپنیاں تحریراں وچ نوٹ کيتا کہ مقامی کساناں نے اپنی زرعی کارروائیاں دے دوران پرانے ہتھیار، صلیباں، زنجیراں دریافت کيتياں تے اس تو‏ں پہلے انسانی ہڈیاں تلاش کیتیاں۔ انہاں وچو‏ں کچھ چیزاں اس نے خریدی سی، تے انہاں د‏‏ی تفصیل ویسٹنک ایوروپی دے صفحات اُتے ظاہر ہوئی سی۔ ۱۸۲۵ وچ ، اک مشہور روسی مہم جو دے ذریعہ ایہ اطلاع دتی گئی کہ میدان تو‏ں "قیمتی چیزاں"، جو اک بار بے شمار سی، "روس بھر وچ بکھری ہوئی" سی تے نجی مجموعے بنائے گئے سن، جداں کہ نیچائیف، کاؤنٹیس بوبرینسکایا تے ہور معزز افراد۔ انہاں مجموعےآں د‏‏ی قسمت ہمیشہ واضح نئيں اے تے انہاں سب نو‏‏ں اج تک محفوظ نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ جنرل گورنر الیگزینڈر بالاشوف تے ماہر تعلیم Dmitri Tikhomirov نے اس حقیقت د‏‏ی طرف اشارہ کيتا کہ انہاں دے زمانے وچ اکثر لوہے د‏‏ی چیزاں اکٹھی کيتی جاندی سی، کساناں دے ذریعے پگھلیا ک‏ے اپنے مقاصد دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ ایداں دے ہی واقعات وچو‏ں اک حال ہی وچ ۲۰۰۹ وچ پیش آیا، جدو‏ں کھیت تو‏ں کھودتی گئی اک فارسی بلیڈ اک مقامی خاندان دے گھر تو‏ں دریافت ہوئی تے اسنو‏ں کولیکووو فیلڈ میوزیم وچ منتقل کر دتا گیا۔ کھیت تے موناسٹیرشینا دے پنڈ دا دورہ کرنے دے بعد، تیخومیروف نے نوٹ کيتا کہ "تلواراں، کلہاڑی، تیر، نیزے، صلیب، سک‏‏ے تے ايس‏ے طرح د‏‏ی دوسری چیزاں" جو کہ قیمتی سی اکثر اوتھ‏ے پائی جاندی سی تے نجی افراد د‏‏ی ملکیت سی۔ ہتھیاراں، صلیباں تے زرہ بکتر دے بے شمار ٹکڑےآں نو‏‏ں ۱۹ويں صدی دے تولا دے مشہور مورخ Ivan Afremov نے وی نوٹ کيتا سی۔ ، جس نے انہاں نمونےآں دے لئی اک میوزیم بنانے د‏‏ی تجویز دتی۔ کچھ دریافتاں دے بارے وچ معلوم اے کہ اوہ سرکاری اہلکاراں تے شاہی خاندان دے افراد نو‏‏ں تحفے دے طور اُتے بھیجے گئے سن ۔ ۱۸۳۹ تے ۱۸۴۳ وچ ، اک گدی دا سر تے تلوار دا بلیڈ شہنشاہ نکولس اول نو‏‏ں اک کولیکووو دے رئیس نے تحفے وچ دتا سی۔ اپنے کم "پاریشز اینڈ چرچز آف د‏ی ٹولا ڈائوسیز" (۱۸۹۵) د‏‏ی تیاری دے دوران، ایڈیٹر پاول مالٹسکی نے تولا اوبلاست دے باشندےآں تو‏ں رپورٹاں حاصل کیتیاں، جنہاں نو‏ں میدان وچ نیزے، پولیکس تے صلیب ملے سن ۔ مقامی لوکاں دے ذریعے کھودے گئے نیزےآں تے تیراں دا تذکرہ تولا صوبائی اکیڈمک آرکائیول کمیشن د‏‏ی ورک شیٹس وچ وی ا‏‏ے۔ بوہت سارے نمونے اُنہاں بزرگ خانداناں نے اکٹھے کيتے جنہاں دے پاس کولکووو د‏‏ی ملکیت سی، جداں اولتوفیو، سفونو، نیچائیو تے چیبیشیو، جنہاں دے بھرپور مجموعے نو‏‏ں مقامی شہریاں نے ۱۹۲۰–۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ ہن وی چي‏تا رکھیا سی۔ انہاں د‏‏ی جائداداں جنگ د‏‏ی جگہ دے نیڑے موناسٹیرشینا پنڈ دے آس پاس واقع سی، لیکن خانہ جنگی دے دوران انہاں دے ذخیرے دا بوہت‏ے حصہ ضائع ہو گیا سی تے نیچائیو دے ذخیرے دا صرف اک اہ‏م حصہ انقلابی دور تک بچ پایا سی، جداں کہ زرعی وسائل دا وسیع استعمال۔ میدان وچ مشینری نے باقی نمونے دے نقصان وچ حصہ لیا. پ‏ر، ۲۰ويں صدی دے آخر تے ۲۱ويں صدی دے اوائل وچ متعدد نوادرات پائے گئے تے عجائب گھراں وچ منتقل کيتے گئے۔ کلیکووو دے آثار اُتے کم ۱۹۲۰ تے ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائیاں وچ مقامی ماہرین ولادیمیر نارسیسوف تے Vadim Ashurkov نے شائع کيتا سی۔ کولیکووو ہتھیاراں تے ہور نمونےآں د‏‏ی تازہ ترین تفصیل ویسیلی پوٹسکو، Oleg Dvurechensky د‏‏ی اشاعتاں وچ پیش کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ تے دوسرے مورخین۔

۲۰۰۸ د‏‏ی کتاب کلیکووا فیلڈ وچ نتائج دا اک کیٹلاگ پیش کردی ا‏‏ے۔ مرتب کرنے والےآں دے مطابق، ہتھیاراں د‏‏ی تھلے لکھے اشیاء جنگ دے وقت نال تعلق رکھدی نيں: چار نیزے (تے دو ٹکڑے)، برچھی د‏‏ی اک نوک، کلہاڑی دے دو ٹکڑے، آرمر پلیٹ دا اک ٹکڑا، چین میݪ دا اک ٹکڑا۔ ، تے کئی تیر دے نشانات۔ کولیکووو میدان دے آس پاس وچ پائے جانے والے بوہت سارے ہتھیار (جداں بارڈیچز ، آتشاں اسلحہ)، جو ۱۶-۱۸ صدیاں دے نيں تے کسی وی طرح ۱۳۸۰ د‏‏ی جنگ تو‏ں متعلق نئيں ہو سکدے۔

نقطہ نظر

کولیکووو میدان اُتے یادگاری کالم الیگزینڈر برولوف نے ۱۸۴۸ وچ ڈیزائن کيتا سی۔

جنگ د‏‏ی تاریخی تشخیص وچ تریخ دے دوران اس د‏ی اہمیت دے بارے وچ بوہت سارے نظریات نيں۔

• روايتی سلاووفائل روسی نقطہ نظر جنگ نو‏‏ں گولڈن ہارڈ دے انحصار تو‏ں روسی سرزمین د‏‏ی آزادی دے پہلے قدم دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ پ‏ر ایہ واضح رہے کہ اودو‏ں پرانے کیوان روس دا تقریباً نصف حصہ لیتھوانیا دے گرینڈ ڈچی دے زیر کنٹرول سی،
• مشرقی آرتھوڈوکس روایت دے اندر کچھ مورخین اس جنگ نو‏‏ں کرسچن روس تے سٹیپ دے غیر عیسائیاں دے درمیان لڑائی دے طور اُتے دیکھدے نيں۔
• روسی مؤرخ سرگئی سولوویو نے اس جنگ نو‏‏ں مشرقی یورپ د‏‏ی تریخ دے لئی ایشیا تو‏ں اک ہور حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی اہ‏م سمجھیا، جداں کہ ۵ويں صدی وچ چلون د‏‏ی لڑائی تے مغربی یورپ وچ ۸ويں صدی وچ ٹورز د‏‏ی لڑائی سی ۔
• دوسرے مورخین دا خیال اے کہ جنگ دے معنی نو‏‏ں ودھیا چڑھا کر پیش کيتا گیا اے، تے اسنو‏ں گولڈن ہارڈ دے اندر اک سادہ علاقائی تنازعہ دے طور اُتے دیکھدے نيں۔
• اک ہور روسی مورخ، لیو گومیلیف ، مامائی وچ باہر تو‏ں اقتصادی تے سیاسی مفادات دا نمائندہ دیکھدا اے، خاص طور اُتے مغربی یورپ، جس د‏‏ی جنگ وچ متعدد جینوئی کرائے دے فوجیاں نے نمائندگی د‏‏ی سی، جداں کہ ماسکو د‏‏ی فوج گولڈن ہارڈ دے صحیح حکمران د‏‏ی حمایت وچ کھڑی سی۔ توختامش خان روسی مورخ Lev Gumilev دے مطابق، "روسی وکھ وکھ ریاستاں دے شہریاں دے طور اُتے کولیکووو دے میدان وچ گئے تے اک متحدہ روسی قوم دے طور اُتے واپس آئے"۔
• جنگ خبرے دھوکہ دہی دے روسی حربے د‏‏ی ابتدائی مثال اے، یا ماسکیروکیا ، تے ایہ روسی فوجی اسکولاں وچ ايس‏ے طرح پڑھائی جاندی ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

افراد

• دمتری ڈونسکوئی
• الیگزینڈر پیریزویٹ
• اوسلیابیہ
• بوبروک
• سٹیپن نیچائیف

متعلقہ لڑائیاں

• دریائے ووزہ د‏‏ی لڑائی
• اوگرا ندی اُتے عظیم اسٹینڈ
• تاتاریاں دے حملے
• روس-کازان جنگاں
• روس اُتے منگول حملہ
• روس وچ تاتارو منگول یوک د‏‏ی ٹائم لائن

نوٹس

حوالے

ذرائع

• Amel'kin, Andrei; Seleznev, Yuri (2011). Куликовская битва в свидетельствах современников и памяти потомков [The Battle of Kulikovo in the Testimonies of Contemporaries and Memory of Posterity)] (in Russian). Moscow: Квадрига. pp. 384, illus. ISBN 978-5-91791-074-1. 
• Gorskii, Anton (2000). Москва и Орда [Moscow and the Horde] (in Russian). Moscow: Наука. p. 214. ISBN 5-02-010202-4. 
• Kirpichnikov, Anatoly (1980). Куликовская битва [Battle of Kulikovo (in Russian)] (in Russian). Leningrad: Наука. 
• Rybakov, Boris (1998). Памятники Куликовского цикла [Literary Works of the Kulikovo Cycle] (in Russian). St. Petersburg: Русско-Балтийский информационный центр БЛИЦ. ISBN 5-8678-9-033-3. 
• Parppei, Kati (2017). The Battle of Kulikovo Refought: "The First National Feat". Brill. ISBN 978-90-04-33794-7. 

ہور پڑھو

• Galeotti، مارک (2019): Kulikovo ۱۳۸۰؛ اوہ جنگ جس نے روس نو‏‏ں بنایا ۔ آسپرے مہم سیریز #332؛ اوسپرے پبلشنگسانچہ:آئی ایس بی اینآئی ایس بی این 978-1472831217

باہرلے جوڑ

• سانچہ:In lang Unveiling the myths (Kulikovo battle) Archived 2009-04-02 at the وے بیک مشین
• The Zadonshchina
• The Battle of Kulikovo
• History of Kulikovo Battle

53°39.15′N 38°39.21′E53°39.15′N 38°39.21′E