گورکھ ناتھ
گورکھ ناتھ ایہہ شمالی بھارت دا اوہ دھرم-سادھ سی جس نے اپنے پرتاپ نال کابل توں بنگال تک یوگ-مت دا درڑہتا نال پرچار کیتا۔ اس وچ شک نہیں کہ مچھندرناتھ نوں یوگ مت دا موڈھی منیا جاندا اے، پر اس مت نوں ڈیولپ ہون وچ مکھ یوگدان گورکھ ناتھ دا اے۔ اس لئی کئی وار ناتھ-مت نوں گورکھ-مت وی کہہ دتا جاندا اے۔ کھید دی گل اے کہ اس سادھی دے جیون بارے کوئی پرمانک سامان مہیا نہیں اے۔ جو کجھ ملدا اے اس نوں روایتاں توں بنا کجھ نہیں کیہا جا سکدا۔ پر اس دی ستھان-تکمیل کسے ہور زریعہ راہیں نا ہو سکن کارن اسے نوں بنیاد بناؤنا پیندا اے۔
جم
[سودھو]گورکھ ناتھ دے جنم-ستھان بارے اک ایہہ دھارنا پرچلت اے کہ ایہناں دا جم راولپنڈی دی تحصیل گجرخان دے کسے پنڈ وچ ہویا سی اتے ایہہ ادھکتر پنجاب دی دھرتی اتے وچریا سی۔ پر کجھ ودوان اس نوں پنجاب وچ باہروں آیا مندے ہن۔ اس دی جاتِ نوں کوئی نیویں دسدا اے، کوئی سنیارا کہندا اے اتے کوئی براہمن۔ اصل وچ، ایہہ اک گھمکڑ سادھ سی۔ کسے اک تھاں ٹکنا اس لئی ممکن نہیں سی۔ اس لئی جتھے جتھے ایہہ گیا، اس دے ناں نال متعلق ستھان اتھوا دھام قایم ہو گئے اتے ویلے دے بیتن نال کئیاں ستھاناں نوں ایہناں دے جنم-ستھان نال جوڑ دتا گیا۔
گورکھ ناتھ دے ویلے بارے وی ودواناں وچ اختلاف اے۔ کئی پرکار دے اندازےآں، غیرواضع باہرلے پرماناں اتے لوک-روایتاں دے آدھارتے ودواناں نے اپنے اندازے لگائے ہن۔ ایہناں ساریاں متاں دے آدھار تے جو گل نکھڑ کے ساہمنے آؤندی اے، اوہ ایہہ کہ گورکھ ناتھ دسویں-یارھویں صدی وچ ہویا سی۔ ایہہ مچھندرناتھ دا چیلا سی جاں چھوٹا گربھائی، اس بارے وی اختلاف پرچلت اے۔ جو وی ہوئے، گورکھ ناتھ مچھندرناتھ دے نکٹ رابطہ وچ رہا سی اتے اس دا ہم عصر سی؛ عمر وچ اس توں چھوٹا سی۔ اس بارے اپنے گرو اتھوا گربھائی مچھندرناتھ نوں تریا-جالا توں مکت کراؤن دی ساکھی وی پرچلت اے۔
سفر
[سودھو]گورکھ ناتھ اپنے ویلے دا بڑا پرتاپی اتے تیجسوی سادھک سی۔ اس نے سارے بھارت، تبت اتے نیپال تک بھرمن کیتا اتے درڑھ پرچار راہیں یوگ مت دا جھنڈا گڈیا۔ کئی راجے وی اس توں متاثر ہوئے اتے اپنا راج-حصہ چھڈ کے اس دے پچھے لگ ترے۔ انج تاں سارے بھارت دیش اتے نکٹ-ورتی دیساں وچ اس دے ناں نال متعلق ستھان اتھوا دھام مل جاندے ہن، پر اس دا پرمکھ دھام اتر پردیش دا گورکھپر نگر اے۔ کہندے ہن اتھے گورکھ ناتھ نے بہت تپسیا کیتی سی اتے اتھے ہی اس نوں سمادھی دتی گئی سی۔ اتھے ہن کنپاٹے سادھو رہندے ہن۔
گورکھ ناتھ نوں نیپال وچ پشوپتی دا اوتار منیا جاندا اے۔ کئی تھانواں اتے اس دے ناں نال متعلق آشرم بنے ہوئے ہن۔ اس دے ناں تے سکے وی پرچلت رہے ہن۔ اس دے ناںتے ہی نیپال واسی گورکھے اکھواؤن لگے ہن۔
گورکھ ناتھ دا ویکتتوَ یگ-پرش والا سی۔ اس نے جتھے چرن ٹیک دتے ، جنتا نے اس مٹی نوں وی متھے اتے لایا۔ اجیہا کیوں ہویا ؟ اس لئی کہ دیانتداری دے بل تے گورکھ ناتھ اتنا اچا اٹھ گیا سی کہ اس دے کتھن وچ اک الوکک طاقت پیدا ہو گئی۔ اس نے جو کہہ دتا، پورا ہو گیا۔ اس لئی اس دے ناں نال کئی چمتکارپورن واقعے جڑ گئیاں۔ ایہہ نر توں نارائن بندا گیا۔ اپنی منتر-طاقت راہیں ایہہ منکھاں نوں تاں کی پشواں نوں وی وس وچ کر سکدا سی۔ گورکھ ناتھ لوکاں دے شریرک کشٹاں دا وی نوارن کردا رہندا سی۔ اس لئی کسے اؤشدھی دی ورتوں نہیں سی کیتی جاندی، سگوں سواہ دی چٹکی ہی سنجیونی دا روپ دھارن کر لیندی سی۔
گورکھ ناتھ ہر پرکار دے وشواساں اتھوا دھرماں والیاں پرتِ کسے پرکار دا کوئی بھید-بھاو نہیں سی رکھدا۔ اس لئی سبھ سامان سن۔ ایہی کارن اے کہ اس دے انویائیاں وچ ہر یعقین والے لوک شامل سن۔ ایہہ واسناواں توں مکت، چتّ- ورتیاں نوں ٹھکانے رکھن والا اک اجیہا یوگی سی جس بارے ڈاکٹر۔ ہزاری پرساد دوویدی (‘ناتھ- قوم ’، پنہ 106) دی قیام اے کہ بکرمی سمت دی دسویں صدی وچ بھارت-ورشت دے مہان گرو گورکھ ناتھ دا جم ہویا۔ شنکراچاری توں بعد اتنا بااثر اتے اتنا مہمامئی مہاپرش بھارت-ورشت وچ دوجا نہیں ہویا۔ بھارت دے کونے کونے وچ اس دے منن والے اج وی مل جاندے ہن۔ بھرفتار تحریک توں پہلاں سبھ نالوں طاقتور مذہبی تحریک گورکھ ناتھ دا یوگ-رستہ ہی سی۔ بھارت-ورشت دی کوئی وی اجیہی بولی نہیں اے جس وچ گورکھ ناتھ بارے کہانیاں ن ملدیاں ہون۔ ایہناں کہانیاں وچ پرسپر تریخی خلاف بہت ادھک ہن، پر پھر وی ایہناں توں اک گل بوہت زیادہ واضع ہو جاندی ہے— گورکھ ناتھ اپنے یگ دا سبھ توں وڈا لیڈر سی۔ اس نے جس دھات نوں چھوہیا، اوہی سونا بن گئی۔
گورکھ ناتھ دھنّ دا پکا اتے اپنیاں مانتاواں اتے پہرہ دین والا سی۔ اس نے درڑہتا پوروک برہمچری دا پالن کیتا۔ اجیاے سنجم ویلے کئی وار ایہہ ‘عطیہ’ نوں وی پار کر جاندا سی۔ اس دا سبھا گھمن-پھرنن والا سی اتے دیانتداری دے بل کارن کجھ اکھڑ وی سی۔ یوگ-دیانتداری دی پالنا لئی ایہہ بہت کٹھور سی۔ اس بارے ایہہ کوئی سمجھوتہ کرن نوں تیار نہیں سی۔
گورکھ ناتھ نے اپنے وچاراں نوں کاوَ-بدھِی کیتا اے۔ اس دے ناںتے سنسکرت اتے پرانے ہندی وچ کئی رچناواں ملدیاں ہن۔ کاوَ-دیانتداری اس دا پیشہ نہیں سی، بس منوجذبات نوں پرگٹاؤن دا زریعہ سی۔ اس لئی اس دیاں رچناواں وچ سوخم شعری ڈونگھائیاں اتے کلپناواں ن ہون پر اپنے وچاراں نوں پرگٹاؤن لئی اس کول سشکت سٹائل سی۔ کئی وار اوہ سنکیتک اتھوا پرتیکاتمک ووکیبولری دی ورتوں کرکے لوکاں نوں حیرانی وچ پا دندا سی، پر ایہہ اس دی گجھی دیانتداری دا اک پکھ سی۔ اس دی مہیا بانی نوں ڈاکٹر۔ پیتامبر دتّ بڑتھوال نے ‘گورکھ بانی ’ دے ناں نال سمپادت کیتا جو ہندی ساہتی سمیلن، پریاگ نے سن 1942 ای۔ وچ چھاپ دتی۔
ناتھ مت
[سودھو]گورکھ ناتھ نے ناتھ-مت نوں ووواقع روپ دین لئی اپنے سارے انویائیاں نوں بارھاں پنتھاں وچ ونڈیا ہویا سی۔ اس دے پنتھاں دے ناں اس پرکار ہن—ستیناتھی، دھرمناتھی، رام-پنتھ، نٹیشوری، کنھن، کپلانی، ویراگی ، مان-ناتھی، آئی-پنتھ، پاگل-پنتھل، دھج-پنتھ اتے گنگا-ناتھی۔ گورکھ- پنتھیاں وچ اک دھارنا پرچلت اے کہ ایہہ شو دا اوتار سی۔ شو نوں آدی-ناتھ وی کیہا جاندا اے۔ آدی-ناتھ دا شش مچھندر-ناتھدر (متسییندر ناتھ) سی اتے مچھندر-ناتھدر دا شش گورکھ ناتھ سی۔ پر ویلے دے بیتن نال گورکھ ناتھ دا ویکتتوَ اتنا گورومئی ہو گیا کہ شو جاں مچھندر-ناتھدر دا ناں بھلا کے جوگی لوگ گورکھ ناتھ دا نام ہی جپن لگ گئے۔ اس تتھّ ول اشارہ کردیاں گرو رام داس جی نے کیہا ہے—پنڈتُ ساست سمرتِ پڑیا۔ جوگی گورکھُ گورکھُ کریا۔ مے مورکھ ہرِ ہرِ جپُ پڑیا۔ (گو۔گرں۔163)।
سکھ دھرم دے بانی گرو نانک دیو جی دی ملاقات کئی سدھاں-یوگیاں نال ہوئی سی۔ جنم- ساکھی ساہت وچ کئی گوشٹاں اتے اصولی سنواداں دا ذکر ہویا مل جاندا اے۔ گربانی وچ یوگ-مت دی تشریحی ووکیبولری دی کھل کے ورتوں ہوئی اے۔ اصل وچ، سکھ دھرم سہج دیانتداری دا پرچار کردا ہویا ہٹھ-دیانتداری دا نکھلڑائی کردا اے۔ بابا سری چند ولوں چلا ئے الونڈی مت وچ سری چند نوں گورکھ ناتھ دا اوتار منیا جاندا اے۔ اتھوں ہی سکھ-مت اتے گورکھمت وچ اک انتر- ریکھا کھچی جاندی اے۔[۱]
پنجاب دیاں لوک کہانیاں وچ ذکر
[سودھو]گورکھ ناتھ دا ناں پنجاب دیاں لوک کہانیاں وچ وار-وار آؤندا اے۔ اس نوں الوکک طاقتاں والا تے ردھیاں-سدھیاں دا مالک درسایا گیا اے۔ اس دا ویروا ہیر-رانجھا اتے پورن بھگت دے قصیاں وچ وی آؤندا اے۔ پر ایہہ ممکن نہیں، کیونکہ ہیر-رانجھے دی گھٹنا 16ویں صدی وچ ہوئی اے تے پورن بھگت دی دوسری صدی وچ۔ لگدا اے کہ رانجھے اتے پورن بھگت نوں کوئی ہور ناتھ یوگی ملے ہونگے۔
گورکھ ناتھ دی جم تاریخ بارے کجھ پکا نہیں اے پر اک اندازا مطابق اس دا جم 9ویں صدی وچ پیشاور وکھے ہویا سی تے اس دے گرو دا ناں مچھندر ناتھ سی۔ اوہ ہٹھّ یوگی سی تے ناتھ یوگیاں دے ڈیرے اتے مندر اسے دے ویلے ہی بننے شروع ہوئے سن۔ اس دے پیروکار پنجاب توں لے کے سارے بھارت اتے نپال وچ پھیلے ہوئے ہن۔ اوہناں نوں گورکھناتھی، درشنی جاں کنپھٹے کیہا جاندا اے۔ یو۔پی۔ دا وزیر اعلیٰ ادتییتیم وی گورکھناتھی اے اتے گورکھپر دے گورکھ ناتھ ڈیرے دا مکھی اے۔ ایہہ ڈیرہ بھارت وچ سبھ توں وڈا گورکھ ناتھی مندر اتے ڈیرہ اے۔ گورکھ ناتھ نوں مہانیوگی کیہا جاندا اے۔ اس نے اپنیاں سکھیاواں ولوں سچا جیون بتاؤن، برہمچاری رہن، یوگ کرن، سمادھی لگاؤن اتے دوسریاں دی سیوا کرن دا پرچار کیتا۔ اس دا زیادہ تر اثر پینڈو علاقیاں وچ اے۔
بھگت کبیر دے دوحیاں وچ وی گورکھ ناتھ دا ذکر آؤندا اے۔ اس توں لگدا اے کہ اوہ بھگت کبیر توں پہلاں ہویا ہووےگا۔ گورکھ ناتھ ویلے شیواں (شو بھگوان نوں منن والے) اتے ویشنواں (وشنو بھگوان نوں منن والے) وچ بہت جھگڑے چلدے سن۔ گورکھ ناتھ نے ادویت ویدانت دا پرچار کیتا کہ ایہہ جھگڑا فضول اے۔ دوویں دیوتے ربّ دا روپ ہن، کسے دی وی بھگتی کیتی جا سکدی اے۔ ناتھ پرمپرا بہت پرانی اے اتے گورکھ ناتھ توں سینکڑے سال پہلاں توں چلی آ رہی اے۔ پر اس دا جو پرچار-پرسار گورکھ ناتھ ماتحت ہویا، اوہ نہ پہلاں کدے ہویا سی تے نہ کدے بعد وچ ہو سکیا۔ لوکاں نوں علم دین لئی گورکھ ناتھ نے دور-دور تک سفر کیتی۔ اس نے پنجاب، نیپال، سندھ، اتر پردیش، اتراکھنڈ، آسام، تریپورا، بنگال، اڑیسہ، گجرات، مہاراشٹر، کرناٹک اتے سری لنکا تک جا کے لوکاں نوں علم ونڈیا۔ اس دیاں یاتراواں والیاں تھاواں اُتے کئیاں مندر اتے ڈیرے بنے ہوئے ہن۔ ہٹھّ یوگ دی پرمپرا وی گورکھ ناتھ اتے اس دے گرو مچھندر ناتھ توں چلی اے۔ نپال وچ گورکھ ناتھ دی بہت مانتا اے۔ کیہا جاندا اے کہ گورکھا نام، گورکھ ناتھ توں ہی شروع ہویا سی۔ اس دے ناں اُتے نیپال دے اک ضلعے دا ناں گورکھا رکھیا ہویا اے، جتھے اک گفا وچ گورکھ ناتھ دے پیراں دے چنہ بنے ہوئے ہن۔ اک مندر وی اے، جس وچ اس دی مورتی اے۔ اتھے اس دی یاد وچ وساکھی والے دن بہت وڈا میلہ لگدا اے۔ اس نوں نپال دا راشٹر دیوتا منیا جاندا اے۔ اس دی تصویر کئی نپالی کرنسی نوٹاں اتے سکیاں اُتے چھپی ہوئی ملدی اے۔
گورکھ ناتھ دی بھگتی ساہت نوں وڈی دین اے۔ اس نے کئی گرنتھ لکھے ہن۔ ایہناں وچ گورکشا سنہتا، گورکشا گیتا، سدھ اصول پدتی، یوگ مارتنڈ، یوگ اصول بیج اتے یوگ چنتامنی شامل ہن۔ اس دے پرلوک گمن بارے اتہاس چپّ اے کہ کویں تے کتھے ہویا۔
پنجابی گانیاں وچ وار-وار گونجن والا مشہور مندر ٹلا یوگیاں پاکستان دے پوٹھوہار علاقے وکھے (ضلع جیہلم، پنجاب) لون دیاں پہاڑیاں وچ 3200 فٹ دی اچائی اُتے واقع اے۔ ایہہ جہلم دریا دے کنارے، جیہلم شہر توں 25 کہ: می: پچھم ول اے۔ اس مندر دی قیام 9ویں صدی وچ ہندوشاہی راج دوران گورکھ ناتھ ولوں کیتی گئی سی۔ ایہہ 1947 تک پنجاب وچ ناتھ یوگیاں دا سبھ توں وڈا مرکز رہا اے۔ مغل بادشاہ اکبر اتے جہانگیر نے وی اس دا سفر کیتا سی۔ اکبر دے ویلے اتھے یوگی بال ناتھ مہنت سی۔ شاید اسے بال ناتھ نے رانجھے نوں یوگ دتا ہووےگا۔ اس سفر بارے اکبر دے جیونیکار ابل فضل نے وی آئنے اکبری وچ لکھیا اے۔
مغل راج دے ختم ہون اُتے بھارت اُتے دوبارہ غیرملکی حملے ہونے شروع ہو گئے۔ احمد شاہ ابدالی نے اپنے حملیاں دوران اس مندر نوں لٹّ-پٹّ کے تباہ کر دتا۔ پر ابدالی دی موت توں بعد ایہہ جلدی ہی دوبارہ آباد ہو گیا۔ اس وچ کئی مندر اتے تن سروور بنے ہوئے ہن۔ کیہا جاندا اے کہ پہلے گرو سری گرو نانک دیوَ جی نے وی اتھے کجھ دن ٹھہرے سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اوہناں دی یاد وچ اتھے اک یادگار اتے سروور دا اساری کروایا سی۔ 1947 ویلے اس دا مہنت سمند ناتھ سی۔ اوہ وی ہو رہے فساداں کارن ہندو-سکھ آبادی نال بھارت آ گیا۔ اس توں بعد ایہہ مندر اجڑیا پیا اے۔ اس تک پہنچن لئی روہتاس قلعے اتے سنگوئی قصبے توں پگڈنڈیاں جاندیاں ہن تے اتھے پیدل ہی پہنچیا جا سکدا اے۔ ہن اس دی کوئی سانبھ-سنبھال نہیں ہو رہی اے۔ لگدا اے کہ ہولی-ہولی جنگل اس نوں کھا جاویگا۔
ہورویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ ڈاکٹر۔ رتن سنگھ جگی، سروت : سکھ پنتھ وشوکوش، گر رتن پبلیشرز، پٹیالہ