ہرنام کور

ہندستان نوں انگریزاں توں آزاد کراؤن لئی لوکاں نے بہت قربانیاں کیتیاں۔ 1857 دے غدر توں شروع ہو کے اگست 1947 تکّ بہت لہراں اٹھیاں، جویں کوکا لہر، جس دے سرمور آگوُ ستگورو رام سنگھ جی سن، مہارانی لکشمی بائی جھانسی، مغل بادشاہ، ٹیپو سلطان سمیت بہت صوبیاں وچّ بغاوتاں اٹھیاں۔ 1886 وچّ مسٹر ہیوم نے کانگرس پارٹی بنا کے ہندوستان نوں ترنگا جھنڈا پردان کیتا۔ روزی-روٹی کماؤن لئی باہرلے ملک گئے۔ ہندوستانیاں نوں آزادی، اپنا ملک، اپنے جھنڈے دا احساس ہویا تاں سسائٹیاں بنا کے لوکاں نوں احساس کراؤن دے نال نال پارٹی دا گٹھن کیتا، جس دا ناں غدر پارٹی رکھیا۔ ہندوستان وچّ کانگرس دے جھنڈے ہیٹھ آزادی دی لڑائی شروع ہو گئی۔ کجھ گرم خیالیاں نے انڈین سوشلسٹ ریپبلک پارٹی بنا کے کم کرنا شروع کیتا، انڈین نیشنل آرمی بنا کے انگریزاں نوں کڈھن دا اعلان کیتا۔ ایہناں لہراں وچّ بہتے لوک شہید ہوئے۔

ایہناں لہراں وچّ ایہناں دے پریواراں دیاں استریاں نے بہت اگھا رول ادا کیتا اتے اوہناں نوں بہت تسیہے جھلنے پئے، تپسویاں وانگ، بھکھیا رہِ کے، گھر توں علاوہ سماج سیوا، دیس سیوا وچّ تینویں دے روپ وچّ، ماں دے روپ وچّ، بھین دے روپ وچّ حصہ پا کے ہندوستان نوں آزاد کراؤن وچّ سہائی ہوئیاں۔ ایہناں ورانگناں وچوں اک ورانگن تیاگ دی مورت دا ذکر کرنا اتھے بندا ہے۔ اوہ ہن شہیدے اعظم بھگت سنگھ دی چاچی بیبی ہرنام کور پتنی اجیت سنگھ۔

ہرنام کور

بیبی ہرنام کور قصبے قصور وکھے بابا بلھے شاہ دی پیڑھی دے صوفی سنت دھنپت رائے دے ڈیرے وچّ رہندی سی۔ ایہہ ڈیرہ اناتھاں، بے-سہارا، غریباں دی دیکھ-بھال کردا سی۔ سنت دھنپت رائے غریباں دے ہمدرد، ڈونگھی سوچ دے مالک، پھوکے ریتی رواجاں دے خلاف اتے دیش بھگتاں دے پکے ہمدرد سن۔ اسے کرکے پنجاب دے دیش بھگت اس ڈیرے وچّ صلاح-مشورہ کرن لئی آؤندے رہندے سن۔ اجیت سنگھ تے کرتار سنگھ وی اتھے آؤندے رہندے سن۔ اک دن سنتاں نے اجیت سنگھ نوں ویاہ بارے پچھیا تاں اجیت سنگھ نے کیہا ساڈے ساہمنے انگریزاں نوں کڈھ کے ہندوستان آزاد کراؤن دا وڈا مشن ہے۔ اس لئی ویاہ بارے کدے سوچیا ہی نہیں۔ پھر سنتاں نے کیہا کہ بھائی اس مشن وچّ ویاہ وی بہت ضروری ہے کیونکہ کئی واری آدمی اوہ کم نہیں کر سکدے جو استریاں کر جاندیاں ہن۔ اس واسطے سماج وچّ رہن لئی ویاہ دے بندھن وچّ بندھنا ضروری بن جاندا ہے۔

دھنپت رائے دی دھی

دھنپت رائے دیاں گلاں نال سہمت ہندے ہوئے ہاں کر دتی۔ پھر دھنپت رائے نے (نامو) عرف ہرنام کور جو کہ دھنپت رائے دی مونہہ بولی بیٹی سی۔ اس بارے اجیت سنگھ نوں کیہا کہ ایہہ ‘نامو’ تیرے مشن وچّ ساتھ دین وچّ پوری سمرتھّ ہے۔ اس واسطے میں چاہندا ہاں کہ ہرنام کور آپدی جیون ساتھن بنے۔ سنتاں نے ہرنام کور اتے اجیت سنگھ دا ویاہ صوفی مت انوسار 1906 وچّ کر دتا۔ اس موقعے اجیت سنگھ 25 سال دے سن۔ اجیت سنگھ لاہور توں ایف.اے. پاس کرکے بریلی توں قانون دی پڑھائی کر رہے سن پر پڑھائی وچے چھڈّ کے آزادی دی لڑائی وچّ کدّ پئے۔ جدوں ڈولا لے کے اجیت سنگھ گھر پہنچے تاں گھر دے حیران سن پر ساری حقیقت دسن ’تے پریوار بہت خوش ہویا کیونکہ ایہہ پریوار دھنپت رائے دی بہت عزت کردا سی۔ انجھ تاں ایہناں دا سارا پریوار ہی اس لڑائی وچّ شامل سی۔ جدوں ایہہ لڑائی لڑی جا رہی سی۔ اس موقعے سرکار نے نہری پانی ’تے ٹیکس لا دتا۔ جھنگ سیال اخبار دے سمپادک بانکے بہاری لال نے اک گیت اپنے اخبار وچّ چھاپ دتا۔ ‘‘پگڑی سنبھال جٹا پگڑی سنبھال اوئے، لٹّ لیا مال تیرا لٹّ لیا مال اوئے’’ ایہہ گیت اجیت سنگھ دی زندگی دا حصہ بنیا جہڑا ہر گلی، ہر محلے، پنڈاں اتے شہراں وچّ گونجن لگا تاں انگریز حکومت نے کرشن سنگھ، صوفی امبا پرسادِ، سرون سنگھ تے اجیت سنگھ نوں گرفتار کر لیا، پر لوکاں دے روہ اگے جھکّ کے ایہناں چاراں نوں رہاء کر دتا، پرنتو انگریزاں نے اجیت سنگھ نوں بہت خطرناک سمجھدے ہوئے پھر گرفتار کر لیا تے رنگون مانڈلے جیل ‘چ بھیج دتے گئے۔ جدوں ایہہ جیل ’چوں واپس پرتے تاں ایہناں نے سوچیا کیوں نہ باہرلے ملکاں وچّ جا کے رابطہ قایم کریئے تاں کہ جنگے آزادی ‘چ مدد لئی جاوے۔ ایہناں دے نال بسنت سنگھ چوندا (سنگرور)، ضیا ال حق، پنڈت ٹھاکرا داس دھوری تے صوفی امبا پرسادِ سن۔ آپ ایران پہنچ گئے۔ کسے مخبر دی مخبری کرن کرکے بسنت سنگھ تے پنڈت ٹھاکرا داس پھڑے گئے۔ دوہاں نوں ایران وچّ پھانسی دتی گئی۔

اجیت سنگھ

اجیت سنگھ، ضیا ال حق تے صوفی امبا پرسادِ امریکہ پہنچ گئے۔ غدر پارٹی دے ساتھیاں نال مل کے کم کردے رہے۔ ہندوستان واپس پہنچن ’تے پھر گرفتار کر لئے گئے۔ پھر مانڈلے جیل ‘چ بھیج دتے۔ جتھے ایہناں نوں تسیہے دتے گئے۔ سخت بیمار ہوئے تاں 1946 وچّ واپس ہندوستان آ گئے۔ اس موقعے آپ ٹی.بی. دے مریض بن چکے سن۔ 38 سال بعد ہرنام کور ڈلہوجی وکھے اجیت سنگھ نوں ملی۔ اس موقعے اجیت سنگھ ہڈیاں دی مٹھّ بن چکے سن۔

ایہہ وی دسنا ضروری ہے کہ 1908 توں بیبی ہرنام کور نے کھٹکڑ کلاں وکھے کمرہ نمبر 2 وکھے رہِ کے جیون گزاریا۔ لوک سیوا کرنا، حکمت جانن کرکے لوکاں دا علاج کرنا، بھگت سنگھ سمیت ہور بچیاں نوں سنبھالنا اتے جٹھانی ودیا بتی تے درانی حکم کور جو کہ کمرہ نمبر 1 وچّ رہندی سی اوہناں نال بھیناں وانگ رہندی رہی۔ حکم کور دے پتی سرون سنگھ 26 سال دی عمر وچّ شہیدی پا گئے سن۔ حکم کور صرف 21 سال دے سن۔

آخری ویلہ

بیبی ہرنام کور نے اپنے جیون وچّ بھگت سنگھ دا جنم ہندے دیکھیا۔ سکھدیو، راجگرو اتے بھگت سنگھ نوں پھانسی چڑھدے دیکھیا، کرتار سنگھ سرابھا نوں پھانسی ’تے چڑھدیا دیکھیا، جلیانوالا باغ دا ساکہ دیکھیا۔ بیبی ہرنام کور 15 اگست، 1947 والے دن اجیت سنگھ کول بیٹھے سن تاں اجیت سنگھ جس نے کدے کسے اگے سر نہیں سی جھکایا اس نے ہرنام کور دے پیراں ’تے جھک کے کیہا کہ نامو (ہرنام کرے) میں ساری زندگی تینوں دکھ ہی دکھ دتے ہن کدے سکھ نہیں دتا اتے نہ ہی تیرے کول رہِ سکیا اس واسطے مینوں معاف کر دیویں۔ جدوں معاف دے لفظ اجیت سنگھ دے منہ وچّ ہی سن تاں ہرنام کور نے اجیت سنگھ دے منہ ’تے ہتھ رکھ کے کیہا مینوں تہاڈے ایتے کوئی غلا نہیں، سگوں فخر ہے کیونکہ تسیں تاں ساری زندگی انگریزاں توں ہندوستان آزاد کراؤن لئی لا دتی تے تہاڈے ورگے انقلابیاں دی قربانی صدقہ اج 15 اگست، 1947 نوں آزاد ہو گئے ہاں۔ میرے دھنّ بھاگ ہن کہ میں لوح پرش، سرڑی سورمے، قربانی دے پنج دی دھرمپتنی اتے قربانی کرن والے پریوار دی نونہہ ہاں۔ اجے ایہہ گلاں ہی کر رہے سن تاں اجیت سنگھ نے بیبی ہرنام کور دے ہتھاں وچّ ہی 66 سال دی عمر وچّ 15 اگست، 1947 نوں آزادی والے دن آخری ساہ لیا۔ ایہناں دی سمادھ پنج پل ڈلہوجی وکھے بنی ہوئی ہے۔ بیبی ہرنام کور 1962 وچّ سرگواس ہو گئے۔ اوہناں دی انتم اچھا سی کہ مینوں میرے پتراں بھگت سنگھ، راجگرو، سکھدیو دے شہیدی سمارک وکھے پھوکیا جاوے۔ اوہناں دی سمادھ حسینیوالا وکھے ہے۔