ہندستان دی تریخ دے زریعے
تریخ ہند دے مصادر دی لسٹ اک انتہائی وسیع لیکن اہمیت دا حامل موضوع اے، چنانچہ ذیل وچ اہم مصادر دی لسٹ درج اے۔
قدیم ہندوستان
[سودھو]قدیم ہندوستان دی تاریخی معلومات مذہبی کتاباں، آثار قدیمہ، لاٹاں، سکےآں تے تاریخی کتاباں توں حاصل کيتیاں جاندیاں نيں۔ مذہبی کتاباں (جنہاں نوں ویدک ادب کہندے نيں) وچ جو معلومات دستیاب نيں، انہاں اُتے تاریخی حقائق توں زیادہ مذہبی رنگ چڑھا ہويا اے۔ ایہ کتاباں تاریخی کتاباں دی طرح سنہ وار مسلسل تریخ نئيں بیان نئيں کردیاں، اُتے اس دور دی ثقافتی و مذہبی معلومات دا چنگا ذریعہ اے۔
رزمیہ داستاناں مثلا مہابھارت تے راماین، اپنشداں وچ قدیم ہندوستان دے فلسفےآں جنہاں نوں ویدانت کہیا جاندا اے دی معلومات موجود نيں۔ دیپ ونس، مہاونش، گرگ رشی دی سنہندا تے پتنجلی وچ وی ایسی تاریخی معلومات دستیاب ہوجاندیاں نيں جنہاں توں قدیم ہندوستان دا خاکہ قائم کیتا جاسکدا اے۔
ہور ویدک ادب وچ ایداں دے مصادر وی موجود نيں جو اپنے دور دے قوانین و سیاسیات اُتے روشنی ڈالدے نيں،اس طرح دی معلوم و دستیاب کتاباں اکثر موریہ دور تے اس دے بعد دے ادوار نال تعلق رکھدی نيں، مثلا کوٹلیہ دا ارتھ شاستر تے منوسمرتی۔ وشاکھا دتا دی مدرارکشس موریہ دور دی رہتل و تمدن تے معاشرتی احوال اُتے روشنی ڈالدی اے، ايسے طرح کالی داس دی مالوی کاگنی مترم دا وی ذکر کیتا جاسکدا اے۔ ہور اس دور دے سوانحی ادب توں وی خاصی معلومات دستیاب ہُندیاں نيں، مثلا بان بھٹ دی ہرش چرتم جس وچ مصنف نے ہرش وردھن دی حیات، اخلاق و کردار، ہور اس دے دور حکومت کیتی تریخ و احوال سپرد قلم کیتے نيں۔ سندھیاکر نندی دی رام چرتم جس وچ مصنف نے بنگال دے بادشاہ رام پال دے احوال پیش کیتے نيں۔ ايسے طرح اک اہم کتاب کلہن راج ترنگینی اے جس وچ کلہن نے سلاطین کشمیر دے حالات زندگی نقل کیتے نيں۔
معروف مصادر
[سودھو]ذیل وچ تریخ ہند دے انہاں معروف مصادر دی لسٹ درج اے جنہاں دا تذکرہ عموما تریخ ہند دیاں کتاباں وچ ملدا اے تے اکثر معلومات انہاں کتاباں توں اخذ کيتیاں جاندیاں نيں۔ کیونجے مذکورہ بالا مصادر یا تاں دسترس وچ نئيں ہُندیاں یا سنسکرت تے
پالی زباناں وچ ہونے دی وجہ توں ناقابل مطالعہ۔
یہ معروف مصادر دراصل انہاں غیر ملکی مصنفاں دی کاوشاں نيں جو قدیم ہندوستان وچ بغرض سفارت یا سیاحت وارد ہوئے تے ایتھے دے احوال قلمبند کیتے۔
- میگاستھنز دی انڈیکا
- پطولمی دی جغرافیہ
- پلائنی دی نیچرل ہسٹری
- فاشیئن دی فگوجی، جس وچ بدھسٹ ملکاں دے ریکارڈز درج نيں۔
انہاں دے علاوہ ہور مشہور مآخذ وی موجود نيں، لیکن زیادہ متداول مآخذ ایہی نيں۔
وسطی ہندوستان
[سودھو]ایہ اوہ دور اے جدوں محمود غزنوی دے ہندوستان اُتے حملےآں دا آغاز ہوچکيا سی ۔ اس دور دا معروف ترین ماخذ البیرونی دی کتاب تحقیق ما للھند من مقولۃ مقبولۃ فی العقل او مرذولۃ اے جو اردو وچ کتاب الہند دے ناں توں مشہور اے۔
1260ء تک
[سودھو]- تریخ یمینی از عتبی۔
- تریخ مسعودی از ابو الفضل بیہقی، ایہ تریخ بیہقی دے ناں توں معروف اے۔
- جوامع الحکایات و لوامع الروایات از محمد عوفی
- تاج المآثر از حسن نظامی نیشاپوری
- الکامل فی التریخ از ابن اثیر
- نظام التواریخ از بیضاوی
- طبقات ناصری از منہاج الدین سراج جوزجانی
- تریخ جتھے کشائی از جوینی
1398ء تک
[سودھو]- جامع التواریخ از رشید الدین فضل اللہ ہمدانی
- تجزیۃ الامصار و تزجیۃ الاعصار از عبد اللہ وصاف، ایہ تریخ وصاف دے ناں توں معروف اے۔
- روضۃ اولی الالباب فی معرفۃ التواریخ و الانساب از فخر الدین بناکتی، ایہ تریخ بناکتی دے ناں توں معروف اے۔
- تریخ گزیدہ از حمد اللہ مستوفی
- خزائن الفتوح از امیر خسرو: (سوانح علاء الدین خلجی)، ایہ تریخ علائی دے ناں توں معروف اے۔
- تریخ فیروز شاہی از ضیا الدین برنی
- تریخ فیروز شاہی از شمس سراج عفیف* تزک تیموری یا تزوکات تیموری از ابو طالب تربتی
- ظفر نامہ از شرف الدین علی یزدی
1450ء تک
[سودھو]- تریخ حافظ ابرو
- تریخ مبارک شاہی از یحیی بن احمد سرہندی
- مطلع السعدین و مجمع البحرین از عبد الرزاق سمرقندی
- روضة الصفا از میرخواند
- خلاصة الاخبار از خواندمیر
- دستور الوزراء از خواندامیر
- حبیب السیر از خواندامیر
- تریخ ابراہیمی یا تریخ ہمایونی از ابراہیم بن حریری
- بابرنامہ یا واقعات بابری: خود نوشت سوانح از ظہیر الدین محمد بابر
- طبقات بابری از زین الدین وفائی
- لب التواریخ از یحیی بن عبد اللطیف قزوینی
- نسخ جہان آرا از قاضی احمد غفاری
- تریخ شیرشاہی یا تحفۃ اکبر شاہی از عباس خان سروانی
- تریخ داؤدی از عبد اللہ
دور اکبری و جہانگیری
[سودھو]- تریخ شاہی از احمد یادگار، ایہ تریخ سلاطین افغانہ دے ناں توں معروف اے۔
- تریخ خان جہان لودھی و مخزن افغانی از نعمت اللہ ہروی
- ہمایاں نامہ از خواندامیر
- تریخ رشیدی از مرزا حیدر دوغلت
- تذکرة الواقعات از جوہر
- تریخ الفی از ملیا احمد ٹھٹوی و ہور
- طبقات اکبری از نظام الدین احمد بخشی
- منتخب التواریخ یا تریخ بدایونی از ملا عبدالقادر بدایونی
- نفائس المآثر از میر علاء الدین کامی قزوینی
- تریخ اکبری از محمد عارف قندھاری
- اکبر نامہ از ابو الفضل علامی
- آئین اکبری از ابو الفضل علامی
- تریخ حقی یا ذکر الملوک از شیخ عبد الحق محدث دہلوی
- زبدۃ التواریخ از نور الحق مشرقی دہلوی
- تزک جہانگیری از نورالدین جہانگیر
- مآثر رحیمی از ملیا عبد الباقی نہاوندی
- روضۃ الطاہرین یا تریخ طاہری از خواجہ طاہر محمد سبزواری
- شرح حال خانخانان از نہاوندی
دور شاہ جہانی
[سودھو]- طبقات شاہ جہانی از مرزا محمد صادق
- پادشاہ نامہ، از محمد امین قزوینی
- بادشاہ نامہ از عبد الحمید لاہوری
- شاہجتھے نامہ از عنایت خان
- بادشاہ نامہ از محمد وارث
- مآثر جہانگیری از خواجہ کامگار حسینی
- شاہ جہان نامہ از محمد طاہر آشنا
- مجالس السلاطین از محمد شریف دکنی
- منتخب التواریخ از محمد یوسف اتکی
- ذخیرۃ الخوانین از شیخ فرید بھکری
دور عالمگیری تا زوال سلطنت مغلیہ
[سودھو]- عالمگیر نامہ از مرزا محمد کاظم
- شاہ جہان نامہ از محمد صالح کنبوہ
- تریخ شاہ شجاعی از میر محمد معصوم بکھری
- واقعات عالمگیر از خان خوافی اورنگ آبادی
- فتوحات عالمگیری از ایشور داس
- رقعات عالمگیری
- لب التواریخ از رائے بندراین
- خلاصۃ التواریخ از سبحان رائے بٹالوی
- مآثر عالمگیری از ساقی مستعد خان
- منتخب اللباب از خوافی خان نظام الملک
- سیر المتاخرین از غلام حسین طباطبائی
- فرحۃ الناظرین از محمد اسلم پرسروری
- مجمل التواریخ از ابو الحسن گلستانہ
- مجلس السلاطین از شریف حنفی
- تریخ مفضلی از مفضل خان
- تریخ ملک آشام از شھاب الدین تلاش
- وقائع نعمت خان
- جنگ نامہ نعمت خان
- تریخ ارادت خان
- تریخ شاہ عالم بہادر شاہی
- عبرت نامہ از محمد قاسم
- مہر نیمروز از اسد اللہ خان غالب
- تریخ ذکاء اللہ از مولوی ذکاء اللہ خاں
- تریخ فرشتہ از محمد قاسم فرشتہ