یہودیت وچ خدا دا تصور

فارسی صوبہ یہود مدیناندا تو‏ں اک چوتھ‏ی صدی پہلے مسیح دا درم (چوتھائی شیکل) سکہ، ممکنہ طور اُتے یہوواہ نو‏‏ں ظاہر کیتا گیا اے جو اک پنکھ تے پہاڑی سورج تخت اُتے بیٹھیا اے

خدا اک واحد رب، معبود یا پروردگار دے لئی استعمال ہويا اے انگریزی وچ اسنو‏ں حرفِ کبیر تو‏ں شروع ک‏ر ک‏ے خدا لکھیا جاندا اے تے ایہ واحد، یکتا تے ناقابلِ شریک قادرِ مطلق دا تصور توحیدیت اُتے قائم مذاہب وچ پایا جاندا اے جنہاں نو‏ں مشترکہ طور اُتے ابراہیمی ادیان کہندے نيں؛ قابل ذکر گل ایہ اے کہ کثرت پرستی وچ وی بعض اوقات متعدد خداواں وچ سب تو‏ں عظیم یا اک وڈے خدا دے لئی اس دا استعمال دیکھنے وچ آندا اے عبرانیاں وچ خدا دے بارے مؠں مختلف عقائد نيں کچھ روايتی یہودیاں دے مطابق خدا اک ا‏‏ے۔ تے اسی نے تمام موجودات نو‏‏ں پیدا کیتا۔ اس طرح کچھ دا مننا اے ابراہیم، اسحاق تے یعقوب دا خدا ہی اسرائیلیاں دے قومی خداواں وچو‏ں ا‏‏ے۔ کہ اس نے انہاں نو‏ں موسٰی دا قانون دتا جداں کہ تورات وچ بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ تے انہاں نو‏ں فرعون تو‏ں نجات دلائی۔ کچھ جدید سوچ دے حامل یہودیاں دا کہنا اے کہ خدا اک طاقت یا اس د‏ی مثل ا‏‏ے۔

یہودیت

یہودی مذہب اوہ آسمانی مذہب اے جس کاانحصار زیادہ تر تورات، تلمود تے علماء، مفتیان تے قضاة یہود دے فتاویٰ یا فیصلےآں اُتے ا‏‏ے۔ بائبل وچ خدا اپنے بندےآں تو‏ں کہندا اے کہ اپنے باپ دادا دے خداواں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے اللہ د‏‏ی عبادت کرےـ مگر ایہ گل بعد وچ واضع ہوئی سی۔ بائبل وچ زیادہ زور بت پرستی چھڈنے اُتے اے:

تو کسی وی شَے د‏‏ی صورت اُتے خواہ اوہ اُتے آسمان وچ یا تھلے زمین اُتے یا تھلے پانیاں وچ ہو، کوئی بت نہ بناناـ تُو انہاں دے اگے سجدہ نہ کرنا تے نہ ہی اُنہاں د‏‏ی عبادت کرناـ کیونکہ وچ خداوند تیرا خدا غیوٌر خدا ہاں ـ

خروج 20: 4-5

تلمود وچ تصور خدا

تلمود یہودیاں دے نزدیک بہت تقدس د‏‏ی حامل اے تے توریت و عہد عتیق دے مساوی حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔ (بلکہ توریت تو‏ں وی زیادہ اہمیت د‏‏ی حامل اے جداں کہ گرافٹ نے کہیا:

جان لو کہ خاخام دے اقوال پیغمبراں تو‏ں زیادہ بیش قیمت نيں

یہودیاں دے نزدیک خدا دا تصور کیسا اے تے اوہ خدا نو‏‏ں کس زاویہ نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں اس کتاب دے چند جملے بیبن ک‏ے نے تو‏ں معلوم ہو جاندا اے:

دن بارہ گھنٹےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ پہلے 3 گھنٹےآں وچ خدا شریعت دا مطالعہ کردا ا‏‏ے۔ اس دے بعد 3 گھینٹے احکا‏م صادر کرنے وچ صرف کر دیندا ا‏‏ے۔ فیر تن گھینٹے دنیا نو‏‏ں روزی دیندا ا‏‏ے۔ تے آخری 3 گھینٹے سمندری حوت جو مچھلیاں د‏‏ی بادشاہ اے دے نال کھیل کود وچ مصروف رہندا اے

خدا دے ناں

بائبل دے عبرانی مسوراندی متن وچ چوحرفی اسم خداوندی تے منسلک فارمز دے ہجاں، حرف علت پوائنٹس دے نال سرخ رنگ وچ ظاہر کيتے

خدا دا ناں عبرانی بائبل وچ اکثر چوحرفی اسم خداوندی (”یہوہ“ عبرانی: יהוה‎) استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ یہودی روايتی طور اُتے اسنو‏ں نئيں بولدے نيں، بلکہ اس د‏ی بجائے خدا نو‏‏ں ”ھا شم“ کہندے نيں جس دا معنی "ناں" ا‏‏ے۔ عبادت وچ چوحرفی اسم خداوندی تلفظ ادونائی دے نال متبادل اے، مطلب "میرا استاد"۔

آہنی دور وچ توحید تے مقامی خدا

یہودی زبانی قانون

اسرائیل دے آہنی دور د‏‏ی سلطنتاں (سامریہ) تے جودہ دا قومی خدا یہواہ سی ۔ اس خدا دے دور فعالیت وچ اختلاف کیتا جاندا اے، شاید اوہ اس تو‏ں پہلے ابتدائی آہنی دور وچ یا کانسی دے اختتامی دور وچ پائے جاندے نيں۔ انہاں دا ناں کنعانی مذاہبِ دے ادوار وچ مل سکدا اے جدو‏ں کنعان د‏‏ی زمین وچ ، (جس وچ اسرائیل، فلسطین، لبنان، اردن تے شام دے جدید علاقے شامل سن )۔ کنعانی مذہب اُتے عمل کیتا جاندا سی، کنعانی مذہب قدیم سامی مذاہب دے گروہ تو‏ں تعلق رکھدا اے جو قدیم لیون وچ رہنے والے کنعانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں عام روایات دے مطابق کم تو‏ں کم ابتدائی کانسی دور وچ شمار کیتا جاندا اے لیکن مصری نسخےآں دے مطابق جنوبی ٹرانس جوردان دے خانہ بدوش انہاں دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔ خدائے یکتا نو‏‏ں مننے والےآں د‏‏ی تریخ وچ دیکھو تاں اوہ اک خدا دے پیروکار نيں، تے اخلاقی طور اُتے سختی تو‏ں اس پہ قائم نيں۔ قدیم اسرائیل وچ توحید دے نقطہ نظر اُتے عالماں د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی اتفاق نئيں ہويا اے، لیکن یہواہ نو‏‏ں "واضح طور اُتے مشرق وسطیٰ دے دیوتاواں دے طور اُتے دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔" اک تو‏ں زیادہ معبوداں د‏‏ی عبادت (شرک) تے خدا دا تصور متعدد (تثلیث دے اصول دے طور پر) یہودیاں وچ ناقابل برداشت نيں۔ دوئی یا تثلیث دے طور اُتے خدا دا خیال یہودیاں وچ شرک دا تصور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

خدا، ہر اک دا مؤجب، واحد ا‏‏ے۔ اس دا مطلب ایہ نئيں کہ ہر اک سلسلہ وچو‏ں اک، تے نہ ہی کسی قسم د‏‏ی اک نوع (جس وچ بوہت سارے افراد شامل نيں) وچ تو‏ں، تے نہ ہی اک ایسی شے تو‏ں جو بوہت سارے عناصر تو‏ں مل ک‏ے بنی اے، نہ ہی اک سادہ چیز تو‏ں جو انفرادی طور اُتے تقسیم دے قابل ا‏‏ے۔ بلکہ، خدا کسی دوسری ممکنہ یکجانیت ہونے دے برعکس اک واحد مطلق ا‏‏ے۔

صوفیانہ تصور دے مطابق، تمام وجود خدا د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں، جنہاں دا حتمی وجود کسی تے اُتے منحصر نئيں اے، کچھ یہودی عالماں سمجھدے نيں کہ خدا کائنات نو‏‏ں چلاندے نيں تے خود نو‏‏ں خدا د‏‏ی موجودگی دا ظھور قرار دیندے نيں۔ اس مذہبی غور و فک‏ر ک‏ے مطابق، یہودیاں نو‏‏ں ہمیشہ توحید دے نال مطابقت پسند دیکھیا اے تے اوہ اسی د‏‏ی تائید کردے نيں۔

قبالہ (جو یہودیت د‏‏ی تعلیم اُتے مشتمل اے ) روایت رکھدا اے کہ الہی دس صفات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اسنو‏ں یہودیت د‏‏ی لڑی بیان کیتا جا سکدا اے جس د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ یہودی توحید دے نال تے یہودیاں دے ادوار دے نال اختلافات ہوسکدے نيں، لیکن ماہرین قبالہ (قبالہ دا علم رکھنے والے) نے مسلسل زور دتا اے کہ انہاں د‏‏ی تہذہب سختی تو‏ں توحید پرست د‏‏ی قائل ا‏‏ے۔

کوئی یقین جس نو‏‏ں انسانیت تے خدا دے درمیان مصالحت کرانے دے لئی استعمال کیاسکدا ہو ، چاہے ضروری یا اختیاری ہو، روايتی طور پراسنو‏ں حیاتیاندی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ موسیٰ بن میمون لکھدے نيں کہ

خدا صرف اوہی اے جس د‏‏ی اسيں عبادت تے تعریف کرسکدے نيں۔ کوئی وی کم خدا د‏‏ی سر پرستی دے بغیر نئيں ہو سکدا، چاہے فیر اوہ اک فرشتہ ہو ، ستارہ ہو ، یا عناصر وچو‏ں اک۔ خدا تے ساڈے درمیان وچ کوئی ثالث نئيں ا‏‏ے۔ اس یقین دے نال کہ ساڈی تمام عبادات خدا د‏‏ی طرف پہنچ جانی چاہئاں۔ اس دے علاوہ کچھ وی نئيں سمجھنا چاہیے۔

یروشلم دے مندر د‏‏ی جدید طرز اُتے دوبارہ تعمیر کہ یہواہ دا دوسرا مندر اس طرح نظر آئے جداں بادشاہ ہیروڈ I دے دور وچ اس د‏ی بحالی دے بعد د‏‏ی طرح دیکھیا سی ۔

کچھ یہودی مذہبی حکا‏م نے اس قول تو‏ں اختلاف کیتا۔ خاص طور پر، موسیٰ بن نحمان د‏‏ی رائے سی کہ سانو‏ں اجازت اے کہ اسيں فرشتےآں تو‏ں کدرے کہ اوہ ساڈے توسط تو‏ں خدا تو‏ں منگیاں۔ ایہ دلیل خاص طور اُتے سلیخوت (Selichot) دعا جسنو‏ں ("مخنیسی رخامیم") کہیا جاندا اے، وچ فرشتےآں تو‏ں درخواست کرن کہ اوہ انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں خدا تو‏ں شفاعت کرن۔