لما امریکا

تھاں	17,840,000 مربع کلومیٹر
لوک گنتی	382,000,000
سنگھݨا	70/مربع کلومیٹر
دیس	12
بولیاں	پرتگیزی، ہسپانوی

لما امریکا دنیا دے لہندے ادھے انگ دے لمے یا تھللے ادھے حصے اُتے مشتمل اک براعظم دا ناں اے ۔ ایس تھاں نال چوتھا سبھ توں وڈا براعظم (ایشیا ، افریقا تے اُبھے امریکا مگروں) اے تے لوک گݨتی وِچ پنجویں نمبر تے (ایشیا ، افریقا ، یورپ تے اتلے امریکا مگروں) آوندا اے۔ ایہدے لہندے ول پیسفک ساگر، چڑھدے تے اُبھے چڑھدے ول اٹلانٹک ساگر، اُبھے پاسے کیریبین سمندر تے اُبھا امریکا اے ۔ ایہدے وچ ارجنٹاین، بولیویا، برازیل، چلی، کولمبیا، ایکویڈار، گی آنا، پیراگوۓ، پیرو، سورینام، یوراگوۓ تے وینزویلا شامل نیں ۔ فرانسیسی گیانا فرانس دا اک ضلع تے فاکلینڈ جزیرے برطانیا دے نیں۔ اروبا، بونایر تے کراساؤ دے ڈچ جزیرے وی لمے امریکا وچ گِݨے جاسکدے نیں ۔

لما امریکا 17,840,000 مربع کلومیٹر (6,890,000 مربع میل) تے پھیلیا ہویا اے۔ 2011 نوں ایہدی لوک گنتی 385,742,554 سی۔ لامت لوک لیندے تے چڑھدے پاسے ول دے کنڈھیاں تے رہندے نیں۔ لمے پاسے بہت گھٹ لوک وسدے نیں ۔ ایتھے پرتگالی، ہسپانوی، فرنچ، ڈچ، انگریزی تے ہور پرانیاں دیسی بولیاں، بولیاں جاندیاں نیں ۔

لفظ امریکا 1507 وچ نقشے بݨاوݨ والے والدسیملر تے میٹتھیاس رنگمان نے اطالوی کھوجی امریگو وسپچی دے ناں تے رکھیا۔

جغرافیا

پاناما تے کولمبیا دے بارڈر تے ڈارین دا چھمب والا تھاں ، ایہنوں اُبھےامریکا توں وکھ کردا اے ۔ ۔ ایہدی تکونی شکل ایہدا نکا سمندری کنڈھا بناوندی اے ۔ جیہڑے جزیرے ایہدے نال رلدے نیں ۔اوہناں وچوں جزائر گالاپاگوس ایکویڈار دے؛ جزیرہ ایسٹر، روبنسن کروسو جزیرہ تے چلو جزیرہ جٹ چلی دے نیں۔ اگتھاں، ارجنٹاین تے چلی وشکار ونڈیا ہویا اے۔ فرنینڈو ڈی نورونہا، ٹرینیڈاڈ تے مارٹم واز تے سینٹ پیٹر تے سینٹ پال جزیرہ جٹ برازیل دے نیں۔ فالکلینڈ جزیرہ برطانیہ دا اے۔

لمے امریکا وچ دنیا دی سبھ توں اچی چھمبر اینجل چھبر وینزویلا وچ اے؛ پاݨی دے حساب نال دنیا دا سبھ توں وڈا دریا ایمیزون؛ دنیا دا سبھ توں لمبا پہاڑی دھارا انڈیز اے جیہدا سبھ توں اُچا پہاڑ اکنکاگوا (6962 میٹر / 22841 فٹ) اے؛ ایٹاکاما دنیا دی سب توں سکی تھاں؛ دنیا دا سب توں وڈا مینہ جنگل ایمیزون برساتی جنگل؛ دنیا دی سبھ توں اچی بپاو والی جھیل ٹائیٹاکا تے دنیا دے سبھ توں لمے پاسے ول وسن والا پنڈ پورٹو ٹورو چلی لمے امریکا وچ اے ۔ سونا، چاندی، ٹن، تانبا، لوآ تے پٹرول لما امریکا چوں نکلن والیاں زمینی شیواں نیں۔ لاما، ایناکونڈا، پیرانہا، جیگوار، ویکونا تے ٹاپیر لما امریکا دے نویکلے جانور نیں۔

برازیل ایس براعظم دا سبھ توں وڈا دیس اے جیہڑا رقبے تے لوک گنتی دے حساب نال براعظم دا ادھ بݨدا اے ۔ آباد تھاں تے دیس 3 ٹولیاں وچ ونڈے جاسکدے نیں: گیانا دیس، انڈین دیس تے لمی تکون۔

تریخ

لما امریکا پراݨے جیون ویلے توں لے کے وچکارلا ویلا (جیالوجی) وچ افریقا نال جڑیا ہویا سی ۔ ایہ ایس توں 22 کروڑ 50 لَکھ ورھے پہلاں تک رہیا جد ایہ پینجیا (اک وڈے براعظم) دا حصا سن ۔ فیر وکھرا ہوݨ لگ گیا۔ ایس لئی ایہدے تے افریقا دے پتھری جاندار تے چٹانا اکو جہیاں نیں ۔

لمے امریکا وچ انسان 15000 ورھے پہلاں روس ولوں اُبھے امریکا توں ہوندے ہوے پاناما راہ پُہنچے ، جدوں ایہ برف نال الاسکا نال جڑیا ہویا سی ۔ ایتھے 9000 م پ ورھے پہلے سکواش مرچ تے بی ایمیزون دے اُبھے تھانوان ول بیجے وڈھے گۓ۔ شکر قندی نوں کھان پین لئی ورتن دے پانڈیاں تے نشان 2000 م پ ورے پرانے نیں۔ 2000 م پ دے دوالے وائی بیجی والیاں رہتلاں انڈیز دے والے پونگریاں تے مچھیاں پھڑنا تے ایھدا کھان پین دا وڈا انگ ہون دا رواج وی پیا۔ لاما، ویکونا، گواناکو تے الپاکا نوں 3500 م پ ورھے پہلاں اتلے انڈیز دے دوالے سمان لدن، آون جان تے گوشت تے دُدھ واسطے پالݨ دا رواج پیا۔

بوٹیاں دی اگائی تے فیر وادھے نال اک تھاں تے ٹک کے رہن نال ایتھے رہتلاں دا مڈھ پیا۔ لمے امریکا دیاں پہلیاں رہتلاں وچ نورٹے چکو پیرو دیاں کنڈھیاں تے سبھ توں پہلی سی ۔ ایہدے بنے ہرم مصر وچ بنن والے اہرام دے ویلے دے نال دے سن ۔ ایہناں دا تجارتی پدھر نے بپار پھیلاون لئی راہ بناۓ، وائی بیجی نوں ودھایا تے اوہناں مگروں 900 م پ وچ چاون آۓ۔ چاون دے بنے کوٹھے 3,177 میٹر اچیاں تھانوان تے بنے نین تے ایہ رہتل 900 توں لے کے 300 م پ تک چلی ۔ لموچی امریکی رہتلاں وچ انکا وڈی سی ۔ایہ انڈیز دے پہاڑی دھارے وچ وس رہی سی تے 1438 توں 1533 تک ایہ اپنی اتلی پدھر تے سی ۔ ایہ وکھری تے اگے ودھویں سی ۔ 9 توں 14 ملین تک لوک 25000 کلومیٹر لمیاں سڑکاں نال اک دوجے نال جڑے ہوۓ سن۔ نگر ٹھیک کٹے ہوۓ تے ودھیا پتھراں نال تے اک ودھیا ول نال بنے سن تے اک ڈھکی پدھر نال سن۔ ڈھکی پدھر وائی بیجی دا عام رواج سی۔ وچکارلے تے لمے چلی وچ ماپوچے وس رہے سن ۔ اوہناں دا تے یورپی لوکاں دا اروکو دی لڑائی وچ 300 ورھے تک آڈھا لگیا رہیا ۔

یورپی رہتل

1494 وچ دو یورپی دیساں سپین تے پرتگال نے پوپ دی صلآ نال ٹورڈیسلاس دی ٹریٹی راہیں یورپ توں باہر سار دیساں نوں آپس وچ ونڈ لیا۔ ایہ اک فرضی کھچی گئی لیک سی جیہڑی کیپ وردی دے لیندے ول اتر توں دکھن ول سی تے 370 توں 370 لیگ لیندے ول سی۔ ایس لیک دے لیندے پاسے دے تھاں سپین نوں دتے گۓ تے چڑھدے پاسے دے تھاں پرتگال نوں۔ ٹھیک ناپنا اوکھا سی تے ایس لئی پرتگالیاں نے برازیل وج جوکھا لیندے ول ودھدے گۓ۔

1530 مگروں ایس براعظم نوں پہلے سپین تے فیر پرتگال نے لٹیا۔ ایہناں ایس براعظم دی ہرشے تے مل ماریا تے آپس وج ونڈ لیا۔ دیسی لوکاں نوں ملوزوری دبادتا گیا۔

ایہ یورپی لوک اپنے نال یورپی روگ وی لیاۓ ، جیویں چیچک، نزلہ، خسرہ تے ٹائیفس نیں تے جیہناں دی کوئی دوائی ایہناں دیسی لوکاں کول نئیں سی ۔ دیسی لوکاں نوں غلاماں وانگوں ورتیا گیا تے اوہناں کولوں کاناں وچ کم کراۓ گۓ۔ ایتھے دے لوکاں دی گنتی تھوڑی رہ گئی تے فیر افریقا توں کم تے وائی بیجی لئی غلام لیاۓ گۓ ۔ ہسپانوی لوکاں نے ایتھے اپنے مت رومن کیتھولک چرچ نوں تے اپنی بولی نوں ملوزوری چلایا۔ یورپی تے دیسی لوکاں دے ملن نال اک نویں نسل بندی اے جینو مسٹیزو کیا گیا۔ میکسیکو دی لوک گنتی دا چوکھا انگ مسٹیزو نیں۔ 2012 وچ کیتی گئی اک کھوج وج جیہدے وج وائی کروموسوم ویکھے گۓ ایہ پتا چلیا کہ میکسیکو دے (~93%) لوک رلی ملی نسل دے نین تے (64.9%) دے پرکھ یورپی نیں۔ ایہناں مگروں دیسی (30.8%) تے کالے (4.2%) سن۔۔ مڈھ وچ ماں دیس تے پیو یورپی ہوندا سی پر ازادی مگروں پیو دیسی تے ماں یورپی ہون دا رواج بنیا۔ یورپی لوکاں ایتھوں دے آرٹ نوں کافر کرکے مکادتا تے سونے چاندی دیاں بتیاں پگھلا کے یورپ لے گۓ۔ ہسپانوی تے پرتگالی ایتھے یورپی آرکیٹیکچر لے کے آۓ تے ایتھے دے شہر یورپ دے ای نمونے دے شہر لگدے نیں۔ یورپیان نے ایتھے پل، سڑکاں تے نالیاں جتھے ایہ گۓ بنایاں۔ بپار نال وی لما امریکا کوڑے ول نال یورپ نال تے اپس وج جوڑ دتا گیا۔ اوہ تھاں جیہڑے وکھرے تے پینڈے تے سن پرتگالی تے ہسپانوی بولی نے آپس وج جوڑ دتے۔

آئبیریا دے جزیریورگا تے نیپولین دے مل مارن باہجوں اوتھے اک لمی لڑائی دا مڈھ بجھیا جس نے لما امریکا دے سیاسی وکھالے ہمیشہ لئی پلٹ کے رکھ دتا۔ نپولین دے سپین تے پرتگال تے مل مارن (1807–1814) تے ایہناں دیساں دے لما امریکا وچ تھاں ازاد ہون لگ گۓ۔ نیپولین نے پہلے پرتگال تے ہلہ بولیا پر پرتگال دا شاہی ٹبر نس کے برازیل آگیا۔ نیپولین نے سپین تے ہلہ بولیا تے ایتھے دے بادشاہ نوں پھڑ لیا تے سپین وج اپنے بھرا جوزف نوں بادشاہ بنادتا پر سپین دے لوکاں ایس گل نون نہ منیا تے تھاں تھاں تے لوکاں اپنے بادشاہ دے ناں تے جنتا دے ناں نال سرکاراں بنادتیاں۔ اوہدیاں دکھنی امریکی کلونیاں وچ وی ایہو گل ٹر پئی پر اک فرق نال۔ ایتھے ایہ دوحصیاں وچ ونڈی گئی تے اک ونڈ دے لوک بادشاہ نال سن تے دوجے دیس پریمی سن جیہڑے اندردی ازادی منگ رۓ سن۔ جنتا دیس پریمی لوک نویاں سوچاں دے جانن وج سن۔ 5 ورے مگروں جدوں سپین وچ بادشاہ نون جت ہوئی تے اوہنے پرانے ول دے پینڈے بادشاہی رواج نون فیر لاکو کردتا۔ لما امریکا وچ سائیمن بولیور تے وینزویلا وچ تے جوس ڈی سان مارٹن نے ارجنٹائن وچ ہسپانوی راج نوں مکایا۔ مارٹن دکھن ولوں اک فوج بنا کے پیرو اپڑیا تے اتوں سائمن اپنی فوج لے کے آیا تے دوناں فوجوں نے رل کے سپین دی فوج نوں ایکویڈار وچ ہتھیار رکھواۓ۔ اینج لما امریکا وچ سپین دا راج مک گیا۔ 1822 وچ برازیل، پرتگال توں وکھرا ہویا۔

20 ویں صدی دے مڈھ وچ لما امریکا دے تن امیر دیس ارجنٹائن، برازیل تے چلی وڈی سمندری فوج بنان دے مینگے شوق وج پے گۓ۔ اک ویلہ اینج وی آیا جے پورے ارجنٹائن دے بجٹ دا 20٪ دو ڈریڈناٹ سمندری جہازاں تے لگ ریا سی تے مگروں لگنوالے پیسے وکھ سن۔ ٹھندی لڑائی دا اک ویہڑہ ایہ والا امریکا وی سی جس نے لوکاں دے دیساں نوں چنگا ماڑا کردتا۔

1982 وچ برطانیا تے ارجنٹائن دی فاکلینڈ دے رپھڑ تے لڑائی ہوئی۔

لمے امریکا دی 20ویں صدی دی سیاست وج موڑ آیا تے سوشلسٹ آکو جنے جارۓ نیں۔ چلی، یوراگوۓ، برازیل، رجنٹائن، ایکویڈار، پیراگوۓ، بولیویا تے وینزویلا وچ سوشلسٹ آگو تے سرکاراں جنیاں گئیاں نیں۔ لامت دکھنی امریکی دیساں وچ کھلی منڈی دا رواج اے تے ایہ ہولی ہولی دکھنی امریکی بپاراں نوں آپس وچ گوڑا جوڑدی پئی اے۔ دکھنی امریکی دیساں دے بپار دے آپس وج رلن نال ایتھے دنیا دی تیجی وڈی مارکیٹ بنن جارئی اے۔

بولیاں

دکھنی امریکی بولیاں

پرتگیزی (196,342,592 بولن والے ) نال دکھنی امریکی دی سب توں وڈی بولی اے۔ فیر ہسپانوی (193,243,411) آندی اے جیہڑی دیسی بولیاں نال کئی دیساں وچ اک سرکاری بولی اے۔ پرتگیزی برازیل دی؛ ڈچ سورینام دی؛ انگریزی گیآنا دی تے فرانسیسی فرانسیسی گیانا دی سرکاری بولی اے۔ دیسی بولیاں وچ کیوچوا بولی اے جیہڑی کئی دیساں وچ اے۔

دیس

دیس دا ناں تے چنڈا	تھاں/مربع کلومیٹر	لوک گنتی	لوک سنگنی	راج گڑھ
· برازیل	8,514,877	191,241,714	22.0	برازیلیا
· ارجنٹاین	2,766,890	40,482,000	14.3	بیونس آئرس
· بولیویا	1,098,580	9,863,000	8.4	سوکر
· چلی	756,950	16,928,873	22	سانتیاگو
· کولمبیا	1,138,910	45,928,970	40	بگوٹا
· ایکویڈار	283,560	14,573,101	53.8	کوئتو
· فاکلینڈ جزیرے	12,173	3,140	0.26	سٹینلے
· فرانسیسی گیانا	91,000	221,500	2.7	Cayenne
· گیآنا	214,999	772,298	3.5	جارج ٹاؤن
· پیراگوۓ	406,750	6,831,306	15.6	اسنشن
· پیرو	1,285,220	29,132,013	22	لیما
· South Georgia and the South Sandwich Islands	3,093	20	0	King Edward Point
· سورینام	163,270	472,000	3	پاراماریبو
· یوراگوۓ	176,220	3,477,780	19.4	مونٹیویڈیو
· وینزویلا	916,445	31,648,930	30.2	کراکس

دکھنی امریکا دا نقشہ

اتا پتا

دکھنی امریکہ دے دیس

 · برازیل · چلی · پیرو · وینزویلا · بولیویا · یوراگوۓ · پیراگوۓ · گیآنا · ارجنٹاین · کولمبیا · ایکویڈار · سورینام ·

براعظم

اُبھا امریکا · اوشیانا · ایشیا · افریقا · انٹارکٹکا · لما امریکا · یورپ