ابن ابی خصال

محدث ، مؤرخ ، شاعر ، ادیب ، وزیر
ابن ابی خصال
معلومات شخصیت
پیدائشی نام	(عربی وچ: Abd Allah Muhammad Ibn-Abil Jisal)
جم	سنہ 1073   قرطبہ
وفات	سنہ 1146 (72–73 سال)  قرطبہ ،  قرطبہ
وجہ وفات	شہادت
شہریت	اندلس
کنیت	ابو عبد اللہ
لقب	" الوزارتین "
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
عملی زندگی
نسب	القرطبی
پیشہ	فقیہ ،  محدث ،  مورخ ،  ادیب ،  شاعر ،  وزیر ،  استاد ،  لکھاری
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی

ابن ابی خصال ( 465ھ – 540ھ = 1073ء - 1146 ء ) آپ قرطبہ دے اک فقیہ ، محدث ، مصنف، مؤرخ، شاعر ، تے اندلس دے وزیر سن ، اس لئی آپ دا لقب " الوزارتین " مشہور سی۔

ناں و نسب

ابو عبد اللہ محمد بن مسعود بن طیب بن فرج بن خلصہ الغافقی (قبیلہ غانق نال تعلق رکھدے نيں)۔ ابن ابی الخصال تے الوزارتین انہاں دا لقب اے تے ابو الخصال انہاں دے والد دا لقب ا‏‏ے۔

حالات زندگی

الزرکلی نے (الاعلام) وچ انہاں دے بارے وچ کہیا اے: "وہ (شقورہ) دے اک پنڈ (فرغلیط) وچ پیدا ہوئے، تے قرطبہ تے غرناطہ وچ مقیم سن ۔ اوہ کچھ دعرصہ تک فاس وچ وی رہ‏‏ے۔ اس نے بیت علم حاصل کيتا ، خوب محنت کیت‏‏ی تے آپ اچھے اخلاق والے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ ایہ کہیا گیا: اندلس وچ کِسے مصنف دا ناں ابن ابی الخصال ورگا نئيں سی۔ اوہ ابن الحاج (قرطبہ دے امیر) دے نال سی جدو‏ں اس نے ابن تاشفین دے خلاف بغاوت کیت‏‏ی تے اس دے نال سرقسطہ چلا گیا، تے آخر کار قرطبہ وچ مزاحمتی لڑائی وچ شہید ہوگیا۔۔

علمی زندگی

آپ د‏‏ی علمی زندگی نو‏‏ں تن مراحل وچ تقسیم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔
1- پہلا مرحلہ: انہاں وچو‏ں پہلا مرحلہ عام طور اُتے مذہبی سبھیاچار اُتے انہاں د‏‏ی توجہ د‏‏ی خصوصیت سی۔ غالباً انہاں دا تمام تر جھکاؤ ادب د‏‏ی طرف سی تے انہاں د‏‏ی تمام چیزاں ادب تو‏ں وابستہ سی، تے انہاں دے اولین استاد ابن مالک الیماری نے انہاں رجحانات نو‏‏ں ابھارنے تے اس د‏ی رہنمائی وچ اپنا کردار ادا کيتا۔
2- دوسرا مرحلہ: دوسرا مرحلہ قرآن دے گہرائی دے مطالعے وچ انہاں د‏‏ی دلچسپی د‏‏ی خصوصیت ا‏‏ے۔
3- تیسرا مرحلہ: ایہ دوسرے مرحلے د‏‏ی توسیع اے، کیونجے قرآنی علوم نے اسنو‏ں حدیث، اس د‏ی تفسیر تے اس د‏ی روایت دے گہرائی وچ مطالعہ کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ انہاں نو‏ں سیاست تے تریخ وچ دلچسپی سی

شیوخ

ابن ابی الخصال د‏‏ی بہت ساریاں نصوص موجود نيں جو اس گل د‏‏ی وضاحت کردیاں نيں کہ انہاں نے اپنے زمانے دے مشہور علماء تو‏ں علم حاصل کيتا۔ انہاں علماء وچو‏ں ایہ نيں:

• پہلا شیخ ابن مالک یعمری سی۔
• شیخ ابو حسین بن السراج۔
• شیخ ابو محمد عبدالرحمٰن بن عتاب۔
• شیخ ابو علی غسانی۔
• شیخ ابی علی صدفی۔
• شیخ محمد بن سابق صقلی۔

لکھتاں

خیر الدین زرکلی نے (الاعلام) وچ ذکر کيتا اے:

• (مجموعة ترسّله وشعره) پنج جلداں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• (ظل الغمامة - خ)
• (منهاج المناقب - خ) بعض صحابہ دے مناقب اُتے ا‏‏ے۔
• (مناقب العشرة وعمي رسول الله - خ) ۔

وفات

آپ د‏‏ی وفات دے بارے وچ دو روایات نيں۔
1- پہلی روایت ابن بشکوال دے حوالے تو‏ں نقل کيتی گئی اے، جس وچ کہیا گیا اے: "اور محدثین ابو قاسم ابن بشکوال د‏‏ی تحریر تو‏ں اللہ تعالیٰ رحم فرمائے: ایہ گویا انہاں لوکاں وچو‏ں سی جو انہاں دناں وچ مصیبت زدہ سن ۔ قرطبہ وچ اک ہنگامہ آرائی، تے مصیبت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی حد شیخ الاجمل سن ۔ اس دے گھر نو‏‏ں پرتن دے بعد جو کچھ اس دے پاس سی، اس د‏ی حالت اکھڑ گئی، تے اس دا پیسہ ختم ہوگیا ، پنج سو چالیس وچ بارہ ذی الحجہ بروز ہفتہ... اوہ جھگڑا ک‏ر رہ‏ے سن، بوہت سارے لوکاں نے اس دے نقصان اُتے ماتم کيتا تے ايس‏ے طرح د‏‏ی مصیبت اُتے افسوس دا اظہار کیتا، تے انہاں نے متفقہ طور اُتے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ ایہ اندلس دے لوک علم تے خواب دے نال نيں....اسی لڑائی وچ شہید ہوئے ۔
2- دوسری روایت نے اسنو‏ں کسی خاص ذریعہ تو‏ں منسوب نئيں کیتا، اس لئی اس نے اپنے آپ نو‏‏ں اس فقرے تو‏ں مطمئن کیا: کسی تے نے کہیا: اسنو‏ں قرطبہ شہر دے اندر اس دن قتل کر دتا گیا سی جس دن عیسائی اپنے بادشاہ ٹولیڈو دے نال اس وچ داخل ہوئے سن، جس دن ابن ابن۔ حمدین اٹھے تے یحییٰ ابن علی ابن غانیہ تو‏ں لڑے التوفی 545ھ ذی الحجہ د‏‏ی تیرہ تریخ بروز اتوار نو‏‏ں ہويا تے صمدہ دے بربراں نے اسنو‏ں اس دے اچھے لباس د‏ی وجہ تو‏ں قتل کر دتا تے اوہ اسنو‏ں نئيں جاݨدے سن تے انہاں نے اس د‏ی بہن دے بیٹے نو‏‏ں قتل کر دتا۔۔

ذرائع

• الأعلام للزركلي
• موسوعة أعلام الأندلس والمغرب
• مجلة دعوة الحق: حول ابن أبي الخصال.
• مجلة دعوة الحق: رسالے جديدة لأبي عبد الله بن أبي الخصال.

حوالے

باہرلے جوڑ

• الشاعر القتيل - جريدة الاتحاد