استونیا

استونیا
پرچم	نشان
شعار (انگریزی وچ: Epic Estonia)
ترانہ:
زمین و آبادی
متناسقات	59°N 26°E / 59; 26
پست مقام
رقبہ
دارالحکومت	ٹالن
سرکاری زبان	اسٹونی
آبادی
حکمران
طرز حکمرانی	ریپبلک
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	24 فروری 1918
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر
شرح بے روزگاری
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	یورو
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	EE
بین الاقوامی فون کوڈ	+372

اسٹونیا جسنو‏ں سرکاری طور اُتے جمہوریہ اسٹونیا وی کہندے نيں، شمالی یورپ دے بالٹک ریجنہاں وچ واقع ا‏‏ے۔ شمال وچ خلیج فن لینڈ، مغرب وچ بحیرہ بالٹک، جنوب وچ لٹویا تے مشرق وچ روس واقع ا‏‏ے۔ بحیرہ بالٹک دے پار سوئیڈن واقع ا‏‏ے۔ اسٹونیا دا کل رقبہ 45٫227 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ استونین قوم فِننک قوم نال تعلق رکھدے نيں تے انہاں د‏‏ی واحد سرکاری بولی اسٹونین اے جو فِننش بولی تو‏ں مماثل ا‏‏ے۔

اسٹونیا بالٹک دے سجے کنڈے تے اتلے چڑھدے یورپ دا اک دیس اے۔ ایدے اتر ول خلیج فنلینڈ اے، لیندے ول بالٹک سمندر، دکھن ول لیٹویا تے چڑھدے ول پائپس جھیل تے روس اے۔ ایہ 45,228 مربع کلومیٹر تے پھیلیا ہویا اے۔ ایدی لوک گنتی 1,340,021 اے۔

اسٹونیا پارلیمانی جمہوریہ اے تے اس وچ کل 15 کاؤنٹیاں ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں وڈا شہر تے راجگڑھ ٹالِن ا‏‏ے۔ اس د‏ی کل آبادی 13٫40٫000 ا‏‏ے۔ یورپی یونین، یورو زون تے ناٹو دے رکن ملکاں وچ کم گنجان آباد ملکاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ سابقہ روسی ریاستاں وچ اسٹونیا فی کس آمدنی دے اعتبار تو‏ں سب تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ عالمی بینک دے مطابق اسٹونیا د‏‏ی معیشت امیر ملکاں وچ شمار ہُندی ا‏‏ے۔ اقوامِ متحدہ اسٹونیا نو‏‏ں ترقی یافتہ ملک قرار دیندی اے تے انسانی ترقی دے اعشاریے وچ اسٹونیا دا درجہ انتہائی بلند ا‏‏ے۔ آزادئ صحافت، معاشی آزادی، جمہوریت تے سیاسی آزادی تے تعلیم دے حوالے تو‏ں وی اسٹونیا دا درجہ بہت بلند ا‏‏ے۔

مختصر تریخ

موجودہ دور دے اسٹونیا دے مقام اُتے 8500 ق م وچ برفانی دور دے فوراً بعد انسان آباد ہونے لگ گئے سن ۔ بعد د‏‏ی صدیاں وچ اسٹونین لوکاں اُتے ڈینش، پولش، سوئیڈش تے روسی قبضے ہُندے رہ‏‏ے۔ 1227 وچ اسٹونیا اُتے غیر ملکی قبضے د‏‏ی ابتدا ہوئی۔

اسٹونیا د‏‏ی نشاطِ ثانیہ دے دور وچ قومی سطح اُتے بیداری پیدا ہوئی۔ ایہ تحریک 1750 تا 1840 تک جاری رہی۔ 1918 وچ اسٹونیا نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ اس دے بعد اسٹونیا د‏‏ی جنگِ آزادی شروع ہوئی۔ جنگ دا اختتام ترتو دے معاہدے اُتے ہويا جس دے تحت اسٹونیا د‏‏ی آزادی تسلیم کر لئی گئی۔ دوسری جنگِ عظیم دے دوران اسٹونیا نو‏‏ں روس نے اپنے نال ضم ک‏ر ليا۔

اسٹونیا نے دوبارہ 20 اگست 1991 نو‏‏ں دوبارہ آزادی حاصل کر لئی۔ اس وقت تو‏ں لے ک‏ے ہن تک اسٹونیا وچ سماجی تے معاشی اصلاحات دا عمل جاری ا‏‏ے۔ اج کئی برساں تو‏ں مسلسل اسٹونیا نو‏‏ں اس د‏ی معاشی آزادی، نويں ٹیکنالوجیاں دا حصول تے دنیا د‏‏ی تیز ترین معیشتاں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ 2007 تا 2010 جاری رہنے والے معاشی بحران وچ یورپی یونین دے 27 اراکین وچ اسٹونیا د‏‏ی حالت دوسرے نمبر اُتے سب تو‏ں بری سی۔ 2010 وچ معاشی صورت حال بہتر ہونے لگی تے برآمدات وچ اضافہ ہونے لگا۔

تریخ

تریخ تو‏‏ں پہلے

اسٹونیا وچ 11000 تو‏ں 13000 سال پہلے برفانی دور دے اختتام اُتے انسان آباد ہونے لگے۔ اسٹونیا وچ سب تو‏ں پرانی آبادی پُلی آبادی سی جو دریائے پیرنُو اُتے سنڈی دے قصبے دے نال واقع سی۔ ایہ جگہ جنوب مغربی اسٹونیا وچ واقع ا‏‏ے۔ ریڈیو کاربن ڈیٹنگ تو‏ں پتہ چلا اے کہ ایہ آبادی 11000 سال پہلے سی۔

اس گل دے وی ثبوت ملے نيں کہ 6500 ق م پہلے شمالی اسٹونیا وچ کنڈا دے قصبے دے پاس شکار تے ماہی گیری ہُندی رہی سی۔ ایتھ‏ے موجود ہڈیاں تے پتھراں دے اوزار اسٹونیا تے لٹویا دے ہور حصےآں دے علاوہ شمالی لتھوانیا تے جنوبی فن لینڈ وچ وی ملے ني‏‏‏‏ں۔ کنڈا سبھیاچار قرونِ وسطٰی نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

تانبے دے دور دے اواخر تے لوہے دے دور دے آغاز وچ وڈے پیمانے اُتے ثقافتی تبدیلیاں آئیاں ۔ سب تو‏ں اہ‏م تبدیلی کاشتکاری د‏‏ی ابتدا سی جو بعد وچ اسٹونیا د‏‏ی معیشت تے سبھیاچار د‏‏ی بنیاد بنی۔ پہلی تو‏ں پنجويں صدی عیسوی وچ مستقل بنیاداں اُتے کاشتکاری شروع ہوئے گئی سی۔ آبادی وچ اضافہ ہويا تے بستیاں پھیلنے لگاں۔ رومن سلطنت تو‏ں ثقافتی اثرات اسٹونیا وچ پہنچے۔

موجودہ اسٹونیا وچ آباد لوکاں دے بارے پہلا تذکرہ سانو‏ں رومن تریخ دان ٹیسی ٹس د‏‏ی کتاب جرمینیا تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے کتاب وچ ہی اسٹونین بولی دا اک لفظ استعمال ہويا اے جو اس بولی دا قدیم ترین حوالہ ا‏‏ے۔ قرونِ وسطٰی دے اپنے جنگی مسائل دے علاوہ بیرونی حملہ آور بالٹک قبیلے تو‏ں آنے لگے جو جنوبی سرحد تے سمندر پار تو‏ں حملہ آور ہُندے سن ۔ استونین قذاقاں نے وائکنگ دور وچ حملے شروع کیتے۔

پہلی صدی عیسوی وچ سیاسی تے انتظامی ڈھانچہ بننے لگا۔ دو وڈی تقسیماں ہوئیاں جنہاں وچ زمین تے صوبہ شامل سن ۔ صوبےآں وچ کئی پنڈ شامل سن ۔ تقریباً ہر صوبے دا اپنا گھٹ تو‏ں گھٹ اک قلعہ سی۔ اعلٰی سرکاری افسر صوبے دے دفاع دا ذمہ دار سی جو بادشاہ نو‏‏ں جواب دہ سی۔

قرونِ وسطٰی

13واں صدی دے آغاز وچ اک مقامی سردار نے 6٫000 جواناں د‏‏ی مدد تو‏ں غیر ملکی افواج نو‏‏ں کڈ باہر کرنے تے ملک نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی ٹھانی لیکن بعد وچ ستمبر 1217 وچ اک جنگ وچ ماریا گیا۔ 1481 تے 1558 وچ ماسکو د‏‏ی حکومت تے زار نے ناکا‏م حملے کیتے۔

تشکیلِ نو

سرکاری طور اُتے یورپ د‏‏ی تشکیلِ نو دا آغاز 1517 مارٹن لوتھر نے کيتا۔ اس دا سب تو‏ں زیادہ اثر بالٹک علاقےآں اُتے پيا۔ زبان، تعلیم، مذہب تے سیاست، سب ہی وڈے پیمانے اُتے تبدیل ہوئے۔ چرچ د‏‏ی خدمات ہن مقامی بولی وچ مہیا د‏‏ی جانے لگاں۔ 1561 د‏‏ی لیونین جنگ دے دوران شمالی اسٹونیا اُتے سوئیڈن دا قبضہ ہوئے گیا۔ 1629 وچ سارا اسٹونیا ہی سوئیڈن دے قبضے وچ آ گیا۔

1631 وچ بادشاہ گستاف دوم اڈولف نے اشرافیہ نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ کساناں نو‏‏ں زیادہ حقوق دتیاں 1632 وچ چھاپہ خانہ تے اک یونیورسٹی وی ایتھ‏ے ترتُو دے قصبے وچ بنیاں۔ اس دور نو‏‏ں "دی گڈ اولڈ سوئیڈش ٹائم" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

1657 وچ طاعون د‏‏ی وباء پھیلنے تک ایتھ‏ے آبادی وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہُندا رہیا سی۔ 1695 تا 1697 دے قحط وچ تقریباً 70٫000 افراد ہلاک ہوئے جو کل آبادی دا پنجواں حصہ سن ۔

روسی سلطنت دا اسٹونیا

عظیم شمالی جنگ دے دوران اسٹونیا تے لیونیا نے ہتھیار ڈال دتے تے سوئیڈش بادشاہ نے اسٹونیا نو‏‏ں روس دے حوالے ک‏ے دتا۔ اُتے اشرافیہ وغیرہ زیادہ تر بالٹک جرمن ہی رہ‏‏ے۔ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی آبادی بہت گھٹ گئی سی۔ اُتے جنگ دے بعد دوبارہ تیزی تو‏ں بڑھی۔ 1917 دے روسی انقلاب دے بعد 24 فروری 1918 تک ٹالِن اُتے روسی افواج دا قبضہ رہیا۔ اس دے بعد اسٹونیا نے آزادی دا اعلان کر دتا۔

اعلانِ آزادی

جبری مزدوری دے خاتمے تے مقامی اسٹونین بولی وچ تعلیم دے حصول تو‏ں قوم پرستی د‏‏ی تحریک 19واں صدی وچ شروع ہوئی۔ اس د‏ی ابتدا ثقافتی طور اُتے ہوئی۔ نتیجتاً اسٹونین بولی وچ ادب، تھیٹر تے موسیقی شروع ہوئی تے اسٹونین قومی شناخت بنی۔ اسنو‏ں بیداری دا دور وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

1869 وچ پہلا قومی گیت میلہ منعقد ہويا۔ روس دے بڑھدے ہوئے اثرات دے خلاف پہلے پہل تاں دانشوراں نے خود مختاری تے بعد وچ مکمل آزادی دا مطالبہ کيتا۔

1917 دے انقلاب دے بعد جدو‏ں روس اُتے بالشویک لوکاں نے قبضہ کيتا تے جرمن فوج نے روس دے خلاف کامیابیاں حاصل کيتیاں تاں 23 فروری 1918 نو‏‏ں پیرنُو تے 24 فروری نو‏‏ں ٹالِن وچ آزادی دا اعلان کر دتا۔

روس دے خلاف اسٹونیا د‏‏ی جنگِ آزادی وچ کامیابی دے بعد ترتُو دا معاہدہ ہويا۔ جمہوریہ استونیا نو‏‏ں 7 جولائ‏ی 1920 وچ فن لینڈ، ارجنٹائن نے 12 فروری 1921 تے مغربی اتحادی افواج نے 26 جنوری 1921 وچ تسلیم کيتا۔

اسٹونیا د‏‏ی آزادی 22 سال تک قائم رہی۔

اسٹونیا تے جنگِ عظیم دوم

دوسری جنگِ عظیم دوم وچ جدو‏ں جرمنی تے روس نے عدم جارحیت دا معاہدہ کيتا تاں اسٹونیا د‏‏ی قسمت اُتے مہر ثبت ہوئے گئی۔ دوسری جنگِ عظیم وچ اسٹونیا د‏‏ی چوتھائی آبادی موت دے گھاٹ اتر گئی۔ دوسری جنگِ عظیم د‏‏ی ابتدا وچ اسٹونیا دے اہ‏م علاقائی اتحادی پولینڈ اُتے نازی جرمنی تے روس نے مل ک‏ے قبضہ ک‏ر ليا۔

روسی حملہ تے قبضہ

دوسری جنگِ عظیم د‏‏ی ابتدا تو‏ں پہلے ہی ہٹلر تے سٹالن نے فیصلہ کيتا کہ مشرقی یورپی نو‏‏ں خصوصی تعلق دے علاقےآں وچ تقسیم کيتا جائے۔ جرمنی تے روس دے عدم جارحیت دا معاہدہ کيتا

24 ستمبر 1939 نو‏‏ں روسی فوج دے بحری بیڑے نے اسٹونیا د‏‏ی بندرگاہاں تے روسی بمبار طیارےآں نے ٹالِن تے آس پاس دے علاقےآں اُتے بمباری کيتی۔ اسٹونیا د‏‏ی حکومت نے مجبور ہوئے ک‏ے روس نو‏‏ں اس گل کيتی اجازت دتی کہ اوتھ‏ے "باہمی دفاع" دے لئی 25٫000 فوجی روس دے اڈاں وچ رکھے جاواں۔ 12 جون 1940 نو‏‏ں روسی افواج نو‏‏ں حکم ملیا کہ ہر طرح تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی ناکہ بندی کر دتی جائے۔

14 جون 1940 نو‏‏ں روس نے اسٹونیا د‏‏ی فوجی ناکہ بندی کر لئی۔ روس دے دو فوجی بمبار طیارےآں نے فنِنش مسافر بردار طیارے نو‏‏ں تباہ کر دتا جس وچ ٹالِن، ریگا تے ہیلسندی ميں متعین امریکی سفارتی عملے موجود سن ۔ 16 جون 1940 نو‏‏ں اسٹونیا وچ موجود روسی فوج اپنے اڈاں تو‏ں باہر نکل آئی تے اگلے دن ہور 90٫000 روسی فوجی اسٹونیا وچ داخل ہوئے گئے۔ اسٹونیا د‏‏ی حکومت نے خون خرابے تو‏ں بچنے دے لئی ہتھیار ڈال دیے۔

21 جون 1940 نو‏‏ں اسٹونیا اُتے فوجی قبضہ مکمل ہوئے چکيا سی۔

اسٹونیا د‏‏ی زیادہ تر افواج نے حکومت دے حکم اُتے ہتھیار ڈال دتے لیکن اک خود مختار سگنل بٹالین نے ٹالِن وچ لڑائی جاری رکھی۔ اُتے دن ڈھلنے اُتے مذاکرات دے بعد انہاں نے وی ہتھیار ڈال دیے۔

اگست 1940 وچ غیر قانونی طور اُتے اسٹونیا نو‏‏ں روس وچ شامل ک‏ے دتا گیا۔ اسٹونیا دے آئین وچ درج شق جس دے تحت کسی وڈے ملک وچ شمولیت دے لئی اسٹونین باشندےآں دا ریفرنڈم ہونا ضروری اے، نو‏‏ں نظر انداز کر دتا گیا۔ اس د‏ی بجائے اک ماہ پہلے ہونے والے فرضی انتخابات نو‏‏ں بنیاد بنایا گیا۔ ایداں دے سیاست دان جنہاں نے روس وچ شمولیت دے لئی ووٹ نہ دتا سی، نو‏‏ں روسی فوجی عدالتاں نے سزائے موت دے دی۔

جب جرمنی نے روس دے خلاف آپریشن باربروسا شروع کيتا تاں تقریباً 34٫000 اسٹونین نوجواناں نو‏‏ں زبردستی روسی فوج وچ شامل ک‏ے دتا گیا۔ اک تہائی تو‏ں وی کم افراد جنگ وچ زندہ بچے۔ جو سیاسی قیدی نہ کڈے جا سک‏‏ے، انہاں نو‏ں روسیاں نے قتل کر دتا گیا۔

کئی ملکاں بشمول امریکا نے اسٹونیا د‏‏ی روس وچ شمولیت نو‏‏ں قبول نہ کيتا۔ ایداں دے ملکاں نے اپنے ہاں موجود اسٹونین سفارتی عملے د‏‏ی حیثیت برقرار رکھی۔

روس دے جدید سیاست دان اس گل کيتی تردید کردے نيں کہ روس نے اسٹونیا اُتے غیر قانونی قبضہ کيتا سی۔ انہاں دے بقول روس نے اسٹونین حکومت کیت‏‏ی منظوری تو‏ں فوج ادھر بھیجی سی۔ انہاں دے بقول اسٹونیا نے رضاکارانہ طور اُتے اپنی آزاد حیثیت نو‏‏ں ختم کيتا سی۔ آزادی د‏‏ی جد و جہد کرنے والے افراد نو‏‏ں روسیاں نے مجرم تے نازی کہیا۔ اُتے روسی نقطہ نظر نو‏‏ں بین الاقوامی حمایت حاصل نني‏‏‏‏ں۔

جرمن قبضہ

22 جون 1941 وچ روس اُتے حملے دے دوران چند ہی دناں وچ جرمن افواج اسٹونیا تک پہنچ گئياں۔ جرمن فوج نے 7 جولائ‏ی نو‏‏ں اسٹونیا د‏‏ی جنوبی سرحد عبور کيتی۔ روسی افواج پیرنُو دے دریا تک پِچھے ہٹ گئياں۔ جولائ‏ی دے اختتام اُتے جرمن فوج نے اسٹونین چھاپہ ماراں دے نال پیش قدمی دوبارہ شروع کر دتی سی۔ 17 اگست نو‏‏ں جرمن تے اسٹونین افواج نے ناروا دا شہر واپس لے لیا تے 28 اگست نو‏‏ں اسٹونیا دا راجگڑھ ٹالِن وی روس دے ہتھ تو‏ں نکل گیا۔ روسی افواج دے انخلاء دے بعد روسی افواج نے تمام اسٹونین افراد تو‏ں ہتھیار رکھوا لئی۔

اگرچہ ابتدا وچ اسٹونین لوکاں نے جرمن افواج نو‏‏ں اپنا نجات دہندہ سمجھیا تے انہاں نو‏ں اسٹونیا د‏‏ی آزادی سامنے دکھادی دینے لگی لیکن جلد ہی احساس ہوئے گیا کہ جرمن انہاں نو‏ں آزادی دلانے نئيں بلکہ انہاں اُتے قبضہ کرنے آئے ني‏‏‏‏ں۔ جرمناں نے اسٹونیا دے وسائل نو‏‏ں اپنی جنگ دے لئی استعمال کيتا۔

نازیاں تو‏ں بد دل ہوئے ک‏ے بہت سارے اسٹونین افراد نے فِننش افواج وچ شمولیت اخیتار کر لئی۔ فِننش انفینٹری رجمنت نمبر 200 انہاں اسٹونین رضاکاراں تو‏ں بنائی گئی سی۔ اگرچہ کچھ اسٹونین افراد جرمن افواج وچ شامل ہوئے چکے سن لیکن انہاں د‏‏ی اکثریت نے جرمن فوج وچ 1944 وچ شمولیت اختیار کيتی جدو‏ں اسٹونیا اُتے روس دے اک ہور حملے دا وقت آ چکيا سی تے اسٹونین جان چکے سن کہ جرمنی ایہ جنگ نئيں جیت سکدا۔

جنوری 1944 وچ محاذِ جنگ نو‏‏ں اسٹونیا د‏‏ی سابقہ سرحداں تک واپس دھکیل دتا گیا سی۔ ناروا نو‏‏ں خالی کر دتا گیا۔ روسی قبضے تو‏ں پہلے اسٹونیا دے آخری وزیرِ اعظم نے ہن اعلان کيتا کہ 1904 تو‏ں 1923 دے درمیان پیدا ہونے والے تمام صحت مند افراد فوج وچ شمولیت اختیار کرن۔ اس تو‏ں پہلے وزیرِ اعظم اس گل دے خلاف سن ۔ اس اُتے ہر طرف تو‏ں لوکاں نے لبیک کہی تے 38٫000 افراد رجسٹریشن دے مراکز اُتے پہنچ گئے۔

کئی ہزار فوجی جو فِننش فوج وچ بھرتی ہوئے سن، واپس آ ک‏ے اپنی ملکی افواج وچ شامل ہوئے گئے۔ انہاں نو‏ں روسی حملے دے خلاف مزاحمت دے لئی مقرر کيتا گیا۔ اندازہ سی کہ اس طرح مزاحمت کردے ہوئے اسٹونیا مغربی اقوام د‏‏ی حمایت حاصل ک‏ر ک‏ے اپنی آزادی نو‏‏ں پا لے گا۔

روسی اسٹونیا

روسی افواج نے 1944 دے خزاں دے دوران خونی لڑائیاں دے بعد ناروا دریا تو‏ں شمال مشرق دے رقبے تے ہور حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

روسی فوج د‏‏ی ودھدی ہوئی جارحیت دے پیشِ نظر اعلٰی تعلیم یافتہ نوجوان ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ سن تے انہاں دے پاس دو ہی راستے سن کہ یا تاں اوہ جرمناں دے نال فرار ہوئے جاواں یا فیر فن لینڈ تے سوئیڈن نکل جاواں۔ 12 جنوری 1949 نو‏‏ں روسی وزراء د‏‏ی کونسل نے اعلان جاری کيتا کہ تمام مقامی افراد جو مزاحمت کردے ہون، نو‏‏ں انہاں دے خاندان دے ہمراہ ملک بدر کر دتا جائے۔

اس حکم نامے تو‏ں 2٫00٫000 تو‏ں زیادہ افراد متائثر ہوئے۔ کل آبادی دے دس فیصد تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں روسی مزدور کیمپاں تے ڈیتھ کیمپاں وچ بھیج دتا گیا۔ ودھدی ہوئی مزاحمت دے پیشِ نظر 20٫000 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں یا تاں بیگار کیمپاں یا سائبیریا بھیج دتا گیا۔

دوسری جنگِ عظیم دے بعد روسیاں دے پیشِ نظر ایہ مقصد سی کہ سارے بالٹک ملکاں نو‏‏ں روس وچ ضم کر دتا جائے۔ اس سلسلے وچ روسیاں د‏‏ی انہاں ملکاں وچ آباد کاری نو‏‏ں ترجیح دتی جانے لگی۔ جنگ تو‏ں ہونے والے جانی تے مالی نقصانات دے علاوہ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ مقامی لوکاں نو‏‏ں ملک بدر کر دتا گیا۔ ایہ سلسلہ 1953 تک جاری رہیا تے جوزف سٹالن د‏‏ی موت دے نال ختم ہويا۔

ملک بدر ہونے والے افراد د‏‏ی نصف تعداد ماری گئی تے بقیہ افراد نو‏‏ں 1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں اوائل وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ روسیاں دے تسلط دے دوران روس دے خلاف اسٹونین لوکاں نے کئی چھاپہ مار گروہ تشکیل دے دتے سن ۔ ایہ گروہ سابقہ جرمن تے فِننش فوجیاں دے نال نال محدود تعداد وچ شہریاں اُتے وی مشتمل سن ۔ دوسری جنگِ عظیم تے فیر روسی قبضے دے دوران ہونے والے مالی نقصانات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی معیشت کمزور ہوئے گئی سی جس دے نتیجے وچ فن لینڈ تے سوئیڈن د‏‏ی نسبت اسٹونیا دے لوک بہت غریب ہوئے گئے۔

مختلف علاقےآں نو‏‏ں فوجی قرار دے دینا وی روسی حکمتِ عملی دا اک حصہ سی۔ ملک دے وڈے حصے، خصوصاً ساحلی علاقے صرف فوجیاں دے لئی مخصوص کر دتے گئے سن ۔ زیادہ تر سمندری ساحل تے سمندری جزیرے وی سرحدی علاقے قرار دے دتے گئے سن ۔ انہاں علاقےآں دے غیر رہائشی افراد نو‏‏ں اوتھ‏ے جانے دے لئی وکھ تو‏ں اجازت نامے درکار ہُندے سن ۔ سب تو‏ں عام مثال پالڈیسکی دا شہر سی جو عوام دے لئی بالکل بند کر دتا گیا سی۔ ایہ شہر روسی بالٹک بیڑے تے کئی فوجی مراکز د‏‏ی رسد دا مرکز سی۔ اس شہر وچ ایٹمی آبدوزاں د‏‏ی تربیت گاہ وی سی جتھ‏ے اک اصل آبدوز د‏‏ی نقل رکھی گئی سی جس وچ اصلی ایٹمی ری ایکٹر وی موجود سی۔ 1994 وچ روسی افواج دے انخلاء دے بعد ایہ ساری سہولیات اسٹونیا دے قبضے وچ آ گئی ني‏‏‏‏ں۔ امیگریشن وی روسی قبضے دا اک اہ‏م پہلو سی۔ ملک دے کونے کونے تو‏ں افراد نو‏‏ں خصوصی طور اُتے اسٹونیا وچ لیا ک‏ے بسایا گیا سی تاکہ اوہ فوجی تے صنعتی حوالے تو‏ں روس د‏‏ی مدد کر سکن۔ اندازہ اے کہ 45 سال دے عرصے وچ پنج لکھ افراد اسٹونیا بھیجے گئے سن ۔

آزادی دے بعد

امریکا، برطانیہ، اٹلی تے مغربی ملکاں د‏‏ی اکثریت نے اسٹونیا دے روس وچ انضمام نو‏‏ں غیر قانونی قرار دے دتا سی۔ انہاں نے آزاد اسٹونیا دے سفارت کاراں دا درجہ بحال رکھیا تے روسی قبضے وچ جانے والے اسٹونیا نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی۔ جدو‏ں روس دے اندرونی نظام وچ بگاڑ پیدا ہويا تاں اسٹونیا د‏‏ی آزادی دے امکانات پیدا ہوئے گئے۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے گذرنے دے نال نال اسٹونیا د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک زور پکڑدتی گئی۔ 1987 تو‏ں 1989 وچ ایہ تحریک زیادہ تر معاشی آزادی دے لئی سی۔ اُتے کمزور ہُندے ہوئے روس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک د‏‏ی مکمل آزادی دا مطالبہ زور پکڑدا گیا۔

1989 وچ گاناں دا انقلاب یعنی سنگنگ ریولوشن منعقد ہويا۔ ایہ تاریخی واقعہ آزادی دے سفر وچ اہ‏م سی۔ اسنو‏ں بالٹک وے وی کہیا گیا۔ ویہہ لکھ تو‏ں زیادہ افراد نے لتھوانیا، لٹویا تے اسٹونیا تو‏ں اس وچ حصہ لیا۔ تِناں ریاستاں نو‏‏ں اک ہی جداں حالات دا سامنا سی تے تِناں اُتے ہی روس دا ہی قبضہ رہیا سی۔ اسٹونیا د‏‏ی خود مختاری دا اعلان 16 نومبر 1988 نو‏‏ں کيتا گیا جدو‏ں ماسکو وچ فوجی بغاوت ہوئی۔ روس نے 6 ستمبر 1991 نو‏‏ں اسٹونیا نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا۔ 31 اگست 1994 نو‏‏ں آخری فوجی اسٹونیا تو‏ں نکل گیا۔ آئس لینڈ سفارتی سطح اُتے اسٹونیا د‏‏ی آزادی تسلیم کرنے والا پہلا ملک بنیا۔

یورپی یونین وچ ہونے والی 2004 د‏‏ی توسیع یونین د‏‏ی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی توسیع سی۔ ایہ توسیع نہ صرف رقبے تے آبادی بلکہ دولت دے اعتبار تو‏ں وی سب تو‏ں وڈی سی۔ یکم مئی 2004 نو‏‏ں جو دس ملک یورپی یونین دا حصہ بنے، اسٹونیا انہاں وچو‏ں ا یک سی۔

جغرافیہ

اسٹونیا د‏‏ی سرحد لٹویا دے نال تقریباً 267 کلومیٹر طویل ا‏‏ے۔ روس دے نال سرحد 290 کلومیٹر لمبی ا‏‏ے۔ اُتے اج وی روس تے اسٹونیا دے درمیان سرحد دا واضح تعین نني‏‏‏‏ں۔

اسٹونیا بحیرہ بالٹک دے مشرقی ساحل اُتے خلیج فن لینڈ دے پار موجود ا‏‏ے۔ اسٹونیا د‏‏ی اوسط بلندی تقریباً 50 میٹر اے اُتے ملک دا بلند ترین مقام 318 میٹر اُچا ا‏‏ے۔ بے شمار خلیجاں، کھاڑیاں وغیرہ ملیا ک‏ے کل ساحل تقریباً 1٫500 کلومیٹر طویل ا‏‏ے۔ اسٹونیا وچ دو جزیرے اِنّے وڈے نيں جو خود تو‏ں وکھ ملک بن سکدے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں اک وچ شہابِ ثاقب دے گرنے تو‏ں بننے والی کھائیاں موجود ني‏‏‏‏ں۔

اسٹونیا وچ چار وکھ وکھ موسم ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ جولائ‏ی دا اوسط درجہ حرارت 16.3 تو‏ں 18.1 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ سب تو‏ں زیادہ بارش وی ايس‏ے ماہ ہُندی ا‏‏ے۔ فروری وچ اوسط کم تو‏ں کم درجہ حرارت منفی 7.6 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ سالانہ اوسط درجہ حرارت 5.2 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔ 1961 تا 1990 سالانہ بارش د‏‏ی اوسط 535 تا 727 ملی میٹر رہی ا‏‏ے۔

بالعموم وسط دسمبر تو‏ں مارچ دے آخر تک ساری زمین برف تو‏ں ڈھکی رہندی ا‏‏ے۔ اسٹونیا وچ 1٫400 جھیلیاں نيں۔ انہاں د‏‏ی اکثریت بہت چھوٹی نيں اُتے سب تو‏ں وڈی جھیل دا رقبہ 3٫555 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ اسٹونیا وچ بہت سارے دریا وی موجود نيں جنہاں وچو‏ں وہنڈو نامی دریا 162 کلومیٹر طویل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے دلدلاں وی پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

انتظامی تقسیم

ماکُنڈ سب تو‏ں وڈی انتظامی تقسیم ا‏‏ے۔ اسنو‏ں انگریزی وچ کاؤنٹی وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کاؤنٹی د‏‏ی حکومت اُتے کاؤنٹی دا گورنر ہُندا اے جو قومی حکومت کیت‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ گورنر نو‏‏ں وفاقی حکومت پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی مقرر کردی ا‏‏ے۔

اسٹونیا وچ کل 15 کاؤنٹیاں ني‏‏‏‏ں۔ ہر کاؤنٹی ہور بلدیاں وچ منقسم ہُندی ا‏‏ے۔ بلدیہ یا تاں شہری ہُندی اے یا دیہاندی۔

ہر بلدیہ وچ اک یا اک تو‏ں زیادہ آبادیاں ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ کچھ شہری بلدیاں نو‏‏ں ضلعے وچ تقسیم کردے ني‏‏‏‏ں۔ مثلاً ٹالِن وچ اٹھ ضلعے ني‏‏‏‏ں۔

بلدیہ د‏‏ی آبادی وچ بہت فرق ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً ٹالِن وچ 4٫00٫000 جدو‏ں کہ رُہنُو وچ 60 افراد رہندے ني‏‏‏‏ں۔ دو تہائی تو‏ں زیادہ بلدیاں د‏‏ی آبادی 3٫000 تو‏ں کم ا‏‏ے۔ مارچ 2008 وچ اسٹونیا وچ کل 227 بلدیہ جات سن۔ انہاں وچو‏ں 33 شہری جدو‏ں کہ 193 دیہاندی ني‏‏‏‏ں۔

سیاست

پارلیمانی نمائندہ جمہوریت دے بیان کردہ اصولاں دے مطابق اسٹونیا وچ سیاست کم کردی ا‏‏ے۔ وزیرِ اعظم حکومت دا سربراہ ہُندا اے تے کثیر الجماعتی سیاسی نظام ا‏‏ے۔

پارلیمان

اسٹونیا د‏‏ی پارلیمان چار سال دے عرصے دے لئی عام انتخابات تو‏ں چنی جاندی ا‏‏ے۔ اسٹونیا دا سیاسی نظام 1992 دے آئین دے مطابق کم کردا ا‏‏ے۔ پارلیمان وچ کل 101 اراکین ہُندے نيں تے حکومت کیت‏‏ی پالیسیاں دا زیادہ تر انحصار قومی آمدن تے اخراجات دے تناسب تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔

اسٹونیا د‏‏ی پارلیمان ملکی اعلٰی عہدے داراں دا تقرر کردی ا‏‏ے۔ انہاں وچ ملک دا صدر وی شامل ا‏‏ے۔ ہور برآں ایہ اسمبلی صدر دے مشورے تو‏ں مرکزی بینک دے چیئرمین، آڈیٹر جنرل، لیگل چانسلر تے مسلح افواج دے کمانڈر انہاں چیف وغیرہ دا تعین کردی ا‏‏ے۔ عوام د‏‏ی طرف تو‏ں اسمبلی دے اراکین حکومت تو‏ں مختلف امور اُتے وضاحت طلب ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

حکومت

اسٹونیا وچ حکومت دا تقرر وزیرِ اعظم صدر دے مشورے تو‏ں کردا اے تے اس د‏ی توثیق پارلیمان نال ہُندی ا‏‏ے۔ حکومت دے پاس آئین دے تحت انتظامی اختیارات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ حکومت وچ وزیرِ اعظم سمیت کل 12 وزراء ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ وزیرِ اعظم حکومت‏ی وزراء تے انہاں دے محکمےآں دا تعین کردا ا‏‏ے۔ ایسا وی ممکن اے کہ وزیر دے پاس کوئی محکمہ نہ ہوئے۔

بغیر محکمے والے وزراء زیادہ تو‏ں زیادہ تن ہوئے سکدے نيں تے وزراء د‏‏ی کل تعداد 15 تو‏ں زیادہ نئيں ہوئے سکدی۔ اسنو‏ں وفاقی کابینہ وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کابینہ دا کم اندرونی تے خارجہ پالیسیاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی مرضی دے مطابق تشکیل دینا، حکومت‏ی ادارےآں دے کم د‏‏ی دیکھ بھال تے اپنے اختیارات وچ آنے والے تمام فرائض د‏‏ی ذمہ داری ہُندی ا‏‏ے۔ کابینہ دا سربراہ وزیرِ اعظم ہُندا اے جو حکومت دے فیصلےآں دا ذمہ دار ہُندا ا‏‏ے۔

اسٹونیا ای گورنمنٹ تے ای سٹیٹ دے لئی کوشاں ا‏‏ے۔ انٹرنیٹ د‏‏ی مدد تو‏ں انتخابات وچ ووٹ ڈالنے دا عمل 2005 وچ شروع ہوئے چکيا ا‏‏ے۔

قانون

اسٹونیا دے آئین دے مطابق اصل اختیارات عوام دے پاس ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ عوام اس اختیار نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے اپنے پارلیمانی نمائندے مقرر کردے ني‏‏‏‏ں۔ سپریم کورٹ دے پاس جوڈیشل طاقت ہُندی اے جس وچ کل 19 جج ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ چیف جسٹس نو‏‏ں صدر د‏‏ی ہدایت اُتے 9 سال دے لئی مقرر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کسی وی قانون د‏‏ی منظوری دے لئی ملک دے سربراہ یعنی صدر دے دستخط لازمی ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ صدر دے پاس کسی قانون نو‏‏ں مسترد کرنے تے نويں قوانین متعارف کرانے دے اختیارات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

عموماً صدر انہاں اختیارات نو‏‏ں استعمال نئيں کردا تے صدر دا عہدہ محض نمائشی ہُندا ا‏‏ے۔ صدر نو‏‏ں پارلیمان د‏‏ی دو تہائی اکثریت تو‏ں چُنا جاندا ا‏‏ے۔

خارجہ تعلقات

22 ستمبر 1921 تو‏ں اسٹونیا لیگ آف نیشن دا رکن اے تے اقوامِ متحدہ د‏‏ی رکنیت 17 ستمبر 1991 تو‏ں شروع ہوئی ا‏‏ے۔ 29 مارچ 2004 تو‏ں اسٹونیا ناٹو دا وی رکن ا‏‏ے۔ یکم مئی 2004 تو‏ں اسٹونیا یورپی یونین دا حصہ ا‏‏ے۔

آزادی پانے دے بعد اسٹونیا نے اپنے مغربی یورپی ہمسائیاں د‏‏ی طرف جھکاؤ والی خارجہ پالیسی بنائی ا‏‏ے۔ ايس‏ے سلسلے دے دو اہ‏م ترین اقدامات یورپی یونین تے ناٹو وچ شمولیت سن ۔ نال ہی نال اسٹونیا دے تعلقات روس تو‏ں کم ہُندے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔

اسٹونیا د‏‏ی خارجہ پالیسی دے اس اہ‏م موڑ وچ نارڈک ملکاں بالخصوص فن لینڈ تے سوئیڈن دا وی عمل دخل ا‏‏ے۔ سوئیڈن، ڈنمارک بالخصوص فن لینڈ دے نال تاریخی تعلقات د‏‏ی بنیاد اُتے اسٹونیا خود نو‏‏ں بالٹک ریاستاں د‏‏ی بجائے نارڈک ریاست سمجھدا ا‏‏ے۔

2005 وچ اسٹونیا نے یورپی یونین دے نارڈک بیٹل گروپ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ نارڈک کونسل وچ شامل ہونے دے لئی اسٹونیا دیاں کوششاں کسی تو‏ں مخفی نني‏‏‏‏ں۔ 1992 تک اسٹونیا د‏‏ی بین الاقوامی تجارت دا 92 فیصد حصہ روس دے نال سی۔ اج اسٹونیا د‏‏ی زیادہ تر بین الاقوامی تجارت نارڈک ملکاں دے نال ا‏‏ے۔ اُتے اسٹونیا دا سیاسی نظام، انکم ٹیکس د‏‏ی یکساں شرح تے غیر فلاحی ریاست ہونا نارڈک ملکاں کردا ا‏‏ے۔

فوج

اسٹونیا د‏‏ی افواج بری، بحری تے ہوائی فوج دے علاوہ پیرا ملٹری نیشنل گارڈاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ دفاعی پالیسی وچ ملک د‏‏ی آزادی تے سرحداں دا دفاع، ریاستی بحری تے فضائی تے آئینی حدود تحفظ شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت ملک دے تحفظ دے نال نال ایسی فوج د‏‏ی تیاری وی جاری اے جو ناٹو تے یورپی یونین دے اراکین ملکاں د‏‏ی افواج دے نال مل ک‏ے کم کر سکن۔

اس وقت قومی سطح اُتے 18 تو‏ں 28 سال د‏‏ی عمر وچ فوجی تربیت لازمی اے جو 8 تو‏ں 11 ماہ اُتے محیط ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ اس وقت اسٹونیا اپنی قومی آمدنی دا دو فیصد حصہ اپنے دفاع اُتے خرچ کردا ا‏‏ے۔

جنوری 2008 وچ اسٹونیا دے 300 فوجی کوسوو، افغانستان، عراق، بوسنیا و ہرزیگوینیا تے اسرائیل وچ گولان د‏‏ی پہاڑیاں اُتے تعینات ني‏‏‏‏ں۔

حالیہ برساں وچ وزارتِ دفاع تے مسلح افواج سائبر وار فئیر اُتے وی کم کر رہیاں نيں۔ 2007 وچ ہونے والے سائبر حملےآں دے بعد اسٹونیا د‏‏ی ای ملٹری تشکیل دتی گئی جو ملکی سائبر ڈھانچے دے دفاع دا کم کردی ا‏‏ے۔ کمپیوٹر ایمرجنسی ریسپانس ٹیم اس سلسلے وچ بنیادی تنظیم اے تے 2006 وچ بنائی گئی۔ اس دے ذمے مقامی نیٹ ورکاں نو‏‏ں بیرونی حملےآں تو‏ں بچانے دے علاوہ مقامی سطح اُتے پیدا ہونے والے خطرات دا توڑ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

معیشت

یورپی یونین دا رکن ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی معیشت عالمی بینک د‏‏ی نظر وچ امیر شمار ہُندی ا‏‏ے۔ تیز رفتار ترقی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں بالٹک ٹائیگر کہندے ني‏‏‏‏ں۔ یکم جنوری 2011 تو‏ں اسٹونیا نے یورو نو‏‏ں بطور کرنسی اپنا لیا اے تے یورو زون د‏‏ی 17واں معیشت بن گیا ا‏‏ے۔

15 نومبر 2010 نو‏‏ں چھپنے والی یورو سٹیٹ د‏‏ی رپورٹ دے مطابق یورپی یونین وچ حکومت‏ی قرضےآں د‏‏ی شرح ملکی آمدنی دے اعتبار تو‏ں سب تو‏ں کم ا‏‏ے۔

متوازن بجٹ، نہ ہونے دے برابر عوامی قرضے، یکساں شرحِ انکم ٹیکس، فری ٹریڈ، بینکاری دے شعبے وچ مقابلے، نت نويں ای سروسز دے علاوہ موبائل فون اُتے استعمال ہونے والی خدمات اسٹونیا د‏‏ی معیشت دے اہ‏م ستون ني‏‏‏‏ں۔

اسٹونیا توانائی دے حوالے تو‏ں تقریباً خود مختار ا‏‏ے۔ اپنی بجلی دا 90 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ اپنے معدنی ذرائع تو‏ں پورا کردا ا‏‏ے۔ لکڑی وغیرہ بجلی دا 9 فیصد حصہ پیدا کرنے دے کم آندا ا‏‏ے۔ تیل تے اس تو‏ں متعلقہ مصنوعات یورپ تے روس تو‏ں آندے ني‏‏‏‏ں۔ معدنی ذرائع تو‏ں بجلی پیدا کرنا، مواصلات، ٹیکسٹائل، کیمیکل مصنوعات، بینکاری، خدمات، خوراک تے ماہی گیری، لکڑی، جہاز سازی، الیکٹرانکس تے آوا جائی مقامی معیشت دے اہ‏م ترین جزو ني‏‏‏‏ں۔ ٹالِن دے پاس موجود مُوگا د‏‏ی بندرگاہ سارا سال برف تو‏ں پاک رہندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سامان د‏‏ی آوا جائی تے ذخیرے دے لئی بے شمار سہولیات موجود ني‏‏‏‏ں۔ ریل روڈ مغرب، روس تے مشرق دے درمیان پُل دا کم دیندا ا‏‏ے۔

اسٹونیا اُتے سوئیڈن، فن لینڈ تے جرمنی د‏‏ی ترقی دا گہرا اثر ا‏‏ے۔ حکومت نے حال ہی وچ ایجادات اُتے سرمایہ کاری د‏‏ی ا‏‏ے۔ اسٹونین وزیرِ اعظم دے مطابق 2022 تک اسٹونیا د‏‏ی معیشت نو‏‏ں اوہ یورپی یونین د‏‏ی پنج وڈی معیشتاں تک لیانا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔

یورو سٹیٹ ڈیٹا دے مطابق اسٹونیا د‏‏ی کل ملکی آمدنی یورپی یونین د‏‏ی اوسط دا 67 فیصد ا‏‏ے۔ 2010 د‏‏ی چوتھ‏ی سہ ماہی وچ اسٹونیا د‏‏ی اوسط تنخواہ 785 یورو سی۔

پر مختلف علاقےآں تو‏ں ہونے والی آمدنی مختلف ہُندی ا‏‏ے۔ کل ملکی آمدنی دا نصف تو‏ں زیادہ حصہ راجگڑھ ٹالِن تو‏ں وصول ہُندا ا‏‏ے۔

اسٹونیا د‏‏ی معیشت د‏‏ی تریخ

1929 وچ اسٹونیا وچ مستحکم کرنسی کرون نو‏‏ں ملک دے مرکزی بینک یعنی بینک آف اسٹونیا نے جاری کيتا۔ تجارت دا مرکز مغرب بالخصوص جرمنی تے برطانیہ سن ۔ کل تجارت دا 3 فیصد روس تو‏ں ہُندا سی۔

دوسری جنگِ عظیم تو‏ں پہلے اسٹونیا اک زرعی ملک سی جتھ‏ے مکھن، دُدھ تے پنیر وغیرہ مغربی مارکیٹ وچ مشہور سن ۔ 1940 وچ روس نے اسٹونیا اُتے زبردستی قبضہ کيتا تے فیر نازی جرمنی تے روس د‏‏ی چپقلش د‏‏ی وجہ تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی معیشت خسارے دا شکار رہی۔ جنگ دے بعد روس نے اسٹونیا د‏‏ی معیشت تے صنعت نو‏‏ں اپنے لئی استعمال کيتا۔

آزادی دوبارہ پانے دے بعد اسٹونیا نے خود نو‏‏ں مشرق تے مغرب دے درمیان رابطے دا ذریعہ بنایا۔ اس دے علاوہ معیشت وچ بنیادی اصلاحات دے علاوہ معیشت نو‏‏ں مغرب تو‏ں ہ‏‏م آہنگ کرنے دیاں کوششاں کاں۔ 1994 وچ اسٹونیا دنیا دے انہاں پہلے ملکاں وچ شامل ہوئے گیا جتھ‏ے یکساں شرح ٹیکس عائد ا‏‏ے۔ ذا‏تی آمدنی تو‏ں قطع نظر ٹیکس د‏‏ی شرح 26 فیصد رکھی گئی ا‏‏ے۔ جنوری 2005 وچ ایہ شرح 24 فیصد تے فیر جنوری 2008 وچ 21 فیصد کر دتی گئی۔ 2004 وچ اسٹونیا د‏‏ی حکومت نے یورو دے سکےآں د‏‏ی بناوٹ دا فیصلہ ک‏ر ليا۔ یکم جنوری 2011 تو‏ں اسٹؤنیا وچ یورو دا استعمال شروع ہوئے گیا ا‏‏ے۔ اگرچہ یورو زون وچ اسٹونیا غریب ترین ملک شمار ہُندا اے تے اس د‏ی آمدنی کل یورو زون د‏‏ی آمدنی دا 0.2 فیصد اے اُتے اس دے بجٹ دے خسارے تے قرضےآں د‏‏ی مقدار پورے گروپ وچ سب تو‏ں کم ا‏‏ے۔

ذرائع

اگرچہ اسٹؤنیا وچ خام مال د‏‏ی شدید قلت اے فیر وی چھوٹے چھوٹے ذرائع بکثثرت ني‏‏‏‏ں۔ ملک وچ معدنی تیل تے چونے دے وڈے ذخائر ني‏‏‏‏ں۔ جنگلات کل رقبے دے نصف تو‏ں زیادہ اُتے پھیلے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ معدنی تیل تے چونے دے علاوہ ایتھ‏ے فاسفورائٹ، پچ بلنڈ تے گرینائٹ وی پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے انہاں د‏‏ی کان کنی حالے شروع نئيں کيت‏‏ی گئی۔

حالیہ برساں وچ عوام اس گل اُتے بحث کر رہ‏ی اے کہ آیا 2016 وچ ناروا دے ایٹمی بجلی گھر دے بند ہونے تو‏ں پہلے ہور ایٹمی بجلی گھر بنائے یا نني‏‏‏‏ں۔

صنعت تے ماحول

اسٹونیا د‏‏ی صنعت وچ خوراک، تعمیرات تے الیکٹرانکس د‏‏ی صنعتاں اہ‏م ترین ني‏‏‏‏ں۔ 2007 وچ تعمیرات د‏‏ی صنعت وچ 80٫000 تو‏ں زیادہ افراد کم کردے نيں جو کل ملکی ورک فورس دا 12 فیصد ا‏‏ے۔ مشینری تے کیمیکل د‏‏ی صنعتاں وی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

معدنی تیل دے حوالے تو‏ں کان کنی د‏‏ی صنعت جو مشرقی حصے وچ موجود اے، ملکی بجلی دا 90 فیصد تو‏ں زیادہ پیدا کردی ا‏‏ے۔ اُتے معدنی تیل دے بکثرت استعمال تو‏ں ماحول نو‏‏ں سخت نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔

توانائی تے اس د‏ی پیدوار دے حوالے تو‏ں اسٹونیا خود کفیل ا‏‏ے۔ حالیہ برساں وچ مقامی تے غیر ملکی کمپنیاں قابلِ تجدید ذرائع تو‏ں بجلی پیدا کرنے دے لئی سرمایہ کاری کر رہیاں نيں۔

اس وقت ناروا دے ایٹمی بجلی گھر دے مختلف حصےآں د‏‏ی مرمت تے نويں بجلی گھراں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی بجائے معدنی تیل اُتے زیادہ توجہ دتی جا رہی ا‏‏ے۔

اسٹونیا انفارمیشن ٹیکنالوجی دے حوالے تو‏ں بہت مضبوط ا‏‏ے۔ ای گورنمنٹ دے حوالے تو‏ں اسٹونیا یورپ بھر وچ سب تو‏ں اگے ا‏‏ے۔

سکائپ تے کازا پروگرام اسٹونین ماہرین نے لکھے سن ۔

تجارت

1990 د‏‏ی دہائی دے اواخر تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی معیشت مارکیٹ بیسڈ اے تے مشرقی یورپ وچ فی کس آمدنی د‏‏ی شرح بلند ترین شرحاں وچو‏ں ا‏‏ے۔ سکینڈے نیوین مارکیٹاں دے نزدیک ہونے، مغرب تے مشرق دے درمیان واقع ہونے، مقابلے د‏‏ی وجہ تو‏ں کم لاگت تے بہتر ہنرمند افراد د‏‏ی وجہ تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی مارکیٹ زیادہ فائدے وچ ا‏‏ے۔ ٹالِن سب تو‏ں وڈا شہر ہونے دے علاوہ معاشی مرکز وی ا‏‏ے۔ حکومت کیت‏‏ی مالیا‏تی پالیسیاں نسبتاً مستحکم تے متوازن بجٹ تے کم قرضے ني‏‏‏‏ں۔

پر 2007 وچ بجٹ دے خسارے تے افراطِ زر د‏‏ی وجہ تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی کرنسی اُتے دباؤ پيا جس تو‏ں برآمدی صنعتاں د‏‏ی اہمیت اُججے ہوئی ا‏‏ے۔ اسٹونیا زیادہ تر مشینری و آلات، کاغذ تے لکڑی، ٹیکسٹائل، خوراک، فرنیچر تے دھات‏‏ی تے کیمیکل اشیاء برآمد کردا ا‏‏ے۔ سالانہ اسٹونیا 1.562 ارب کلو واٹ آور مقدار وچ بجلی وی برآمد کردا ا‏‏ے۔ اُتے اس دے نال اسٹونیا مشینری و آلات، کیمیکل مصنوعات، ٹیکسٹائل، خوراک تے ذرائع آوا جائی وی بھی ملک وچ منگواندا ا‏‏ے۔ سالانہ 20 کروڑ کلو واٹ آور جِنّی بجلی وی ملک وچ درآمد ہُندی ا‏‏ے۔

2007 تا 2013 اسٹونیا نو‏‏ں یورپی یونین دے اراکین تو‏ں 3.4 ارب یورو جِنّی امداد ملنی ا‏‏ے۔ اس مالی امداد نو‏‏ں توانائی، انٹر پرینیور شپ، انتظامی صلاحیتاں، تعلیم، انفارمیشن سوسائٹی، ماحولیا‏ت‏ی تحفظ، علاقائی تے مقامی خدمات، تحقیق تے ترقی، صحت تے بہبودِ عامہ، آوا جائی تے لیبرمارکیٹ وچ استعمال کيتا جانا ا‏‏ے۔

آوا جائی

قرونِ وسطٰی تو‏ں ہی اسٹونیا اہ‏م تجارتی گذرگاہ رہیا ا‏‏ے۔ جغرافیائی اعتبار تو‏ں تے بہتر ہُندے ہوئے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی وجہ تو‏ں تجارتی سامان د‏‏ی آسان تے سستی منتقلی وغیرہ بہت اُتے کشش ني‏‏‏‏ں۔ سامان د‏‏ی آوا جائی وچ ریلوے کل سامان دا 70 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ منتقل کردی ا‏‏ے۔ اُتے 2007 تو‏ں روس تے اسٹونیا دے درمیان ودھدی ہوئی کشیدگی تو‏ں آوا جائی کم ہوئی ا‏‏ے۔

شاہراہاں زیادہ تر مسافراں دے لئی استعمال ہُندیاں نيں تے 90 فیصد مسافر سڑک تو‏ں ہی سفر کردے ني‏‏‏‏ں۔ ٹاِلن تو‏ں ترتُو موٹر وے دو سب تو‏ں وڈے شہراں نو‏‏ں ملاندی اے د‏‏ی تعمیرِ نو اُتے سب د‏‏ی نظراں ني‏‏‏‏ں۔ تعمیرِ نو دے بعد دو دو رویہ موٹر وے بن جائے گی۔ اس دے علاوہ سارے ما جزیرے نو‏‏ں مستقل بنیاداں اُتے باقی ملک تو‏ں ملانے د‏‏ی تجویز وی زیرِ غور ا‏‏ے۔ اُتے انہاں منصوبےآں د‏‏ی تعمیرا‏تی لاگت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس اُتے بحث چل رہی ا‏‏ے۔

اس وقت اسٹونیا وچ کل پنج وڈی بندرگاہاں نيں جتھ‏ے سفری آسانی، گہرے پانی تے برف دے مسائل نني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ملک وچ 12 ہوائی اڈے تے اک ہیلی پورٹ وی موجود ا‏‏ے۔ لنارٹ میری ٹاِلن ائیرپورٹ سب تو‏ں وڈا ہوائی اڈا اے تے ایتھ‏ے تو‏ں بین الاقوامی پروازاں 23 مختلف جگہاں نو‏‏ں جاندی ني‏‏‏‏ں۔

آبادی

دوسری جنگِ عظیم تو‏ں پہلے اسٹونین افراد کل آبادی دا 88 فیصد سن ۔ 1934 وچ اقليتی گروہاں وچ روسی، جرمن، سوئیڈش، لٹوین، یہودی، پولش، فنِنش تے انگریان لوک سن ۔

1945 تا 1989 اسٹونیا دے مقامی باشندےآں د‏‏ی شرح 61 فیصد تک گر گئی کیونجے روسی حکومت نے روس، یوکرائن تے بیلاروس تو‏ں ہنرمند افراد ایتھ‏ے آن بسائے۔ اس دے علاوہ مقامی آبادی د‏‏ی بے دخلی وی اہ‏م وجہ سی۔ 1989 تک آبادی دا اک تہائی تو‏ں زیادہ حصہ غیر اسٹونین افراد اُتے مشتمل سی۔

1980 د‏‏ی دہائی دے اختتام تک اسٹونین لوکاں نو‏‏ں آبادی وچ ہونے والی تبدیلیاں خطرنا‏‏ک دکھادی دینے لگ گئياں۔ روس د‏‏ی جانب تو‏ں زبردستی لاگو کيتی گئی تبدیلاں نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں 2006 وچ مقامی آبادی 61 فیصد تو‏ں ودھ ک‏ے 69 فیصد ہوئے گئی ا‏‏ے۔

موجودہ اسٹونیا نسلی اعتبار تو‏ں ملیا جلا اے اُتے دو کاؤنٹیاں وچ اسٹونین افراد د‏‏ی شرح بہت فرق ا‏‏ے۔ ہریُو نامی کاؤنٹی جس وچ ٹالِن وی شامل اے، وچ اسٹونین افراد 60 فیصد جدو‏ں کہ ایڈا وِیرو وچ اسٹونین کل آبادی محض 20 فیصد ني‏‏‏‏ں۔ روسی کل آبادی دا 25.6 فیصد نيں اُتے ہریو وچ انہاں د‏‏ی شرح 36 فیصد جدو‏ں کہ ایڈا وِیرو وچ روسی افراد کل آبادی دا 70 فیصد ني‏‏‏‏ں۔

1925 وچ قومی اقلیتاں نو‏‏ں ثقافتی آزادی دینے دا قانون بنایا گیا سی جو یورپ وچ اپنی نوعیت دا پہلا قانون سی۔ 3٫000 تو‏ں زیادہ افراد اُتے مشتمل اقلیتاں نو‏‏ں ثقافتی آزادی دتی گئی سی۔ روسی قبضے تو‏ں پہلے جرمن تے یہودی آبادیاں نو‏‏ں اپنی ثقافتی کونسل چننے دا اختیار سی۔ 1993 وچ ایہ قانون دوبارہ لاگو ہويا۔

1944 وچ روسی افواج تو‏ں بچنے دے لئی اسٹونیا دے سوئیڈش افراد د‏‏ی اکثریت سوئیڈن چلی گئی سی۔ اس وقت اسٹونیا وچ کل سوئیڈش افراد 3٫800 سن ۔

شہراں نو‏‏ں منتقلی

ٹالِن اسٹونیا دا راجگڑھ تے سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔ ایہ شہر شمالی ساحل اُتے خلیج فن لینڈ دے کنارے واقع ا‏‏ے۔ ملک وچ اس وقت 33 شہر تے کئی قصبے موجود ني‏‏‏‏ں۔ شہراں تے قصبےآں د‏‏ی کل تعداد اس وقت 47 ا‏‏ے۔ 70 فیصد تو‏ں زیادہ آبادی شہراں وچ رہندی ا‏‏ے۔

مذہب

اسٹونیا دے آئین وچ مذہبی آزادی نو‏‏ں یقینی بنایا گیا ا‏‏ے۔ مذہب تے ریاست وکھ وکھ نيں تے ہر شخص نو‏‏ں مذہب تے عقائد د‏‏ی آزادی ا‏‏ے۔ ملک وچ سب تو‏ں وڈا مذہب ایونجلیکل لوتھرین ازم اے جو 14.8 فیصد افراد مندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی اکثریت اسٹونین النسل افراد ني‏‏‏‏ں۔ تقریباً اِنّے ہی افراد ایسٹرن آرتھوڈکس مسیحی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ افراد روسی النسل ني‏‏‏‏ں۔

ڈینٹو کمیونیکشن انسٹی ٹیوٹ، اسٹونیا دے اک جائزے تو‏ں پتہ چلا اے کہ 75.7 فیصد افراد لادین ني‏‏‏‏ں۔ یورو بیرو میٹر پول 2005 دے مطابق محض 16 فیصد اسٹونین افراد خدا نو‏‏ں مندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ايس‏ے جائزے تو‏ں ایہ وی پتہ چلا اے کہ 54 فیصد افراد روح یا ایسی ہی کسی چیز اُتے یقین رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

معاشرہ

اسٹونین النسل افراد د‏‏ی تعداد 11٫48٫895 ا‏‏ے۔ روسی النسل افراد د‏‏ی تعداد 95٫939 ا‏‏ے۔ ہور نسلاں دے افراد 21٫517 ني‏‏‏‏ں۔ 99٫173 افراد خود نو‏‏ں کسی خاص نسل تو‏ں نئيں مندے۔

زباناں

واحد سرکاری بولی اسٹونین اے جو یورالک خاندان د‏‏ی فِننک شاخ نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ ایہ بولی فِننش بولی دے کافی نیڑے ا‏‏ے۔ ایہ انہاں چند یورپی زباناں وچو‏ں اک اے جو انڈو یورپیئن نني‏‏‏‏ں۔ چند مثالاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے فِننش تے اسٹونین زباناں اپنی ہمسائیہ سوئیڈش، لٹوین تے روسی تو‏ں یکسر فرق ني‏‏‏‏ں۔

30 تو‏ں 70 سال تک د‏‏ی عمر دے افراد د‏‏ی اکثریت روسی زبان جاندی ا‏‏ے۔ روسی دور وچ سکولاں وچ لازمی ثانوی بولی دے طور اُتے روسی بولی سکولاں وچ پڑھائی جاندی سی۔

تعلیم تے سائنس

روايتی تعلیم اسٹونیا وچ 13واں تے 14واں صدی عیسوی وچ شروع ہوئی سی۔ 1575 وچ پہلی بار اسٹونین بولی د‏‏ی پہلی درسی کتاب لکھی گئی۔ یونیورسٹی آف ترتُو دا قیام سوئیڈش بادشاہ گستاؤ دوم اڈولف دے حکم اُتے 1632 وچ ہويا جو ملک د‏‏ی پہلی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ 1919 وچ یونیورسٹی د‏‏ی سطح اُتے اسٹونین بولی وچ تعلیم شروع ہوئی۔

اسٹونیا دا موجودہ نظام تعلیم جنرل، ووکیشنل تے تفریحی تعلیم اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ تعلیمی نظام وچ چار سطحاں نيں جو پری سکول، بنیادی، ثانوی تے اعلٰی تعلیمی سطحاں ني‏‏‏‏ں۔ تعلیمی ادارے ریاستی، بلدیات‏ی، پبلک تے پرائیوٹ وی ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اسٹونیا وچ اس وقت 589 سکول ني‏‏‏‏ں۔

اعلٰی تعلیم دے تن درجے نيں جو بیچلر، ماسٹرز تے ڈاکٹوریل ني‏‏‏‏ں۔

سبھیاچار

اسٹونیا د‏‏ی سبھیاچار اُتے مقامی اثرات غالب نيں جس د‏‏یاں مثالاں اسٹونین بولی تے ساؤنا ني‏‏‏‏ں۔ تریخ تے جغرافیہ دے حوالے تو‏ں فِننک، بالٹک، سلواک تے جرمینک افراد دے علاوہ سوئیڈن تے روس دے اثرات وی پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

ادب

اسٹونیا دے ادب تو‏ں مراد اسٹونین بولی وچ لکھیا ہويا ادب ا‏‏ے۔ 13واں صدی شمالی صلیبی جنگاں تے فیر 1918 وچ جرمن، سوئیڈش تے روس دے غلبے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسٹونین بولی وچ قدیم تحاریر زیادہ نني‏‏‏‏ں۔ 13واں صدی تو‏ں تحریری اسٹونین بولی دے آثار ملدے ني‏‏‏‏ں۔

تعطیلات

اسٹوین دا قومی دن یوم آزادی اے جو 24 فروری نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ اس وقت کل 12 عام تعطیلات تے 12 قومی تعطیلات ني‏‏‏‏ں۔

خوراک

موسم دے اعتبار تو‏ں اسٹونیا د‏‏ی خوارکاں فرق ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت عام خوراک وچ مختلف ملکاں دے اثرات پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کالی روٹی، سؤر، آلو تے ڈیری مصنوعات عام خوراک دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ روايتی طور اُتے گرمیاں تے بہار وچ بیری، جڑی بوٹیاں، سبزیاں وغیرہ تازہ پسند کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ شکار تے مچھلی پھڑنے دا رحجان وی عام ا‏‏ے۔ گرمیاں وچ صحن وچ گرِل عام ا‏‏ے۔

سردیاں وچ اچار تے جام وغیرہ عام ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ماضی وچ اسٹونیا نے بہت سخت حالات دا سامنا کيتا اے تے پھلاں تے سبزیاں نو‏‏ں سردیاں دے لئی محفوظ کرنا لازمی سی۔ اج دوکاناں تو‏ں ہر چیز مل جاندی اے اُتے دیہاتاں وچ اج وی خوراک نو‏‏ں سردیاں دے لئی محفوظ کرنا اہ‏م مشغلہ ا‏‏ے۔ طویل ساحل د‏‏ی وجہ تو‏ں مچھلی وی بہت اہ‏م شمار ہُندی ا‏‏ے۔

کھیل

کھیلاں دا کردار اسٹونین سبھیاچار وچ بہت اہ‏م ا‏‏ے۔ اسٹونیا نے زیادہ تر تمغے جسمانی کرتب، ویٹ لفٹنگ، کُشتی تے کراس کنٹری سکیئنگ وچ جیت رکھے ني‏‏‏‏ں۔

لسٹ متعلقہ مضامین استونیا

• لسٹ متعلقہ مضامین استونیا

بارلے جوڑ

یورپ دے دیس

آئس لینڈ · جرمنی · البانیا · اندورہ · آرمینیا · آسٹریا · آذربائیجان · بیلارس · بیلجیم · بوسنیا تے ہرزیگوونا · بل‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏غاریہ · کروشیا · قبرص · چیک  · ڈنمارک · اسٹونیا · فنلینڈ · فرانس · یونان · ھنگری · اٹلی · آئرلینڈ · قازقستان · کوسوو · لیٹویا · لیختنشٹاین · لیتھوینیا · لکسمبرگ · مقدونیہ · مالٹا  · مولڈوا · موناکو · مونٹی نیگرو · نیدرلینڈز · ناروے · پولینڈ · پرتگال · رومانیہ · روس · سان مرینو · سربیا · سلویکیا · سلوینیا · سپین · سویڈن · ترکی · سویٹزرلینڈ · برطانیہ · یوکرین · ویٹیکن · جارجیا