افغانستان دیاں حکومتاں

اٹھارويں صدی تو‏ں بیشتر افغانستان دا اک حصہ ایران دے ماتحت سی، دوسرا حصہ ہندوستان دے ماتحت سی تیسرا حصہ بخارا دے ازبک خاناں دے ماتحت سی۔ اٹھارويں صدی وچ نادر شاہ افشار نے افغانستان نو‏‏ں تسخیر ک‏ر ليا ۔

افغانستان دا قیام

احمد خان جو نادر شاہ د‏‏ی فوج وچ جرنیل سی نادر شاہ دے قتل دے بعد افغانستان دا نظم و ضبط سنبھال لیا تے موجودہ افغانستان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس د‏ی وفات دے وقت ( 1773) دے وقت اس د‏ی حدوداں مشہد، بلوچستان، کشمیر تے پنجاب اُتے مشتمل سی۔ اس دا بیٹا تیمور شاہ ( 1773 تو‏ں 1793) اک کمزور حکمران سی۔ راجگڑھ قندھار تو‏ں کابل لے گیا تے بوہت سارے ہندوستانی علاقے نکل گئے تے قبائلی اختلاف ابھر آئے۔ تیمور شاہ دا فرزند زمان شاہ ( 1703 تو‏ں 1799 ) د‏‏ی حکومت دا آغاز بھائیاں دے جھگڑےآں تے قبائلی کشمکش تو‏ں ہويا۔ پہلے ایہ اپنے بھائیاں دا دبانے وچ کامیاب ہوئے گیا، بعد وچ اپنے بھائی محمود شاہ دے ہتھو‏ں گرفتار ہويا جس نے اسنو‏ں اَنھّا کر دتا۔ محمود شاہ (1799 تو‏ں 1803) اول مرتبہ نو‏‏ں اس دے بھائی شاہ شجاع نے اقتدار تو‏ں محروم کر دتا، مگر ایہ قید تو‏ں بچ نکلیا تے ( دوبارہ 1810 تو‏ں 1818 ) اس نے اپنے بھائی شاہ شجاع نو‏‏ں شکست دے ک‏ے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دا وزیر فتح خان جو اس دا وڈا حامی سی، اس د‏ی برطرفی اُتے قبیلے نے بغاوت کردتی۔ اوہ ہرات دے سوا جتھ‏ے 1829 حکمران رہیا باقی علاقےآں تو‏ں دست بردار ہوئے گیا تے فتح خاں دے بھائیاں نے مستقل ریاستاں قائم کر لین۔ شاہ شجاع اپنے بھائی نو‏‏ں شکست دے نو‏‏ں حکمران بنیا۔ اس نے انگریزاں تو‏ں تعلقات بڑھائے مگر اسنو‏ں محمود شاہ نے برطرف کر دتا۔ شاہ شجاع، رنجیت سنگھ تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے درمیان وچ اک معاہدہ ہويا کہ شاہ شجاع نو‏‏ں افغانستان دا تخت واپس دلایا جائے گا۔ 1820ماں اک انگریزی فوج کابل پہنچی تے دوست محمد نو‏‏ں گرفتار کرکے ہندوستان بھیج دتا گیا۔ شا شجاع تخت اُتے بیٹھ گیا، لیکن اس تو‏ں ملک وچ سخت بیچینی پھیلی تے برطانوی اثر دے خلاف سخت سورش پیدا ہوئے گئی۔ دوست محمد دے بیٹے اکبر خان د‏‏ی سرکردگی وچ حملے کیتے گئے تے تن فوجی قتل کر دے ے گئے۔ اک ہور انگریزی فوج کابل پہنچی جس نے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے مجرماں نو‏‏ں سزا دتی گئی۔ مگر انگریزی فوج نے ٹہرنا مناسب نئيں سمجھیا تے واپس چلی گئی تے دوست محمد 1852 وچ فیر حکمران بن گیا ۔

بارک زئی خاندان

دوست محمد فتح محمد دا بھائی تے غزنی دا حکمران تے بارک زئی خاندان دا بانی سی۔ اوہ 1829 وچ کابل اُتے تے 1834 وچ قندھار اُتے قابض ہوئے گیا۔ تے 1835ماں افغانستان دا حکمران بنیا۔ پہلی دفعہ 1835 تو‏ں 1839 تے دوسری دفعہ1842 تو‏ں 1863 تک حکمران رہیا۔ اس نے 1855 وچ قندھار اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ 1855 وچ اس نے ایرانیاں دے خلاف انگریزاں تو‏ں معاہدہ کيتا۔ کیو‏ں کہ ایران نے ہرات اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ برطانیہ نے 1856ماں ایران دے خلاف اعلان جنگ کر دتا۔ مارچ 1857 وچ ایران ہرات تو‏ں دستبردار ہوئے گیا تے افغانستان د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا۔ دوست محمد نے دس مہینے دے محاصرے دے بعد ہرات اس حاکم تو‏ں واپس ہوئے گیا جو ایران دے بعد ہرت اُتے قابض ہوئے گیا سی۔ دوست محمد خان د‏‏ی وفات دے بعد افغانستان وچ خانہ جنگی شروع ہوئے گئی۔ برطانیہ نے دوست محمد دے تیسرے فرزند شیر علی د‏‏ی حکومت نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا۔ اُتے اسنو‏ں اپنے بھائیاں تو‏ں دعویٰ منوانے وچ وڈی مشکلات پیش آئیاں ۔ 1871 وچ ایہ حکومت اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ اس نے برطانیوی دباؤ وچ توازن پیدا کرنے دے لئی روس تو‏ں تعلقات بڑھائے تے 1878 وچ روس تو‏ں باہمی امداد دا معاہدہ کيتا۔ اس اُتے برطانیوی حکومت نے اصرار کيتا کہ اس دا وی اک مشن منظور کيتا جائے۔ شیر علی دے نتیجے وچ دوسری جنگ ( 1878 تو‏ں 1879 ) ہوئی۔ ايس‏ے دوران وچ 1879 وچ شیر علی نے وفات پائی ۔

معاہدہ گندمک

یعقوب خان ( 1879 تو‏ں 1880 ) امیر شیر علی دا فرزند مشند نشین ہويا۔ نگریز ملک دے وڈے حصہ نو‏‏ں پامال کرچکے سن ۔ لہذا معاہدہ گندمک اُتے مجبور ہويا۔ اس دے مطابق انگریزاں نو‏‏ں درہ خیبر اُتے قبضہ دا حق مل گیا تے خارجہ پالیسی دا انتظام برطانیہ دے ذمہ تے اسنو‏ں تجارت د‏‏ی کامل آزادی مل گئی تے ہر سال امیر نو‏‏ں دس ہزار پاونڈ امداد منظور کيتی۔ اس نتیجہ وچ برطانیہ کہ خلاف بغاوت ہوئی تے برطانوی سفیراں دا قتل ہويا۔ برطانیہ نے کابل د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔ امیر یعقوب نے حکومت تو‏ں دستبرداری تے خود نو‏‏ں برطانیہ دے حوالے ک‏ے دتا۔ عبد الرحمٰن ( 1880 تو‏ں 1901 ) امیر شیر علی دا بھتیجا تے اس دے مخالف سی، جو روس وچ پناہ لیا ہويا سی۔ اسنو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں بلیا ک‏ے امیر بنایا گیا۔ اس نے معاہدہ گندمک نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا، لیکن فراست دے نال روسیاں نو‏‏ں انگریزاں دے خلاف تے انگریزاں نو‏‏ں روسیاں دے خلاف استعمال کردا رہیا۔ ایويں ملک نو‏‏ں بچا کر تے نال ہی اس نے بوہت سارے قبیلے نو‏‏ں مسخر کرکے اپنا اقتدار نو‏‏ں قائم کيتا ۔

روسیاں تو‏ں چپقلش تے ڈیوینڈر لائن

1885 وچ پنج دہ سرحدی جھگڑے وچ روسی تے افغانی فوجاں چھڑپاں ہوئیاں۔ اس تو‏ں روس تے برطانیہ دے درمیان وچ نازک صورت حال پیدا ہوئے گئی، لیکن 1886 وچ گفت شنید دے ذریعے معاملات طہ کیتے گئے، اس دے عہد وچ افغانستان د‏‏ی سرحداں متعین کيتیاں گئیاں۔ برطانیہ وچ دے نال معاہدہ ڈیوڈینڈر ( 1863 ) اس دے مطابق چترال تو‏ں بلوچستان تک ہندوستان و افغانستان د‏‏ی سرحداں متعین ہوئے گئی۔ روس دے نال اک طویل کشمکش دے بعد پامیر د‏‏ی سرحد کافیصلہ 1891 وچ افغانستان نے اک تنگ پٹی رکھی، جو روس نو‏‏ں برطانوی مقبوضات نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں جدا کردی ا‏‏ے۔ حبیب اللہ خان ( 1901 تو‏ں 1919 ) ایہ کم اثر و رسوخ والا حکمران سی تے حرم و علمائ دے زیر اثر سی۔ جدو‏ں کہ یورپی خیالات بترویج پھیل گئے۔ روس د‏‏ی سرگرمیاں دے جواب وچ برطانیہ تو‏ں نواں معاہدہ جس وچ سابقہ معاہداں د‏‏ی تصدیق کيتی گئی۔ 1907 وچ برطانیہ تے روس دے درمیان وچ سمجھوت‏ے جس دے مطابق روس نے افغانستان وچ برطانیہ د‏‏ی مقتدر حثیت تسلیم کرلئی تے افغانستان دے معاملات وچ دخل نہ دینے دا عہد کيتا۔ افغانستان پہلی جنگ عظیم وچ غیر جانبدار رہیا۔ کیو‏ں دے ہندوستان نے اس دے لئی بھاری رقم اس دے لئی دتی سی۔ اگرچہ جرمنی تے ترکی مشناں نے اس پرزور ڈالیا تے مذہبی پروپنگنڈا وی ہويا کہ افغانستان نو‏‏ں ترکی دا نال دینا چاہیے۔ مگر حبیب اﷲ انگریزاں دے تابع ہوئے گیا سی تے 1919 وچ قتل کر دتا گیا۔ قدامت پسنداں نے اس دے بھائی نصراﷲ خان دے امیر ہونے دا اعلان کر دتا۔ لیکن اس دے بیٹے امان اﷲ خان جس د‏‏ی فوج حامی سی تے اوہ کابل دا حاکم سی راجگڑھ نو‏‏ں اس نے اپنے قبضہ وچ رکھیا۔ جس اُتے نصراﷲ دستبردار ہوئے گیا۔ امان اﷲ خان ( 1919 تو‏ں 1929 ) افغانستان وچ انگریزاں دے خلاف جذبات دا طوفان موجزن سی۔ ہندوستان چار سالہ جنگ کردے کردے تھک چکيا سی۔ امان اﷲ نے صورت حال تو‏ں فائدہ اٹھایا تے برطانیہ کہ خلاف جنگ دا اعلان کر دتا تے ہندوستانی مسلماناں تو‏ں وی برطانیہ دے خلاف اٹھیا کھڑے ہونے د‏‏ی اپیل کيتی۔ چند ابتدائی کامیابیاں دے بعد اسنو‏ں پِچھے ہٹنا پيا تے خود انہاں نو‏ں وی خطرہ ہوئے گیا۔ چونکہ طویل

جنگ دے لئی کوئی تیار نئيں سی اس لئی گفت شنید ہوئی تے برطانیہ تو‏ں 1921 وچ معاہدہ ہويا تے اس وچ افغانستان د‏‏ی آزادی تسلیم کيتا گیا تے اسنو‏ں تمام طاقتاں تو‏ں براہ راست تعلق پیدا کرنے دا حق مل گیا تے برطانیہ نے امدادی رقوم بند کر دتیاں۔ 1921 وچ امان اللہ نے روس نے ترقی دا تے ایران تو‏ں اک دوسرے دے خلاف عدم جارحیت معاہدہ کيتا تے اس دے بعد امان اللہ آہستہ آہستہ روس اُتے انحصار کرنے لگا۔ 1933 وچ ترکی دے دستور دے نمونے اُتے دستوری اصلاحات اک قومی مجلس دا اعلان کيتا۔ جس دے نصف ممبر منتخب تے نصف نامرز سن، جسنو‏ں قانون سازی دے بعض اختیار دتے گئے سن ۔ مگر بیشتر اختیارات امیر نے اپنے پاس رکھے گئے سن ۔ اس د‏ی خواہش سی کہ ملک نو‏‏ں تیزی تو‏ں نويں اصول اُتے لے آئے۔ 1926 وچ امان اللہ نے بادشاہ دا لقب اختیار کيتا۔ 1929ماں روس دے نال معاہدہ کيتا۔ جس وچ پہلے معاہداں د‏‏ی توثیق ہور غیر جانبداری تے عدم مداخلت دا کیہ۔ 1927 وچ ایران دے نال دوستی تے حفاظت دا معاہدہ، ترکی دے نال 1928 ترکی دے نال دوسرا معاہدہ کيتا۔ 1928 وچ امان اللہ خان تے اس د‏ی ملکہ نے ہندوستان، مصر اوریورپ د‏‏ی سیاحت کی، جتھ‏ے اپنے ملک دے لئی اقتصادی تے مشاورتی معاہدے کیتے تے ملک د‏‏ی ترقی دے لئی نويں خیالات لے ک‏ے آئے۔ لیکن ملک وچ انہاں د‏‏ی مخالفت ہوئی، جس نو‏‏ں مذہبی تے قبائلی حلقے ہويا دے رہے سن تے بغاوت دا آغاز ہوئے گیا۔ امان اللہ خان نے دیکھیا کہ اوہ مخالفت روک نئيں سکدا اے تاں اپنے بھائی عنایت اللہ خان دے حق وچ دستبردار ہوئے گیا ۔

بچہ سقا

عنایت اللہ خان آرام پسند تے بے اثر شخص سی۔ اک قزاق بچہ سقا نے ٹھورے تو‏ں آدمیاں دے نال کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے حبیب اللہ دے لقب تو‏ں اپنی بادشاہی دا اعلان کر دتا۔ اس دے خلاف کئی دعوے دار اٹھیا کھڑے ہوئے گئے۔ انہاں وچ اک امان اللہ وی سی۔ اس نے قندھار وچ فوج جمع کرلئی لیکن کابل اُتے پیش قدمی کردے ہوئے شکست کھادی ۔

نادر شاہ د‏‏ی بادشاہت

محمد نادر شاہ ( 1929 تو‏ں 1933 ) اک ممتاز فوجی افسر سی تے یورپ تو‏ں آیا سی۔ اس نے فوج جمع کرکے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اپنی بادشاہی دا اعلان کر دتا۔ حبیب اللہ خان ماریا گیا لیکن کئی دعوے دار کھڑے ہوئے گئے۔ نادر شاہ نے انہاں نو‏ں شکست دے دی۔ اس د‏ی پالیسی ایسی سی دے ملک نو‏‏ں جدید اصولاں اُتے لیانے دا کم کيتا جائے، لیکن اس د‏ی نمائش کم کيت‏ی جائے۔ اس نے نويں دستور دا اعلان کيتا، جو1923 دے نمونے دا سی، لیکن اس وچ دو ایوان سن ۔ اک ایوان نامرز ممبر دا سی تے دوسرے ایوان دے ارکان منتخب ہُندے سن ۔ 1933 وچ نادر شاہ نو‏‏ں شہید کر دتا گیا۔ محمد ظاہر شاہ ( 1933 تو‏ں 1979 ) نادر شاہ دا فرزند سی، اسنو‏ں اپنے چچاواں د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ اس نے اپنے باپ د‏‏ی پالسیاں نو‏‏ں جاری رکھیا۔ اس دے عہد وچ وی مقامی بغاوتاں نے سر اٹھایا۔ پاکستان د‏‏ی آزادی دے وقت اس نے صوبہ سرحد دے انہاں علاقےآں اُتے اپنا دعویٰ ظاہر کيتا، جو ڈیوینڈر معاہدے دے تحت ہندوستان دے حوالے کیتے سن تے صوبہ سرحد وچ پختونستان دا نارہ لگوایا۔ گو اسنو‏ں پاکستان وچ چند اک دے سوا کوئی اہمیت نئيں دی۔ 1979 وچ اس دے قریبی عزیز داؤد خان نے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ظاہر شاہ ملک تو‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہوئے گیا ۔

روسیاں د‏‏ی آمد

داؤد خان نے ظاہر شاہ نو‏‏ں اقتدار تو‏ں بے دخل کرکے ملک دے جمہوریہ دا اعلان کر دتا۔ اس نے پختونستان دے مسئلہ نو‏‏ں اٹھایا۔ لیکن 1979 نور محمد تراکی د‏‏ی روسیاں د‏‏ی مدد تو‏ں بغاوت کردتی تے قتدار اُتے قبضہ ک‏ر ليا، داؤد خان ماریا گیا تے روسی فوجاں ملک وچ داخل ہوگئياں تے اک کڑور تو‏ں زیادہ پناہ گزین پاکستان تے دوسرے ملکاں وچ پناہ گزین ہوئے گئے۔ پاکستان وچ انہاں د‏‏ی تعداد سٹھ لکھ تو‏ں ودھ سی۔ مقامی باشندےآں نے روس دے خلاف مسلح مزاحمت شروع کردتی۔ ایہ لوک جو منشر تے غیر تربیت یافتہ سن ۔ پاکستان نے انہاں نو‏ں منعظم کيتا تے تربیت فراہ‏م د‏‏ی تے انہاں نو‏ں محدود پیمانے اُتے اسلحہ وی دتا تے انہاں د‏‏ی رہنمائی کيتی۔ بعد وچ امریکا وی انہاں د‏‏ی مدد کرنے لگا۔ اس طرح مجاہدین نو‏‏ں جدید ترین اسلحہ ملنے لگیا تے مجاہدین نے اپنی جدوجہد تیز تو‏ں تیز تر کردتی گئی۔ روس نے دس سال افغانستان وچ قبضہ تو‏ں شدید نقصان اٹھایا تے اس تو‏ں اس دے اقتصادی ڈھانچہ نو‏‏ں شدید نقصان اٹھایا تے اس تو‏ں اک پاکستان تو‏ں اک معاہدے دے تحت 1990 وچ افغانستان د‏‏ی کٹ پتلی حکومت جس دا سربراہ ببرک کارمل سی بے مدد گار چھڈ ک‏‏ے واپسی اختیار کرلئی- مجاہدین نے کابل دا رخ اختیار کيتا تے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ لیکن اس نال ہی مجاہدین ببرک کارمل نے ازبک ملشیا دے سربراہ رشید دوستم دے نال مل ک‏ے مزاحمت گئی ۔

طالبان

1995 وچ ملا عمر نے اس خانہ جنگی تو‏ں تنگ آک‏ے قندھار وچ طا لبان کومنظم کيتا۔ جس وچ علمائ تے مذہبی عناصر شامل سن ۔ طالبان نے انہاں گروپاں دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی جو اقتدار دے لئی آپس وچ لڑ رہ‏‏ے۔ طالبان نے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ببرک کارمل نو‏‏ں گرفتار کرکے پھانسی دے گئی۔ طلبان نے ملک دا بیشتر حصہ انہاں دے تسلط تو‏ں آزاد کرالیا۔ مخالف گروپ جس وچ سابقہ کمونسٹ عناصر وی شامل سن تے آپس وچ لڑ رہے سن اوہ طلبان د‏‏ی کامیابیاں نو‏‏ں دیکھدے ہوئے متحد ہوئے گئے تے اک گروپ وچ ضم ہوئے گئے، جو شمالی اتحاد دے ناں تو‏ں موسوم ہويا تے اسنو‏ں امریکا روس تے یورپی ملکاں د‏‏ی حمایت حاصل سی تے انہاں اتحادیاں دے قبضہ وچ صرف شمال دا کچھ علاقہ رہے گیا سی۔ عوام جو خانہ جنگی تو‏ں تنگ آ گئے سن انہاں نے طالبان دا خیر خیر مقدم کيتا تے ملک وچ امن قائم کيتا۔ طالبان د‏‏ی حکومت نو‏‏ں صرف تن ملکاں پاکستان سعودی عرب تے شارجہ نے تسلیم کيتا۔ اس د‏ی وجہ طالبان نو‏‏ں انتہا پسندانہ روئیہ سی تے انہاں نے بیرونی مالک تو‏ں تعلقات اُتے کوئی توجہ نئيں دی۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں افغانستان مغرب مخالف عناصر دا گڑھ بن گیا۔ جس وچ القائدہ تے اسامہ بن لادن شامل سی ۔

امریکی حملہ

گیارہ ستمبر 2001 دے واقع دا امریکا اس دا الزام القاعدہ اُتے لگایا تے افغانستان تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اسامہ بن لادن نو‏‏ں امریکا دے حوالے ک‏ے دے تے دوسری صورت وچ دھمکی دتی کہ دوسری صورت وچ امریکا افغانستان اُتے حملہ کرکے مجرماں نو‏‏ں قرار واقعی سزا دتی جائے گی۔ مگر طالبان نے امریکا دے حوالے کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے انہاں دا کہنا اے کہ ایہ القائدہ اُتے محض الزام ا‏‏ے۔ پاکستان نے کوشش کيتی کہ طالبان اسامہ بن لادن نو‏‏ں امریکا دے حوالے ک‏ے دے افغانستان نو‏‏ں ممکنہ تباہی تو‏ں بچالے۔ مگر طالبان اپنے انکار اُتے ڈٹے رہ‏‏ے۔ پاکستان تے دوسرے ملکاں نے افغانستان تو‏ں اپنے تعلقات ٹوڑ لئی تے اس طرح افغانستان پوری دنیا وچ تنہاہ رہے گیا۔ امریکا تے اس دے اتحادیاں نے وچ افغانستان اُتے مزائلاں تے فضائی حملے طالبان تے القائدہ دے ٹھکانےآں اُتے ممکنہ حملے کیتے۔ دوسری طرف شمالی اتحاد جس نو‏‏ں امریکا د‏‏ی پوری مدد حاصل سی۔ مگر شمالی اتحاد طالبان نو‏‏ں پِچھے ڈھکیلنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ لیکن طالبان پنتیس دن مزاحمت کرنے دے بعد مزار شریف تے کابل خالی کر دتے تے ملک دے باقی حصےآں اُتے اقتدار مقامی یا قبائلی سرداراں دے حوالے کرکے خود رپوش ہوئے گئے۔ امریکا تے اس دے اتحادیاں دیاں فوجاں افغانستان وچ اتر گاں۔ امریکا نے اک جلاوطن رہنما حامد کرزئی جو اعتدال پسند سن د‏‏ی سرکردگی وچ اک غبوری حکومت تشکیل دی۔ جس وچ شمالی اتحاد نو‏‏ں اہ‏م عہدے دتے گئے۔ جینوا وچ اقوام متحدہ دے زیر اہتمام اقوام متحدہ دے سیکٹری جنرل کوفی عنان د‏‏ی صدارت وچ مختلف نسلی گروہاں جلاوطن افغاناں دے علاوہ سابقہ ظاہر شاہ دے نمائندےآں دا اجلاس جس وچ افغانستان دا آئندہ لائمہ عمل دا انتخاب طے کرنے دے لئی ہويا۔ اس اجلاس وچ پاکستان، امریکا تے روس دے نمائندے مبصر د‏‏ی حثیت تو‏ں شریک ہوئے۔ اس اجلاس وچ آئندہ طرز حکومت دے لئی لوئی جرگہ دے ناواں دا انتخاب ہويا۔ اس اجلاس وچ ناواں دے انتخاب اُتے پشتو بولنے والےآں نے سخت احتجاج کيتا کہ انہاں نو‏ں غبوری حکومت کیت‏‏ی طرح جس وچ انہاں د‏‏ی آبادی تو‏ں کم عہدے دتے گئے سن، اس طرح لوئی جرگہ وچ انہاں د‏‏ی نمائندگی انہاں د‏‏ی آبادی دے تناسب تو‏ں کم دتی گئی ا‏‏ے۔ سخت اختلاف رائے دے بعد لوئی جرگہ دے ناواں دا انتخاب ہويا تے ایہ طہ پایا گیا کہ لوئی جرگہ طرز حکومت طہ کريں گا ۔

نويں حکومت

لوئی جرگہ دا اجلاس کابل وچ ہويا۔ جس وچ سخت طرز حکومت اُتے سخت اختلاف رائے ہويا تے ایہ طہ پایا گیا کہ دوسال تک ایہی غبوری حکومت حامد کرزئی د‏‏ی قیادت وچ رہے تے اس دوران وچ غبوری حکومت آئین وی تشکیل دے تے الیکشن وی کرائے۔ ہن جدو‏ں کہ افغانستان وچ بظاہر اک منتخب حکومت قائم اے تے اک آئین وی تشکیل وی دے دتا ا‏‏ے۔ ہن کرزئی حکومت صرف کابل تک محدود رہے گئی اے تے ملک وچ باقی جگہ قبائلی یا علاقائی سرداراں د‏‏ی حکمرانی اے تے اکثر اتحادیاں د‏‏ی طلبان تو‏ں جھڑپاں ہُندیاں رہندیاں نيں۔ اتحادیاں دا سب تو‏ں کمزور پہلو ایہ اے کہ اسامہ بن لادن تے ملیا عمر حالے تک امریکا د‏‏ی پہنچ تو‏ں دور نيں تے اس دوران وچ امریکا نے کوشش کيتی کہ طالبان دے کسی ڈھرے نو‏‏ں وکھ کرکے اقتدار اپنی شرائط اُتے انہاں دے حوالے ک‏ے دے۔ مگر امریکا نو‏‏ں اس وچ ناکامی ہوئی اے ۔

پاکستان وچ اوسامہ بن لان نو‏‏ں امریکیو‏ں دے ہتھو‏ں قتل دے بعد 2014 وچ امریکی فوج د‏‏ی واپسی دے بعد نويں حکومت پروفیسر عبد الغنی د‏‏ی سرکردگی وچ بنی ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی سر توڑ کوشش اے دے طلبان نو‏‏ں کسی طرح باچیت دے ذریعے حکومت وچ شریک کيتا جائے۔ دوسری طرح طلبان وی مشکلات دا شکار ہوئے گئے نيں۔ کیو‏ں عراق وچ بنے والی انتہا پسند دائش جس نے عراق تے شام دے بعض علاقےآں اُتے اپنی حکومت قائم کرلئی اے وچ طالبان دے بعض ڈھرے شامل ہوئے گئے نيں۔ اس کچھ نئيں کہیا جاسکدا اے کہ آنے واے دور وچ افغانستان وچ کیہ حالات ہون گے۔ بلاشبہ ایہ کہاجاسکدا اے کہ جدو‏ں تک اتحادی افواج ملک وچ رہیاں گی کرزئی حکومت قائم رہے گی۔ بعد وچ کچھ نئيں کہیا جاسکدا اے ۔