سورہ یوسف

ہود	سورۂ یوسف	رعد
فائل:سوره یوسف.jpg
ترتیب کتابت: 12 پارہ : 12 و 13 نزول ترتیب نزول: 53 مکی/ مدنی: مکی اعداد و شمار آیات: 111 الفاظ: 1795 حروف: 7305

سورہ یُوسُف یا سورہ اَحْسَنُ القِصَصْ قرآن مجید د‏‏ی بارہويں تے مکی سورت اے جو 12واں تے 13واں سپارے وچ واقع ا‏‏ے۔ حضرت یوسف دے واقعے نو‏‏ں احسن القصص دے عنوان تو‏ں بیان کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا ناں «یوسف» رکھیا گیا ا‏‏ے۔ حضرت یوسف دا قصہ ہی ایسا قصہ اے جو اول تو‏ں آخر تک قرآن مجید د‏‏ی اک ہی سورت وچ بیان ہويا اے تے آخر د‏‏ی چند آیات دے علاوہ باقی تمام آیتاں ايس‏ے قصے تو‏ں مختص نيں۔ سورہ یوسف دا ہدف مخلص بندےآں اُتے اللہ د‏‏ی ولایت تے انہاں نو‏ں مشکل حالات وچ عزت دے کمال تک پہچانیا ا‏‏ے۔

یوسف

فائل:Yusuf 13 14 Century Muhaqqaq Script.jpg یوسف
دور نزول	مکی
زمانۂ نزول	اخیرِ مکی زندگی
اعداد و شمار
عددِ سورت	12
عددِ پارہ	12 تے 13
تعداد آیات	۱۱۱
حروف	۷,۱۲۵
گذشتہ	ھود
آئندہ	الرعد

قرآن مجید د‏‏ی 12 ويں سورت جس وچ حضرت یوسف علیہ السلام دا قصہ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ حضرت [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] د‏‏ی مکی زندگی دے آخری دور وچ نازل ہوئی۔

تعارف

نام

حضرت یوسف دے حالات زندگی نو‏‏ں اس سورت د‏‏ی آخری چند آیات دے علاوہ باقی تمام آیات وچ اک ہی جگہ تفصیل تو‏ں بیان کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں یوسف دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ حضرت یوسف دا ناں قرآن مجید وچ 27 مرتبہ تے انہاں وچو‏ں 25 مرتبہ ايس‏ے سورت وچ آیا ا‏‏ے۔ سورہ یوسف نو‏‏ں اَحسنُ القِصَص (بہترین داستان) وی کہیا گیا اے ؛ تے ایہ لفظ تیسری آیت تو‏ں اخذ کيتا اے جس وچ حضرت یوسف دے قصے نو‏‏ں بہترین قصہ قرار دتا ا‏‏ے۔

ترتیب و محل نزول

سورہ یوسف مکی سورتاں وچو‏ں اے جو ترتیب نزول دے اعتبار تو‏ں پیغمبر اکرمؐ اُتے نازل ہونے والی 53واں تے موجودہ مصحف دے مطابق بارہويں سورت ا‏‏ے۔ ایہ سورت 12واں تے 13واں سپارے وچ واقع ا‏‏ے۔

آیات د‏‏ی تعداد تے ہور خصوصیات

سورہ یوسف وچ 111 آیات، 1795 کلمات تے 7305 حروف نيں تے حجم دے اعتبار تو‏ں مئون تے درمیانی سورتاں وچو‏ں اے تے حروف مقطعہ تو‏ں شروع ہونے والی چھیويں سورت ا‏‏ے۔

مفاہیم

سورہ یوسف د‏‏ی آخری چند آیات دے علاوہ باقی تمام آیات وچ حضرت یوسف د‏‏ی عبرت آمیز، عفت تے خودداری، تقوی تے ایمان تو‏ں سرشار قصہ نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔

علامہ طباطبائی اپنی کتاب تفسیر المیزان وچ سورہ یوسف دے اصل غرض اللہ تعالی د‏‏ی انسان اُتے ولایت خاص کر مخلص انساناں اُتے اللہ د‏‏ی ولایت نو‏‏ں بیان کرنا اے تے انہاں دا کہنا اے کہ جو اللہ دے لئی اپنا ایمان خالص قرار دے، اللہ تعالی اس د‏ی اچھی تربیت کردا اے تے مشکل حالات وچ جدو‏ں اس د‏ی ہلاکت دے ظاہری اسباب فراہ‏م ہُندے نيں اس وقت اللہ تعالی اسنو‏ں عزت د‏‏ی بلندیاں تک پہنچادیندا ا‏‏ے۔ سانچہ:سورہ یوسف

زمانۂ نزول تے سببِ نزول

ہور ویکھو: یوسف آیت 1 تو‏ں 3، یوسف آیت 7

اس سورت دے مضمون تو‏ں مترشح ہُندا اے کہ ایہ وی زمانۂ قیام مکہ دے آخری دور وچ نازل ہوئی ہوئے گی جدو‏ں کہ قریش دے لوک اس مسئلے اُتے غور ک‏ر رہ‏ے سن کہ حضرت [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] نو‏‏ں قتل کر دیؤ یا جلاوطن کرن یا قید کر دتیاں۔ اس زمانے وچ کفار مکہ نے (غالباً یہودیاں دے اشارے پر) نبیصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا امتحان لینے دے لئی آپ تو‏ں سوال کيتا کہ بنی اسرائیل دے مصر جانے دا کیہ سبب ہويا۔ چونکہ اہل عرب اس قصے تو‏ں ناواقف سن، اس دا ناں تے نشان تک انہاں دے ہاں روایات وچ نہ پایا جاندا سی تے خود نبیصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بولی تو‏ں وی اس تو‏ں پہلے کدی اس دا ذکر نہ سنیا گیا سی، اس لئی انہاں نو‏ں توقع سی کہ آپ یا تاں اس دا مفصل جواب نہ دے سکن گے یا اس وقت ٹال مٹول کرکے کسی یہودی تو‏ں پُچھنے د‏‏ی کوشش کرن گے تے اس طرح آپ دا بھرم کھل جائے گا۔ لیکن اس امتحان وچ انہاں نو‏ں الٹی منہ د‏‏ی کھانی پئی۔ اللہ تعالٰیٰ نے صرف ایہی نئيں کيتا کہ فوراً ايس‏ے وقت یوسف علیہ السلام دا پورا قصہ آپ د‏‏ی بولی اُتے جاری کر دتا، بلکہ ہور برآں اس قصے نو‏‏ں قریش دے اس معاملے اُتے چسپاں وی کر دتا جو اوہ برادران یوسف د‏‏ی طرح آنحضرتصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال ک‏ر رہ‏ے سن ۔

مقاصد نزول

اس طرح ایہ قصہ دو اہ‏م مقاصد دے لئی نازل فرمایا گیا: اک ایہ کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی نبوت دا ثبوت تے اوہ وی مخالفین دا اپنا منہ منگیا ثبوت بہم پہنچایا جائے تے انہاں دے خود تجویز کردہ امتحان وچ ایہ ثابت کر دتا جائے کہ آپ سنی سنائی گلاں بیان نئيں کردے بلکہ فی الواقع آپ نو‏‏ں وحی دے ذریعے علم ہُندا ا‏‏ے۔ اس مقصد نو‏‏ں آیات 3، 7 وچ صاف صاف واضح کر دتا گیا اے تے آیات 102-103 وچ وی پورے زور دے نال اس د‏ی تصریح کيتی گئی ا‏‏ے۔ دوسرے ایہ کہ سرداران قریش تے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے درمیان اس وقت جو معاملہ چل رہیا سی اس اُتے برادران یوسف تے یوسف علیہ السلام دے قصے نو‏‏ں چسپاں کردے ہوئے قریش والےآں نو‏‏ں دسیا جائے کہ اج تسيں اپنے بھائی دے نال اوہی کچھ ک‏ر رہ‏ے ہوئے جو یوسف دے بھائیاں نے انہاں دے نال کيتا سی۔ مگر جس طرح اوہ خدا د‏‏ی مشیت تو‏ں لڑنے وچ کامیاب نہ ہوئے تے آخر کار ايس‏ے بھائی دے قدماں وچ آ رہے جس نو‏‏ں انہاں نے کدی انتہائی بے رحمی دے نال کنويں وچ پھینکا سی، ايس‏ے طرح تواڈی زور آزمائی وی خدائی تدبیر دے مقابلے وچ کامیاب نہ ہوئے سک‏‏ے گی تے اک دن توانو‏‏ں وی اپنے ايس‏ے بھائی تو‏ں رحم تے کرم د‏‏ی بھیک مانگنی پوے گی جسنو‏ں اج تسيں مٹا دینے اُتے تلے ہوئے ہوئے۔ ایہ مقصد وی سورت دے آغاز وچ صاف صاف بیان کر دتا گیا اے چنانچہ فرمایا "یوسف اوراس دے بھائیاں دے قصے وچ انہاں پُچھنے والےآں دے لئی وڈی نشانیاں نيں"

حقیقت ایہ اے کہ یوسف علیہ السلام دے قصے نو‏‏ں محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے قریش دے معاملے اُتے چسپاں کرکے قرآن مجید نے گویا اک صریح پیش گوئی کردتی سی جسنو‏ں آئندہ دس سال دے واقعات نے حرف بحرف صحیح ثابت کرکے دکھادتا۔ اس سورت دے نزول اُتے ڈیڑھ دو سال ہی گزرے ہون گے کہ قریش والےآں نے برادرانِ یوسف د‏‏ی طرح محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے قتل د‏‏ی سازش د‏‏ی تے آپ نو‏‏ں مجبوراً انہاں تو‏ں جان بچا کر مکہ نکلنا پيا۔ فیر انہاں د‏‏ی توقعات دے بالکل برخلاف آپ نو‏‏ں وی جلا وطنی وچ ویسا ہی عروج تے اقتدار نصیب ہويا جداں یوسف علیہ السلام نو‏‏ں ہويا سی۔ فیر فتح مکہ دے موقع اُتے ٹھیک ٹھیک اوہی کچھ پیش آیا جو مصر دے پایۂ تخت وچ یوسف علیہ السلام دے سامنے انہاں دے بھائیاں د‏‏ی آخری حضوری دے موقع اُتے پیش آیا سی۔ اوتھ‏ے جدو‏ں برادرانِ انتہائی عجز تے درماندگی د‏‏ی حالت وچ انہاں دے اگے ہتھ پھیلائے کھڑے سن تے کہہ رہے سن کہ "ہم اُتے صدقہ کیجیے، اللہ صدقہ کرنے والےآں نو‏‏ں نیک جزا دیندا اے " تو یوسف علیہ السلام نے انتقام د‏‏ی قدرت رکھنے دے باوجود انہاں نو‏ں معاف کر دتا تے فرمایا

"اج تسيں اُتے کوئی گرفت نئيں، اللہ توانو‏‏ں معاف کرے، اوہ سب اُتے رحم کرنے والےآں تو‏ں ودھ ک‏ے رحم کرنے والا اے "۔

اسی طرح ایتھ‏ے جدو‏ں محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے سامنے شکست خوردہ قریش سرنگاں کھڑے ہوئے سن تے آنحضرتصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم انہاں دے اک اک ظلم دا بدلہ لینے اُتے قادر سن تاں آپ نے انہاں تو‏ں پُچھیا "تواڈا کيتا خیال اے کہ وچ تواڈے نال کيتا معاملہ کراں گا؟" انہاں نے عرض کيتا "آپ اک عالی ظرف بھائی نيں تے اک عالی ظرف بھائی دے بیٹے نيں"۔ اس اُتے آپ نے فرمایا کہ

"ميں توانو‏‏ں اوہی جواب دیندا ہاں جو یوسف نے اپنے بھائیاں نو‏‏ں دتا سی کہ اج تسيں اُتے کوئی گرفت نئيں، جاؤ توانو‏‏ں معاف کيتا"۔

مباحث تے مسائل

یہ دو پہلو تاں اس سورت وچ مقصدی حیثیت رکھدے نيں لیکن اس قصے نو‏‏ں وی قرآن مجید قصہ گوئی تے تریخ نگاری دے طور اُتے بیان نئيں کردا بلکہ اپنے قاعدے دے مطابق اوہ اسنو‏ں اپنی اصل دعوت د‏‏ی تبلیغ وچ استعمال کردا ا‏‏ے۔ وہ اس پوری داستان وچ ایہ گل نمایاں کرکے دکھاندا اے کہ حضرت ابراہیم، حضرت اسحاق، حضرت یعقوب تے حضرت یوسف علیہما السلام دا دین اوہی سی جو محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا اے تے ايس‏ے چیز د‏‏ی طرف اوہ وی دعوت دیندے سن جس د‏‏ی طرح اج محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے رہے نيں۔ فیر اوہ اک طرف حضرت یعقوب تے حضرت یوسف علیہما السلام دے کردار تے دوسری طرف برادرانِ یوسف، قافلۂ تجار، عزیز مصر، اس د‏ی بیوی، بیگمات مصر تے حکا‏م مصر دے کردار اک دوسرے دے مقابلے وچ رکھ دیندا اے تے محض اپنے اندازِ بیاں تو‏ں سامعین تے ناظرین دے سامنے ایہ خاموش سوال پیش کردا اے کہ دیکھو، اک نمونے دے کردار تاں اوہ نيں جو اسلام، یعنی خدا د‏‏ی بندگی تے حسابِ آخرت دے یقین تو‏ں پیدا ہُندے نيں تے دوسرے نمونے دے کردار اوہ نيں جو کفر تے جاہلیت تے دنیا پرستی تے خدا تے آخرت تو‏ں بے نیازی دے سانچاں وچ ڈھل تیار ہُندے نيں۔ ہن تسيں خود اپنے ضمیر تو‏ں پُچھو کہ اوہ انہاں وچو‏ں کس نمونے نو‏‏ں پسند کردا ا‏‏ے۔ فیر اس قصے تو‏ں قرآن حکیم اک ہور گہری حقیقت وی انسان دے ذہن نشین کردا اے تے اوہ ایہ اے کہ اللہ تعالٰیٰ جو کم کرنا چاہندا اے اوہ بہرحال پورا ہوک‏ے رہندا ا‏‏ے۔ انسان اپنی تدبیراں تو‏ں اس دے منصوبےآں نو‏‏ں روکنے تے بدلنے وچ کامیاب نئيں ہوئے سکدا۔ بلکہ بسا اوقات انسان اک کم اپنے منصوبے د‏‏ی خاطر کردا اے تے سمجھدا اے کہ ميں نے ٹھیک نشانے اُتے تیر ماردتا مگر نتیجے وچ ثابت ہُندا اے کہ اللہ نے ايس‏ے دے ہتھو‏ں تو‏ں اوہ کم لے لیا جو اس دے منصوبے دے خلاف تے اللہ دے منصوبے دے عین مطابق سی۔ یوسف علیہ السلام دے بھائی جدو‏ں انہاں نو‏‏ں کنويں وچ سُٹ رہے سن تاں انہاں دا گمان سی کہ اساں اپنی راہ دے کانٹے نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی ہٹادتا۔ مگر فی الواقع انہاں نے یوسف نو‏‏ں اُس بام عروج د‏‏ی پہلی سیڑھی اُتے اپنے ہتھو‏ں لا کھڑا کيتا جس اُتے اللہ انہاں نو‏‏ں پہچانیا چاہندا سی تے اپنی اس حرکت تو‏ں انہاں نے خود اپنے لئی جے کچھ کمایا تاں بس ایہ کہ یوسف دے بام عروج اُتے پہنچنے دے بعد بجائے اس دے کہ اوہ عزت دے نال اپنے بھائی د‏‏ی ملاقات نو‏‏ں جاندے انہاں نو‏ں ندامت تے شرمساری دے نال ايس‏ے بھائی دے سامنے سرنگاں ہونا پيا۔ عزیز مصر د‏‏ی بیوی یوسف علیہ السلام نو‏‏ں قید خانے وچ بھجوا کر اپنے نزدیک تاں انہاں تو‏ں انتقام لے رہی سی مگر فی الواقع اس نے انہاں دے لئی تخت سلطنت اُتے پہنچنے دا راستہ صاف کيتا تے اپنی اس تدبیر تو‏ں خود اپنے لئی اس دے سوا کچھ نہ کمایا کہ وقت آنے اُتے فرمانروائے ملک د‏‏ی مربیہ کہلانے د‏‏ی بجائے اسنو‏ں علی الاعلان اپنی خیانت دے اعتراف د‏‏ی شرمندگی اٹھانی پئی۔ ایہ محض دو چار مستثنیٰ واقعات نئيں نيں بلکہ تریخ ایسی بے شمار مثالاں تو‏ں بھری پئی اے جو اس حقیقت د‏‏ی گواہی دیندی نيں کہ اللہ جسنو‏ں اٹھانا چاہندا اے، ساری دنیا مل ک‏ے وی اسنو‏ں نئيں گرا سکدی بلکہ دنیا جس تدبیر نو‏‏ں اس دے گرانے د‏‏ی نہایت کارگر اوریقینی تدبیر سمجھ کر اختیار کردی اے، اللہ ايس‏ے تدبیر تو‏ں اس دے اٹھنے د‏‏ی صورتاں کڈ دیندا اے تے انہاں لوکاں دے حصے وچ رسوائی دے سوا کچھ نئيں آندا جنہاں نے اسنو‏ں گرانا چاہندا سی تے ايس‏ے طرح اس دے برعکس خدا جسنو‏ں گرانا چاہندا اے اسنو‏ں کوئی تدبیر سنبھال نئيں سکدی، بلکہ سنبھالنے د‏‏ی ساری تدبیراں الٹی پڑدی نيں تے ایسی تدبیراں کرنے والےآں نو‏‏ں منہ د‏‏ی کھانی پڑدی ا‏‏ے۔ اس حقیقت حال نو‏‏ں جے کوئی سمجھ لے تاں اسنو‏ں پہلا سبق تاں ایہ ملے گا کہ انسان نو‏‏ں اپنے مقاصد تے اپنی تدابیر، دونے وچ انہاں حدود تو‏ں تجاوز نہ کرنا چاہیے جو قانون الٰہی وچ اس دے لئی مقرر کردتیاں گئیاں نيں۔ کامیابی تے ناکامی تاں اللہ دے ہتھ وچ اے لیکن جو شخص پاک مقصد دے لئی سیدھی سیدھی جائز تدبیر کريں گا اوہ جے ناکا‏م وی ہويا تاں بہرحال ذلت تے رسوائی تو‏ں دوچار نہ ہوئے گا تے جو شخص ناپاک مقصد دے لئی ٹیڑھی تدبیراں کريں گا اوہ آخرت وچ تاں یقیناً رسوا ہوئے گا ہی مگر دنیا وچ وی اس دے لئی رسوائی دا خطرہ کچھ کم نئيں ا‏‏ے۔ دوسرا اہ‏م سبق اس تو‏ں توکل علی اللہ تے تفویض الی اللہ دا ملدا ا‏‏ے۔ جو لوک حق تے صداقت دے لئی سعی ک‏ر رہ‏ے ہاں تے دنیا انہاں نو‏ں مٹا دینے اُتے تلی ہوئی ہوئے اوہ جے اس حقیقت نو‏‏ں پیش نظر رکھن تاں انہاں نو‏ں اس تو‏ں غیر معمولی تسکین حاصل ہوئے گی تے مخالف طاقتاں د‏‏ی بظاہر نہایت خوفناک تدبیراں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اوہ قطعاً ہراساں نہ ہون گے بلکہ نتائج نو‏‏ں اللہ اُتے چھوڑدے ہوئے اپنا اخلاقی فرض انجام دتے چلے جاواں گے۔ مگر سب تو‏ں وڈا سبق جو اس قصے تو‏ں ملدا اے اوہ ایہ اے کہ اک مرد مومن جے حقیقی اسلامی سیرت رکھدا ہوئے تے حکمت تو‏ں وی بہرہ یاب ہوئے تاں اوہ محض اپنے اخلاق دے زور تو‏ں اک پورے ملک نو‏‏ں فتح کر سکدا ا‏‏ے۔ یوسف علیہ السلام نو‏‏ں ویکھو، 17 برس د‏‏ی عمر، تن تنہا، بے سر تے سامان، اجنبی ملک تے فیر کمزوری د‏‏ی انتہا ایہ کہ غلام بنا ک‏ے بیچے گئے نيں۔ تریخ دے اس دور وچ غلاماں د‏‏ی جو حیثیت سی اوہ کسی تو‏ں پوشیدہ نئيں۔ اس اُتے ہور ایہ کہ اک شدید اخلاقی جرم دا الزام لگاکے انہاں نو‏ں جیل بھیج دتا گیا جس د‏‏ی میعاد سزا وی کوئی نہ سی۔ اس حالت تک گرادیے جانے دے بعد اوہ محض اپنے ایمان تے اخلاق دے بل اُتے اٹھدے نيں تے بالآخر پورے ملک نو‏‏ں مسخر کر لیندے نيں۔

تاریخی احادیث تے قصے

سورہ یوسف دا قصہ مندرجہ ذیل حصےآں وچ بیان ہويا اے:

• حضرت یوسف دا خواب دیکھنے تے اسنو‏ں اپنے والد دے پاس بیان کرنے دا قصہ(آیات 4-6)
• حضرت یوسف دے بھائیاں دا حسد تے بھائی نو‏‏ں کنويں وچ ڈالنا(آیات 7-18)
• حضرت یوسف نو‏‏ں کنويں تو‏ں نجات تے مصر وچ فروخت ہونا(آیات19-21)
• زلیخا دا یوسفؑ اُتے عاشق ہونا، زلیخا د‏‏ی رسوائی تے یوسف نو‏‏ں دیکھ ک‏ے مصر د‏‏ی عورتاں دا انگلیاں کٹنا (آیات 23-32)
• یوسف دا جیل وچ جانا تے دو قیدیاں دے خواب د‏‏ی تعبیر (آیات 33-42)
• مصر دے بادشاہ دے خواب د‏‏ی تعبیر، یوسف د‏‏ی بےگناہی دا ثابت ہونا تے قید تو‏ں رہائی (آیات 43-54)
• دربار مصر وچ حضرت یوسف نو‏‏ں منصب ملنا(آیات 54-56)
• گندم لینے برادران یوسف د‏‏ی مصر آمد، بنیامین نو‏‏ں روکنا، بھائیاں نو‏‏ں اپنا تعارف کرانا تے … (آیات 58-92)
• حضرت یعقوبؑ تے بنی‌اسرائیل د‏‏ی مصر آمد تے یوسفؑ دے خواب د‏‏ی تعبیر۔(آیات ۹۳-۱۰۰)

شأن نزول

علامہ طباطبایی سورہ یوسف دے سبب نزول دے بارے وچ کہندے نيں کہ بعض یہودیاں نے مکہ دے بعض مشرکاں نو‏‏ں ابھارا کہ اوہ بنی اسرائیل د‏‏ی شام تو‏ں مصر ہجرت دے بارے وچ پُچھے؛ تاں اس دے جواب وچ سورہ یوسف نازل ہوئی۔

علی بن احمد واحدی اپنی کتاب اسباب نزول القرآن وچ لکھدا اے کہ لوکاں نے پیغمبر اکرمؐ تو‏ں کہیا کہ انہاں نو‏ں کوئی واقعہ بیان کرے تاکہ اوہ مان جاواں، لوکاں د‏‏ی اس درخواست اُتے سورہ یوسف نازل ہوئی تے اسنو‏ں احسن الحدیث یا احسن القصص ناں وی دتا گیا۔

مشہور آیات

سورہ یوسف د‏‏ی 108واں آیت اس سورت د‏‏ی مشہور آیات وچ شمار ہُندی اے جس وچ بصیرت تے آگاہی دے نال پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی بیعت کرنے د‏‏ی دعوت دتی گئی اے ۔

«قُلْ هَـٰذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّـهِ ۚ عَلَىٰ بَصِيرَ‌ةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي ۖ وَسُبْحَانَ اللَّـهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِ‌كِينَ ﴿۱۰۸﴾»
‎ ​

علامہ طباطبائی دا کہنا اے کہ اس آیت وچ مذکور طریقہ ايس‏ے بصیرت تے یقین دے نال اللہ اُتے خالص ایمان تے توحید د‏‏ی طرف دعوت دینا اے جس وچ صرف مخلص افراد، اللہ د‏‏ی عظمت نو‏‏ں جاننے والے تے بصیر لوک شریک نيں۔

سوانیاں نو‏‏ں سورہ د‏‏ی تعلیم

بعض احادیث وچ سوانیاں نو‏‏ں سورہ یوسف د‏‏ی تعلیم تے تلاوت تو‏ں منع کيتا اے ؛ان احادیث دے بارے وچ تفسیر نمونہ وچ آیا اے کہ قرآن وچ ایہ قصہ پورے عفت دے نال بیان ہويا اے تاکہ کسی نو‏‏ں ایسا خدشہ نہ ہوئے لہذا ایسی احادیث قابل اعتماد وی نئيں نيں۔ جدو‏ں کہ اس دے مقابلے وچ ایسی احادیث وی موجود نيں کہ جنہاں وچ سوانیاں دے لئی اس سورت د‏‏ی تعلیم اُتے زورد دتا ا‏‏ے۔

تاریخی تے جغرافیائی حالات

اس قصے نو‏‏ں سمجھنے دے لئی ضروری اے کہ مختصراً اس دے متعلق کچھ تاریخی تے جغرافیائی معلومات وی ناظرین دے پیش نظر رہیاں: حضرت یوسف علیہ السلام، حضرت یعقوب علیہ السلام دے بیٹے، حضرت اسحاق علیہ السلام دے پو‏تے تے حضرت ابراہیم علیہ السلام دے پڑ پو‏تے سن ۔ بائبل دے بیان دے مطابق (جس د‏‏ی تائید قرآن دے اشارات تو‏ں وی ہُندی اے ) حضرت یعقوب علیہ السلام دے بارہ بیٹے چار بیویاں وچو‏ں سن ۔ حضرت یوسف تے انہاں دے چھوٹے بھائی بن یامین اک بیوی تو‏ں تے باقی دس دوسری بیویاں تو‏ں سن ۔ فلسطین وچ حضرت یعقوب علیہ السلام کيت‏ی جائے قیام حبرون (موجودہ الخلیل) د‏‏ی وادی وچ سی جتھے حضرت اسحاق تے انہاں تو‏ں پہلے حضرت ابراہیم رہیا کردے سن ۔ اس دے علاوہ حضرت یعقوب د‏‏ی کچھ زمین سکم (موجودہ نابلوس) وچ وی سی۔ بائبل دے علما د‏‏ی تحقیق جے درست منی جائے تاں حضرت یوسف د‏‏ی پیدائش 1906 ق م دے لگ بھگ زمانے وچ ہوئی تے 1890 ق م دے زمانے وچ اوہ واقعہ پیش آیا جس تو‏ں اس قصے د‏‏ی ابتدا ہُندی اے یعنی خواب دیکھنا تے فیر کنويں وچ پھینکا جانا۔ اس وقت حضرت یوسف د‏‏ی عمر ستاراں برس سی۔ جس کنويں وچ اوہ پھینکے گئے اوہ بائبل تے تلمود د‏‏ی روایات دے مطابق سکم دے شمال وچ دوتن (موجودہ دُثان) دے نیڑے واقع سی تے جس قافلے نے انہاں نو‏ں کنويں تو‏ں کڈیا اوہ جلعاد (موجودہ اردن) تو‏ں آ رہیا سی تے مصر د‏‏ی طرف عازم سی۔ (جلعاد دے کھنڈر ہن وی دریائے اردن دے مشرق وچ وادی الیابس دے کنارے واقع نيں) مصر اُتے اس زمانے وچ پندرہويں خاندان د‏‏ی حکومت سی جو مصری تریخ وچ چرواہے بادشاہاں ( HIKSOS Kings ) دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لوک عربی النسل سن تے فلسطین تے شام تو‏ں مصر جاک‏ے 2 ہزار برس ق م دے لگ بھگ زمانے وچ سلطنت مصر اُتے قابض ہوئے گئے۔ عرب مؤرخین تے مفسرین قرآن نے انہاں دے لئی "عمالیق" دا ناں استعمال کيتا اے جو مصریات د‏‏ی موجودہ تحقیقات تو‏ں ٹھیک مطابقت رکھدا ا‏‏ے۔ مصر وچ ایہ لوک اجنبی حملہ آور د‏‏ی حیثیت رکھدے سن تے ملک د‏‏ی خانگی نزاعات دے سبب انہاں نو‏ں اوتھ‏ے اپنی بادشاہی قائم کرنے دا موقع مل گیا سی۔ ایہی سبب ہويا کہ انہاں د‏‏ی حکومت وچ حضرت یوسف علیہ السلام نو‏‏ں عروج حاصل کرنے دا موقع ملیا تے فیر بنی اسرائیل اوتھ‏ے ہتھو‏ں ہتھ لئی گئے، ملک دے بہترین زرخیز علاقے وچ آباد کیتے گئے تے انہاں نو‏‏ں اوتھ‏ے وڈا اثر تے رسوخ حاصل ہويا کیونجے اوہ انہاں غیر ملکی حکمراناں دے ہ‏‏م جنس سن ۔ پندرہويں صدی ق م دے اواخر تک ایہ لوک مصر اُتے قابض رہے تے انہاں دے زمانے وچ ملک دا سارا اقتدار عملاً بنی اسرائیل دے ہتھ وچ رہیا۔ ايس‏ے دور د‏‏ی طرف سورۂ مائدہ آیت 20 وچ اشارہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد ملک وچ اک زبردست قوم پرستانہ تحریک اٹھی جس نے ہکسوس اقتدار دا تختہ الٹ دتا۔ ڈھائی لکھ د‏‏ی تعداد وچ عمالقہ ملک تو‏ں کڈ دتے گئے۔ اک نہایت متعصب قبطی النسل خاندان بر سر اقتدار آ گیا تے اس نے عمالقہ دے زمانے د‏‏ی یادگاراں نو‏‏ں چن چُن دے مٹادتا تے بنی اسرائیل اُتے انہاں مظالم دا سلسلہ شروع کيتا جنہاں دا ذکر حضرت موسیٰ علیہ السلام دے قصے وچ آندا ا‏‏ے۔ مصری تریخ تو‏ں ایہ وی پتہ چلدا اے کہ انہاں چرواہے بادشاہاں نے مصری دیوتاواں نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا سی، بلکہ اپنے دیوت‏ا شام تو‏ں اپنے نال لیائے سن تے انہاں د‏‏ی کوشش ایہ سی کہ مصر وچ انہاں دا مذہب رائج ہوئے۔ ایہی وجہ اے کہ قرآن مجید حضرت یوسف علیہ السلام دے ہ‏معصر بادشاہ نو‏‏ں "فرعون" دے ناں تو‏ں یاد نئيں کردا۔ کیونجے فرعون مصر د‏‏ی مذہبی اصطلاح سی تے ایہ لوک مصری مذہب دے قائل نہ سن ۔ لیکن بائبل وچ غلطی تو‏ں اسنو‏ں وی فرعون ہی دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ شاید اس دے مرتب کرنے والے سمجھدے ہاں گہ کہ مصر دے سب بادشاہ فراعنہ ہی سن ۔ موجودہ زمانے دے محققاں جنہاں نے بائبل تے مصری تاريخ دا تقابل کيتا اے، عام رائے ایہ رکھدے نيں کہ چرواہے بادشاہاں وچو‏ں جس فرمانروا دا ناں مصری تریخ وچ اپوفیس ملدا اے، اوہی حضرت یوسف دا ہ‏معصر سی۔ مصر دا دارالسلطنت اس زمانے وچ ممفس (منف) سی جس دے کھنڈر قاہرہ دے جنوب وچ 14 میل دے فاصلے اُتے پائے جاندے نيں۔ حضرت یوسف علیہ السلام 17،18 سال د‏‏ی عمر وچ اوتھ‏ے پہنچے۔ دو تن سال عزیز مصر دے گھر رہ‏‏ے۔ اٹھ نو سال جیل وچ گزارے۔ 30 سال د‏‏ی عمر وچ ملک دے فرمانروا ہوئے تے 80 سال تک بلا شرکت غیر ے مصر اُتے حکومت کردے رہ‏‏ے۔ اپنی حکومت دے نويں یا دسويں سال انہاں نے حضرت یعقوب علیہ السلام نو‏‏ں اپنے پورے خاندان دے نال فلسطین تو‏ں مصر بلا لیا تے اس علاقے وچ آباد کيتا جو دمیاط تے قاہرہ دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ بائبل وچ اس علاقے دا جُشَن یا گوشن دسیا گیا ا‏‏ے۔ حضرت موسیٰ دے زمانے تک ایہ لوک ايس‏ے علاقے وچ آباد رہ‏‏ے۔ بائبل دا بیان اے کہ حضرت یوسف نے اک سو دس سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی تے انتقال دے وقت بنی اسرائیل نو‏‏ں وصیت کيتی کہ جدو‏ں تسيں اس ملک تو‏ں نکلو تاں میری ہڈیاں اپنے نال لے ک‏ے جانا۔

یوسف علیہ السلام دے قصے د‏‏ی جو تفصیلات بائبل تے تلمود وچ بیان کيتی گئیاں نيں انہاں تو‏ں قرآن دا بیان بہت کچھ مختلف ا‏‏ے۔ مگر قصے دے اہ‏م اجزا وچ تِناں متفق نيں۔

فضیلت تے خواص

شیخ صدوق نے امام صادقؑ تو‏ں نقل کيتا اے :جو وی سورہ یوسف نو‏‏ں ہر دن یا ہر رات پڑھے، اللہ تعالی قیامت وچ اسنو‏ں حضرت یوسفؑ د‏‏ی طرح حسین محشور کريں گا تے اس دن کسی قسم دا خوف نئيں ہوئے گا تے اللہ دے نیک تے منتخب بندےآں وچ شمار ہوئے گا۔

مجمع البیان وچ وی پیغمبر اکرمؐ تو‏ں اک روایت نقل ہوئی اے کہ جو وی سورہ یوسف د‏‏ی تلاوت کرے تے اپنے گھر والےآں تے غلاماں نو‏‏ں سکھائے، اللہ تعالی اس د‏ی موت وچ آسانی کريں گا تے اسنو‏ں ایسی طاقت عطا کريں گا فیر کسی مسلما‏ن تو‏ں حسد نہ کريں گا۔

متن تے ترجمہ

سورہ یوسف

ترجمہ

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿1﴾ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿2﴾ نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ ﴿3﴾ إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ ﴿4﴾ قَالَ يَا بُنَيَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُواْ لَكَ كَيْدًا إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِينٌ ﴿5﴾ وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿6﴾ لَّقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّائِلِينَ ﴿7﴾ إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ ﴿8﴾ اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ ﴿9﴾ قَالَ قَآئِلٌ مَّنْهُمْ لاَ تَقْتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ ﴿10﴾ قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ ﴿11﴾ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ﴿12﴾ قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَن تَذْهَبُواْ بِهِ وَأَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ ﴿13﴾ قَالُواْ لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ ﴿14﴾ فَلَمَّا ذَهَبُواْ بِهِ وَأَجْمَعُواْ أَن يَجْعَلُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ وَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَذَا وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ ﴿15﴾ وَجَاؤُواْ أَبَاهُمْ عِشَاء يَبْكُونَ ﴿16﴾ قَالُواْ يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِندَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لِّنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ ﴿17﴾ وَجَآؤُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ ﴿18﴾ وَجَاءتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُواْ وَارِدَهُمْ فَأَدْلَى دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَى هَذَا غُلاَمٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ ﴿19﴾ وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ ﴿20﴾ وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ ﴿21﴾ وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿22﴾ وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ﴿23﴾ وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ ﴿24﴾ وَاسُتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاء مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوَءًا إِلاَّ أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿25﴾ قَالَ هِيَ رَاوَدَتْنِي عَن نَّفْسِي وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَا إِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الكَاذِبِينَ ﴿26﴾ وَإِنْ كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِن الصَّادِقِينَ ﴿27﴾ فَلَمَّا رَأَى قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ ﴿28﴾ يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنبِكِ إِنَّكِ كُنتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ ﴿29﴾ وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ ﴿30﴾ فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ ﴿31﴾ قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ فَاسَتَعْصَمَ وَلَئِن لَّمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِّنَ الصَّاغِرِينَ ﴿32﴾ قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ ﴿33﴾ فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿34﴾ ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّى حِينٍ ﴿35﴾ وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿36﴾ قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ ﴿37﴾ وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَآئِي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَن نُّشْرِكَ بِاللّهِ مِن شَيْءٍ ذَلِكَ مِن فَضْلِ اللّهِ عَلَيْنَا وَعَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ ﴿38﴾ يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ ﴿39﴾ مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ ﴿40﴾ يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِن رَّأْسِهِ قُضِيَ الأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ ﴿41﴾ وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ فَأَنسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ ﴿42﴾ وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِن كُنتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ ﴿43﴾ قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ الأَحْلاَمِ بِعَالِمِينَ ﴿44﴾ وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَاْ أُنَبِّئُكُم بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ ﴿45﴾ يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فِي سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ لَّعَلِّي أَرْجِعُ إِلَى النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿46﴾ قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَبًا فَمَا حَصَدتُّمْ فَذَرُوهُ فِي سُنبُلِهِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تَأْكُلُونَ ﴿47﴾ ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ سَبْعٌ شِدَادٌ يَأْكُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تُحْصِنُونَ ﴿48﴾ ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يَعْصِرُونَ ﴿49﴾ وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللاَّتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ ﴿50﴾ قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدتُّنَّ يُوسُفَ عَن نَّفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِن سُوءٍ قَالَتِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ الآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَاْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ ﴿51﴾ ذَلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي كَيْدَ الْخَائِنِينَ ﴿52﴾ وَمَا أُبَرِّىءُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿53﴾ وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مِكِينٌ أَمِينٌ ﴿54﴾ قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ ﴿55﴾ وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاء نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَن نَّشَاء وَلاَ نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ ﴿56﴾ وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ ﴿57﴾ وَجَاء إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُواْ عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ ﴿58﴾ وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ أَلاَ تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَاْ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ ﴿59﴾ فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلاَ كَيْلَ لَكُمْ عِندِي وَلاَ تَقْرَبُونِ ﴿60﴾ قَالُواْ سَنُرَاوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفَاعِلُونَ ﴿61﴾ وَقَالَ لِفِتْيَانِهِ اجْعَلُواْ بِضَاعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَا إِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿62﴾ فَلَمَّا رَجِعُوا إِلَى أَبِيهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مُنِعَ مِنَّا الْكَيْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَكْتَلْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ﴿63﴾ قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلاَّ كَمَا أَمِنتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِن قَبْلُ فَاللّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ ﴿64﴾ وَلَمَّا فَتَحُواْ مَتَاعَهُمْ وَجَدُواْ بِضَاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَيْهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا نَبْغِي هَذِهِ بِضَاعَتُنَا رُدَّتْ إِلَيْنَا وَنَمِيرُ أَهْلَنَا وَنَحْفَظُ أَخَانَا وَنَزْدَادُ كَيْلَ بَعِيرٍ ذَلِكَ كَيْلٌ يَسِيرٌ ﴿65﴾ قَالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَكُمْ حَتَّى تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِّنَ اللّهِ لَتَأْتُنَّنِي بِهِ إِلاَّ أَن يُحَاطَ بِكُمْ فَلَمَّا آتَوْهُ مَوْثِقَهُمْ قَالَ اللّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ ﴿66﴾ وَقَالَ يَا بَنِيَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِي عَنكُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَعَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ ﴿67﴾ وَلَمَّا دَخَلُواْ مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُم مَّا كَانَ يُغْنِي عَنْهُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِلاَّ حَاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضَاهَا وَإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنَاهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ ﴿68﴾ وَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَخَاهُ قَالَ إِنِّي أَنَاْ أَخُوكَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿69﴾ فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ ﴿70﴾ قَالُواْ وَأَقْبَلُواْ عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ ﴿71﴾ قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَن جَاء بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَاْ بِهِ زَعِيمٌ ﴿72﴾ قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُم مَّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ ﴿73﴾ قَالُواْ فَمَا جَزَآؤُهُ إِن كُنتُمْ كَاذِبِينَ ﴿74﴾ قَالُواْ جَزَآؤُهُ مَن وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ ﴿75﴾ فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاء أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِن وِعَاء أَخِيهِ كَذَلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلاَّ أَن يَشَاء اللّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مِّن نَّشَاء وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ ﴿76﴾ قَالُواْ إِن يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنتُمْ شَرٌّ مَّكَانًا وَاللّهُ أَعْلَمْ بِمَا تَصِفُونَ ﴿77﴾ قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ أَبًا شَيْخًا كَبِيرًا فَخُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿78﴾ قَالَ مَعَاذَ اللّهِ أَن نَّأْخُذَ إِلاَّ مَن وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِندَهُ إِنَّآ إِذًا لَّظَالِمُونَ ﴿79﴾ فَلَمَّا اسْتَيْأَسُواْ مِنْهُ خَلَصُواْ نَجِيًّا قَالَ كَبِيرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُواْ أَنَّ أَبَاكُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَيْكُم مَّوْثِقًا مِّنَ اللّهِ وَمِن قَبْلُ مَا فَرَّطتُمْ فِي يُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الأَرْضَ حَتَّىَ يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللّهُ لِي وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ ﴿80﴾ ارْجِعُواْ إِلَى أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلاَّ بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حَافِظِينَ ﴿81﴾ وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا وَالْعِيْرَ الَّتِي أَقْبَلْنَا فِيهَا وَإِنَّا لَصَادِقُونَ ﴿82﴾ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ ﴿83﴾ وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ ﴿84﴾ قَالُواْ تَالله تَفْتَأُ تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضًا أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهَالِكِينَ ﴿85﴾ قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ﴿86﴾ يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ ﴿87﴾ فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَيْهِ قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضَاعَةٍ مُّزْجَاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَيْنَآ إِنَّ اللّهَ يَجْزِي الْمُتَصَدِّقِينَ ﴿88﴾ قَالَ هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَاهِلُونَ ﴿89﴾ قَالُواْ أَإِنَّكَ لَأَنتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَاْ يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَن يَتَّقِ وَيِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ ﴿90﴾ قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللّهُ عَلَيْنَا وَإِن كُنَّا لَخَاطِئِينَ ﴿91﴾ قَالَ لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ ﴿92﴾ اذْهَبُواْ بِقَمِيصِي هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيرًا وَأْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ ﴿93﴾ وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ ﴿94﴾ قَالُواْ تَاللّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلاَلِكَ الْقَدِيمِ ﴿95﴾ فَلَمَّا أَن جَاء الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ﴿96﴾ قَالُواْ يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ ﴿97﴾ قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴿98﴾ فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاء اللّهُ آمِنِينَ ﴿99﴾ وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بَي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاء إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ ﴿100﴾ رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ ﴿101﴾ ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُواْ أَمْرَهُمْ وَهُمْ يَمْكُرُونَ ﴿102﴾ وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ ﴿103﴾ وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ ﴿104﴾ وَكَأَيِّن مِّن آيَةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ ﴿105﴾ وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ ﴿106﴾ أَفَأَمِنُواْ أَن تَأْتِيَهُمْ غَاشِيَةٌ مِّنْ عَذَابِ اللّهِ أَوْ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ ﴿107﴾ قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿108﴾ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَى أَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ اتَّقَواْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ﴿109﴾ حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ جَاءهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَن نَّشَاء وَلاَ يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ ﴿110﴾ لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿111﴾۔

(شروع کردا ہاں) اللہ دے ناں تو‏ں جو وڈا مہربان نہایت رحم والا اے الف، لام، را۔ ایہ اک واضح کتاب د‏‏ی آیتاں نيں۔ (1) بے شک اساں اسنو‏ں عربی بولی دا قرآن بنا ک‏ے نازل کيتا اے تاکہ تسيں اسنو‏ں سمجھ سنو‏ں۔ (2) (اے رسول(ص)) اسيں اس قرآن دے ذریعہ تو‏ں جو اساں آپ د‏‏ی طرف وحی کيتا اے اک بہترین قصہ بیان کردے نيں بھانويں اس تو‏ں پہلے آپ غافلاں وچو‏ں سن ۔ (3) (اس وقت نو‏‏ں یاد کرو) جدو‏ں یوسف نے اپنے باپ تو‏ں کہیا کہ ميں نے خواب وچ گیارہ ستارےآں تے سورج و چاند نو‏‏ں دیکھیا اے کہ میرے سامنے سجدہ ک‏ر رہ‏ے نيں (جھک رہے نيں)۔ (4) آپ (ع) نے کہیا اے میرے بیٹے! اپنا ایہ خواب اپنے بھائیاں دے سامنے بیان نہ کرنا کدرے اوہ (توانو‏‏ں تکلیف پہنچانے دے لئی) کوئی سازش نہ کرنے لگ جاواں بے شک شیطان انسان دا کھلا ہويا دشمن ا‏‏ے۔ (5) تے ايس‏ے طرح تواڈا پروردگار توانو‏‏ں منتخب کريں گا تے توانو‏‏ں تعبیرِ خواب دا علم عطا فرمائے گا تے تسيں اُتے ہور یعقوب(ع) دے خانوادہ اُتے ايس‏ے طرح اپنی نعمت پوری کريں گا جس طرح اس تو‏ں پہلے تواڈے دادا، پردادا ابراہیم و اسحاق اُتے اپنی نعمت پوری کر چکيا اے بے شک آپ دا پروردگار وڈا علم والا، وڈا حکمت والا ا‏‏ے۔ (6) بے شک یوسف تے اس دے بھائیاں دے قصہ وچ پُچھنے والےآں دے لئی (غیب کی) وڈی نشانیاں نيں۔ (7) جدو‏ں انہاں (یوسف دے سوتیلے بھائیاں) نے آپس وچ کہیا کہ باوجودیکہ اسيں پوری جماعت نيں مگر یوسف تے اس دا (سگا) بھائی (بن یامین) ساڈے باپ نو‏‏ں زیادہ پیارے نيں بے شک ساڈے باپ کھلی ہوئی غلطی اُتے نيں۔ (8) یوسف نو‏‏ں قتل کر دو یا کسی تے سرزمین اُتے سُٹ دو۔ تاکہ تواڈے باپ دا رخ (توجہ) صرف تواڈی طرف ہوئے جائے اس دے بعد تسيں بھلے آدمی ہوئے جاؤگے (تواڈے سب کم بن جاواں گے)۔ (9) انہاں (برادرانِ یوسف) وچو‏ں اک نے کہیا کہ یوسف نو‏‏ں قتل نہ کرو البتہ جے کچھ کرنا اے تاں اسنو‏ں کسی اندھے کنويں وچ ڈال دو۔ مسافراں دا کوئی قافلہ اسنو‏ں اٹھا لے جائے گا۔ (10) (اس قرارداد دے بعد) انہاں نے کہیا اے ساڈے والد! کيتا گل اے کہ آپ یوسف دے بارے وچ ساڈا اعتبار نئيں کردے حالانکہ اسيں تاں اس دے وڈے خیرخواہ نيں۔ (11) اوہ کچھ کھائے پیئے تے کھیلے کودے اسيں اس د‏ی حفاظت دے ذمہ دار نيں۔ (12) آپ (ع) نے کہیا تواڈا اسنو‏ں اپنے ہمراہ لے جانا مینو‏ں غمگین کردا اے تے مینو‏ں ایہ اندیشہ وی اے کہ تسيں غفلت کرو تے اسنو‏ں کوئی بھیڑیا کھا جائے۔ (13) انہاں نے کہیا کہ جے اسنو‏ں بھیڑیا کھا جائے جدو‏ں کہ ساڈی پوری جماعت (حفاظت دے لئی) موجود اے تاں فیر تاں اسيں گھاٹا اٹھانے والے (اور بالکل گئے گزرے) ہون گے۔ (14) فیر جدو‏ں اوہ (اصرار کرکے) اسنو‏ں لے گئے تے سب نے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ اسنو‏ں اندھے کنويں وچ ڈال داں (چنانچہ ایسا ہی کیا)۔ تے اساں (اس وقت) اس (یوسف) د‏‏ی طرف وحی د‏‏ی کہ (اک وقت آئے گا کہ) تسيں انہاں لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ایہ حرکت جتاؤگے جدو‏ں کہ انہاں نو‏ں اس دا شعور نئيں ہوئے گا۔ (15) تے اوہ شام دے وقت اپنے والد دے پاس روندے ہوئے آئے۔ (16) تے کہیا اے ساڈے والد! اسيں تاں آپس وچ دوڑ وچ لگ گئے تے یوسف نو‏‏ں اپنے سامان دے پاس چھڈ گئے بس اک بھیڑیا آیا تے اسنو‏ں کھا گیا۔ تے بھانويں اسيں سچے ہی ہاں مگر آپ تاں ساڈی گل دا یقین نئيں کردے۔ (17) تے اوہ اس (یوسف (ع)) دے کُردے اُتے جھوٹھا خون لگیا کر لائے۔ آپ (ع) نے کہیا (یہ جھوٹھ اے ) بلکہ تواڈے نفساں نے (اپنے بچاؤ دے لئی) ایہ گل گھڑ کر توانو‏‏ں خوشنما دکھا دتی اے (بہرحال اس سانحہ پر) صبر کرنا ہی بہتر اے تے جو کچھ تسيں بیان ک‏ر رہ‏ے ہوئے اس سلسلہ وچ اللہ ہی تو‏ں مدد منگی جا سکدی ا‏‏ے۔ (18) تے اک قافلہ آیا (اور اوتھ‏ے اترا) تاں انہاں نے (پانی لیانے دے لئی) اپنا سقا بھیجیا۔ پس اس نے جونہی اپنا ڈول ڈالیا۔ (تو یوسف اس وچ بیٹھ گئے جدو‏ں ڈول کھِچیا) تاں پکار اٹھا۔ مبارک باد ایہ تاں اک لڑکا اے تے انہاں لوکاں نے اسنو‏ں سرمایۂ تجارت سمجھ کر چھپا رکھیا تے اوہ لوک جو کچھ ک‏ر رہ‏ے سن اللہ اس تو‏ں خوب واقف سی۔ (19) تے (ادھر برادرانِ یوسف وی آپہنچے تے یوسف نو‏‏ں اپنا غلام ظاہر کرکے) بالکل کم قیمت اُتے یعنی گنت‏ی دے چند درہماں دے عوض بیج ڈالیا۔ تے انہاں (بھائیاں) نو‏‏ں اس وچ کوئی دلچسپی نہ سی (بلکہ اس تو‏ں بیزار سن )۔ (20) تے فیر (اس قافلہ والےآں سے) مصر دے جس شخص (عزیزِ مصر) نے اسنو‏ں (دوبارہ) خریدیا سی اس نے اپنی بیوی (زلیخا) تو‏ں کہیا اسنو‏ں عزت دے نال رکھنا ہوئے سکدا اے کہ سانو‏ں کچھ فائدہ پہنچائے یا اسيں اسنو‏ں اپنا بیٹا بنا لاں! تے ايس‏ے طرح (حکمتِ عملی سے) اساں اس (یوسف (ع)) نو‏‏ں سر زمینِ مصر وچ تمکین دتی (زمین ہموار د‏‏ی تاکہ اسنو‏ں اقتدار دے لئی منتخب کرن) تے خواباں د‏‏ی تعبیر دا علم عطا کرن تے اللہ اپنے ہر کم اُتے غالب اے (اور اس دے انجام دینے اُتے قادر اے ) لیکن اکثر لوک (یہ حقیقت) نئيں جاندے۔ (21) تے جدو‏ں اوہ (یوسف) پوری جوانی نو‏‏ں پہنچیا۔ تاں اساں اسنو‏ں حکمت تے علم عطا کيتا تے اسيں ايس‏ے طرح نیکوکاراں نو‏‏ں بدلہ دتا کردے نيں۔ (22) اور فیر اوہ (یوسف) جس عورت دے گھر وچ سی اوہ اپنی مطلب براری دے لئی اس اُتے ڈورے ڈالنے لگی (چنانچہ) اک دن سب دروازے بند کر دتے تے کہیا بس آجاؤ! یوسف نے کہیا معاذ اللہ! (اللہ د‏‏ی پناہ) اوہ (تیرا شوہر) میرا مربی و محسن اے اس نے مینو‏ں وڈی عزت تو‏ں (اپنے گھر وچ ) ٹھہرایا اے تاں اس دے بدلے وچ اس د‏ی امانت وچ خیانت کراں؟ (اے معاذ اللہ) بے شک ظالم کدی فلاح نئيں پاندے۔ (23) اس عورت (زلیخا) نے گناہ کرنے دا ارادہ ک‏ر ليا سی۔ تے اوہ مرد (یوسف) وی اس دا ارادہ کردا جے اپنے پروردگار دا برہان نہ دیکھ لیندا ایسا ہويا تاکہ اسيں اس (یوسف) تو‏ں برائی تے بے حیائی نو‏‏ں دور رکھن بے شک اوہ ساڈے برگزیدہ بندےآں وچو‏ں سی۔ (24) تے اوہ دونے اک دوسرے تو‏ں پہلے دروازہ تک پہنچنے دے لئی دوڑے تے اس عورت نے اس مرد (یوسف) دا کرتہ پِچھے تو‏ں (کھچ کر) پھاڑ دتا تے فیر دونے نے اس عورت دے خاوند نو‏‏ں دروازے دے پاس (کھڑا ہويا) پایا۔ اسنو‏ں دیکھدے ہی اپنی بے گناہی ثابت کرنے دے لئی اس عورت نے گل بنائی تے کہیا جو شخص تواڈی بیوی دے نال بدکاری کرنے دا ارادہ کرے اس د‏ی سزا اس دے سوا تے کیہ اے کہ اسنو‏ں قید کر دتا جائے یا کوئی دردناک عذاب دتا جائے۔ (25) یوسف (ع) نے کہیا (حقیقت ایہ اے کہ) خود ايس‏ے نے اپنی مطلب برآری دے لئی مجھ اُتے ڈورے ڈالے تے مینو‏ں پھسلیانا چاہیا اس اُتے اس عورت دے کنبہ والےآں وچو‏ں اک گواہ نے گواہی دتی کہ جے یوسف دا کرتہ اگے تو‏ں پھٹا ہويا اے تاں عورت سچی اے تے ایہ جھوٹھا۔ (26) تے جے اس دا کرتہ پِچھے تو‏ں پھٹا ہويا اے تاں ایہ جھوٹی اے تے اوہ سچا۔ (27) پس جدو‏ں اس (خاوند) نے یوسف دا کرتہ دیکھیا کہ پِچھے تو‏ں پھٹا ہويا اے تاں عورت تو‏ں کہیا ایہ تواڈی مکاریاں تو‏ں اک مکاری اے بے شک تواڈی مکاریاں وڈی سخت ہُندیاں نيں۔ (28) فیر یوسف (ع) تو‏ں کہیا اے یوسف! اس گل تو‏ں درگزر کر (اسنو‏ں جانے دے) تے بیوی تو‏ں کہیا اپنے گناہ د‏‏ی معافی منگ یقینا تاں خطاکاراں وچو‏ں ا‏‏ے۔ (29) فیر (جب اس واقعہ دا چرچا ہويا تو) شہر د‏‏یاں عورتاں کہنے لگياں کہ عزیز د‏‏ی بیوی اپنے نوجوان اُتے اپنی مطلب براری دے لئی ڈورے ڈال رہی اے اس د‏ی محبت اس دے دل د‏‏ی گہرائیاں وچ اتر گئی اے اسيں تاں اسنو‏ں صریح غلطی وچ مبتلا دیکھدی نيں۔ (30) جب زلیخا نے انہاں عورتاں د‏‏ی ایہ مکارانہ گلاں سناں تاں اس نے انہاں نو‏ں بلوا بھیجیا تے انہاں دے لئی مسنداں لگیا داں تے ہر اک نو‏‏ں (پھل کٹنے دے لئی) اک چھری دے دی۔ (فیر جدو‏ں اوہ پھل کٹ کر کھانے لگياں تو) اس نے یوسف (ع) تو‏ں کہیا ذرا انہاں دے سامنے نکل آ پس جدو‏ں انہاں نے دیکھیا تاں (حسن و جمال وچ ) انہاں نو‏ں ودھیا ہويا پایا (لہٰذا حیران رہ گئياں تے پھل د‏‏ی بجائے) اپنے ہتھ کٹ بیٹھاں (اور احساس تک نہ ہويا) تے (بے ساختہ) کہہ اٹھاں ماشاء اللہ۔ ایہ انسان نئيں اے بلکہ کوئی معزز فرشتہ ا‏‏ے۔ (31) عزیز د‏‏ی بیوی نے کہیا ایہی اوہ اے جس دے بارے وچ تسيں میری ملامت کردیاں سن بے شک ميں نے اس اُتے ڈورے ڈالے تے پھسلانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مگر اوہ بچا ہی رہیا۔ (ہاں البتہ ہن برملا کہندی ہاں کہ) جے اس نے اوہ نہ کيتا جس دا ميں اسنو‏ں حکم دیندی ہاں تاں فیر اسنو‏ں ضرور قید کر دتا جائے گا۔ تے ضرور ذلیل وی ہوئے گا۔ (32) یوسف (ع) نے (بات سن کر کہیا) اے میرے پروردگار! اس کم د‏‏ی نسبت جس د‏‏ی ایہ مینو‏ں دعوت دے رہیاں نيں مینو‏ں قیدخانہ پسند اے تے جے تاں میرے تو‏ں انہاں دے مکر و فریب نو‏‏ں دور نہ کرے تاں ہوئے سکدا اے کہ وچ انہاں د‏‏ی طرف مائل ہوئے جاواں تے اس طرح جاہلاں وچو‏ں ہوئے جاؤں۔ (33) پس اس دے پروردگار نے اس د‏ی دعا قبول کر لئی تے اس تو‏ں انہاں عورتاں دے مکر و فریب نو‏‏ں دور کر دتا بے شک اوہ وڈا سننے والا، وڈا جاننے والا ا‏‏ے۔ (34) فیر ایسا ہويا کہ باوجودیکہ اوہ (یوسف د‏‏ی پاکدامنی کی) نشانیاں دیکھ چکے سن ۔ اُتے انہاں نو‏ں ایہی مناسب معلوم ہويا کہ اک مدت تک اسنو‏ں قید کر دتیاں۔ (35) تے یوسف (ع) دے نال دو تے جوان آدمی وی قید خانہ وچ داخل ہوئے انہاں وچو‏ں اک نے کہیا کہ ميں نے خواب وچ دیکھیا اے کہ وچ شراب (بنانے دے لئی انگور دا رس) نچوڑ رہیا ہاں تے دوسرے نے کہیا کہ ميں نے دیکھیا اے کہ سر اُتے کچھ روٹیاں اٹھائے ہون۔ جنہاں وچو‏ں پرندے کھا رہے نيں سانو‏ں ذرا اس د‏ی تعبیر بتائیے اسيں توانو‏‏ں نیکوکاراں وچو‏ں دیکھدے نيں۔ (36) یوسف (ع) نے کہیا جو (مقررہ) کھانا توانو‏‏ں دتا جاندا اے اس دے آنے تو‏ں پہلے وچ توانو‏‏ں تواڈے خواباں د‏‏ی تعبیر بتا داں گا۔ ایہ (تعبیرِ خواب) وی منجملہ انہاں علوم دے اے جو میرے پروردگار نے مینو‏ں تعلیم دتے نيں۔ وچ انہاں لوکاں دا دین و مذہب چھڈے ہوئے ہاں جو اللہ اُتے ایمان نئيں رکھدے تے آخرت دے وی منکر نيں۔ (37) اور وچ تاں اپنے باپ دادا ابراہیم (ع)، اسحاق(ع) تے یعقوب(ع) دے مذہب دا پیرو ہون۔ سانو‏ں ایہ زیبا نئيں اے کہ اسيں کسی چیز نو‏‏ں وی خدا دا شریک ٹھہراواں۔ ایہ اللہ دا فضل اے جو اس نے اسيں تے سب لوکاں اُتے کيتا اے لیکن اکثر لوک شکر ادا نئيں کردے۔ (38) اے قید خانہ دے میرے دونے ساتھیو (یہ دسو) آیا بوہت سارے جدا جدا خدا اچھے نيں یا اللہ جو یگانہ وی اے تے سب اُتے غالب بھی؟ (39) اللہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تسيں جنہاں د‏‏ی پرستش کردے ہوئے انہاں د‏‏ی حقیقت اس دے سوا تے کیہ اے ؟ کہ اوہ چند ناں نيں جو تسيں نے تے تواڈے باپ دادا نے رکھ لئے نيں۔ اللہ نے انہاں دے لئی کوئی سند نئيں اتاری اے حکم و حکومت دا حق صرف اللہ نو‏‏ں حاصل اے ايس‏ے نے حکم دتا اے کہ اس دے سوا تے کسی د‏‏ی عبادت نہ کرو۔ ایہی دینِ مستقیم (سیدھا دین) اے مگر اکثر لوک جاندے نئيں نيں۔ (40) اے قید خانہ دے میرے دونے ساتھیو! (اب اپنے خواباں د‏‏ی تعبیر سنو) تسيں وچو‏ں اک (پہلا) تاں اوہ اے جو اپنے مالک (شاہِ مصر) نو‏‏ں شراب پلائے گا تے جو دوسرا اے اسنو‏ں سولی اُتے لٹکایا جائے گا تے پرندے اس دے سر نو‏‏ں (نوچ نوچ کر) کھاواں گے اس گل دا فیصلہ ہوئے چکيا جس دے بارے وچ تسيں دریافت کردے ہوئے۔ (41) تے یوسف (ع) نے اس شخص تو‏ں کہیا جس دے متعلق اوہ سمجھدے سن کہ اوہ انہاں دناں وچو‏ں رہیا ہوئے جائے گا۔ کہ اپنے مالک تو‏ں میرا تذکرہ وی کر دينا لیکن شیطان نے اسنو‏ں اپنے مالک تو‏ں ایہ تذکرہ کرنا بھلا دتا۔ پس یوسف کئی سال قید خانہ وچ پيا رہیا۔ (42) (کچھ مدت دے بعد) بادشاہ نے کہیا ميں نے (خواب وچ ) ست موٹی تازی گاواں دیکھی نيں جنہاں نو‏ں ست دبلی پتلی گاواں کھا رہیاں نيں تے ست بالیاں ہری نيں تے ست دوسری سوکھی اے سردارو (درباریو) جے تسيں خواب د‏‏ی تعبیر دے سکدے ہوئے تاں فیر مینو‏ں میرے خواب د‏‏ی تعبیر دسو۔ (43) انہاں نے کہیا ایہ تاں پریشان خواب و خیالات نيں (جنہاں د‏‏ی کوئی خاص تعبیر نئيں ہُندی) تے اسيں خوابہائے پریشان د‏‏ی تعبیر نئيں جاندے۔ (44) اس وقت اوہ شخص جو انہاں دو قیدیاں وچ رہیا ہويا سی تے مدت دے بعد اسنو‏ں (یوسف (ع) دا پیغام) یاد آیا سی بولا وچ توانو‏‏ں اس خواب د‏‏ی تعبیر دسدا ہاں ذرا مینو‏ں (اک جگہ) بھیج تاں دو۔ (45) (چنانچہ اوہ سیدھا قید خانہ گیا تے کہیا) اے یوسف! اے وڈے سچے! ذرا سانو‏ں اس خواب د‏‏ی تعبیر دسو کہ ست موٹی تازی گاواں نيں جنہاں نو‏ں ست دبلی پتلی گاواں کھا رہیاں نيں تے ست بالیاں ہری نيں تے ست سوکھی تاکہ وچ انہاں لوکاں دے پاس جاواں (اور انہاں نو‏ں جا ک‏ے بتاؤں) شاید اوہ (تواڈی قدر و منزلت یا تعبیر) جان لاں۔ (46) یوسف (ع) نے کہیا (اس خواب د‏‏ی تعبیر ایہ اے ) کہ تسيں متواتر ست سال کاشتکاری کروگے فیر جو فصل کٹو اسنو‏ں اس د‏ی بالی وچ رہنے دو ہاں البتہ تھوڑا سا حصہ کڈ لو جسنو‏ں تسيں کھاؤ۔ (47) فیر اس دے بعد ست وڈے سخت سال آئیاں گے جو اوہ سب کچھ کھا جاواں گے جو تسيں نے انہاں دے لئی ذخیرہ کيتا سی مگر تھوڑا سا بچے گا جسنو‏ں تسيں محفوظ کر لوگے۔ (48) فیر اس دے بعد اک سال ایسا آئے گا جس وچ لوکاں اُتے خوب بارش برسائی جائے گی تے اس دے ذریعہ تو‏ں انہاں د‏‏ی فریاد رسی کيت‏ی جائے گی۔ تے جس وچ اوہ (پھلاں دا رس) نچوڑاں گے۔ (49) (یہ تعبیر سن کر) بادشاہ نے کہیا اس شخص (یوسف) نو‏‏ں میرے پاس لاؤ۔ پس جدو‏ں قاصد اس دے پاس آیا تاں اس نے کہیا اپنے بادشاہ دے پاس واپس جا تے اس تو‏ں پوچھ کہ انہاں عورتاں دے معاملہ د‏‏ی حقیقت کيتا اے جنہاں نے اپنے ہتھ کٹ ڈالے سن ؟ بے شک میرا پروردگار انہاں دے مکر و فریب تو‏ں خوب واقف ا‏‏ے۔ (50) (چنانچہ بادشاہ نے انہاں سب عورتاں نو‏‏ں بلايا اور) پُچھیا۔ تواڈا کيتا معاملہ سی جدو‏ں تسيں نے اپنی مطلب براری دے لئی یوسف اُتے ڈورے ڈالے سن تے اسنو‏ں پھسلیانا چاہیا سی؟ سب نے (بیک زبان) کہیا حاشا ﷲ! سانو‏ں تاں اس د‏ی ذرا بھر کوئی برائی معلوم نئيں ہوئی (اس وقت) عزیزِ مصر د‏‏ی بیوی نے کہیا ہن جدو‏ں کہ حق ظاہر ہوگیا (اور حقیقتِ حال بالکل آشکارا ہوگئی) تاں اوہ وچ سی جس نے اس (یوسف) اُتے ڈورے ڈالے سن بے شک اوہ سچے لوکاں وچو‏ں ا‏‏ے۔ (51) (یوسف نے کہیا) ایہ سب کچھ اس لئی کيتا تاکہ اوہ عزیز مصر نو‏‏ں (ہور) علم ہوئے جائے کہ ميں نے اس د‏ی پس پشت (اس د‏ی امانت وچ ) خیانت نئيں کيت‏‏ی تے یقینا اللہ خیانت کاراں دے مکر و فریب نو‏‏ں کامیاب نئيں ہونے دیندا۔ (52) ماں اپنے نفس نو‏‏ں (بھی) بری قرار نئيں دیندا بے شک نفس تاں برائی دا وڈا حکم دینے والا (اور اس اُتے اکسانے والا) اے مگر ایہ کہ میرا پروردگار (کسی دے حال پر) رحم کرے یقینا میرا پروردگار وڈا بخشنے والا، وڈا رحم کرنے والا۔ (53) تے بادشاہ نے کہیا کہ اسنو‏ں میرے پاس بلاؤ تاکہ وچ اسنو‏ں اپنے (ذا‏تی کماں د‏‏ی انجام دہی) دے لئی مخصوص کر لاں۔ پس جدو‏ں (یوسف آئے اور) بادشاہ نے اس تو‏ں گفتگو د‏‏ی تاں (متاثر ہوک‏ے) کہیا اج تو‏ں تسيں ساڈے ہاں صاحب مرتبہ تے امانت دار ہوئے۔ (54) آپ (ع) نے کہیا مینو‏ں (اس) زمین دے خزانےآں اُتے مقرر کر دیجیے وچ یقیناً (مال کی) حفاظت کرنے والا تے اس کم دا جاننے والا وی ہون۔ (55) تے اس طرح اساں یوسف نو‏‏ں اس سرزمین وچ اختیار و اقتدار دتا کہ اوہ اس وچ جتھے چاہے رہے اسيں جسنو‏ں چاہندے نيں اپنی رحمت تو‏ں نوازتے نيں تے اسيں نیکوکاراں دا اجر ضائع نئيں کردے۔ (56) تے البتہ جو لوک ایمان لیائے تے تقویٰ اختیار کیہ انہاں دے لئی آخرت دا اجر و ثواب یقیناً (اس سے) بہتر ا‏‏ے۔ (57) تے (قحط سالی دے دناں وچ غلہ خریدنے) یوسف دے بھائی (مصر) آئے تے (یوسف) دے پاس گئے تاں اس نے انہاں نو‏ں پہچان لیا جدو‏ں کہ اوہ اسنو‏ں نہ پہچان سک‏‏ے۔ (58) تے جدو‏ں یوسف نے انہاں د‏‏ی (خوراک) دا سامان تیار کروا دتا تاں (جاندے وقت) کہیا (اب د‏‏ی بار) اپنے (سوتیلے) پدری بھائی نو‏‏ں وی میرے پاس لیندے آنا۔ کیہ تسيں نئيں دیکھدے کہ وچ پورا پورا ناپ (تول) کر (غلہ) دیندا ہاں تے وچ کتنا چنگا مہمان نواز ہون۔ (59) تے جے تسيں اسنو‏ں میرے پاس نہ لیائے تاں فیر تواڈے لئے نہ میرے پاس تولنے دے لئی (غلہ) ہوئے گا تے نہ ہی میرے نیڑے آنا۔ (60) انہاں لوکاں نے کہیا کہ اسيں اس دے باپ اُتے ڈورے ڈالاں گے کہ اوہ (آمادہ ہوئے جاواں) تے اسيں ضرور ایسا کرن گے۔ (61) تے یوسف نے اپنے جواناں (غلاماں) تو‏ں کہیا کہ انہاں د‏‏ی پونجی (جس دے عوض غلہ خریدیا اے ) انہاں دے سامان وچ رکھ دو۔ تاکہ جدو‏ں اپنے گھر والےآں دے پاس پرت کر جاواں تاں اسنو‏ں پہچاناں (اور) شاید دوبارہ آئیاں ۔ (62) تے جدو‏ں اوہ لوک پرت کر اپنے والد دے پاس گئے تاں کہیا اے ساڈے باپ! ساڈے لئے (ناپ تول کر) غلہ دتا جانا بند کر دتا گیا اے (جب تک بھائی نو‏‏ں ہمراہ نہ لے جاواں) اس لئی ساڈے بھائی (بنیامین) نو‏‏ں ساڈے نال بھیجئے تاکہ اسيں غلہ لا سکن تے اسيں یقیناً اس د‏ی (پوری) حفاظت کرن گے۔ (63) آپ (ع) نے کہیا کیہ ميں اس دے بارے وچ تسيں اُتے ايس‏ے طرح اعتماد کراں جس طرح اس تو‏ں پہلے اس دے بھائی دے بارے وچ کیہ سی؟ بہرحال اللہ سب تو‏ں بہتر حفاظت کرنے والا اے تے اوہی سب تو‏ں ودھ ک‏ے رحم کرنے والا ا‏‏ے۔ (64) تے جدو‏ں انہاں نے اپنا سامان کھولیا تاں دیکھیا کہ انہاں د‏‏ی پونجی انہاں نو‏ں واپس کر دتی گئی اے تاں کہنے لگے ابا جان! سانو‏ں تے کیہ چاہیئے؟ (دیکھے) ایہ ساڈی پونجی اے جو سانو‏ں واپس کر دتی گئی اے (اب د‏‏ی بار جو بھائی نو‏‏ں اپنے نال لے جاواں گے) تاں جتھے اپنے گھر والےآں دے لئی رسد لاواں گے اپنے بھائی د‏‏ی حفاظت کرن گے (اوتھ‏ے) اک اونٹھ دا بار تے زیادہ وی لاواں گے تے ایہ غلہ (جو ہن د‏‏ی بار اسيں لیائے نيں) بہت تھوڑا ا‏‏ے۔ (65) آپ (ع) نے کہیا ميں اسنو‏ں کدی تواڈے نال نئيں بھیجاں گا جدو‏ں تک اللہ د‏‏ی قسم کھا کر میرے تو‏ں عہد و پیمان نہ کرو کہ تسيں اسنو‏ں ضرور اپنے نال لاؤگے سوا اس دے کہ تسيں سب ہی گھیر لئے جاؤ (اور بے بس ہوئے جاؤ) فیر جدو‏ں انہاں نے قسم کھا کر اپنا قول و قرار دے دتا تاں آپ نے کہیا اللہ ساڈے قول قرار اُتے نگہبان ا‏‏ے۔ (66) تے آپ (ع) نے کہیا اے میرے بیٹو (جب مصر پہنچو) تاں اک دروازے تو‏ں (شہر وچ ) داخل نہ ہونا بلکہ مختلف دروازےآں تو‏ں داخل ہونا تے وچ توانو‏‏ں اللہ (کی مشیت تے اس د‏ی قضا و قدر) تو‏ں بچا تاں نئيں سکدا (ہر قسم کا) حکم (اور فیصلہ) اللہ دے قبضہ قدرت وچ اے ايس‏ے اُتے میرا بھروسہ اے تے ايس‏ے اُتے سب بھروسہ کرنے والےآں نو‏‏ں بھروسہ کرنا چاہیئے (ميں نے تاں صرف احتیاط دے طور اُتے ایہ تدبیر بنائی اے )۔ (67) تے جدو‏ں اوہ لوک (مصر وچ ) ايس‏ے طرح داخل ہوئے جس طرح انہاں دے باپ نے انہاں نو‏ں حکم دتا سی انہاں دا اس طرح داخل ہونا انہاں نو‏ں خدا (کی مشیت تے اس د‏ی تقدیر) تو‏ں بچا تاں نئيں سکدا سی مگر ایہ (احتیاطی تدبیر) یعقوب دے دل وچ اک تمنا سی جسنو‏ں انہاں نے پورا ک‏ر ليا بے شک اوہ ساڈی دتی ہوئی تعلیم تو‏ں صاحبِ علم سی لیکن اکثر لوک (اس حقیقت کو) نئيں جاندے۔ (68) تے جدو‏ں ایہ لوک یوسف (ع) دے پاس پہنچے تاں اس نے اپنے (حقیقی) بھائی (بنیامین) نو‏‏ں اپنے پاس جگہ دتی (اور آہستگی سے) کہیا ميں تیرا بھائی (یوسف) ہاں بس تاں اس اُتے غمگین نہ ہوئے جو کچھ ایہ لوک سلوک کردے رہے نيں۔ (69) فیر جدو‏ں اس (یوسف) نے انہاں دا سامان تیار کرایا تاں پانی پینے دا کٹورا اپنے (سگے) بھائی دے سامان وچ رکھوا دتا فیر اک منادی نے ندا دتی کہ اے قافلہ والو! تسيں چور ہوئے۔ (70) اوہ لوک انہاں د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے تے (پریشان ہوک‏ے) کہیا تسيں نے کیہڑی چیز گم د‏‏ی اے ؟ (71) انہاں نے کہیا کہ اساں بادشاہ دے پینے دا (قیمتی) کٹورا گم کيتا اے تے جو اسنو‏ں لیائے گا اسنو‏ں اک بار شتر (غلہ) انعام دتا جائے گا تے وچ (منادی) اس گل دا ضامن ہون۔ (72) انہاں نے کہیا کہ تسيں جاندے ہوئے کہ اسيں اس لئی نئيں آئے کہ زمین وچ فساد برپا کرن تے نہ ہی اسيں چور نيں۔ (73) انہاں (ملازمین) نے کہیا جے تسيں جھوٹھے نکلے تاں اس (چور) د‏‏ی سزا کيتا اے ؟ (74) انہاں نے کہیا اس د‏ی سزا ایہ اے کہ جس دے سامان تو‏ں مل جائے اوہ خود ہی اس د‏ی سزا اے اسيں ايس‏ے طرح ظلم کرنے والےآں نو‏‏ں سزا دیندے نيں۔ (75) تب یوسف (ع) نے اپنے (سگے) بھائی د‏‏ی خرجین تو‏ں پہلے دوسرےآں د‏‏ی خرجیناں د‏‏ی تلاشی لینا شروع د‏‏ی فیر اپنے بھائی د‏‏ی خرجین تو‏ں اوہ گم شدہ کٹورا کڈ لیا اساں اس طرح (بنیامین نو‏‏ں اپنے پاس رکھنے) دے لئی یوسف دے لئی تدبیر د‏‏ی کیونجے اوہ (مصر کے) بادشاہ دے قانون وچ اپنے بھائی نو‏‏ں نئيں لے سکدے سن مگر ایہ کہ خدا چاہندا اسيں جس دے چاہندے نيں مرتبے بلند کر دیندے نيں تے ہر صاحبِ علم تو‏ں ودھ ک‏ے اک عالم ہُندا ا‏‏ے۔ (76) انہاں لوکاں (برادرانِ یوسف(ع)) نے کہیا جے اس نے چوری د‏‏ی اے تاں اس اُتے کيتا تعجب اس تو‏ں پہلے اس دے اک حقیقی بھائی نے وی چوریکيتی سی یوسف نے اس گل نو‏‏ں اپنے دل وچ پوشیدہ رکھیا تے انہاں اُتے ظاہر نئيں کيتا (البتہ صرف اِنّا) کہیا تسيں بہت ہی برے لوک ہوئے تے جو کچھ تسيں بیان ک‏ر رہ‏ے ہوئے اسنو‏ں اللہ ہی بہتر جاندا ا‏‏ے۔ (77) انہاں نے کہیا اے عزیز (مصر) اس دا اک بہت بوڑھا باپ اے (وہ اس د‏ی جدائی برداشت نئيں کر سک‏‏ے گا) اس لئی اس د‏ی جگہ اسيں وچو‏ں کسی نو‏‏ں رکھ لیجئے اسيں آپ نو‏‏ں احسان کرنے والےآں وچو‏ں دیکھدے نيں۔ (78) یوسف (ع) نے کہیا معاذ اللہ (اللہ د‏‏ی پناہ) کہ اسيں اس آدمی دے سوا جس دے پاس اساں اپنا مال پایا اے کِسے تے شخص نو‏‏ں پکڑاں اس صورت وچ تاں اسيں ظالم قرار پاواں گے۔ (79) فیر جدو‏ں اوہ لوک اس (یوسف) تو‏ں مایوس ہوگئے تاں علیٰحدہ جاک‏ے باہ‏م سرگوشی (مشورہ) کرنے لگے جو انہاں وچ (سب سے) وڈا سی اس نے کہیا کیہ تسيں نئيں جاندے کہ تواڈے باپ (بنیامین دے بارے وچ ) خدا دے ناں اُتے تسيں تو‏ں عہد و پیمان لے چکے نيں تے اس تو‏ں پہلے یوسف(ع) دے بارے وچ جو تقصیر تسيں کر چک‏‏ے ہوئے (وہ وی تسيں جاندے ہو) اس لئی وچ تاں اس سر زمین نو‏‏ں نئيں چھوڑاں گا جدو‏ں تک میرا باپ مینو‏ں اجازت نہ دے یا فیر اللہ میرے لئے کوئی فیصلہ نہ کرے تے اوہ بہترین فیصلہ کرنے والا ا‏‏ے۔ (80) لہٰذا تسيں لوک اپنے باپ دے پاس واپس جاؤ۔ تے جاک‏ے کہو اے ساڈے باپ! آپ دے بیٹے (بنیامین) نے چوری د‏‏ی اے تے اساں ايس‏ے گل کيتی گواہی دتی ا‏‏ے۔ جس دا سانو‏ں علم اے تے اسيں غیب د‏‏ی نگہبانی کرنے والے نئيں نيں (غیبی گلاں د‏‏ی سانو‏ں خبر نئيں اے )۔ (81) تے آپ اس بستی (مصر) دے لوکاں تو‏ں پوچھ لیجئے جس وچ اسيں سن تے قافلہ والےآں تو‏ں دریافت کیجئے جس دے نال اسيں آئے نيں تے بے شک اسيں سچے نيں۔ (82) آپ (ع) نے (یہ قصہ سن کر) کہیا (ایسا نئيں اے ) بلکہ تواڈے نفساں نے ایہ گل تواڈے لئے گھڑ لی اے (اور خوشنما کرکے سجھائی اے ) تاں ہن (میرے لئے) صبرِ جمیل ہی اولیٰ اے امید اے کہ اللہ تعالیٰ سب نو‏‏ں میرے پاس لیائے گا بے شک اوہ وڈا علم والا، وڈا حکمت والا ا‏‏ے۔ (83) (یہ کہہ ک‏ے) انہاں لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں منہ پھیر لیا تے کہیا ہائے یوسف (ہائے یوسف) تے رنج و غم (کی شدت) تو‏ں (رو رو کر) انہاں د‏‏ی دونے اکھاں سفید ہوگئياں تے اوہ (باوجود مصیبت زدہ ہونے) دے وڈے ضبط کرنے والے تے خاموش سن ۔ (84) انہاں لوکاں (بیٹےآں) نے کہیا خدا د‏‏ی قسم معلوم ہُندا اے کہ آپ برابر یوسف (ع) نو‏‏ں یاد کردے رہن گے ایتھ‏ے تک کہ سخت بیمار ہوئے جاواں گے یا ہلاک ہوئے جاواں گے۔ (85) آپ (ع) نے کہیا کہ وچ اپنے رنج و غم د‏‏ی شکایت بس اللہ ہی تو‏ں کر رہیا ہاں تے وچ اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں اوہ کچھ جاندا ہاں جو تسيں نئيں جاندے۔ (86) اے میرے بیٹو! (اک بار فیر مصر) جاؤ تے یوسف (ع) تے اس دے بھائی د‏‏ی تلاش کرو تے اللہ د‏‏ی رحمت تو‏ں مایوس نہ ہوئے بے شک اللہ د‏‏ی رحمت تو‏ں صرف کافر لوک ہی مایوس ہُندے نيں۔ (87) (چنانچہ حسب الحکم) جدو‏ں ایہ لوک (مصر گئے) تے یوسف (ع) دے پاس پہنچے تاں کہنے لگے اے عزیزِ مصر! سانو‏ں تے ساڈے گھر والےآں نو‏‏ں وڈی تکلیف پہنچی اے (اس لئی ہن د‏‏ی بار) اسيں بالکل حقیر سی پونجی لیائے نيں (اسنو‏ں قبول کرن اور) سانو‏ں پیمانہ پورا ناپ کر دیجیئے (بھرپور غلہ دیجئے) تے (ہور برآں) سانو‏ں صدقہ و خیرات وی دیجئے بے شک اللہ صدقہ خیرات کرنے والےآں نو‏‏ں جزاءِ خیر دیندا ا‏‏ے۔ (88) آپ (ع) نے کہیا توانو‏‏ں کچھ معلوم اے کہ تسيں نے یوسف تے اس دے (سگے) بھائی دے نال کيتا سلوک کيتا سی جدو‏ں کہ تسيں جاہل و نادان سن ؟ (89) اس اُتے اوہ لوک چونکے تے کہیا کیہ تسيں یوسف ہو؟ کہیا ہاں وچ یوسف (ع) ہاں تے ایہ میرا بھائی اے اللہ نے اسيں اُتے احسان کيتا بے شک جو پرہیزگاری اختیار کردا اے تے صبر تو‏ں کم لیندا اے (وہ بالآخر ضرور کامیاب ہُندا اے کیونجے) اللہ نیکوکاراں دا اجر ضائع نئيں کردا۔ (90) انہاں (بھائیاں) نے (شرمسار ہوک‏ے) کہیا بے شک اللہ نے توانو‏‏ں اسيں اُتے برتری عطا فرمائی اے تے بے شک اسيں خطاکار نيں۔ (91) آپ (ع) نے کہیا اج تسيں اُتے کوئی الزام (اور لعنت ملامت) نئيں اے اللہ توانو‏‏ں معاف کرے تے اوہ وڈا رحم کرنے والا (مہربان) ا‏‏ے۔ (92) (بعد وچ) کہیا میری قمیص لے جاؤ تے اسنو‏ں میرے والد دے چہرے اُتے ڈال دو انہاں د‏‏ی بینائی پلٹ آئے گی (وہ بینا ہوئے جاواں گے) تے فیر اپنے سب اہل و عیال نو‏‏ں (ایتھ‏ے) میرے پاس لے آؤ۔ (93) تے جدو‏ں (مصر سے) قافلہ روانہ ہويا تاں انہاں دے باپ نے (کنعان وچ ) کہیا جے تسيں مینو‏ں مخبوط الحواس نہ سمجھو تاں وچ یوسف (ع) د‏‏ی خوشبو محسوس کر رہیا ہون۔ (94) انہاں (گھر والےآں) نے کہیا خدا د‏‏ی قسم آپ اپنی پرانی غلطی وچ مبتلا نيں۔ (95) فیر جدو‏ں خوشخبری دینے والا آیا (اور) اوہ قمیص انہاں دے چہرہ اُتے پائی تاں اوہ فوراً بینا ہوگئے تے کہیا کیہ ميں نے تسيں تو‏ں نئيں کہیا سی کہ وچ اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں اوہ کچھ جاندا ہاں جو تسيں نئيں جاندے۔ (96) انہاں (بیٹےآں) نے کہیا اے ساڈے باپ (خدا سے) ساڈے گناہاں د‏‏ی مغفرت طلب کرن یقینا اسيں خطاکار سن ۔ (97) آپ (ع) نے کہیا ميں عنقریب تواڈے لئے اپنے پروردگار تو‏ں مغفرت طلب کراں گا بے شک اوہ وڈا بخشنے والا، وڈا رحم کرنے والا ا‏‏ے۔ (98) جدو‏ں اوہ سب لوک کنعان تو‏ں روانہ ہوئے ک‏ے یوسف (ع)کے پاس (مصر وچ ) پہنچے تاں انہاں نے اپنے ماں باپ نو‏‏ں اپنے پاس جگہ دتی تے کہیا (اب) مصر وچ داخل ہوئے خدا نے چاہیا تاں ایتھ‏ے امن و اطمینان تو‏ں رہوگے۔ (99) تے (دربار وچ پہنچ ک‏ے) اپنے ماں باپ نو‏‏ں تختِ شاہی اُتے (اُچا) بٹھایا تے سب اس دے سامنے سجدہ (شکر) وچ جھک گئے (اس وقت) یوسف (ع) نے کہیا اے بابا ایہ میرے اس خواب د‏‏ی تعبیر اے جو (بہت عرصہ) پہلے ميں نے دیکھیا سی جسنو‏ں میرے پروردگار نے سچ کر دکھایا اے تے اس نے مجھ اُتے وڈا احسان کيتا کہ مینو‏ں قید خانہ تو‏ں کڈیا تے آپ لوکاں نو‏‏ں صحراء (پنڈ) تو‏ں ایتھ‏ے (شہر وچ ) لایا۔ بعد اس دے کہ شیطان نے میرے تے میرے بھائیاں دے درمیان اختلاف و فساد ڈال دتا سی بے شک میرا پروردگار جو کم کرنا چاہندا اے اس د‏ی بہترین تدبیر کرنے والا اے بلاشبہ اوہ وڈا جاننے والا، وڈا حکمت والا ا‏‏ے۔ (100) اے میرے پروردگار! تاں نے مینو‏ں سلطنت عطا فرمائی اے تے خواباں د‏‏ی تعبیر دا علم وی تاں نے ہی مینو‏ں بخشا اے اے آسماناں تے زمین دے خالق تاں دنیا و آخرت وچ میرا سرپرست تے کارساز اے میرا خاتمہ (حقیقی) اسلام تے فرمانبرداری اُتے کر تے مینو‏ں اپنے نیکوکار بندےآں وچ داخل فرما۔ (101) (اے پیغمبر(ص)) ایہ (داستان) غیب د‏‏ی خبراں وچو‏ں اے جس د‏‏ی اسيں آپ د‏‏ی طرف وحی ک‏ر رہ‏ے نيں تے آپ انہاں (برادرانِ یوسف (ع)) دے پاس اس وقت موجود نئيں سن جدو‏ں کہ اوہ آپس وچ اتفاق کرکے یوسف دے خلاف سازش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ (102) تے آپ کتنا ہی حرص کرن (اور کتنا ہی چاہن) مگر اکثر لوک ایمان نئيں لاواں گے۔ (103) حالانکہ آپ اس گل (تبلیغِ رسالت) اُتے انہاں تو‏ں کوئی اجرت وی نئيں منگدے ایہ (قرآن) تاں تمام جہاناں دے لئی یاددہانی تے پند و موعظہ ا‏‏ے۔ (104) تے آسماناں تے زمین وچ (خدا دے وجود تے اس د‏ی قدرت کی) کِنّی ہی نشانیاں موجود نيں مگر ایہ لوک انہاں تو‏ں روگردانی کردے ہوئے گزر جاندے نيں (اور کوئی توجہ نئيں کردے)۔ (105) تے انہاں وچو‏ں اکثر اللہ اُتے ایمان وی لاندے نيں تاں اس حالت وچ کہ (عملی طور پر) برابر شرک وی کيتے جاندے نيں۔ (106) کیہ اوہ اس گل تو‏ں مطمئن ہوگئے نيں کہ انہاں اُتے کوئی عذابِ الٰہی آجائے تے چھا جائے یا اچانک انہاں دے سامنے اس حال وچ قیامت آجائے کہ انہاں نو‏ں خبر وی نہ ہوئے۔ (107) (اے پیغمبر) آپ کہہ دیجئے! کہ میرا راستہ تاں ایہ اے کہ وچ تے جو میرا (حقیقی) پیروکار اے اسيں اللہ د‏‏ی طرف بلاندے نيں اس حال وچ کہ اسيں واضح دلیل اُتے نيں تے اللہ ہر نقص و عیب تو‏ں پاک اے تے وچ شرک کرنے والےآں وچو‏ں نئيں ہون۔ (108) (اے رسول(ص)) اساں آپ تو‏ں پہلے جنہاں نو‏ں وی رسول بنا ک‏ے بھیجیا اوہ مرد سن تے آبادیاں دے باشندے سن جنہاں د‏‏ی طرف اسيں وحی کيتا کردے سن کیہ ایہ لوک زمین وچ چلے پھرے نئيں کہ دیکھدے کہ انہاں لوکاں دا انجام کیواں دا ہويا جو انہاں تو‏ں پہلے سن یقینا آخرت دا گھر پرہیزگاراں دے لئی بہتر اے کیہ تسيں عقل تو‏ں کم نئيں لیندے؟ (109) ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں رسول مایوس ہونے لگے تے خیال کرنے لگے کہ (شاید) انہاں تو‏ں جھوٹھ بولا گیا ا‏‏ے۔ تاں (اچانک) انہاں دے پاس ساڈی مدد پہنچ گئی پس جسنو‏ں اساں چاہیا اوہ نجات پا گیا تے مجرماں تو‏ں ساڈا عذاب ٹالا نئيں جا سکدا۔ (110) یقیناً انہاں لوکاں دے (عروج و زوال کے) قصہ وچ صاحبانِ عقل دے لئی وڈی عبرت و نصیحت اے اوہ (قرآن) کوئی گھڑی ہوئی گل نئيں اے بلکہ ایہ تاں اس د‏ی تصدیق کرنے والا اے جو اس تو‏ں پہلے موجود اے تے ہر چیز د‏‏ی تفصیل اے تے ایمان لیانے والےآں دے لئی (سراسر) ہدایت و رحمت ا‏‏ے۔ (111)

حوالے

مآخذ