امارت استکفا
امارت استکفا | |
---|---|
رقبہ تے آبادی | |
حکمران | |
قیام تے اقتدار | |
تاریخ | |
ویلے دیاں حدبندیاں | |
ترمیم |
امارت استکفا انہاں کمانڈراں تے شہنشاہاں دے لئی مخصوص سی جو اپنے اندرونی معاملات وچ مکمل آزادی رکھدے سن تے صرف خلیفہ دے نال انہاں دے تعلقات خلیفہ دی اطاعت دا اعلان کرنے تے دارالخلافہ نوں خراج بھیجنے دے دائرہ کار وچ سن ۔ انہاں نے اموی دور، خاص طور اُتے عباسی دور وچ اک نمایاں کردار ادا کیتا، تے مشرق وچ طاہرین ورگی سلطنتاں قائم کرنے وچ کامیاب رہے۔ زیادہ تر معاملات وچ ، خصوصاً خلافت دے کمزور ہونے دے دوران، خلیفہ انہاں نوں ہٹانے وچ ناکام رہیا۔
وقت گزرنے دے نال نال کمانڈراں تے حکمراناں دے اس گروہ دی طاقت اس نہج اُتے پہنچ گئی کہ مختلف خانداناں دے حکمراناں دی حیثیت توں انہاں نے بغداد اُتے غلبہ حاصل کيتا تے خلیفہ دی طاقت نوں زیر کيتا تے بعد وچ خلافت نوں اک رسمی حیثیت وچ تبدیل کر دتا جس وچ کوئی انتظامی اختیار نئيں سی۔ تے صرف مذہبی دائرے تک محدود۔ انہاں واقعات دے دوران امیر الامراء تے سلطان جداں القابات سامنے آئے۔
امارت استکفا دی تعریف
[سودھو]حکومت کیتی اک قسم جو اسلامی خلافت دے دوران وجود وچ آئی، جس دے مطابق فوجی کمانڈر تے معتمد جو خلیفہ دے نال خاص مقام رکھدے سن تے انہاں دے زیر تسلط اک وڈا علاقہ سی، اس دے بدلے وچ خلیفہ دا ذکر کردے ہوئے خلیفہ دی اطاعت تے وفاداری دا اعلان کردے سن ۔ خطبہ تے سکے، ہور راجگڑھ نوں کچھ خراج تحسین بھیجنے توں، خلیفہ توں انہاں دی امارت دی منظوری حاصل ہوئی، جو کہ جائز سی۔ [۱] انہاں کمانڈراں تے کمانڈراں نوں اپنے حکومتی امور وچ مکمل آزادی حاصل سی تے صرف ظاہری طور اُتے خلیفہ دی قیادت وچ سن ۔ استقامت دے حکمران مذہبی معاملات وچ صرف خلیفہ دی طرف رجوع کردے سن تے ہور معاملات وچ انہاں دی رائے اُتے انحصار کردے سن ۔ [۲] وقت گزرنے دے نال، انہاں وچوں بعض نے باضابطہ طور اُتے آزادی دا اعلان کيتا تے اپنی زمیناں وچ موروثی حکومت قائم کيتی، جو مختلف وجوہات دی بنا اُتے تے بعض صورتاں وچ خلیفہ دی طرف توں منظور شدہ سی۔ مثال دے طور اُتے اسيں طاہر بن حسین دے اعلانِ آزادی تے انہاں دے بعد انہاں دے بیٹےآں تے پوتاں دی موروثی حکومت دا ذکر کر سکدے نيں، جسنوں اس وقت دے خلیفہ عبداللہ مامون نے غور و فکر تے دور اندیشی دی وجہ توں منظور کيتا سی، تے پنجاہ سال تک ایران دے مشرقی علاقے بالخصوص گریٹر خراسان اُتے حکومت کیتی۔ [۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]
امارت استکفا حکمراناں دے فرائض ایہ نيں:
- تدبیر لشکر
- عدالتی امور دی نگرانی
- رہائش گاہ
- ٹول وصولی
- حج تے جہاد دی تیاری
- شریعت دے تقاضاں دی پابندی
رفتہ رفتہ خلافت وچ کمزوری دے ظہور تے خلفائے راشدین دی طاقت وچ کمی دے نال، صوابدیدی حکمراناں نے خراج تے مالی امداد بھیجنے توں وی انکار کر دتا تے اپنی سرزمین وچ آزادی دا اعلان کر دتا، جدوں کہ خلیفہ دے اثر و رسوخ دے نتیجے وچ شدید کمزوری دی وجہ توں غلاماں تے بدعنوانی تے افراتفری وچ وادھا، اوہ خلافت وچ سی تے اس دی وجہ توں اسنوں اپنے اقتدار وچ نمایاں کمی دا سامنا کرنا پيا سی، اوہ آزادی دے دعویداراں نوں برطرف کرنے یا انہاں اُتے مقدمہ چلانے توں وی قاصر سی۔ بعد وچ ايسے نا اہلی دی وجہ توں اسلامی سرزمیناں وچ نیم آزاد حکومتاں وجود وچ آئیاں تے طویل عرصے تک حکومت کیتی۔ [۱۲]
جہاں تک امارت استکفا حکمراناں تے عام امیراں دے درمیان اختلافات دا تعلق اے تاں ایہ کہیا جا سکدا اے کہ امارت استکفا دے حکمراناں دے برعکس، جنہاں دے پاس مذکورہ بالا اختیارات سن تے اوہ تقریباً خودمختار سن، عام امیر، خاص طور اُتے اوہ لوک جو خلافت دے مرکز دے نیڑے سن، اکثر و بیشتر ایہ عہدہ سنبھالدے سن ۔ فوج دے سپہ سالار دا لقب انہاں دا فرض سی کہ اوہ عوام، ملک دے معاملات تے اسلامی سرزمین دا دفاع کرن۔ اس دے اگے اک شخص سی جسنوں خراجِ تحسین دا ایجنٹ کہیا جاندا سی، جس دے اپنے فرائض ہُندے سن تے عدلیہ دا وی اپنا آلہ کار تے ایجنٹ ہُندا سی۔ انہاں افسران دے علاوہ حاجیبانی تقاریب دے انچارج تے عدالتی فرائض دے نال کلرک دے طور اُتے موجود سن ۔ جداں کہ ذکر کيتا گیا اے، جج جائیداد تے محصولات دے انتظام دے لئی جج تے کیپسیٹرز دے لئی موجود سن، تے اکاؤنٹنٹ گارڈ دے نال اپنے معاملات دا انچارج سی، جو کہ حفاظت دا انچارج سی۔ انہاں سب دے علاوہ برڈ نوں خبراں تے معلومات دی ترسیل دا کم وی سونپیا گیا سی۔ [۱۳] خلافت دے دور وچ ایہ اہلکار تے ایجنسیاں وزیر تے خلیفہ توں بالواسطہ یا بلاواسطہ رابطے وچ رہندی سی لیکن خلافت دے کمزور پڑنے دے بعد ایہ مقامی حکمراناں تے حکمراناں دے زیر اثر آ گئے۔ [۱۴]
بنی امیہ دا عہد
[سودھو]اموی دور وچ حجاج بن یوسف ثقفی ، خالد بن عبداللہ قسری تے زیاد ابن ابیہ جداں لوکاں نے امارت استخفا حاصل کيتی، جس دے مطابق انہاں نے اپنی زیر قیادت زمیناں اُتے ایجنٹ بھیجے، جائیداد تے خراج وصول کیتا، تے فیر تنخواہاں ادا کیتیاں۔ فوجاں دی تعداد تے اپنی زمیناں دے شہری اخراجات جمع کر کے باقی جائیداد خلیفہ نوں بھیج دی۔ [۱۵]
عباسی دور
[سودھو]عباسی دور وچ ، امارت استکفا دے حکمران ہارون الرشید دے زمانے وچ فضل تے جعفر برمکی جداں افراد سن، جنہاں نے سب توں پہلے مشرقی صوبےآں تے مغربی صوبےآں اُتے حکومت کیتی۔ ہارون الرشید کے، بعد وچ اوہ خلافت دی کمزوری دی وجہ توں خلیفہ دی طرف اِنّی توجہ کھو بیٹھے۔ [۱۶] اس دے بعد دے ادوار وچ استقامت حکمراناں دی قیادت وچ طاہرین تے طولونیاں دی حکومتاں ابھراں۔ [۱۷]
امارت استکفا دے نتائج
[سودھو]جداں کہ پچھلی سطور وچ کئی بار بیان کيتا جا چکيا اے کہ امارت استخارے نے عظیم سپہ سالاراں تے کمانڈراں دی قیادت وچ اسلامی خلافت دی زیادہ تر اراضی تے اس دے مالکان نوں دتے گئے اختیارات دے نال کچھ لوکاں نوں بااختیار بنانے دے علاوہ اپنے کنٹرول وچ رکھیا۔ افراد، لیکن نال ہی اس نے خلیفہ توں اک بھاری بجھ اٹھا لیا۔ اس قسم دی حکومت دے اثر و رسوخ دا دارومدار خلفائے راشدین تے انہاں دی خلافت اُتے منحصر سی جداں کہ اموی دور وچ اموی خلفاء حجاج ابن یوسف تے زیاد ابن ابیہ جداں جرنیلاں دی موجودگی توں فائدہ اٹھانے دے قابل سن ۔ .[۱۸] لیکن مامون جداں بعد دے خلفاء دے دور وچ اندرونی تنازعات جو امین تے مامون دے درمیان جنگ کيتی صورت وچ پیدا ہوئے تے اس دے بعد پیدا ہونے والے مسائل دے باعث طاہر ابن حسین جداں شخص نے اقتدار وچ آنے دے بعد آزادی دا اعلان کيتا۔ خراسان وچ [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶] اس دی موت دے بعد اس دے بچے تے پوتے اسباب و اثرات دے چکر وچ خلیفہ دی سرپرستی وچ خراسان تے مشرقی ریاستاں اُتے حکومت کردے رہے۔ [۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]
مندرجہ بالا نکات دے علاوہ، عباسی خلفاء مرحوم دی کمزوری دے دور وچ امارت استخفا نے بنیادی کردار ادا کيتا تے پہلے مرحلے وچ عباسی خلیفہ نوں بے بسی توں کڈ کے ابن ریک نامی شخص نوں دعوت دتی تے حکومتی امور اُتے اس دا تسلط قائم کيتا۔ امیر العمارہ دے ناں توں ابھریا اوہ خلیفہ دا اک طاقتور حریف بن گیا، جس دا انتخاب بعد وچ بغداد دی فتح دے نال دلمین دے ہتھ وچ آگیا۔ اگلے مرحلے وچ حکومتاں بشمول دلمیناں تے سلجوقیاں دے درمیان اس لقب دی منتقلی خلافت دی ودھدی ہوئی کمزوری دا سبب بنی۔ اس دے بعد، البویہ دے لوکاں دی طرف توں سلطان دے طور اُتے اس لقب دے اختیار نوں استعمال کردے ہوئے، جو بغداد یا لیونٹ دے حکمران دا لقب سی، تے سب توں پہلے محمود غزنوی نے استعمال کیتا، تے سلجوقیاں وچ اس دا مسلسل استعمال، آخر کار۔ اک رسمی پہلو پایا جو خلیفہ بزرگ نے تقریبات تے رسوائی دے نال عطایہ کیہ۔ [۳۵]
فوٹ نوٹ
[سودھو]- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۶ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ باسورث، ایران دی تریخ کمبریج، ۸۵ja
- ↑ فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، صص ۸–۲۰۶ja
- ↑ خضری، تریخ خلافت عباسی، صص ۷–۷۶ja
- ↑ اکبری، تریخ حکومت طاهریان از آغاز توں انجام، صص ۱۵۶، ۵–۱۶۱ja
- ↑ مفتخری و زمانی، ایران دی تریخ از ورود مسلمانان توں برآمدن طاهریان، صص ۴–۱۵۳ja
- ↑ زرینکوب، دو قرن سکوت، ۱۹۲ja
- ↑ اشپولر، ایران دی تریخ در قرون نخستین اسلامی، صص ۲–۱۰۱ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، صص ۶–۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، صص ۶–۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۶ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ باسورث، ایران دی تریخ کمبریج، ۸۴ja
- ↑ فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ۲۰۶ja
- ↑ خضری، تریخ خلافت عباسی، صص ۷۵، ۹۰ja
- ↑ اکبری، تریخ حکومت طاهریان از آغاز توں انجام، صص ۵۶–۱۵۴، ۱۵۹، ۳۲۰، ۳۳۶ja
- ↑ التون، تریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان، ۱۹۷ja
- ↑ مفتخری و زمانی، ایران دی تریخ از ورود مسلمانان توں برآمدن طاهریان، صص ۱–۱۵۰ja
- ↑ زرینکوب، دو قرن سکوت، ۱۹۲ja
- ↑ اشپولر، ایران دی تریخ در قرون نخستین اسلامی، ۱۰۱ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۵ja
- ↑ باسورث، ایران دی تریخ کمبریج، ۸۵ja
- ↑ فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، صص ۸–۲۰۶ja
- ↑ خضری، تریخ خلافت عباسی، صص ۷–۷۶ja
- ↑ اکبری، تریخ حکومت طاهریان از آغاز توں انجام، صص ۱۵۶، ۵–۱۶۱ja
- ↑ مفتخری و زمانی، ایران دی تریخ از ورود مسلمانان توں برآمدن طاهریان، صص ۴–۱۵۳ja
- ↑ زرینکوب، دو قرن سکوت، ۱۹۲ja
- ↑ اشپولر، ایران دی تریخ در قرون نخستین اسلامی، صص ۲–۱۰۱ja
- ↑ زرینکوب، ایران دی تریخ بعد وچ اسلام، ۴۸۶ja
ذرائع
[سودھو]- اشپولر، برتولد (۱۳۶۹). ایران دی تریخ در قرون نخستین اسلامی. ترجمهٔ مریم میراحمدی. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - اکبری، امیر (۱۳۸۴). تریخ حکومت طاهریان از آغاز توں انجام. سازمان مطالعه و تدوین کتاباں علوم انسانی. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - التون، دانیل (۱۳۸۹). تریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان. ترجمهٔ مسعود رجبنیا. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. از متن "پیوند نویسنده" صرف نظر شد (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - باسورث، ک. ا (۱۳۶۳). ایران دی تریخ کمبریج. انتشارات امیرکبیر. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - خضری، احمدرضا (۱۳۸۴). تریخ خلافت عباسی. سازمان مطالعه و تدوین کتاباں علوم انسانی. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۸۳). ایران دی تریخ بعد وچ اسلام. انتشارات امیرکبیر. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۸۹). دو قرن سکوت. انتشارات سخن. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - فرای، ریچارد نلسون (۱۳۶۳). عصر زرین فرهنگ ایران. انتشارات سروش. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک) - مفتخری، حسین (۱۳۹۵). ایران دی تریخ از ورود مسلمانان توں برآمدن طاهریان. سازمان مطالعه و تدوین کتاباں علوم انسانی. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مکان=
نظر انداز کردا (کمک)