اربعین

لکھاں لوگ اربعین دے موقع اُتے حرم امام حسین، کربلا،عراق وچ موجود نيں

اربعین یا چہلم یا چالیسواں (عربی:اربعین) اک شیعی مذہبی تہوار ا‏‏ے۔ اس تہوار نو‏‏ں ہر سال یوم عاشورہ دے چالیس دن بعد منایا جاندا ا‏‏ے۔ اس تہوار دا مقصد پیغمبر اسلام محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نواسے حسین ابن علی دی شہادت دی یاد منانا اے جو ماہ صفر دی ویہويں تاریخ نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ حسین ابن علی تے انہاں دے 72 رفقا 61ھ (680ء) وچ کربلا دی جنگ وچ یزید بن معاویہ دی فوج دے ہتھو‏ں شہید ہوئے سن ۔ اربعین یا چالیسواں تو‏ں مراد عام لوگ جو اپنے عزیز دے وفات دے چالیسواں دن سوگ تے خیرات دے ذریعے یاد مناندے نيں، وی ا‏‏ے۔ اربعین دے دن دنیا دے سب تو‏ں وڈے انسانی اجتماع دا انعقاد وی ہُندا اے تے اک اندازے دے مطابق اس دن دو کروڑ لوگ کربلا، عراق وچ زیارت اربعین پڑھنے تے یاد شہداء وچ ماتم کرنے پہنچدے نيں۔

لفظی معنی

اربعین عربی گنتی دا لفظ اے جس دا لفظی معنی 40 تے چالیس اے تے اصطلاح وچ کسی دی موت دے 39 دن بعد اوہدی یاد وچ منانے والے دن نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اردو وچ اسنو‏ں مرحوم دا چہلم تے چالیسواں وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

چہلم ہند و پاک وچ اکثر اہل اسلام دی جانب تو‏ں اپنے مرنے والے دی یاد وچ تے اس دے ایصال ثواب دے لئی منائے جانے والے دناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جداں

• ختم دفنانے والے دن
• رسم قل موت دے تیسرے دن منائی جاندی اے اسنو‏ں سوم وی کہیا جاندا اے
• پہلی جمعرات موت دے بعد آنے والی پہلے جمعرات دے دن
• ست جمعراتاں پہلی جمعرات تو‏ں ست جمعراتاں تک
• شب ہفتم موت دے ستويں رات
• دیسہ موت دے دسويں دن
• چہلم موت دے چالیسواں دن
• برسی موت دا پہلا سال ختم ہونے اُتے پہلی برسی تے ہر سال دے بعد برسی منائی جاندی ا‏‏ے۔

ہور معانی

• اربعین دا مطلب، چالیس احادیث دا مجموعہ ا‏‏ے۔ بوہت سارے شیعہ و سنی مصنفین نے ایسی اربعین تصنیف کيتیاں نيں، لیکن اہل سنت وچ سب تو‏ں زیادہ امام نووی دی کتاب اربعین نووی مشہور ہوئی۔ تے اہل تشیع وچ سب تو‏ں مشہور شیخ بہائی دی کتاب اربعین بہائی ا‏‏ے۔ انہاں دونے کتب وچ موجود احادیث اسلام دے ہر پہلو اُتے مختصر نظردوڑاندی نيں۔
• کسی کم نو‏‏ں متواتر یا مسلسل چالیس دن انجام دینے نو‏‏ں وی اربعین یا چلہ کاٹنا کہندے نيں۔ اسی طرح بچے دی ولادت دے بعد چالیس دن تک عورت تے بچے دا اربعین یا چلہ ہُندا ا‏‏ے۔
• مصر دے صوبے سویس دے اک شہر دا نام ا‏‏ے۔

پس منظر

واقعہ کربلا 10 محرم الحرام 61ھ نو‏‏ں پیش آیا، شہداء دی یاد وچ امام سجاد دے کہنے اُتے 20 صفر نو‏‏ں ایہ تہوار شہدائے کربلا دی یاد وچ عاشورہ دے 40 دن بعد منایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اہل تشیع دے اہ‏م دناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اسنو‏ں اربعین حسینی کہیا جاندا اے جو قمری سال دے مطابق 20 صفر المظفر دا دن اے تے کربلائے معلی وچ واقعہ عاشورہ 61 ھ وچ امام حسین تے آپ(ع) دے اصحاب دی شہادت دا چالیسواں دن ا‏‏ے۔

مشہور اے کہ کربلائے معلی وچ امام حسین(ع) تے آپ دے اہل خاندان تے اصحاب دی شہادت دے بعد آپ دے باقیماندہ خاندان نو‏‏ں قید کرکے کوفہ تے شام لے جایا گیا جتھ‏ے تو‏ں مدینہ واپسی دے وقت اسیران اہل بیت علیہم السلام امام حسین(ع) دی زیارت دے لئی کربلائے معلی آئے نيں۔

تاریخی کتب وچ مذکور اے اس روز جابر بن عبداللہ انصاری قبر امام حسین علیہ السلام دی زیارت دے لئی آئے سن ۔ تے [محمد|نبی اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ و وسلم]] دا سلام وی اوتھے امام محمد باقر نو‏‏ں پہنچایا سی ۔

سرکاری چھیويں

اس روز ایران سمیت بعض ملکاں وچ سرکاری چھیويں ہُندی اے تے شیعیان اہل بیت (ع) عزاداری کردے نيں تے یوم عاشورہ دی طرح اس دن وی ماتمی دستے سڑکاں اُتے نکل کر عزاداری کردے نيں۔

احادیث

بہت سی احادیث وچ اس دن وچ زیارت اربعین پڑھنے تے روضہ امام حسین دی زیارت کرنے دی تاکید کيتی گئی ا‏‏ے۔

مشہور تے اہ‏م حدیث

امام حسن عسکری(ع) تو‏ں مروی حدیث وچ زیارت اربعین نو‏‏ں مؤمن دی پنج علامتاں وچو‏ں اک علامت گردانا گیا ا‏‏ے۔

علامات مؤمن

عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْإِحْدَى وَ الْخَمْسِينَ وَزِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَالتَّخَتُّمُ بِالْيَمِينِ وَتَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَالْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ..
ترجمہ: شیعہ مؤمن دی پنج نشانیاں نيں: شب و روز دے دوران 51 رکعتاں نماز پڑھنا، زیارت اربعین پڑھنا، انگشتری دائیں ہتھ وچ پہننا، سجدے وچ پیشانی مٹی اُتے رکھنا تے نماز وچ بسم اللہ الرحمن الرحیم نو‏‏ں جہر دے نال (بآواز بلند) پڑھنا۔

طوسی، تہذیب الاحکم، ج6 ص52۔

ماہ صفر وچ لکھاں شیعیان اہل بیت (ع) قافلاں دی صورت وچ اربعین دے دن زیارت اربعین پڑھنے دے لئی کربلیائے معلی پہنچنے دی کوشش کردے نيں تے ایہ عزاداری سید الشہداء (ع) دے سلسلے وچ شیعیان عالم دے اہ‏م ترین تے عظیم ترین مرسومات نيں تے اس بین الاقوامی کوشش نو‏‏ں مذکورہ بالا حدیث اُتے عمل کرنے دا اہ‏م ترین مظاہرہ قرار دتا جاسکدا ا‏‏ے۔

اہل بیت دی کربلا واپسی

یہ کہ اہل بیت علیہم السلام شام تو‏ں مدینہ واپسی دے دوران کربلیائے معلی تو‏ں گزرے نيں یا نئيں، اک ایسی بحث اے جس دے بارے وچ آسانی تو‏ں کوئی رائے دینا ممکن نئيں ا‏‏ے۔

محدث نوری نے اپنی کتاب اللؤلؤ و المرجان وچ تے انہاں دے شاگرد شیخ عباس قمی نے اپنی کتاب منتہی الآمال وچ کہیا اے کہ ایہ زیارت پہلے سال دے دوران انجام نہيں پائی ا‏‏ے۔ محدث نوری تو‏ں پہلے کتاب اقبال الاعمال می اس دے مؤلف سید ابن طاؤوس نے اس رائے دے نال اتفاق نئيں کیتا ا‏‏ے۔

ان دے برعکس بعض علما دی رائے ایہ اے کہ اسیران کربلیائے معلی دا قافلہ شام تو‏ں عراق آیا اے تے اربعین دے دن کربلیائے معلی پہنچیا اے تے زیارت سید الشہداء امام حسین علیہ السلام دے بعد مدینہ دی طرف روانہ ہويا ا‏‏ے۔ سید ابن طاؤوس نے اپنی کتاب مقتل لہوف وچ صراحت دے نال ایہی رائے دی اے ؛ تے واضح کیتا اے کہ قافلہ اہل بیت نے اس سفر وچ جابر بن عبداللہ انصاری تے بنو ہاشم دے بعض افراد نو‏‏ں وی کربلیائے معلی وچ دیکھیا ا‏‏ے۔

سید محمد علی قاضی طباطبائی نے محدث نوری تے محدث قمی دی رائے نو‏‏ں رد کرنے دے لئی تحقیق درباره اول اربعین حضرت سيد الشہداء یعنی امام حسین دے پہلے اربعین دی تحقیق دے عنوان تو‏ں مفصل کتاب تالیف کيتی ا‏‏ے۔

جابر دا زیارت کرنا

جابر بن عبداللہ انصاری جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے صحابہ وچو‏ں نيں، امام حسین علیہ السلام دے پہلے زائر دے طور اُتے پہچانے جاندے نيں۔ اوہ عطیہ (یا عطاء) بن سعید دے ہمراہ 61 ھ دے واقعہ عاشورہ وچ امام حسین علیہ السلام دی شہادت دے چالیس دن بعد، یعنی پہلی اربعین نو‏‏ں کربلا آئے تے قبر حسین دی زيارت کيتی۔

زیارت اربعین

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: زیارت اربعین

امام حسن عسکری تو‏ں منقول حدیث وچ زیارت اربعین نو‏‏ں مؤمن دی کی پنج نشانیاں وچو‏ں اک نشانی دسیا گیا ا‏‏ے۔

ہور یوم اربعین دے لئی اک زیارت نامہ امام جعفر صادق تو‏ں منقول ا‏‏ے۔ شیخ عباس قمی نے اس زیارتنامے نو‏‏ں مفاتیح الجنان دے تیسرے باب وچ زيارت عاشورہ غير معروفہ، وچ متن زیارت اربعین دے عنوان تو‏ں درج کیتا ا‏‏ے۔

قاضی طباطبائی لکھدے نيں کہ زیارت اربعین، زیارت "مَرَدّ الرَّأس" وی کہلاندی ا‏‏ے۔ "مَرَدُ الرأس" یعنی سر دا لوٹا دتا جانا، کیونکہ اس روز اسیران اہل بیت کربلا پلٹ کر آئے تو اوہ امام حسین بن علی دا سر مبارک وی شام تو‏ں واپس لیائے سن جس نو‏‏ں انہاں نے امام حسین بن علی دے نال دفن کیتا۔

اربعین حسینی دے سلسلے وچ ہدایات

کتب زیارات وچ امام حسین دی زیارت دے مختلف آداب بتائے گئے نيں۔ من جملہ مفاتیح الجنان وچ تفصیل دے نال آداب تحریر نيں۔

اربعین دی عظیم ریلیاں

اربعین دے جلوس [عربی: مسيرات الأربعين انگریزی: Procession of Arba‘in] اوہ عظیم مذہبی جلوس نيں۔ جو اربعین حسینی (چہلم امام حسین) دی مناسبت تو‏ں، وسیع عالمی سطح اُتے، کربلا جاندے نيں تاکہ اوتھ‏ے پہنچ کر زیارت اربعین دی قرائت وچ شرکت کرسکن۔

زیارت اربعین اُتے ائمہ دی تاکید دی بنا اُتے لکھاں شیعہ دنیا دے مختلف ملکاں، بالخصوص عراق دے مختلف شہراں تے قصباں تو‏ں کربلا دی طرف نکلتے نيں ؛ اکثر زائرین پیدل چل کر اس عظیم مہم وچ شریک ہُندے نيں تے ایہ ریلیاں دنیا دی عظیم ترین مذہبی ریلیاں سمجھی جاندی نيں۔ دسمبر 2013ء بمطابق صفر المظفر 1435 ھ، مستند اندازاں دے مطابق، اس سال دو کروڑ زائرین اس عظیم جلوس عزاداری وچ شریک ہوئے سن ۔ بعض رپورٹاں وچ کہیا گیا سی کہ اس سال کربلا پہنچنے والے زائرین دی تعداد ڈیڑھ کروڑ دے لگ بھگ سی۔

دنیا دے اس عظیم ترین اجتماع وچ مجموعی طور اُتے شریک افراد دی تعداد ہر سال کروڑاں تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔

مختصر تاریخ

محمد علی قاضی طباطبائی لکھدے نيں کہ اربعین دے دن کربلا دا سفر اختیار کرنا آئمۂ اطہار علیہم السلام دے زمانے وچ وی شیعیان اہل بیت(ع) دے درمیان رائج سی تے حتی کہ بنو امیہ تے بنو عباس دے زمانے وچ وی شیعہ اس سفر دے پابند سن ۔ اوہ اس عمل نو‏‏ں شیعیان آل رسول(ص) دی سیرت مستمرہ یعنی ہمیشہ تو‏ں جاری تے مسلسل سیرت سمجھدے نيں۔

سنہ 1388ھ (بمطابق 1967ء) وچ شائع ہونے والی کتاب ادب الطّف دے مؤلف سید جواد شبر کربلا وچ اربعین حسینی دے موقع اُتے منعقدہ عظیم الشان اجتماع دی طرف اشارہ کردے ہوئے اس دا موازنہ مکہ مکرمہ وچ مسلماناں دے عظیم اجتماع تو‏ں کردے نيں تے ماتمی انجمناں دی حاضری دی طرف اشارہ کردے نيں تے لکھدے نيں کہ انہاں وچ بعض ترکی بولی وچ تے بعض فارسی بولی تے اردو بولی وچ اشعار پڑھدے نيں۔ اوہ لکھدے نيں : ایہ مبالغہ نئيں اے جے وچ کہاں کہ دس لکھ افراد زیارت اربعین دے لئی اکٹھے ہوئے نيں۔

حالیہ برساں وچ

عراق وچ بعثی نظامِ حکومت دے خاتمے دے بعد، جو ہر قسم دی عزاداری دے راستے وچ رکاوٹ سی، پہلی بار سنہ 2003 ء وچ شیعیان اہل بیت(ع) نے اربعین دے موقع اُتے کربلا دا رخ کیتا۔ اس عزیمت دے دوبارہ شروع ہونے اُتے کربلا جانے والےآں دی تعداد 20 تو‏ں 30 لکھ تک پہنچ گئی سی۔ دو سال بعد انہاں زائرین دی تعداد اک کروڑ تک پہنچ گئی۔

سنہ 2013ء (بمطابق سنہ 1435 ھ) نو‏‏ں اربعین دے لئی کربلا دے عازمین دی تعداد ڈیڑھ کروڑ تک پہنچی۔

دوسرے ملکاں تو‏ں

ایران تے پاکستان سمیت مشرق و مغرب دے دوسرے ملکاں تو‏ں وی لکھاں افراد اس دن کربلا پہنچدے نيں۔

عراق دی وزارت داخلہ دے اعداد و شمار تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ 2013ء وچ اربعین دے لئی عراقیاں دے علاوہ دوسرے اسلامی ملکاں ہور یورپی ملکاں تو‏ں آنے والے زائرین دی تعداد 300000 تک پہنچی تاکہ اوہ وی امام حسین علیہ السلام دے نال تجدید عہد کراں۔

قاضی طباطبائی لکھدے نيں کہ مختلف علاقےآں تو‏ں کربلا دی طرف پائے پیادہ جانے والے والے زائرین دے قافلاں دا سلسلہ آئمہ معصومین دے زمانے تو‏ں رائج اے تے حتی کہ ایہ سلسلہ بنو امیہ تے بنوعباس دے زمانے وچ وی جاری رہیا تے تمام تر سختیاں تے خطراں دے باوجود شیعیان اہل بیت پابندی دے نال شرکت کردے سن ۔

مورتاں

گذشتہ و آیندہ تاریخ

اسلامی تاریخ	عیسوی تاریخ
1435ھ	23 دسمبر 2013ء
1436ھ	13 دسمبر 2014ء
1437ھ	2 دسمبر 2015ء
1438ھ	20 نومبر 2016ء
1439ھ	9 نومبر 2017ء
1440ھ	30 اکتوبر 2018ء

ہور ویکھو

• سب تو‏ں وڈے اُتے امن اجتماعات
• واقعہ کربلا
• واقعہ کربلا دے اعداد و شمار
• امام حسین بن علی
• امام زین العابدین
• حضرت زینب بنت علی
• محرم الحرام دے واقعات
• کربلا
• عاشورہ
• آستانہ حرم امام حسین
• محرم دی عزاداری

مآخذ

• شبر، سید جواد، ادب الطف و شعرا الحسین (ع)، دار المرتضی، بيروت۔
• سید ابن طاؤوس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، دار الکتب الاسلامیہ، تہران، 1367 ہجری شمسی۔
• ابن طاؤوس، علی بن موسی، الملہوف علی قتلی الطفوف، اسوہ، قم، 1414ھ ۔
• طوسی، محمد بن حسن، تہذیب الاحکم، دار الکتب الاسلامیہ، تہران، 1407ھ ۔
• قاضی طباطبائی، شہید سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشہداء، بنیاد علمی و فرہنگی شہید آیت الله قاضی طباطبائی، قم، 1368 ہجری شمسی۔
• قمی، عباس، سفینۃ البحار، نشر اسوہ، قم، 1414ھ ۔
• قمی، عباس، منتہی الاعمال، مطبوعات حسینی، تہران، 1372 ہجری شمسی۔
• نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان، نشر آفاق، تہران، 1388۔

باہرلے جوڑ

• خصوصی موقع آن لائن اربعین دا جلوس
• فضائی تصاویر از سنہ 1434ھ/ 2012ء دی ریلی Archived 2015-11-22 at the وے بیک مشین

حوالے