تاریخ شاہی (احمد یادگار)
تریخ شاہی یا تریخ سلاطین افاغنہ مؤرخ احمد یادگار دی تالیف اے جسنوں تریخ ہندوستان وچ مسلم عہدِ حکومت دے مستند ترین ذخیرہ ہائے تریخ وچ شمار کیتا جاندا اے۔
تریخ[سودھو]
چونکہ ایہ تریخ صرف سلاطین افاغنہ دے اَدوارِ حکومت دا اَحاطہ کردی اے لیکن سلطنت سور دے سلاطین (جنہاں دی حکومت پندرہ سال توں ودھ دے عرصہ اُتے محیط تھی) دے تذکرے وچ شاہانِ سلطنت مغلیہ دا تذکرہ وی اہم سی، اِس لئی مصنف احمد یادگار نے مغلیہ سلطنت دے پہلے تن مغل شہنشاہاں دے حالات لکھنا مناسب سمجھیا۔ ایہ کتاب احمد یادگار نے بنگال دے کرانی خاندان دے آخری سلطان داؤد شاہ کرانی بن سلیمان شاہ (متوفی 12 جولائی 1576ء) دے حکم توں تصنیف ورگی۔ مصنف کتابِ ہذا احمد یادگار دے متعلق تاریخی مواد یا سوانحی تفصیلات موجود نئيں، البتہ اوہ بنگال دے سلطان داؤد شاہ کرانی بن سلیمان شاہ (متوفی 12 جولائی 1576ء) دے دربار توں منسلک سی ۔ اِس توں معلوم ہُندا اے کہ اُس دی وفات غالباً 1580ء دے بعد ہوئی ہوئے گی جدوں کہ اُس وقت جلال الدین اکبر مغل شہنشاہ دی حیثیت توں ہندوستان اُتے حکومت کر رہیا سی ۔ داؤد شاہ کرانی بن سلیمان شاہ دی خواہش سی کہ سلاطین افاغنہ دی اک تریخ اُسی طرز اُتے تحریر کيتی جائے جداں کہ منہاج سراج جوزجانی (متوفی 1260ء) دی تریخ طبقات ناصری تے ضیاء الدین برنی (متوفی 1357ء) دی تریخ فیروزشاہی لکھی گئی سن۔[۱] مستشرق و مؤرخ ہنری بیوریج (متوفی 8 نومبر 1929ء)نے لکھیا اے کہ: ’’غالباً اِس کتاب دا اہم ترین اوہ حصہ اے جس وچ مصنف بابر دی حکومت دے آخری دو سالاں دا حال بیان کیتا گیا اے، ایويں ایہ تریخ تزکِ بابری، تریخ فرشتہ تے ابو الفضل فیضی دے اکبر نامہ دے ضمیمہ دا کم دیندی اے ۔‘‘[۲]
تفصیلات[سودھو]
تریخ ہندوستان وچ ایہ کتاب اہم ترین ماخذ دی حیثیت دی حامل اے۔ اِس کتاب وچ مؤلف احمد یادگار نے ہندوستان دے افغان سلاطین تے مغل شہنشاہ ظہیر الدین محمد بابر (متوفی 26 دسمبر 1530ء) دے عہدِ حکومت دے آخری دو سالاں دے مفصل واقعات بیان کیتے نيں۔ کتابِ ہذا وچ مصنف احمد یادگار نے سنین یا تواریخ دا زیادہ لحاظ نئيں رکھیا۔ اوہ ہر افغان بادشاہ دے دورِ حکومت دے آخر وچ خیالی تے بعض اوقات بے سروپا کہانیاں بیان کردا اے تاکہ اُنہاں دے عہدِ حکومت کیتی خشک تے بے روح واقعات اُتے مشتمل تریخ وچ کچھ جان پیدا ہوجائے۔ کئی تھاںواں اُتے فارسی زبان وچ اردو زبان دے وی کچھ لفظاں استعمال کیتے گئے نيں۔
جنہاں سلاطین افاغنہ دا تفصیلاً تذکرہ کیتا گیا[سودھو]
لودھی سلطنت دے سلاطین[سودھو]
- سلطان بہلول لودھی (855ھ- 894ھ/ 1451ء تا 1489ء)
- سلطان سکندر لودھی (894ھ- 923ھ/ 1489ء تا 1517ء)
- سلطان ابراہیم لودھی (923ھ- 932ھ/ 1517ء تا 1526ء)
سلاطین سلطنت سور[سودھو]
- سلطان شیر شاہ سوری (946ھ- 952ھ/ 17 مئی 1538ء تا 22 مئی 1545ء)
- سلطان اسلام شاہ سوری (952ھ- 960ھ/ 27 مئی 1545ء تا 22 نومبر 1554ء)
- سلطان فیروز شاہ سوری (960ھ- 960ھ/ نومبر 1554ء تا جنوری 1555ء)
- سلطان محمد عادل شاہ (960ھ/ 1555ء)
شاہان سلطنت مغلیہ[سودھو]
- ظہیر الدین محمد بابر (21 اپریل 1526ء تا 26 دسمبر 1530ء)
- نصیرالدین ہمایاں (30 دسمبر 1530 تا 17 مئی 1538ء)
- جلال الدین اکبر (14 فروری 1556ء تا 1557ء)
طباعت و اشاعت[سودھو]
تریخ ہندوستان دے مستشرقین ہنری مئیرز ایلیٹ (متوفی 30 دسمبر 1853ء) تے جان ڈاؤسن (متوفی 23 اگست 1881ء) نے ہندوستان دی تریخ، اس دے اپنے مؤرخین دی زبانی دی پنجويں جلد وچ شائع کیتا۔