جنگ آزادی سیونیک (۱۷۲۲–۱۷۳۰)

(چپ) تو‏ں اوایل سده نهم میلادی: آرتساخ (سبزرنگ)، سیونیک (صورتی). (راست) استان سیونیک امروزی.

سیونیک د‏‏ی آزادی کی جنگ تو‏ں مراد اوہ جنگ اے جو ۱۷۲۲ تے ۱۷۳۰ دے درمیان داویت بیک تے مختر سپارپیٹ د‏‏ی قیادت وچ سیونیک عوامی افواج تے عثمانی فوج دے درمیان ہوئی سی۔ صہیونی عوام د‏‏ی آزادی د‏‏ی جدوجہد دا مقصد مشرقی آرمینیا تے قرہ باغ د‏‏ی رانیاں اُتے عثمانی افواج د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں روکنے دے نال نال کارابخ تے یریوان دے گھراں دے تسلط تو‏ں خود نو‏‏ں آزاد کرانا سی۔

سیونیک آزادی د‏‏ی جدوجہد آرٹسخ د‏‏ی آزادی (۱۷۲۴–۱۷۳۱) تے یریوان دے دفاع (۱۷۲۴) دے نال سی۔

پس منظر

پنج آرمینیائی سلطنتاں یا کاراباخ د‏‏ی سلطنتاں۔

اصفہان د‏‏ی فتح دے بعد ، محمود ہوتکی نے شاہ سلطان حسین نو‏‏ں معزول کر دے تخت اُتے براجمان کيتا۔ ايس‏ے وقت داغستان دے پہاڑی قبیلے نے علی سلطان تے سورکھی خان د‏‏ی سربراہی وچ جارجیا، ناگورنو کاراباخ، سوان جھیل تے آراس اُتے حملہ کيتا۔ شہر تباہ ہوئے تے سینکڑاں مارے گئے۔ ايس‏ے سال پیٹر اول نے دربند ، باکو ، گیلان ، مازندران ، گورگن تے استراخان اُتے حملہ کيتا۔ روسی افواج د‏‏ی پیش قدمی دا مشاہدہ کردے ہوئے تے پیٹر دتی گریٹ دے مشرقی ملکاں وچ دراندازی دے مقصد نو‏‏ں جاندے ہوئے عثمانیاں نے ایران دے سرحدی شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے دو سال (۱۷۲۲ تے ۱۷۲۳ عیسوی) دے دوران آذربائیجان ، یریوان ، تبلیسی ، گانجہ تے اس طرح انہاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کاراباخ ریاستاں د‏‏ی سرحداں دے نیڑے پہنچ گیا۔ نگورنو کاراباخ د‏‏ی رانیاں نے ایران وچ ہنگامہ آرائی اُتے غور کردے ہوئے اک حل سوچیا۔ اس وقت تک کاراباخ ریاستاں نو‏‏ں نیم آزاد حیثیت تے سیاسی خودمختاری حاصل سی لیکن موجودہ سیاسی صورتحال د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نے خود مختاری حاصل کرنے دا سوچیا۔ اس مقصد نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی، انہاں نے گنجسر خانقاہ وچ کئی اجتماعات دا اہتمام کیا، جس د‏‏ی سربراہی جاتلگ یاسائی ک‏ر رہ‏ے سن ۔

نگورنو کاراباخ د‏‏ی پنج آرمینیائی سلطنتاں نيں:

• گلستان وچ ، ملک "آبو دوم" "ملیک بیگلریان‌" دے خاندان تاں۔
• جرابرد ملک وچ ، "اسرائیل" "آتابکیانس" خاندان تاں۔
• ملک حسن جلالیان دے خاندان خاچن د‏‏ی سلطنت وچ ۔
• مارتونی د‏‏ی موجودہ جغرافیائی پوزیشن دے ارد گرد "ورندا" د‏‏ی سرزمین، شاہ نظریان دے خاندان ۔
• دیزاک وچ ،ملیک آوانیان۔

تریخ

اسرائیل اوری

۱۶۷۰ وچ ، ہاگوپ جوگیتسی، جتھلیق اچمیڈزین نے الیکسی میخائیلووچ نال ملاقات کيت‏ی تے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ سیاسی ذرائع استعمال کردے ہوئے ایران دے شاہ تو‏ں یریوان دے خانات وچ آرمینیائی عوام اُتے ظلم نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کہ‏ے۔ ايس‏ے سال، پیٹر جاتھیلیگ، اک خزانچی نے الیکسی میخائیلووچ نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ زار اُتے زور دتا گیا کہ اوہ آرمینیائی قوم د‏‏ی حمایت کرن "اور اسنو‏ں بغیر کسی حل دے نہ چھڈن۔"" ۱۶۷۲ تے ۱۶۷۶ وچ آرمینیائی تجارتی کمپنی جلفای نو دے نمائندے گریگور لوسینس د‏‏ی ماسکو د‏‏ی عدالت دے نال گفتگو، جو عثمانی حکومت دے خلاف اتحاد بنانے وچ دلچسپی رکھدی سی، سیاسی نوعیت د‏‏ی سی۔ اس صورتحال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سیاستدان تے تاجر نے روسی عدالت وچ آرمینیائی عوام د‏‏ی آزادی دا معاملہ اٹھایا۔ آرمینیا دے نمائندہ اسرائیل نے اٹھارويں صدی دے اوائل وچ آرمینیا تے روس دے درمیان سیاسی تعلقات د‏‏ی تعمیر و ترقی وچ وڈا کردار ادا کيتا۔

۱۶۷۷ وچ ہکوب جغتسی د‏‏ی قیادت وچ ۱۲ ممتاز مذہبی تے سیاسی شخصیتاں د‏‏ی شرکت تو‏ں خفیہ ملاقاتاں ہوئیاں تے جارجیائی لبریشن موومنٹ دے رہنماواں دے نال اک معاہدہ کرنے تے اک وفد مغربی یورپ بھیجنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ عثمانی حکومت دے خلاف فوجی امداد۔ یریوان دے خان نے بغاوت کيتی۔ اچمیڈزین کونسل دے اجلاس وچ منتخب نمائندے، جس د‏‏ی سربراہی ہاگوپ جوگیتسی کرن گے، مغربی یورپ جانے دے لئی پہلے جارجیا تے فیر قسطنطنیہ جاواں گے۔ لیکن اوہ ناکامی د‏‏ی طرف لے جاندے نيں۔

۱۶۸۰ وچ جیکب جوگیتسے دا انتقال ہوگیا۔ معلومات جارجیا وچ آزادی د‏‏ی تحریک دے آغاز د‏‏ی نشاندہی کردیاں نيں۔ مندوبین واپس آنے دا فیصلہ کردے نيں۔ لیکن انہاں وچو‏ں اک اسرائیل اوری نو‏‏ں واپس نئيں کردا جو اسرائیل دے صہیونی بادشاہ دا ۲۰ سالہ بیٹا اے جو اپنے والد دے نال گیا سی۔ اسرائیل اوری ویہہ سال تک یورپ وچ رہ‏‏ے۔ اٹلی، فرانس تے جرمنی وچ مقیم؛ اس نے فرانسیسی فوج وچ خدمات انجام دتیاں تے مارشل آرٹ سکھیا تے کافی عسکری تے سیاسیات حاصل کيتی۔ اس نے اعلیٰ فرانسیسی حکا‏م نال رابطہ کيتا تے آرمینیائی عوام د‏‏ی آزادی دا مسئلہ اٹھایا، لیکن اس تو‏ں سرد مہری دا اظہار کيتا گیا۔ اسرائیل اوری ۱۶۹۵ وچ ڈسلڈورف وچ آباد ہوئے۔ جان ولیم نال رابطہ کیا؛ شہزادہ آرمینیائی قوم کی آزادی دے بارے وچ کچھ متجسس ہويا تے اس نے مدد کرنے دا وعدہ کيتا۔ پر، چونکہ اسرائیل دے پاس آرمینیائی شہراں تے علاقےآں دے باشندےآں د‏‏ی طرف تو‏ں اس دے مکمل اختیار کيتی نشاندہی کرنے والی کوئی سرکاری دستاویز نئيں سی، اس لئی اس د‏ی درخواستاں اُتے غور نئيں کيتا گیا۔ اسرائیل اوری علاقائی رہنماواں تے عمائدین د‏‏ی طرف تو‏ں خط موصول کرنے دے لئی جوہان ولہیم د‏‏ی سفارش اُتے آرمینیا واپس آیا۔

۱۶۹۹ وچ ، اسرائیل اوری تے کاراباخ سلطنتاں نے اک خفیہ میٹنگ بلائی جسنو‏ں انگکا کوٹ میٹنگ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

اسرائیل اوری وارٹاپٹ میناس دے ہمراہ یورپ دے لئی روانہ ہويا۔ ملکہ د‏‏ی درخواست اُتے اوہ فلورنس دے شہزادے تے آسٹریا دے شہنشاہ دے پاس گئے لیکن انہاں نے کوئی مثبت قدم نئيں اٹھایا۔ ماسکو پہنچنے دے بعد، اسرائیل نے روسی عدالت وچ ملیشیا دے لئی درخواست جمع کرائی، تے پیٹر اول نے عظیم شمالی جنگ دے خاتمے دے بعد ملیشیا د‏‏ی مدد کرنے دا وعدہ کيتا۔ زار د‏‏ی عدالت دا طرز عمل انہاں دے مفادات دا نتیجہ سی۔ روس بحیرہ کیسپین دے ساحلاں اُتے قبضہ کرنا چاہندا سی، شامخی تے گیلان دے تانے بانے تو‏ں مالا مال علاقےآں نو‏‏ں حاصل کرنا چاہندا سی، تے مشرق وچ اپنا سیاسی اثر و رسوخ بڑھانا چاہندا سی۔ اس پالیسی نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی، اس نے جنوبی قفقاز وچ اک اڈہ تلاش کیا، تے دو قوماں، آرمینیائی تے جارجیائی، ایسا اڈہ بن سکدے نيں۔ اسرائیل نے اپنی تجویز روسی عدالت وچ پیش کيت‏‏ی، جس وچ تھلے لکھے تجویز شام‏ل اے: روسی فوج نو‏‏ں قفقاز بھیجنا، جس وچ ۲۵٬۰۰۰ جوان، ۱۵٬۰۰۰ کاسک گھڑ سوار تے ۱۰٬۰۰۰ پیادہ شام‏ل سن، ناگزیر سی۔ کاسکےآں نو‏‏ں حالے تک قفقاز جانا چاہیے، لیکن پیادہ فوج نو‏‏ں آسٹراخان تو‏ں بحیرہ کیسپین دے راستے بھیجنا چاہیے، تے آرمینیائی تے جارجیائی جنگی افواج قفقاز جانے والے فوجیاں دا استقبال کرن گی۔

اٹھارويں صدی دے اوائل وچ ایران د‏‏ی فوجی تیاریاں دا مسئلہ روسی عدالت وچ اٹھایا گیا سی۔ اس سلسلے وچ ضروری اے کہ اسرائیل اوری د‏‏ی قیادت وچ اک وفد ایران بھیجیا جائے تے اسنو‏ں اوتھ‏ے دے حالات دا مطالعہ کرنے، لوکاں دے حالات دا جائزہ لینے، ملک د‏‏ی چوکیو‏ں تے سڑکاں دے بارے وچ معلومات اکٹھی کرنے وغیرہ دا حکم دتا جائے۔ کسی وی قسم دے شکوک نو‏‏ں دور کرنے دے لئی ایہ طے اے کہ اسرائیل اوری نو‏‏ں شاہ حسین دے پاس پوپ دے مکمل نمائندے دے طور اُتے بھیجے گا تاکہ ایران وچ عیسائیاں د‏‏ی صورتحال نو‏‏ں بہتر بنایا جا سک‏‏ے۔ ضروری تیاریاں دے بعد اسرائیل اوری ۱۷۰۷ وچ اک وڈے رسمی گروپ دے نال روسی فوج دے کرنل دے عہدے دے نال ایران روانہ ہويا۔ اسرائیل اوری ۱۷۰۹ وچ اصفہان وچ داخل ہويا تے فیر دوبارہ شامخی چلا گیا۔ ایتھ‏ے انہاں نے اک بار فیر اپنی سیاسی سرگرمیاں نو‏‏ں وسعت دی۔ اوہ ۱۷۱۱ء وچ استراخان گئے تے بیمار ہو ک‏ے اوتھے انتقال کر گئے۔ اسرائیل د‏‏ی موت دے بعد، اس دے اتحادیاں وچو‏ں اک، وارتاپت میناس، جو اس وقت روس دے آرمینیائی بشپ سن، نے اپنے مقاصد دا تعاقب کيتا۔ بھانويں بشپ میناس اک عالم دین سن، لیکن انہاں د‏‏یاں سرگرمیاں زیادہ سیاسی ہو گئياں۔

آزادی دیاں جنگاں۔

(چپ) بنای یادبود داویت بک. (راست) آرامگاه مخیتار اسپاراپت.

۱۷۲۲ وچ شاہ سلطان حسین نو‏‏ں معزول کيتا گیا، راجگڑھ اُتے افغاناں دا قبضہ ہو گیا تے عثمانیاں نے ایران دے سرحدی شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے صفوی خاندان دا زوال ہو رہیا سی تے ايس‏ے سال روسیاں نے بحیرہ کیسپین دے مغربی ساحلاں تے شمالی شہراں اُتے حملہ کر دتا۔ ایران تے پھڑیا گیا۔ روسیاں نے وی اپنی توجہ بحیرہ کیسپین دے ساحلی شہراں د‏‏ی طرف موڑ دتی تے نگورنو کاراباخ دے علاقے نو‏‏ں بھُل گئے۔ کاراباخ د‏‏ی سلطنتاں جارجیا دے بادشاہ واختانگ ششم دے پاس گئياں تے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنی فوجاں د‏‏ی کمان سنبھالے۔ جارجیا دے بادشاہ نے وی انہاں د‏‏ی درخواست قبول کر لئی تے اپنے اک آرمینی جنرل ڈیویٹ بیک نو‏‏ں اس سرزمین اُتے بھیج دتا۔ ڈیوڈ بیک ۱۷۲۲ وچ ناگورنو کاراباخ وچ داخل ہويا تے ۶۰٬۰۰۰ فوجیاں نو‏‏ں اکٹھا کيتا۔ افواج د‏‏ی کمان دے لئی اس نے ملک عوان خان یوزباشی تے آوان کاراپیٹ د‏‏ی مدد لی تے اوہ خود وی زیادہ تر افواج دے نال کپان دے علاقے وچ گیا تے کمانڈ کیمپ قائم کيتا۔

۱۷۲۲ وچ ڈیوڈ بیک د‏‏ی کمان وچ سیونی شہر د‏‏ی افواج نے کپان وچ ایرانی گھراں دے خلاف کامیابی حاصل کيتی تے ۱۷۲۳ دے اوائل وچ انہاں نے اک خود مختار حکومت قائم کيتی۔ ۱۷۲۲–۱۷۲۴ د‏‏ی جنگ آزادی دے پہلے مرحلے وچ ایران دے مقرر کردہ مکانات دے لئی جدوجہد کيتی گئی۔انہاں وچو‏ں اک خان؛ اک آرمینیائی باشندے نے اسلام قبول ک‏ر ليا جس دا ناں "ملک باگھر" سی گرفتار ک‏ر ک‏ے قتل کر دتا گیا۔ عثمانی افواج ۱۷۲۵ دے موسم بہار وچ زیونک د‏‏ی طرف چلی گئياں، لیکن اوہ ناکا‏م رہیاں تے ايس‏ے سال جون وچ آرمینیائی افواج دے ہتھو‏ں بری طرح شکست کھا گئی۔ ۱۷۲۶ دے اوائل وچ عثمانی افواج نے کپان اُتے دوبارہ حملہ کيتا تے آرمینیائی مزاحمت نو‏‏ں توڑنے دے بعد خطے دے اک وڈے حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ڈیوٹ بیک اپنی افواج دے نال فورٹ ہالیڈزور وچ تعینات ہون گے۔ ست دن دے محاصرے دے بعد، ڈیوڈ بیک د‏‏ی افواج نے ستويں دن اپنے دشمن اُتے حملہ کیا، قلعہ چھڈ ک‏‏ے اوہ گھبراہٹ وچ بھج گئے، جس تو‏ں بوہت سارے لوک مارے گئے۔

ہالیڈزور قلعہ

اپنی کتاب وچ ، دنیا د‏‏ی ابتداء تو‏ں ۱۷۸۴ تک آرمینیائی تریخ وچ ، میکائیل چمچیان ہالیڈزور د‏‏ی جنگ دے بارے وچ لکھدے نيں:

عثمانی افواج قلعہ دے نیڑے پہنچی تے اس اُتے گولی چلا دی۔ قلعہ خاموش نئيں رہیا بلکہ اک سخت دفاعی جنگ لڑی تے ہر روز دشمن د‏‏ی کئی افواج نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ ستويں دن، عثمانی افواج نے قلعہ اُتے حملہ کيتا تے اک قسم د‏‏ی سیڑھی د‏‏ی شکل د‏‏ی مشیناں استعمال کيتياں جو باڑ اُتے چڑھے بغیر قلعے د‏‏ی دیوار دے نال لگائی گئی سی۔ آپریشن صبح سویرے شروع ہويا۔ ست دن دے محاصرے دے بعد، مخیتار اسپاراپت، داویت بک تے دِر-آودیس ۳۰۰ فوجیاں دے نال قلعہ تو‏ں نکل گئے۔ اُنہاں نے ضرب د‏‏ی طاقت تے اُس دے اچانک ہونے اُتے حملہ کيتا۔ "انہاں نے دشمن دے سب تو‏ں کمزور بازو اُتے شدید حملہ کيتا جو مزاحمت نہ کر سک‏‏ے تے انہاں دا فرار شروع ہو گیا تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے بھجدے ہوئے مارے گئے۔"

ہالیڈے د‏‏ی جنگ جیتنے دے بعد، جتھے دشمن دے ۱۳٬۰۰۰ فوجی مارے گئے سن ۔ اس نے موسم گرما وچ عثمانی افواج نو‏‏ں موغاری شہر وچ دوسرا شدید دھچکيا پہنچایا۔ عثمانی افواج نو‏‏ں بری طرح شکست ہوئی، تے انہاں عظیم فتوحات نے ڈیوڈ بیک دے کردار نو‏‏ں بلند کر دتا، تے شاہ طہماسب دوم نے اس د‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے اسنو‏ں "شہزادےآں دا شہزادہ" کہیا تے عثمانی حکومت دے خلاف صیہونی جنگجوواں دے نال اتحاد کرنے دا فیصلہ کيتا۔ ۱۷۲۸ وچ ، ڈیوڈ بیک نے الوداع کہیا تے مخیتار سپاراپت نے آرمینیائی افواج د‏‏ی قیادت سنبھال لی، لیکن آرمینیائی فوجیاں دے درمیان اختلافات پیدا ہو گئے تے افواج وچ تقسیم ہو گئی۔ مخیتار سپاراپت نو‏‏ں ۱۷۳۰ وچ دھوکہ دتا گیا تے قتل کر دتا گیا۔ صہیونی طبقہ ناکا‏م ہو گیا۔ .

آرٹسخ د‏‏ی آزادی د‏‏ی جنگ

۱۷۱۸ تے ۱۷۲۰ وچ ، کاراباخ سلطنتاں نے دشمن دے حملےآں دا مقابلہ کرنے دے لئی اک مضبوط فوج تے فوج تشکیل دی، جس دا ناں ساگھناخ سی۔ حسن جلالیان تے ملک عوان خان یوزبشی مسلح گروہاں دے سربراہ سن ۔ جارجیائی جدوجہد آزادی دے رہنما واختانگ ششم دے نال قریبی تعلق قائم کردے ہوئے ۱۷۲۲ وچ ارتسخ دے لوکاں نے ایران دے ایواناں دے خلاف بغاوت دا اعلان کيتا تے ملک نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔ باغیاں نے ۱۷۲۲ تو‏ں ۱۷۲۴ تک کئی لڑائیاں جیتاں۔ ۱۷۲۵ دے بعد تو‏ں، Artaxerxes نے جنوبی قفقاز وچ دراندازی کرنے والی عثمانی افواج دے خلاف شدید لڑائیاں لڑاں۔ انہاں سالاں دے اوائل وچ ، عثمانی افواج نے کئی دیہاتاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ لیکن پنڈ والےآں نے کم و بیش عثمانی افواج نو‏‏ں تباہ کر دتا تے بوہت سارے ہتھیار تے گولہ بارود حاصل ک‏ر ليا۔ عثمانی افواج نے نومبر ۱۷۲۶ وچ ۴۰٬۰۰۰ فوجیاں دے نال آرتساخ اُتے حملہ کیا، آرتساخ نے اٹھ روزہ جنگ وچ دشمن نو‏‏ں زبردست دھچکيا پہنچایا، جس تو‏ں اوہ پسپائی اُتے مجبور ہو گئے۔ جولائ‏ی ۱۷۲۷ وچ سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں زبردست شکست دا سامنا کرنا پيا۔ جنرل واسیلی ڈیلگورکوف ، جنہاں نے واقعات د‏‏ی پیروی کی؛ روسی عدالت نو‏‏ں بھیجی گئی اک رپورٹ وچ اوہ لکھدے نيں:

آرمینیائیاں د‏‏ی حفاظت صرف خدا د‏‏ی طرف تو‏ں اے، کیونجے دوسری صورت وچ ایہ سمیرے تو‏ں باہر اے کہ اوہ اِنّے طاقتور دشمن دا مقابلہ کِداں ک‏ر سکدے نيں۔»

وقت گزرنے دے نال نال حالات ہور خراب ہُندے گئے کیونجے نويں عثمانی افواج نے آرتساخ اُتے حملہ کيتا۔ عثمانی افواج دا مقابلہ کرنے دے لئی غیر ملکی امداد حاصل کرنے دا معاملہ ہور واضح ہو جاندا ا‏‏ے۔ لیکن روس تو‏ں وی مدد نئيں آندی۔ پیٹر اول د‏‏ی موت دے بعد، زار د‏‏ی عدالت نے عثمانیاں دے نال جنگ تے بین الاقوامی تنازعات تو‏ں بچنے د‏‏ی وجہ تو‏ں جنوبی قفقاز وچ فعال سیاست نو‏‏ں ترک کر دتا۔ مایوسی تے اندرونی تقسیم دے درمیان آرمینیائی فوجی گروپ منتشر ہو گئے نيں۔ آرتساخ وی عثمانی حکومت دے تحت آیا، حالانکہ ایہ تسلط جلد ہی رسمی بن گیا۔ وکھ وکھ دھڑاں نے گوریلا جنگ وچ حصہ لیا، پہاڑاں تے مضبوط تے محفوظ علاقےآں وچ پناہ لئی۔

یریوان تو‏ںا دفاع

۱۷۲۴ دے موسم بہار وچ جدو‏ں "عبد اللہ پاشا" د‏‏ی قیادت وچ اک وڈی عثمانی فوج میدان ارارات وچ داخل ہوئی تاں اوتھ‏ے دے باشندےآں نے اپنے دفاع دے لئی ہتھیاراں دا سہارا لیا۔ یریوان شہر دے آس پاس دے دیہات دے مکیناں نے عثمانی افواج دے خلاف مزاحمت کيتی۔ ایہ شاندار تے بہادرانہ مزاحمت اپریل دے اوائل وچ شروع ہوئی تے ۶۰ دن تک جاری رہی۔ عثمانی فوج مسلسل یریوان اُتے حملہ آور سی۔ عبداللہ پاشا ۷ جولائ‏ی نو‏‏ں شہر وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہوئے تے ۱۰٬۰۰۰ لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے وچ کامیاب ہوئے جدو‏ں انہاں نو‏ں کمک ملی۔ اس جنگ وچ عثمانی افواج دے ۲۰٬۰۰۰ سپاہی سن ۔ یریوان وچ ایرانی چھاؤنی نے وی آرمینیائیاں دا عثمانی افواج دے خلاف مقابلہ کيتا۔

نادر شاہ دے دور وچ جنگ آزادی

ایران وچ نادر شاہ د‏‏ی کامیابیاں نے کاراباخ سلطنتاں دے حوصلے بلند کيتے۔ عثمانی افواج دا کمانڈر ساری مصطفیٰ پاشا اپنی زیادہ تر افواج دے نال گنجا شہر وچ تعینات سی۔ اس نے رانیاں د‏‏ی سرزمین وچ اپنی اکائیاں پھیلا رکھی سی۔ ملک اعوان خان یوزباشی جو کہ ہور ملیشیاواں دے اعلیٰ عہدیدار سن تے عثمانی کمانڈر دے نال بظاہر اچھے تعلقات قائم کر چک‏‏ے سن، نے دوسری ملیشیاواں دے نال مل ک‏ے دشمن د‏‏ی افواج نو‏‏ں تباہ کرنے دا منصوبہ تیار کيتا۔ بغاوت شروع کرنے دے لئی، "پرانے باپ نو‏‏ں بچاؤ تے نويں نو‏‏ں تباہ کرو" دا جملہ بطور علامت استعمال کيتا گیا، یعنی ایرانی محفوظ نيں، لیکن عثمانیاں نو‏‏ں تباہ کر دتیاں۔ بغاوت دے آغاز دا منصوبہ آرمینیائی روزے د‏‏ی پہلی رات نو‏‏ں بنایا گیا سی۔ قرہ باغ تے گنجہ وچ تعینات تمام عثمانی فوجاں تباہ ہو گئياں تے عثمانی افواج دا کمانڈر یریوان فرار ہو گیا۔ نادر شاہ نے عثمانی افواج دے خلاف اپنے حملے شروع کيتے تے مقبوضہ علاقےآں (آذربائیجان، نخچیوان، یریوان، جارجیا، گنجا) نو‏‏ں آزاد کرانے وچ کامیاب رہیا۔ اس د‏ی کامیابیاں نے زارسٹ روسی حکومت نو‏‏ں وی خوفزدہ کر دتا، ایتھ‏ے تک کہ اینا ایونووا نے بغیر کسی لڑائی دے تمام مقبوضہ علاقےآں نو‏‏ں خالی کر دتا تے ایران تو‏ں دستبردار ہو گئی۔ نادر شاہ نے اسنو‏ں موغان دے میدان وچ تاج پہنایا تے جتھلیق اچمیادزین نے اس د‏ی تلوار نو‏‏ں مقدس کيتا تے اسنو‏ں اپنے ہتھ تو‏ں نادر شاہ د‏‏ی کمر تو‏ں بنھ دتا۔ نادر شاہ نے حصہ لینے والے تمام رہنماواں نو‏‏ں القابات تے تحائف تو‏ں نوازیا، اس نے سلطنتاں نو‏‏ں عثمانی افواج نو‏‏ں کڈ باہر کرنے وچ انہاں د‏‏ی خدمات دا صلہ دتا تے وکھ وکھ احکامات دے مطابق، ہر اک نو‏‏ں اپنے آبائی ملک وچ مکمل اختیار دے نال برقرار رکھیا۔ اس طرح بادشاہتاں صرف نادر شاہ نو‏‏ں جوابدہ سی تے اپنی سرزمین دے معاملات نو‏‏ں چلانے وچ پورے اختیار تے زیادہ حوصلہ دے نال حکومت کردی سی۔ کئی رانیاں نے خاص مقام حاصل کيتا۔

متعلقہ مضامین

• آرمینیا د‏‏ی تریخ
• آرمینیا صفوید افشاری قاجار
• خانیٹ آف یریوان
• آرمینیا روس
• آرمینیا دا ابلاسٹ
• یریوان دے گورنر
• کاراباخ د‏‏ی ملکدرے۔

بیرونی لنک

• مختیار سپاراپت فلم ۱۹۷۸ وچ بنائی گئی۔

ذرائع

• پاسدرماجیان، هراند (۱۳۷۷). تریخ ارمنستان. انتشارات زرین. ص. 556 صفحه.
• خداوردیان، ک. س (۱۳۶۰). ارمنستان از دوران ماپہلے تریخ تو‏ں سده هجدهم. آ. گرمانیک. ص. جلد اول.
• ملیک هاکوپیان، هاکوپ (۱۳۸۴). ملوک خمسه. پردیس دانش. ص. 191 صفحه.
• مصطفیٰ آغا، سلحشور کمانی (۱۳۹۴). فتح‌نامه ایروان. طهوری. ص. 198 صفحه.

• Samuelian, Thomas J. ; Stone, Michael E. , eds. (1984). "The Kingdom of Arc'ax". Medieval Armenian Culture (University of Pennsylvania Armenian Texts and Studies). Chico, California: Scholars Press.
• "The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II". Richard G. Hovannisian. https://books.google.com/books?id=s2ByErk19DAC&lpg=PA86&ots=6SdId1YD0n&dq=Haikazian%20%22Israel%20Ori%22&pg=PA86#v=onepage&q=Haikazian%20%22Israel%20Ori%22&f=false. 
• "Armenian Deception". Tofik Kocharli. https://books.google.com/books?id=D_y3NkMInesC&pg=PA17&lpg=PA17&dq=General+tsar+1727+dolgorukov&source=bl&ots=EFnmEgcEAq&sig=e0L4HgQ2MdbvRT4e0053-qyTJ18&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiyqe7f-8PQAhVGvhQKHQJsBd0Q6AEIQTAG#v=onepage&q=General%20tsar%201727%20dolgorukov&f=false.