آرمینیا دی تریخ
سانچہ:تریخ آرمینیا ارمینیا دی تریخ 6000 ق م تک پھیلی ہوئی اے۔ آرمینیا وچ پہلی سلطنت ارارات کيتی سی ۔ خود ارمینی باشندے ، اک انڈو یورپی عوام ، 7 ويں صدی ق م وچ ایتھے پہنچے۔ تیسری صدی وچ آرمینیا تریخ دی پہلی عیسائی ریاست بنی۔ آرمینیائی اپوسٹولک چرچ نے سال 2003 وچ اپنی بنیاد دی 1700 سالہ سالگرہ منائی۔
قدیم
[سودھو]ارمینیہ قدیم زمانے توں آباد اے۔ ماہرین آثار قدیمہ دی باقیات دی تلاش جاری اے جس توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ ارمینیا تے اس دے پہاڑ پہلی جگہاں وچ سن جتھے انسانی رہتل آباد سی۔ 4000 چونکہ ق م توں 1000 ق م، تانبے ، پیتل تے لوہے دے اوزار تے زیورات آرمینیا وچ ملے نيں تے اکثر پڑوسی علاقےآں وچ فروخت ہُندے سن جتھے انہاں اشیاء دی قلت ہُندی سی۔
بائبل تے بوہت سارے دوسرے صحیفاں وچ آفاقی سیلاب دے بیان دے بعد ، ارمینیا دا علاقہ پہاڑ ارارت نوں نوح دے کشتی دے رکنےکی جگہ دے طور وی مشہور اے۔
کانسی دے دور دے دوران ، متعدد ریاستاں خوشحال ہوئیاں ، بشمول ہٹائٹ سلطنت (اس دی سب توں وڈی شان و شوکت وچ )[۱] ، میتان (جنوب مغرب وچ تاریخی ارمینیا) تے حیاسہ ایزی (15 ويں صدی ق م) [۲]اور آہنی دور وچ ، ہند-یورپی فریگیان تے مسکوائٹس پہنچ گئياں۔ تے میتان دی بادشاہت نوں تباہ کيتا ، نائری (عیسوی 12 ويں صدی ق م) [۳]اور ارسطو دی بادشاہی نوں وی فروغ دتا۔ [۴](سن 9 ويں صدی ق م) لیکن آرمینیائی عوام دی تشکیل وچ ہر اک لوکاں دا شامل ہونا حالے یقینی نئيں اے۔ ارمینیہ دے شروع وچ حوریاں دے زیادہ اثر و رسوخ دے بارے وچ کچھ لوکاں دا استدلال اے ، لیکن بولی دے مختلف سخت نمونےآں دی بنیاد اُتے ، اکثریت قبول کردی اے کہ آرمینین دا تعلق ہند یورپی لوکاں توں اے جدوں کہ اروارتو دا تعلق ہورو اروٹان خاندان توں اے۔ ارمینیا دا جدید راجگڑھ یرییوان 782 ق م وچ ارارات دے بادشاہ ارجسٹس اول دے ذریعہ قائم ہويا سی۔
سال 600 ق م دے ارد گرد ، آرمینیا بادشاہت اورونیٹ خاندان دے تحت قائم کيتی گئی سی تے 428 تک متعدد مقامی سلطنتاں دے تحت موجود سی۔
سلوقی سلطنت دی تباہی دے بعد ، اک ہیلینک آرمینی ریاست ، سکندر اعظم دی سلطنت دی جانشینی ریاست دی بنیاد رکھی گئی۔ 190 ق م ، آرٹشیس دے نال پہلے بادشاہ دے طور اُتے تے آرٹاشی خاندان دا بانی (190 ق م)۔ ايسے دوران ، ثریاڈریس دے ماتحت اک نويں منقسم ریاست ، جسنوں "چھوٹا آرمینیا" کہیا جاندا سی جدوں کہ مرکزی ریاست نے گریٹر آرمینیا دا ناں حاصل کيتا [۵]
ارمینیا دی بادشاہی 95 ق م توں 66 ق م دے درمیان اپنی سب توں وڈی توسیع نوں پہنچی۔ آرتکسیا خاندان تگرین اعظم دے راج دے تحت ، جدوں ایہ ایسی ریاستاں وچ شامل ہوگئی جس نے اپنے دور وچ سب توں زیادہ وسعت اختیار کيتی۔ اپنی پوری تریخ وچ ، سلطنت ارمینیا اس وقت دی سلطنتاں دے عارضی آزاد ادوار تے خود مختار ادوار توں لطف اندوز ہوئی۔بادشاہ، جو سلطنت روما یا پارتھیا دے ذریعہ تائید یا مسلط کیتے گئے نيں ، یا دونے دے وچکار معاہدے دے ذریعہ ، اریزینیا آرمینی سلطنت جس دی ارمینیہ دے تیریڈیٹس اول نے 53 عیسوی وچ بنیاد رکھی ۔
آرمینیا دے دونے براعظماں (یورپ تے ایشیاء) دے درمیان تزویراندی محل وقوع نے اسنوں سلطنتاں دے پے درپے حملےآں دا منظر بنایا ، جس وچ اشوریہ، ہیلینک ، رومی سلطنت، بازنطینی سلطنت، عرب(اموی، عباسی) ، منگول ، فارسی ، عثمانی تے روسی شامل نيں۔
301 وچ ، ارمینیا عیسائیت نوں اپنا سرکاری مذہب دے طور اُتے اپنانے والا دنیا دا پہلا ملک بن گیا ، [۶][۷] ریاست دے ذریعہ سینٹ گریگوری الیومینیٹر دے زیر اثر ریاست ، جو ہن آرمینیا دے اپوستولک چرچ دا سرپرست منیا جاندا اے ۔ تے آرمینیا دا تیریڈیٹس سوم (238-314) پہلا حکمران سی جس نے باضابطہ طور اُتے لوکاں دے مسیحی ہونے دی تجویز پیش کيتی سی تے اس دی تبدیلی رومی سلطنت [۸] طرف توں عیسائیت نوں گلیریز دے تحت دتی جانے والی رواداری توں دس سال پہلے تے قسطنطنیہ دا بپتسمہ توں 36 سال پہلے ہوئی سی۔ سال 405 وچ ، میسیروپ ماٹوک نے آرمینی حروف تہجی [۹] بنائی ۔
فارسی آرمینیائی
[سودھو]سن 428 وچ آرمینیائی بادشاہت دے خاتمے دے بعد ، بیشتر آرمینیا نوں ساسانی سلطنت [۱۰] نے مارزپینیٹو دے ناں توں مربوط کردتا گیا ، جس دا اقتدار مارزپینسٹرو سی۔ 451 وچ آرمینیائی بغاوت دے بعد ، عیسائی آرمینی باشندےآں نے مذہبی آزادی نوں برقرار رکھیا ، جدوں کہ آرمینیہ نے خود مختاری حاصل کيتی تے اک آرمینی مارکوئس دے زیر اقتدار رہنے دا حق اس وقت حاصل ہويا جدوں اس وقت ہور سامراجی علاقےآں اُتے خصوصی طور اُتے فارسیاں دا راج سی۔ آرمینیائی مرزپناندا 630 ء تک موجود سی ، جدوں خلافت عرب نے ساسانی فارس نوں ختم کر دتا سی۔
آرمینیا تے مارزیپین دور ( 428-636) دے عرب فتح دے بعد ، آرمینیا بازنطینی سلطنت دے پہلے فتح شدہ آرمینی علاقےآں نوں متحد کردے ہوئے ، عرب سلطنت [۱۱]کے اندر اک خودمختار سلطنت بن گیا۔ اس سلطنت اُتے اک آرمینی شہزادہ حکومت کردا سی ، جسنوں خلیفہ تے بازنطینی شہنشاہ تسلیم کردا سی۔ ایہ عرب ساختہ امارات دا حصہ سی ، جس وچ جارجیا تے کاکیشین البانیہ دے علاقے وی شامل سن تے اس دا مرکز آرمینیائی شہر ڈیوین وچ سی ۔ آرمینیائی اقتدار سال 884 ء تک موجود سی ، جدوں اس نے کمزور عرب سلطنت دی آزادی حاصل کيتی۔
قرون وسطی
[سودھو]آرمینیائی بادشاہی اک بار فیر ابھر کر سامنے آئی جس اُتے بگراتیدا خاندان دا راج سی ، جس نے 1045 تک حکومت کيتی۔ ايسے وقت ، بگراتیدا آرمینیا دے متعدد خطےآں نوں آزاد مملکتاں تے ریاستاں وچ تقسیم کردتا گیا جداں واس پوراکان سلطنت جس دا اقتدار اشرافیہ خاندان دے آرٹسرونی دے پاس سی ، لیکن سبھی لوکاں نے بگراتیدا بادشاہاں دی اعلیٰ حکمرانی نوں تسلیم کيتا۔
1045 وچ ، بازنطینی سلطنت [۱۲] نے بگراتیدا آرمینیا نوں فتح کيتا۔ جلد ہی ، دوسری آرمینی ریاستاں بازنطینی کنٹرول وچ آگئياں۔ بازنطینی حکمرانی قلیل مدت سی کیونجے ترکاں نے 1071 وچ بازنطینیاں نوں شکست دتی تے منزیکرٹ دی لڑائی وچ آرمینیا اُتے فتح حاصل کيتی جس توں سلجوق سلطنت تشکیل دتی گئی۔ موت توں بچنے یا انہاں دے غلام بننے دی وجہ توں جس نے انہاں دے رشتہ دار گیگک دوم ، انی دے بادشاہ نوں قتل کيتا ، آرمینیہ دے روبی اول نامی اک آرمینیائی اسيں وطن دے نال متعدد ہم وطناں دے نال ورشب پہاڑاں وچ داخل ہويا۔ بعد وچ اوہ سیلیسیا ، تاریکس پہنچیا ، جتھے بزنطین حکمران نے اس دی حفاظت کيتی تے جتھے آخرکار سلیکیہ ميں آرمینی سلطنت قائم ہوئی ۔
سیلجوک سلطنت جلد ہی ختم کردتی گئی۔ 1100 دی دہائی دے اوائل وچ ، عظیم زکریا خاندان دے آرمینی شہزادےآں نے شمالی تے مشرقی آرمینیا وچ نیم آزاد آرمینیائی سلطنت قائم کيتی ، جسنوں زکریا آرمینیا دے ناں توں جانیا جاندا اے ۔ نوبل اوربیلیائی خاندان نے ملک دے کچھ علاقےآں وچ ، خاص طور اُتے واجوکو ڈزوورو تے سنجیکو وچ زکردہ دے نال ایہ قانون مشترکہ بنایا۔ اُتے ، جنوبی آرمینیا کرد شداددادس تے ایوبیڈ دے زیر اقتدار رہیا۔
غیر ملکی قبضہ
[سودھو]1230 وچ منگول خانات نے زکرجان پرنسپلٹی نوں فتح کيتا ، ايسے طرح باقی آرمینیا دی طرح۔ منگولاں دے حملے جلد ہی اس دے بعد دوسرے وسطی ایشیائی قبیلے نے وی کیتے ، جو 1200 توں 1400 تک جاری رہے۔ لامتناہی حملےآں دے بعد ، ملک نوں پہنچنے والی تمام تباہی دی وجہ توں ، آرمینیا کمزور ہوئے گیا۔ سن 1500 وچ ، سلطنت عثمانیہ تے صفوی فارس نے آرمینیا نوں آپس وچ تقسیم کيتا۔ روسی سلطنت نے بعد وچ 1813 تے 1828 وچ مشرقی آرمینیا (جس وچ فارس دے اندر ایریوان تے کاراباخ دے خانان شامل سن ) دا قبضہ کر ليا۔
عثمانی آرمینیائی
[سودھو]آرمینیا سلیم دوم (1524–1574) دے تحت سلطنت عثمانیہ دا حصہ بن گیا۔پر ، ابتدائی وابستگی میکمیڈ II (15 ويں صدی) دے اقتدار دے دوران شروع ہوئی ، جس نے قسطنطنیہ دے آرمینی سرپرست نوں سلطنت دے تحفظ دی پیش کش کيتی۔
پر، ابتدائی الحاق محمد دوم (15واں صدی) دے دور حکومت وچ شروع ہويا حس نے قسطنطنیہ دی آرمینیائی پتریارکیٹ نوں سلطنت دے تحفظ دی پیشکش کیتی ۔ ایہ صورتحال روس-ترک جنگ (1828–1829) تک 300 سال تک برقرار رہی ، جدوں آرمینیا دے مشرقی علاقے نوں روسی سلطنت دے حوالے کيتا گیا سی۔ باقی ، جسنوں عثمانی آرمینیا یا مغربی آرمینیا وی کہیا جاندا اے ، پہلی جنگ عظیم دے اختتام تک سلطنت عثمانیہ دے زیر اقتدار رہیا۔
سلطنت دی تباہی دے دوران ، ینگ ترکاں نے سلطان عبد الحمید دوم دی حکومت نوں شکست دتی۔ سلطنت وچ بسنے والے آرمینی باشندےآں نوں اپنی دوسری درجہ دی ریاست وچ سازگار تبدیلی دی امید سی۔ اُتے ، پہلی جنگ عظیم تے روسی سلطنت اُتے عثمانی سلطنت دے حملے دے اثرات دی وجہ توں ، نويں حکومت نے آرمینیاں دی طرف عدم اعتماد دی نگاہ توں دیکھیا۔ ایہ اس حقیقت دی وجہ توں سی کہ روسی فوج دے پاس آرمینی دستہ موجود سی۔ 24 اپریل 1915 نوں عثمانی حکام نے آرمینیائی دانشوراں نوں گرفتار کرلیا۔
تحریر قانون دے تحت ، اناطولیہ وچ مقیم آرمینیائی باشندےآں دی اک وڈی تعداد آرمینی نسل کشی دے نتیجے وچ فوت ہوگئی۔ لیکن اس خطے وچ مقامی آرمینیائی مزاحمت سی ، جو سلطنت عثمانیہ دی سرگرمیاں دے خلاف تیار ہوئی سی۔ 1915 توں 1917 دے واقعات نوں آرمینی باشندےآں تے بیشتر مغربی مورخین نے ریاست دے زیرقیادت قتل عام (ارمینی نسل کشی) سمجھیا سی[۱۳] ۔
نسل کشی دے ثبوت دے باوجود ، ترک حکام اس حقیقت دی تردید کردے نيں تے انہاں دا دعویٰ کردے نيں کہ ایہ اموات خانہ جنگی دے نال نال قحط تے بیماری دے حامل سن جنہاں وچ آرمینین تے ترک دونے دی ہلاکت وی شامل اے۔ آرمینیائیاں دی ہلاکت دی تعداد دے بیشتر اندازےآں وچ 650،000 توں لے کے ڈیڑھ لکھ تک دا اضافہ ہويا اے۔ آرمینیا تے اس دے آرمینیائی باشندے 30 توں ودھ سالاں توں مہم چلا رہے نيں ، انہاں واقعات نوں نسل کشی دے طور اُتے سرکاری طور اُتے تسلیم کرنے دے خواہاں نيں۔ اس نسل کشی نوں ہر سال 24 اپریل نوں یوم شہدا یا آرمینی نسل کشی دے عیسائی آرمینیائی دن نوں ہر سال منایا جاندا اے۔
اگرچہ پہلی جنگ عظیم دے دوران روسی فوج زیادہ تر آرمینیا اُتے قابض ہوگئی ، لیکن روسی انقلاب دی وجہ توں اس دے فائدے ضائع ہوگئے۔ اس وقت ، آرمینیا ، جارجیا تے روس دے زیر اقتدار مشرقی آذربائیجان دا ارادہ سی کہ اوہ انہاں نوں اک ہی ملک وچ جمع کرن: ٹرانسکاکیشین فیڈرل ڈیموکریٹک جمہوریہ ۔ اُتے ، ایہ فیڈریشن صرف فروری توں مئی 1918 تک ہی موجود سی ، جدوں تِناں جماعتاں نے اسنوں وکھ کرنے دا فیصلہ کيتا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، مشرقی آرمینیا 28 مئی نوں جمہوری جمہوریہ ارمینیا (ڈی آر اے) دی حیثیت توں آزاد ہويا۔
آرمینیائی جمہوری جمہوریہ
[سودھو]بدقسمتی توں ، ڈی آر اے دی مختصر آزادی جنگ ، علاقائی تنازعات ، ترک آرمینیا نال تعلق رکھنے والے مہاجرین دی وڈے پیمانے اُتے امیگریشن ، بیماری تے قحط دے خاتمے اُتے ختم ہوگئی۔ اس دے باوجود ، عثمانی حکومت کیتی کارروائی توں خوفزدہ اینٹینٹ دا مقصد فنڈز تے ہور ذرائع توں نويں ریاست دی مدد کرنا سی۔
جنگ دے خاتمے دے بعد سلطنت عثمانیہ نوں وکھ کرنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ 10 اگست ، 1920 نوں سیوریس وچ اتحادی طاقتاں تے سلطنت عثمانیہ دے وچکار دستخط کیتے گئے ، معاہدہ سیورس نے آرمینیہ جمہوریہ دے وجود نوں ختم کرنے تے جمہوریہ نال تعلق رکھنے والے ارمینیہ نال تعلق رکھنے والے علاقےآں نوں ملحق کرنے دا وعدہ کيتا۔ چونکہ ایہ نويں سرحداں امریکی صدر ووڈرو ولسن نے تیار کيتیاں سن لہذا عثمانی آرمینیا نوں "ولسن آرمینیا" دے ناں سے وی جانیا جاندا اے۔ ایتھے تک کہ آرمینیا نوں امریکی محافظ ریاست وچ تبدیل کرنے دے امکان اُتے وی غور کيتا گیا۔ اُتے ، اس معاہدے نوں ترکی دی قومی تحریک نے مسترد کردتا سی تے اس اُتے کدی عمل درآمد نئيں ہويا سی۔ مصطفیٰ کمال ( اتاترک ) دی سربراہی وچ چلنے والی اس تحریک نے اس معاہدے نوں ترکی دی جائز حکومت دا اعلان کرنے دے موقع دے طور اُتے استعمال کيتا تے استنبول وچ بادشاہت تے راجگڑھ کیتی جگہ جمہوریہ انقرہ وچ رکھی ۔
1920 وچ ، آرمینیا تے ترکی جنگ کرنے لگے ، اک شدید تنازعہ جو الیگزینڈروپولیس ( 2 دسمبر ، 1920 ) دے معاہدے دے نال ختم ہويا۔ معاہدہ اسکندریہ نے آرمینیا نوں اپنی فوج دی اکثریت نوں اسلحے اُتے مجبور کرنے ، جنگ توں پہلے اس دے 50٪ توں زیادہ علاقے نوں سنبھالنے اُتے مجبور کيتا ، سیوریس دے معاہدے دے ذریعہ اس دے حق وچ منسلک تمام علاقےآں نوں ختم کردینا ۔ ايسے وقت ، گیارھواں سوویت فوج ، جس دے ذریعہ گریگوری اورڈزونیکیڈزے دی قیادت وچ ، نے 29 نومبر نوں کاراوانسرائے (اب ایجیوان) وچ آرمینیا اُتے حملہ کيتا۔ 4 دسمبر نوں ، آرڈزونیکیڈز دیاں فوجاں یریوان وچ داخل ہوئیاں تے جمہوریہ ارمینیہ غائب ہوئے گئياں۔
سوویت آرمینیا
[سودھو]1920 وچ ، آرمینیہ تے ترکی دے درمیان ترک - آرمینیائی جنگ (1920) وچ تصادم ہويا ، اک شدید تنازعہ جو الیگزینڈروپولیس دے معاہدے دے نال اختتام پذیر ہويا جس دے ذریعے آرمینیاں نے اپنا بیشتر اسلحہ تے علاقہ ترکاں دے حوالے کردتا۔ ايسے دوران ، آرمینیا اُتے ریڈ آرمی نے حملہ کيتا ، جس دی وجہ توں دسمبر 1920 وچ آرمینیا وچ سوویت حکومت دا قیام عمل وچ آیا۔ کئی مہینےآں تک آرمینیائی قوم پرستاں نے ناگورنو-کاراباخ خطے اُتے قابو پالیا ، جو آخر کار کمیونسٹاں دے قبضے وچ سی۔ سابقہ آرمینی عہدیداراں (سوویت حکومت دے قیام دے سبب ختم کردتے گئے) دے ذریعہ ، معاہدہ اسکندریہ دی ، نويں کمیونسٹ حکومت نے کدی توثیق نئيں کيتی۔
جارجیا تے آذربائیجان دے نال نال ، 1922 وچ ، ملک نوں قلیل المدت ٹرانسکاکیشین سوویت سوشلسٹ جمہوریہ دے اک حصے دے طور اُتے ، سوویت یونین توں وابستہ کردتا گیا سی۔ اس دے بعد ترکی تے سوویت یونین دے وچکار معاہدہ کارس دے ذریعہ اسکندریہ دی جگہ لے لی گئی۔ اس دے ذریعہ ، ترکی نے کارس ، اردخان تے ایدر علاقےآں دی خودمختاری دے بدلے وچ صوبہ آئارا نوں سوویت یونین دے حوالے کردتا۔ اج تک ، آرمینیا اس معاہدے نوں جائز نئيں سمجھدا کیوں کہ آرمینین اس وچ شریک نئيں ہوئے سن ۔ اُتے ، حالے تک آرمینیا نے انہاں صوبےآں دی تشہیر نئيں کيتی اے جو ترکی نوں عبور کرچکے نيں۔
ٹرانسکاکیشین سوویت جمہوریہ دا وجود 1922 توں 1936 تک سی ، جدوں اسنوں تن وکھ وکھ جمہوریہ وچ تقسیم کيتا گیا سی (ایس ایس آر آرمینیا ، ایس ایس آر آذربائیجان بشمول ناگورنو-کاراباخ ، تے ایس ایس آر جارجیا سمیت آرمینیائی خودمختار خطہ۔ آرمینی باشندےآں نے سوویت دور وچ نسبتا مستحکم دور دا لطف اٹھایا۔ اس ملک نوں ماسکو توں دواواں ، خوراک تے ہور سامان ملیا سی ، تے سلطنت عثمانیہ دے آخری سالاں دے برعکس کمیونسٹ تسلط اک غلاف سی۔ ایہ صورتحال چرچ دے لئی مشکل سی ، جو سوویت راج دے تحت لڑدا سی۔ لینن دی موت دے بعد ، اسٹالن نے سوویت یونین دا کنٹرول سنبھال لیا تے آرمینیاں دے لئی اک خوفناک تے خوفناک دور دی تجدید کيتی۔ ہور نسلی اقلیتاں تے ایتھے تک کہ خود روسیاں دی طرح ، انہاں نے وی اسٹالن دی وڈی صفائی دا تجربہ کيتا۔ دس ہزار آرمینی باشندےآں نوں پھانسی دتی گئی یا ملک بدر کيتا گیا۔ اس خدشے وچ کمی واقع ہوئی جدوں 1953 وچ اسٹالن دی موت ہوگئی تے نکیندا خروشیف اس ملک دا نئا وزیر اعظم بنیا۔
آزادی
[سودھو]80 دی دہائی وچ گورباچوف دا اقتدار ، اس خطے توں ناگورنو کاراباخ [۱۴] سلسلے وچ ارمینیا تے آذربائیجان دے درمیان کشیدہ تعلقات دی خصوصیات اے۔
1991 وچ ، آرمینیائی سوویت سوشلسٹ جمہوریہ نے باضابطہ طور اُتے اپنی آزادی دا اعلان کيتا۔ 1992 وچ آرمینیا نے ، قراقب دی حمایت توں ، آذربائیجان دے خلاف کھلی جنگ دا اعلان کيتا [۱۵] ، جس نوں ترکی دی حمایت حاصل سی۔ اس جنگ وچ چیچن دے جنگجوواں تے افغان محدثین شامل سن ، اس دے باوجود آرمینیا نے آرچک نوں آزاد کرانے تے انہاں علاقےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئے جو اک سیکیورٹی کورڈ دی حیثیت توں تاریخی طور اُتے اس نال تعلق رکھدے سن ۔ جنگ دا اختتام روس دے ثالثی دے نال 1994 وچ ہويا۔ تب توں ، آرمینیا تے اس دا ہمسایہ ملک یوروپ وچ سلامتی تے تعاون دی تنظیم دے ذریعہ امن دے لئی گل گل کر رہیا اے۔ ریاست قراقب حالے تک غیر یقینی طور اُتے طے شدہ اے تے مکمل قرار داد نہ ملنے دی وجہ توں دونے ملکاں دی معیشت نوں نقصان پہنچیا اے۔ اُتے ، اعلیٰ برخاستگی دے باوجود ، آرمینیا متعدد معاشی اصلاحات نافذ کرنے وچ کامیاب رہیا اے تے 2006 وچ ، دنیا دی 27 ويں "معاشی طور اُتے آزاد ریاست" دے طور اُتے درجہ دتا گیا سی۔ یورپ ، مشرق وسطی ، تے دولت مشترکہ دے آزاد ریاستاں دے نال اس دے تعلقات نے ارمینی تجارت نوں ودھنے دی اجازت دی۔ گیس ، تیل تے ہور توانائی دے ذرائع دو وڈے چینلز دے ذریعے موصول ہُندے نيں: ایران تے جارجیا ، جس دے نال آرمینیا دے اچھے تعلقات نيں۔
حوالے
[سودھو]- ↑ http://www.historyfiles.co.uk/KingListsMiddEast/AnatoliaHittites.htm
- ↑ http://encyclopedia.jrank.org/PER_PIG/PHRYGIA.html
- ↑ http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html
- ↑ Movsisyan, Artak (2000). Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East. Yerevan.
- ↑ [historio de antikva Armenio en livius.org]
- ↑ «CIA World Factbook: Armenia». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۰-۰۷-۱۹. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
- ↑ Brunner, Borgna. Time Almanac with Information Please 2007, p. 685 (ISBN 1-933405-22-8).
- ↑ http://roman-empire.info/
- ↑ http://am.translit.cc/
- ↑ http://www.humanities.uci.edu/sasanika/
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۰۸-۰۴-۱۳. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۶-۱۰-۲۱. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
- ↑ http://www.genocidioarmenio.org/
- ↑ http://www.nkrusa.org/
- ↑ http://www.president.az/
باہرلے جوڑ
[سودھو]آرمینیا دی تریخ دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
ڈکشنری وکشنری توں | |
مشترکہ زریعے کومنز توں | |
آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں | |
آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں | |
مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں | |
آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں | |
آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں |
- http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Amenia/_Texts/KURARM/home.html
- http://www.newadvent.org/cathen/01736b.htm
- http://www.armeniapedia.org/index.php؟title= آرمینیہہسٹری
- آرمینیکا آرگ۔ آرمینیا دی تریخ
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: آرمینیا دی تریخ |
- Arak29 Origins of Armenian people (Arm.) Archived 2020-07-24 at the وے بیک مشین
- Arak29 Origins of Armenian people (Eng.) Archived 2020-03-28 at the وے بیک مشین
- History of Armenia (book by Vahan Kurkjian)
- Armenia at Livius.Org Archived 2015-05-03 at the وے بیک مشین (ancient history)
- "History of Armenia, by Father Michael Chamich; from B. C. 2247 to the Year of Christ 1780, or 1229 of the Armenian Era", from 1827, via the World Digital Library
- Armenian Historical Sources (by Robert Bedrosian)
- Armenia and the Pontus (by Dicran E. Siramarc)
- Rulers.org — Armenia list of rulers for Armenia
- Background Note: Armenia
- Minasyan, Sergey: "Armenia’s Attitude Towards its Past: History and Politics" in the Caucasus Analytical Digest No. 8
- Ter-Gabrielyan, Gevorg: "The Archeology of Future Literature: Digging out Prose from Independent Armenia’s History" in the Caucasus Analytical Digest No. 14
سانچہ:Armenia topics سانچہ:History of Europe سانچہ:European history by country سانچہ:History of Asia