خلیل سلطان
| ||||
|---|---|---|---|---|
| جم | 14 ستمبر 1384 | |||
| وفات | 4 نومبر 1411 (27 سال) | |||
| شہریت |  تیموری سلطنت
| |||
| والد | میران شاہ | |||
| خاندان | تیموری خاندان | |||
| مناصب | ||||
| سلطان | ||||
| دفتر وچ ۱۸ فروری ۱۴۰۵ – ۱۳ مئی ۱۴۰۹ |
||||
| ہور معلومات | ||||
| پیشہ | شاہی حکمران | |||
ترمیم  | ||||
خلیل سلطان (چغتائی / فارسی: خلیل سلطان) 18 فروری 1405 توں 1409 تک ماوراء النہر دا تیموری حکمران سی۔ اوہ میران شاہ دا بیٹا تے تیمور دا پوتا سی۔
خلیل سلطان بن میران شاہ بن امیر تیمور انہاں دا پورا ناں سی۔
تریخ
[سودھو]امیر تیمور دی موت ملک توں باہر ہوئی سی۔ سمرقند دے امرار نوں پیر محمد بن جہانگیر بن امیر تیمور جو ہندوستان وچ سی جانشین مقرر ہونے دی بروقت خبر نا ملی اس لئی انہاں نے فوری طور اُتے خلیل سلطان بن جہانگیر جو موقع اُتے موجود سی تخت نشین کر دتا۔
تخت سلطنت
[سودھو]خلیل سلطان تخت اُتے قابض ہونے دے بعد اک خاتون شاد ملک دے عشق وچ امور سلطنت توں تغافل برتنے لگیا تاں امرا تے اکابرین نے متنّفر ہوئے کے تخت شاہ رخ تیموری نوں سونپ دتا۔
حالات زندگی
[سودھو]تیمور دی زندگی دے دوران ، خلیل سلطان نے تیمور دا خصوصی قرب حاصل کيتا۔ انہاں نے ہندوستان وچ جنگی مہم دے دوران خود نوں نمایاں کیا تے 1402 وچ وادی فرغانہ دی حکمرانی دتی گئی۔ 1405 وچ تیمور دی موت دے بعد ، خلیل نے خود نوں تیمور دے جانشین دے طور اُتے دیکھیا۔ تیمور دے نامزد جانشین پیر محمد نوں جلدی توں اک طرف ڈال دتا گیا ، تے خلیل نے سمرقند اُتے قبضہ کرلیا۔ خلیل نے تیمور دا خزانہ حاصل کیا تے چغتائی خان (جو پہلے تیمور نے چنگیز خان دی اولاد وچ اس دی حکمرانی نوں قانونی حیثیت دینے دے لئی دتا تھا) دے کٹھ پتلی لقب توں نوازیا سی۔ خلیل نوں اک اتحادی ، سلطان حسین تائچائی وی ملیا ، جس نے تیمور دے پوتے دی حیثیت توں تخت اُتے حالیہ دعوے وی کیتے۔
ادھر ، شاہ رخ مرزا ، جو ہرات وچ حکمرانی کر رہے سن ، نے وی اپنے دعوواں نوں سامنے لیانے دا فیصلہ کيتا۔ اوہ خلیل دے خلاف دریائے آمو دی طرف ودھیا لیکن جدوں خلیل دے والد میراں شاہ تے اس دے بھائی ابوبکر ابن میران شاہ آذربائیجان توں خلیل دی حمایت وچ پیش قدمی دی تاں پلٹ گیا ۔ اس دے باوجود ، خلیل دی پوزیشن کمزور ہونے لگی۔ اوہ سمرقند وچ غیر مقبول سی ، جتھے اشرافیہ نے اس دی اہلیہ شاد الملک نوں حقیر جانا سی۔ ثانی الذکر دا خلیل اُتے بہت اثر سی ، اس نے اسنوں اس گل اُتے راضی کیا کہ شرافت دی قیمت اُتے ناں نہاد حقیر لوکاں نوں اعلیٰ عہدےآں اُتے مقرر کرن۔ قحط نے اسنوں تے وی غیر مقبول کر دتا ۔ اس نے اپنے سابق سرپرست خدایداد حسین دے نال وادی فرغانہ واپس جانے دا فیصلہ کیا ، جو مغلستان (مشرقی چغتائی خاناں دے دائرے) گئے سن تاکہ انہاں نوں جیت سکن۔ []] اُتے ، فارسی دے مؤرخ خواندامیر نے اس دے بجائے ایہ دعوی کیا اے کہ خدایداد حسین نے خلیل دے خلاف خانہ جنگی دا آغاز کیا تے اسنوں قیدی بنا لیا ، تے اسنوں اپنی لاتعلقی دے نال مشرقی چغتائی خان شمس الجہان (سن 1399–1408) تک پہنچایا۔ شمس الجتھے نے ، اُتے ، خلیل دے نال غداری دے الزام وچ خداداد حسین نوں پھانسی دے دتی سی تے خلیل اپنی سلطنت وچ واپس آگیا۔
سمرقند وچ خلیل دی حکمرانی بالآخر اس وقت ختم ہوئی جدوں شاہ رخ مرزا 13 مئی 1409 نوں بلا مقابلہ شہر وچ داخل ہوئے۔ خلیل نے شاہ رخ مرزا دے سامنے ہتھیان سُٹن دا فیصلہ کیا ، جسنوں اس دی شاد الملک نے پھڑ لیا سی ۔ اس نے اپنی اہلیہ نوں واپس حاصل کیا ، تے اسنوں رے دا گورنر مقرر کیا گیا سی۔ اوتھے 1411 وچ اس دی موت ہوگئی۔ انہاں دی موت دے فورا بعد ہی انہاں دی اہلیہ نے خودکشی کرلئی- [5]
ذاتی زندگی
[سودھو]بیویاں
[سودھو]خلیل دی تن بیویاں سن۔
- جتھے سلطان آغا ، علی مرزا ارلات دی بیٹی۔
- شاد ملک آغا؛
- علی مرزا دی والدہ؛
بیٹے
[سودھو]خلیل دے چار بیٹے سن :
- علی مرزا۔ والدہ دا ناں نامعلوم؛
- محمد بہادر مرزا۔ جتھے سلطان آغا؛
- برکول مرزا ۔جتھے سلطان آغا؛
- محمد بقرہ مرزا۔ شاد ملک آغا؛
بیٹیاں
[سودھو]خلیل دی تن بیٹیاں سن:
- خچک آغا ، شیرین بیگ آغا - جتھے سلطان آغا دے نال۔
- سارے ملک آغا - شاد ملک آغا دے نال۔
- سلطان بدیع الملک آغا - شاد ملک آغا دے نال ، شاہ رخ دے بیٹے الغ بیگ نال شادی شدہ؛
موت
[سودھو]شاہ رخ تیموری نے خلیل سلطان دی شادی شاد ملک توں کردتی۔ مگر جلد خلیل سلطان وفات پا گیا تے شاد ملر نے خود نوں خنجر مار دے ہلاک کر دتا۔ دوناں نوں اک ہی قبر وچ دفن کیا گیا۔
حولہ جات
[سودھو]قاضی محمد اقبال چغتائ : وسط ایشیا دے مغل حکمران۔ چغتائ ادبی ادارہ، لاہور۔ 1983ء۔ صفحہ 66-67۔
خلیل سلطان
| ||
| پیشرو امیر تیمور |
تیموری سلطنت 18 فروری 1405ء — 13 مئی 1409ء |
جانشین سلطان مرزا شاہ رخ تیموری |