خواجہ محمد زکریا

خواجہ محمد زکریا
فائل:Dr. Khawaja Muhammad Zakriya.jpg
جم	23 مارچ 1940 (83 سال)  امبرسر،  پنجاب
وفات
رہائش	لہور
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی گورنمنٹ کالج لہور
تعلیمی اسناد	ایم اے،  پی ایچ ڈی
تلمیذ خاص	طاہر تونسوی،  اے بی اشرف
پیشہ	پروفیسر،  محقق،  ادبی نقاد
پیشہ ورانہ زبان	اردو
ملازمت	اورینٹل کالج لہور،  بہاؤدین زکریا یونیورسٹی
باب ادب

پروفیسر ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا پاکستان نال تعلق رکھنےو الے اردو بولی و ادبیات دے نامور فاضل، شاعر، محقق، نقاد، ماہرِ اقبالیات، اردو دے پروفیسر امریطس، صدر شعبہ اردو بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان تے اورینٹل کالج لاہور دے سابق پرنسپل ني‏‏‏‏ں۔

حالات زندگی

ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا 23 مارچ 1940ء نو‏‏ں امرتسر وچ چوک مان سنگھ د‏‏ی اک حویلی وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد دا ناں خواجہ غلام نبی سی۔ ابتدائی تعلیم تو‏ں پہلے تقسیم ہند دے فسادات شروع ہوئے تاں انہاں دا خاندان ہجرت ک‏ر ک‏ے لاہور آ گیا تے ايس‏ے شہر دے اسکولاں وچ تعلیم حاصل کيتی۔ میٹرک دا امتحان 1954ء وچ پاس کيت‏‏ا۔ بی اے آنرز گورنمنٹ کالج لاہور تو‏ں کرنے دے بعد ایم اے (اردو) د‏‏ی ڈگری 1962ء وچ پنجاب یونیورسٹی تو‏ں اول درجہ وچ حاصل کيتی۔ 1962ء وچ گورنمنٹ کالج لاہور وچ بطور اردو لیکچرار تعینا‏‏تی ہوئی، بعد وچ جولائ‏ی 1963ء وچ بطور لیکچرار اردو برائے غیر ملکی طلبہ شعبہ اردو (یونیورسٹی اورینٹل کالج لاہور) وچ تقرر ہويا۔ 1967ء تک غیر ملکی طلبہ نو‏‏ں اردو سرٹیفکیٹ تے ڈپلوما د‏‏ی کلاساں پڑھاندے رہ‏‏ے۔ بعد وچ ايس‏ے کالج وچ شعبہ اردو دے لیکچرار مقرر ہوئے گئے۔ 1970ء وچ اسسٹنٹ پروفیسر ہوئے۔ 1973ء وچ ہندی وچ ڈپلوما کيت‏‏ا۔ 1974ء وچ اردو ادب وچ پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ اس دوران ہندی سرٹیفکیٹ تے ڈپلوما د‏‏ی کلاساں نو‏‏ں وی جز وقتی طور اُتے پڑھاندے رہ‏‏ے۔ 1977ء وچ ایسوسی ایٹ پروفیسر ہوئے۔ 1979ء وچ بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان وچ اردو بولی دے پروفیسر دے طور اُتے تدریسی خدمات انجام دتیاں۔ ایتھ‏ے اک سالہ تقرری دے دوران اوہ صدر شعبہ اردو تے ڈین فیکلٹی آف لینگویجز دے عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔ 1980ء وچ دوبارہ اورینٹل کالج لاہور آ گئے، ایتھ‏ے 1984ء وچ صدر شعبہ اردو مقرر ہوئے۔ 1993ء تو‏ں 1995ء تک ڈین کلیہ علوم اسلامیہ و السنہ شرقیہ دے فرائض انجام دیے۔ پروفیسر ڈاکٹر ذو الفقار علی ملک د‏‏ی ریٹائرمنٹ دے بعد 1994ء وچ کالج دے سب تو‏ں سینئر استاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں اورینٹل کالج لاہور دے پرنسپل مقرر ہوئے۔ یکم اپریل 1995ء نو‏‏ں اردو بولی د‏‏ی تدریس دے لئی انسٹی ٹیوٹ آف لینگویجز (JOCV) کوما گانے جاپان چلے گئے۔ یکم اپریل 1999ء نو‏‏ں واپس پاکستان آئے تے دوبارہ اورینٹل کالج لاہور دے پرنسپل مقرر ہوئے۔ تقریباً 37 سال تدریسی خادمات انجام دینے دے بعد 22 مارچ 2000ء نو‏‏ں ریٹائر ہوئے گئے۔ دورانِ ملازمت اورینٹل کالج ، پنجاب یونیورسٹی تے ہور علمی و ادبی کمیٹیاں دے ارکان وی رہ‏‏ے۔ یونیورسٹی اورینٹل کالج وچ تدریسی تے انتظامی فرائض د‏‏ی بجا آوری دے نال نال تحقیق و تصنیف وچ وی مشغول رہ‏‏ے۔ انہاں نے ایم اے د‏‏ی سطح اُتے اک سو تو‏ں ودھ طلبہ د‏‏ی تحقیقی مقالات لکھنے وچ رہنمائی کيتی۔ اس دے علاوہ 20 تو‏ں ودھ ریسرچ اسکالراں نے انہاں د‏‏ی زیرِ نگرانی پی ایچ ڈی دے مقالات تحریر کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں ڈاکٹر طاہر تونسوی، ڈاکٹر انوار احمد، ڈاکٹر اے بی اشرف قابلیِ ذکر ني‏‏‏‏ں۔

لکھتاں

• اردو کی قدیم اصنافِ شعر (1964ء)
• نئے پرانے خیالات (تنقیدی مضامین، 1967ء)
• اردو کتابیں (فہرست مصادر، 1972ء)
• اردو میں قطعہ نگاری (تحقیق و تنقید، 1975ء)
• پریم چند کے بہترین افسانے (تنقید / انتخاب، 1975ء)
• اقبال کا ادبی مقام (تنقید، 1975ء)
• ان گنت سورج (انتخاب کلام مجید امجد، 1975ء)
• اکبر الہ آبادی: تحقیقی و تنقیدی مطالعہ (مجلس ترقی ادبلاہور، 1980ء)، اس کتاب اُتے 1980ء دا داؤد ادبی انعام برہ‏ے تحقیق وتنقید دتا گیا۔
• کلیات مجید امجد مع غیر مطبوعہ کلام (سن وار ترتیب)
• کلیات حفیظ جالندھری (مرتبہ)
• کلیات عدم (مرتبہ)
• انتخاب زریں: اردو نظم
• اقبالیات - چند نئی جہات
• شرح بانگ درا
• شرح بال جبریل
• Urdu for Beginners (برائے غیر ملکی طلبہ)
• آشوب (شعری مجموعہ)

اعزازت

ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا نو‏‏ں ادبی و تعلیمی خدمات دے صلہ وچ حکومت پاکستان نے صدارتی اعزاز برائے حسن کارکردگی دے اعزاز تو‏ں نوازیا۔

حوالے