خواجہ محمد زکریا

خواجہ محمد زکریا
جم	23 مارچ 1940 (85 سال)  امبرسر ،  پنجاب
وفات
رہائش	لہور
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی گورنمنٹ کالج لہور
تعلیمی اسناد	ایم اے ،  ڈاکٹر آف فلاسفی
تلمیذ خاص	طاہر تونسوی ،  اے بی اشرف
پیشہ	پروفیسر ،  محقق ،  ادبی نقاد
پیشہ ورانہ زبان	اردو
ملازمت	اورینٹل کالج لہور ،  بہاؤدین زکریا یونیورسٹی
باب ادب

پروفیسر ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا، پاکستان نال تعلق رکھن والے اردو زبان و ادب دے نامور فاضل، شاعر، محقق، نقاد، ماہرِ اقبالیات، اردو دے پروفیسر امریطس، صدر شعبہ اردو بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان تے اورینٹل کالج لاہور دے سابق پرنسپل ني‏‏‏‏ں۔

حالات زندگی

ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا 23 مارچ 1940ء نو‏‏ں امبرسر وچ چوک مان سنگھ د‏‏ی اک حویلی وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد دا ناں خواجہ غلام نبی سی۔ ابتدائی تعلیم تو‏ں پہلے تقسیم ہند دے فسادات شروع ہوئے تاں انہاں دا خاندان ہجرت ک‏ر ک‏ے لاہور آگیا تے ايس‏ے شہر دے سکولاں وچ تعلیم حاصل کيتی۔ میٹرک دا امتحان 1954ء وچ پاس کيت‏‏ا۔ بی اے آنرز گورنمنٹ کالج لاہور تو‏ں کرن توں بعد ایم اے (اردو) د‏‏ی ڈگری 1962ء وچ پنجاب یونیورسٹی تو‏ں اول درجے وچ حاصل کيتی۔ 1962ء وچ گورنمنٹ کالج لاہور وچ بطور اردو لیکچرار تعینا‏‏تی ہوئی، بعد وچ جولائ‏ی 1963ء وچ بطور لیکچرار اردو برائے غیر ملکی طلبہ شعبہ اردو (یونیورسٹی اورینٹل کالج لاہور) وچ تقرر ہويا۔ 1967ء تک غیر ملکی طلبہ نو‏‏ں اردو سرٹیفکیٹ تے ڈپلوما د‏‏ی کلاساں پڑھاؤندے رہ‏‏ے۔ بعد وچ ايس‏ے کالج وچ شعبہ اردو دے لیکچرار مقرر ہوگئے۔ 1970ء وچ اسسٹنٹ پروفیسر ہوئے۔ 1973ء وچ ہندی وچ ڈپلوما کيت‏‏ا۔ 1974ء وچ اردو ادب وچ پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ اس دوران ہِندی سرٹیفکیٹ تے ڈپلوما د‏‏یاں کلاساں نو‏‏ں وی جز وقتی طور اُتے پڑھاؤندے رہ‏‏ے۔ 1977ء وچ ایسوسی ایٹ پروفیسر بنے۔ 1979ء وچ بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان وچ اردو زبان دے پروفیسر دے طَور اُتے تدریسی خدمات انجام دِتِیاں۔ ایتھ‏ے اک سالہ تقرری دے دوران اوہ صدر شعبہ اردو تے ڈین فیکلٹی آف لینگویجز دے عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔ 1980ء وچ دوبارہ اورینٹل کالج لاہور آ گئے، ایتھ‏ے 1984ء وچ صدر شعبہ اردو مقرر ہوئے۔ 1993ء تو‏ں 1995ء تک ڈین کلیہ علوم اسلامیہ و السنہ شرقیہ دے فرائض انجام دیے۔ پروفیسر ڈاکٹر ذوالفقار علی ملک د‏‏ی ریٹائرمنٹ دے بعد 1994ء وچ کالج دے سَبھ تو‏ں سینیئر استاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں اورینٹل کالج لاہور دے پرنسپل مقرر ہوئے۔ یکم اپریل 1995ء نو‏‏ں اردو زبان د‏‏ی تدریس لئی اِنسٹی ٹیوٹ آف لینگوئجز (JOCV) کوما گانے جاپان چلے گئے۔ یکم اپریل 1999ء نو‏‏ں واپس پاکستان آئے تے دوبارہ اورینٹل کالج لاہور دے پرنسپل مقرر ہوگئے۔ تقریبن 37 سال تدریسی خِدمات انجام دینے دے بعد 22 مارچ 2000ء نو‏‏ں ریٹائر ہوگئے۔ دورانِ ملازمت اورینٹل کالج ، پنجاب یونیورسٹی تے ہور علمی و ادبی کمیٹیاں دے رُکن وی رہ‏‏ے۔ یونیورسٹی اورینٹل کالج وچ تدریسی تے انتظامی فرائض د‏‏ی بجا آوری دے نال نال تحقیق و تصنیف وچ وی مشغول رہ‏‏ے۔ اوہناں نے ایم اے د‏‏ی سطح اُتے اک سو تو‏ں وَدھ طلباء د‏‏ی تحقیقی مقالات لکھن وچ رہنمائی کيتی۔ اس توں علاوہ 20 تو‏ں وَدھ ریسرچ سکالراں اوہناں د‏‏ی زیرِ نگرانی پی ایچ ڈی دے مقالات تحریر کِیتے ني‏‏‏‏ں۔ جیہناں وچ ڈاکٹر طاہر تونسوی، ڈاکٹر انوار احمد، ڈاکٹر اے بی اشرف قابلِ ذکر ني‏‏‏‏ں۔

لِکھتاں

• اردو کی قدیم اصنافِ شعر (1964ء)
• نئے پرانے خیالات (تنقیدی مضامین، 1967ء)
• اردو کتابیں (فہرست مصادر، 1972ء)
• اردو میں قطعہ نگاری (تحقیق و تنقید، 1975ء)
• پریم چند کے بہترین افسانے (تنقید / انتخاب، 1975ء)
• اقبال کا ادبی مقام (تنقید، 1975ء)
• ان گنت سورج (انتخاب کلام مجید امجد، 1975ء)
• اکبر الہ آبادی: تحقیقی و تنقیدی مطالعہ (مجلس ترقی ادب لاہور، (1980ء)، اس کتاب اُتے 1980ء دا داؤد ادبی انعام برائے تحقیق و تنقید دتا گیا۔
• کلیات مجید امجد مع غیر مطبوعہ کلام (سن وار ترتیب)
• کلیات حفیظ جالندھری (مرتبہ)
• کلیات عدم (مرتبہ)
• انتخاب زریں: اردو نظم
• اقبالیات - چند نئی جہات
• شرح بانگ درا
• شرح بال جبریل
• Urdu for Beginners (برائے غیر ملکی طلبہ)
• آشوب (شعری مجموعہ)

اعزازت

ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا نو‏‏ں ادبی و تعلیمی خدمات دے صِلے وچ حکومت پاکستان نے صدارتی اعزاز برائے حسن کارکردگی دے اعزاز تو‏ں نوازیا۔

حوالے