عبدالمطلب
عبدالمطلب | |
---|---|
جم | سنہ 480 |
وفات | سنہ 579 (98–99 سال) |
مدفن | جنت المعلیٰ |
شریک حیات | فاطمہ بنت عمرو ہالہ بنت وہب صفیہ بنت جندب لبنىٰ بن ہاجر |
اولاد | ابو طالب ، زبیر بن عبد المطلب ، عباس بن عبد المطلب [۱][۲]، حارث بن عبدالمطلب ، حمزہ بن عبد المطلب [۱]، صفیہ بنت عبد المطلب ، ابو لہب [۱]، عاتکہ بنت عبد المطلب ، غیداق بن عبد المطلب ، مقوم بن عبد المطلب ، ضرار بن عبد المطلب ، قثم بن عبد المطلب ، حجل بن عبد المطلب ، امیمہ بنت عبد المطلب ، بیضاء بنت عبد المطلب ، برہ بنت عبد المطلب ، اروی بنت عبدالمطلب ، عبداللہ بن عبدالمطلب |
والد | ہاشم |
والدہ | سلمیٰ بنت عمرو |
بہن/بھائی | |
عملی زندگی | |
پیشہ | وپاری |
ترمیم |
عبد المطلب (پیدائش: 480ء، مدینہ منورہ – وفات: 578ء، مکہ) (عربی وچ عبد المطّلب ) محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دادا سن انہاں دا اصل نام شیبہ سی (شیبہ بن ھاشم عربی وچ شيبة ابن هاشم یا شیبۃ الحمد)۔ انہاں نوں عبد المطلب (درست تلفظ: عبد المطَلِّب) اس لئی کہیا جاندا اے کیونکہ انہاں نوں انہاں دے چچا مطلب نے پالیا سی کیونکہ انہاں دے والد ھاشم دی وفات انہاں دی پیدائش توں کچھ ماہ پیشتر ہو گئی سی۔ حضرت عبد المطلب دینِ ابراہیمی (اسلام) اُتے قائم سن تے ایسی کوئی اک وی روایت نئيں ملدی کہ انہاں نے کدی بت پرستی کیتی ہوئے۔
حضرت عبدالمطلب حضرت محمد صلی اللہ علیہ و الہ و سلم دے دادا سن ، اینہاں دا اصل ناں شیبہ ( شیبہ بن ہاشم)سی ۔ اینہاں نوں عبدالمطلب (درست تلفط :عبدالمطلّب) اس لئی آکھیا جاندا اے کینوجے اینہاں نوں اینہاں دے چاچا مطلب نے پالئیا سی ، کیونجے اینہاں دے والد حضرت ہاشم دی وفات اینہاں دی پیدائش توں کجھ مہینے پہلے ہو گئی سی ۔ حضرت عبدالمطلب دین ابراہیمی (اسلام) تے قائم سن تے ایہوجہی کوئی روایت نئیں ملدی کہ اوہناں نے کدی بت پرستی کیتی ہوئے ۔
پہلا جیون
[سودھو]حضرت عبدالمطلب 497ء چ پیدا ہوئے ۔ اینہاں دے والد دا ناں ہاشم بن عبد مناف تے والدہ دا ناں سلمی بنت عمرو سی ۔ اینہاں دی والدہ دا تعلق یثرب (مدینہ) نال سی ۔ اینہاں دے والد دا انتقال اینہاں دی پیدائش توں کجھ مہینے پہلے فلسطین دے علاقے غزہ چ ہوئیا ۔ جتھے اوہ تجارت دے سلسلے چ گئے ہوئے سن ۔ اس دے بعد اینہاں دی والدہ اینہاں نوں یثرب لے گئیاں ، جتھے اوہ 8 سال دی عمر تک رہے ۔ جدوں اوہ 8 سال دے ہوئے تے اینہاں دے چاچا مطلب اینہاں نوں واپس مکہ لے آئے ۔
مدینہ توں مکہ واپسی
[سودھو]ہاشم بن عبد مناف دی وفات توں بعد کعبہ دے زائرین نوں کھانا تے پانی دین دی ذمہ واری مطلب بن عبد مناف دے سپرد ہوئی ۔ حضرت عبدالمطلب دی والدہ اینہاں نوں اپنے والد دے گھر مدینہ لے گئیاں سن ۔ جتھے اینہاں دی پرورش ہوئی ۔ جدوں حضرت عبدالمطلب کچھ وڈے ہوئے تے اینہآں دے چاچا مطلب بن عبد مناف اینہاں نوں مدینے توں مکے واپس لے جان لئی آئے ۔ جدوں اوہناں نے اپنے بھتیجے نوں ویکھئیا تے ہنجو اینہاں دی اکھاں توں وگن لگ پئے ۔ اپنی والدہ سلمی بنت عمرو دی اجازت دے بعد حضرت عبدالمطلب اپنے چاچا دے نال مکہ واپس آ گئے ۔
قریش دی سرداری
[سودھو]مکہ آن دے کجھ چر مگروں ای مطلب بن عبد مناف دی وفات یمن دے سفر چ ہوگئی تے سرداری تے کعبہ دے زائراں دی خدمت تے ، جہڑی کہ عبدمناف نے حضرت عبد المطلب دے سپرد کیتی سی ، نوفل بن عبد مناف نے قبضہ کرنا چاہئیا ، حضرت عبد المطلب نے قریش دی مدد منگی پر کوئی مدد نا ملی ۔
تعارف
[سودھو]آپ دا اسم گرامی عامر ، لقب شیبہ(بوڑھا) [۳] عبدالمطلب ، فیاض تے مطعم طیر السماء (آسمنی پرنداں دی ضیافت کرنے والا) ، کنیت ابو حارث تے ابو بطحاء اے۔ [۴] آپ دے والد ماجد دا نام گرامی عمرو لقب عمر والعلا (اعلیٰ ، بلند تے بزرگوار) تے ہاشم (چورہ کرنے والا) تے کنیت ابو نضلہ [۵] ، ابو یزید تے بعض دے نزدیک آپ دی کنیت ابو اسد اے [۶] تے والدہ ماجدہ دا اسم گرامی سلمی اے۔ امام سہیلی کہندے نيں کہ درست گل ایہی اے کہ آپ دا نام شیبہ اے۔ آپ انتہائی حسین و جمیل سن ۔
حذافہ بن غانم عدوی نے آپ دے بارے وچ کہیا اے :” | وَ أَلَادُہُ بِیْضُ الْوُجُوہٍ وُ جُو ھُھُمْ
تُضِیِءُ ظَلَامُ اللَیْل کَاالْقَمْرِ الْبَدْرٍ |
“ |
سلسلہ نسب
[سودھو]والد ماجد دی جانب توں سلسلہ نسب ایہ اے ہاشم بن عبد مناف بن قصی بن کلاب بن مرہ بن کعب بن لوی بن غالب والدہ ماجدہ دی جانب توں سلسلہ نسب ایہ ہے سلمی بنت عمرو بن زید بن لبید خداش بن عامر بن غنم بن عدی بن النجار دادی جان دی جانب توں سلسلہ نسب ایہ ہے عاتکہ بنت مرہ بن ہلال بن فالج بن ذکوان بن ثعلبہ نانی جان دی جانب توں سلسلہ نسب ایہ ہے عمیرہ بنت صخر بن حبیب بن الحارث بن ثعلبہ بن مازن بن النجار [۸]
شیبہ دی وجہ تسمیہ
[سودھو]جب آپ پیدا ہوئے سن تو آپ دی پیشانی دے چند بال سفید سن تو اس لئی شیبہ (بوڑھا یا بڑھاپے والا) نام پڑھ گیا۔ [۹] چونکہ آپ نیک کاماں وچ سبقت لے جاندے سن اس لئی شیبۃ الحمد دے لقب توں پکارے جانے لگے تے بعض دے نزدیک لوگ آپ دی بہت تعریف کردے سن اس لئی ایہ نام مشہور ہو گیا۔ واللہ اعلم
عبد المطلب دی وجہ تسمیہ
[سودھو]جب حضرت مطلب بن عبد مناف حضرت عبد المطلب نوں مدینہ توں مکہ لے کر آ رہے سن تو راستے وچ جو وی مطلب توں پوچھتے کہ ایہ پیچھے کون اے تو حضرت مطلب بتاندے ایہ میرا غلام (عبد) اے جو مدینہ توں خرید کر لا رہیا ہاں اوہدی وجہ ایہ سی کہ حضرت عبدالمطلب مناسب لباس وی نئيں پہنے ہوئے سن ، راستے وچ آفتاب دی تمازت توں تے تکلیف وی اٹھائی سی اس لئی تکان دی وجہ توں چہرہ دی رنگت اڑی ہوئی سی۔ مکہ وچ آ کر مطلب نے شیبہ نوں عمدہ لباس پہنا کر بنو عبدمناف دے اشراف دی مجلس وچ لا کر بیٹھایا۔ تے سب نوں بتایا ایہ میرا بھتیجا شیبہ بن ہاشم اے۔ چونکہ راستے وچ حضرت مطلب نے شیبہ نوں عبد کہیا سی اس لئی آپ عبد المطلب مشہور ہو گئے۔ [۱۰]
بہن تے بھائی
[سودھو]حضرت عبد المطلب دے تن بھائی تے پنج بہناں سن۔ ان وچ رقیہ بنت ہاشم آپ دی حقیقی بہن اے جو بچپن وچ ہی فوت ہو گئی۔ ان دے علاوہ بھائیاں وچ اسد بن ہاشم ، ابو صیفی بن ہاشم جنہاں دا نام عمرو سی تے نضلہ بن ہاشم شامل نيں۔ آپ دی بہناں وچ شفاء بنت ہاشم ، حیہ بنت ہاشم ، ضعیفہ بنت ہاشم تے خالدہ بنت ہاشم شامل نيں۔ ان سب وچوں ابو صیفی تے حیہ دی والدہ دا نام ہند بنت عمرو اے ، اسد دی والدہ دا نام قیلہ ملقب بہ جزور بنت عامر ، نضلہ تے شفاء دی والدہ دا نام امیہ بنت عدی ضعیفہ تے خالدہ دی والدہ دا نام واقدہ بنت ابوعدی سی حضرت عبد المطلب دی بہن بھائیاں دی مذکورہ تفصیل ابن ہشام دے مطابق اے جدوں کہ طبقات ابن سعد دے مطابق ابو صیفی نام عمرو اے تے انہاں دے اک تے بھائی صیفی بن ہاشم دا ذکر کردے نيں لیکن حیہ دا ذکر نئيں کردے تے اوہ خالدہ دی اک تے بہن رقیہ بنت ہاشمکا ذکر کردے نيں تے اس دے علاوہ حضرت عبد المطلب دے اک تے بہن دا حنہ بنت ہاشم دا ذکر کردے نيں جنہاں دی والدہ دا نام عُدی بنت حبیب اے۔ ابن سعد دی پیش کردہ محمد بن سائب کلبی دی روایت دے مطابق حضرت ہاشم بن عبد مناف دے پنج بہٹے تے چھ بیٹیاں بندی نيں جدوں کہ کلبی دی روایت دے آغاز وچ ایہ عبارت اے : ہاشم دی اولاد چار بیٹےآں تے پنج بیٹیاں اُتے مشتمل ہے اس لئی ابن ہشام دی تفصیلات ہی درست معلوم ہوندی نيں۔ واللہ اعلم [۱۱]
پیدائش و بچپن
[سودھو]آپ دے والدہ ہاشم بن عبد مناف نے آپ دی والدہ ماجدہ سلمی بنت عمرو توں اس شرط اُتے نکاح کیتا سی کہ اوہ جو وی بچہ جنے گی اوہ میکے وچ جنے گی چنانچہ جدوں حضرت عبد المطلب دی ولادت دا وقت قریب آیا تو حضرت ہاشم نے اپنی زوجہ نوں اس دے میکے مدینہ وچ چھڈ دے خود تجارت دی غرض توں ملک شام چلے گئے تے اوہی غزہ وچ وفات پائی۔ حضرت عبد المطلب دی ولادت مدینہ منورہ وچ ہوئی۔ آپ ست اٹھ برس تک مدینہ منورہ وچ ہی راے۔ اک مرتبہ بنو الحارث بن عبد مناة دا اک شخص مدینہ آیا۔ ایتھے اسنوں چند لڑکے تیر اندازی کردے ہوئے ملے۔ شیبہ جدوں نشانے اُتے تیر ماردے سن ، اوہ فخر توں کہندے سن ، وچ ہاشم دا بیٹا ہاں ، وچ بطحا دے ریئس دا بیٹا ہاں۔ حارثی نے انہاں توں پُچھیا تساں کون ہاں؟ انہاں نے کہیا وچ شیبہ بن ہاشم بن عبد مناف ہاں۔ حارثی نے مکہ آ کر حضرت مطلب بن عبد مناف توں جو حجر وچ بیٹھا ہويا سی کہیا اے ابو الحارث سنو! ميں نے یثرب وچ چند لڑکےآں نوں تیر اندازی کردے ہوئے دیکھیا۔ انہاں وچوں اک ایسا لڑکا سی کہ جدوں اس دا تیر نشانے اُتے لگ جاندا تو اوہ اظہار فخر وچ کہندا ، وچ ہاشم دا بیٹا ہاں ، وچ بطحا دے ریئس دا بیٹا ہاں۔ حضرت مطلب نے کہیا بخدا! وچ ہن اپنے گھر نئيں جاآں جدوں تک کہ اس بچے نوں نہ لے آآں گا۔ حارثی نے کہیا کہ جے اس قدر مستعد ہو تو میری ناقہ صحن وچ بندھی اے اس اُتے چلے جاؤ۔ مطلب اسی اونٹنی اُتے سوار ہو کے یثرب گئے۔ سر شام اوہ آبادی وچ پہنچے۔ پھر بنو عدی بن النجار دے محلے وچ آئے۔ ایتھے انہاں نے دیکھیا کہ قبیلہ دی چوپال وچ لڑکے گیند کھیل رہے سن ، اس نے اپنے بھتیجے دی شناخت کرکے اوتھے والےآں توں پُچھیا کہ ایہ ہاشم دا بیٹا ہے؟ انہاں نے کہیا کہ ہاں ایہ تواڈا بھتیجا اے۔ جے تساں اسنوں لینا چاہندے ہو تو حالے پکڑ لو اوہدی ماں نوں اوہدی خبر نہ ہونے پائے ، ورنہ جے اسنوں معلوم ہو گیا تو اوہ اسنوں کدی نئيں جانے دے گی تے پھر اسيں وی اسنوں نہ جانے دین گے تے روک لاں گے۔ مطلب نے شیبہ نوں آواز دی تے کہیا کہ اے میرے بھتیجے وچ تواڈا چچا ہاں ، تساں نوں تواڈی قوم دے پاس لے جانے آیا ہاں تے ایہ کہہ کر انہاں نے اپنی اونٹنی بیٹھا دی تے اوہ تیرکی دی طرح اچھل کر ناقہ دے پچھلے حصہ اُتے بیٹھ گیا۔ مطلب اسی وقت لے کر مکہ روانہ ہو گئے۔ اوہدی ماں نوں رات ہونے تک اس دے جانے دی اطلاع نہ ہوئی ، جدوں رات نوں اسنوں اوہدی اطلاع ہوئی ، تو اس نے شور مچایا کہ کوئی شخص میرے بچے نوں بھاگا لے گیا پھر اسنوں اطلاع کيتی گئی کہ اس دا چچا اسنوں لے گیا اے۔ [۱۲]
اک تے روایت دے مطابق محمد بن عمرو بن واقد الاسلمی کہندے نيں کہ ثابت بن المنذر بن حرام صحابی رسول حسان بن ثابت دے والد عمرہ دے لئی مدینہ توں مکہ مکرمہ گئے اوتھے حضرت مطلب بن عبد مناف توں ملے جو انہاں دے دوست سن (باتاں باتاں وچ) انہاں توں کہیا: جے تو اپنے بھتیجے شیبہ نوں ساڈے قبیلہ وچ دیکھدا تو اس دے شکل و شمائل وچ تینوں خوبی و خوبروئی و ہیبت و شرافت نظر آندی ، ميں نے دیکھیا اے کہ اوہ اپنے ماماں زاد بھائیاں وچ تیر اندازی کر رہیا اے کہ نشان آموزی (وہ کمزور تیر اے جس توں لڑکے تیر اندازی سیکھتے) دے دونے تیر میرے کف دست جداں مقدار دے ہدف وچ داخل ہو جاندے نيں ، جدوں تیر نشانہ اُتے بیٹھتا اے تو اوہ کہندا اے” | انا ابن عمرو العلی | “ |
مطلب:وچ تو جدوں تک اوتھے نہ جاآں تے اسنوں نال نہ لاآں اتنی وی تاخیر نئيں کر سکدا کہ شام ہو جائے (اتنی جلدی اے کہ اج دن دے اختتام ہونے دا وی انتظار نئيں کر سکدا)۔ ثابت: میری رائے وچ اسنوں نہ تو سلمی تیرے سپرد کر دے گی تے نہ اس دے ماماں تینوں لے جانے دین گے۔ جے تو اسنوں اوتھے رہنے داں کہ اپنے ننھیال وچ اس وقت تک رہے کہ خود بخود تیرے پاس برضا و رغبت آ جائے تو اس وچ تیرا کیتا حرج ہے؟ مطلب نے کہیا کہ وابواؤس وچ تو اسنوں اوتھے نہ چھوڑاں گا کہ اپنی قوم دے ماثر و فضائل توں بیگانہ بنا رہے ، تینوں ایہ تو معلوم ہی اے کہ اس دا حسب و نسب و مجد و مشرف سب کچھ اوہدی قوم دے نال اے۔ حضرت مطلب بن عبد مناف مکہ توں مدینہ گئے تے ادھر اک گوشہ وچ فروکش راے۔ شیبہ نوں دریافت کردے رہے حتی کہ اپنے ننھیالی لڑکےآں وچ تیر اندازی کردے ہوئے اوہ مل گئے۔ مطلب نے انہاں نوں دیکھیا تو باپ دی شباہت انہاں وچ نظر آئی ، پہچان لیا ، اکھاں اشکبار ہوئیاں ، گلے توں لگایا ، حلہ یمنی پہنایا تے کہنے لگے :
” | عرفت شیبة والنجار قد حفلت
ابناؤھا حولہ بالنبل تنتضل |
“ |
"ميں نے شیبہ نوں پہچان لیا تے ایسی حالت وچ پہچانا کہ قبیلہ بنی نجار دے لڑکے اس دے ارد گرد تیر اندازی دے لئی مجمع کیتے ہوئے تھے"
” | عرفت اجلادہ منا و شیمتہ
ففاض منی علیہ وابل سبل |
“ |
"ميں نے پہچان لیا کہ اس دا زور بازو و طور و طریق اسيں ہی وچوں اے تے ایہ پہچان کر میری اکھاں اس اُتے آنسوآں دے ڈونگرے برسانے لگاں" سلمی نے پیغام بھیج کر مطلب بن عبد مناف نوں اپنے ہاں فروکش ہونے دی دعوت دتی جس دے جواب وچ مطلب نے کہیا: میری حالت اس (تکلف) توں بہت ہی سبک واقع ہوئی اے ، وچ جدوں تک اپنے بھتیجے نوں نہ پاآں گا تے اسنوں اس دے شہر و قوم وچ نہ لے جاآں گا اس وقت تک گرہ وی نئيں کھولنا چاہندا۔ سلمی نے کہیا: وچ تو اسنوں تیرے نال بھیجنے دی نئيں۔ سلمی نے اس جواب وچ مطلب دے نال درشتی و خشونت ظاہر دی تو انہاں نے کہیا ایسا نہ کر وچ تو بغیر اس دے نال لئی واپس جانے والا نئيں۔ میرا بھتیجا سن شعور نوں پہنچ چکيا اے تے غیر قوم وچ اے تے اجنبی اے۔ اسيں لوگ اس دے خاندان دے نيں کہ ساڈی شرافت تے اپنے قومی شہر وچ قیام کرنا ایتھے دی اقامت توں اس دے لئی بہتر اے تے اوہ جتھے کنيں وی ہو بہرحال تیرا ہی لڑکا اے۔ [۱۳] لوگاں دا دعوی اے کہ شیبہ نے اپنے چچا المطلب توں کہیا کہ وچ اپنی ماں نوں جدوں تک اوہ اجازت نہ دے نہ چھوڑاں گا۔ تو پھر سلمی نے اجازت دے دی تے شیبہ نوں مطلب دے حوالے کر دتا۔ [۱۴]
مکہ مکرمہ آمد تے مکہ دی سرداری
[سودھو]مطلب دن چڑھتے ہی شیبہ نوں مکہ لے کر آئے اس وقت سب لوگ اپنی نشست گاہاں اُتے موجود سن اوہ پوچھنے لگے کہ مطلب ایہ تواڈے پیچھے کون ہے؟ انہاں نے کہیا ایہ میرا غلام اے۔ اسی طرح مطلب اسنوں لئی ہوئے اپنے گھر پہنچے تو انہاں دی بیوی خدیجہ بنت سعید بن سہم نے پُچھیا ایہ کون اے انہاں نے جواب دتا ایہ میرا غلام اے۔ گھر توں نکل کر مطلب حزدرہ آئے۔ ایتھے توں انہاں نے اک حلہ خریدا تے اسنوں شیبہ نوں جا کر پہنایا پھر سر شام اسنوں لے کر بنی عبد مناف دی مجلس وچ آئے اس دے بعد اوہ لڑکا اسی حلہ نوں پہنے ہوئے مکہ دی گلی کوچاں وچ پھرا کردا سی [۱۵] شیبہ نوں عبد کہنے دی وجہ ایہ سی کہ حضرت عبدالمطلب مناسب لباس وی نئيں پہنے ہوئے سن ، راستے وچ آفتاب دی تمازت توں تے تکلیف وی اٹھائی سی اس لئی تکان دی وجہ توں چہرہ دی رنگت اڑی ہوئی سی۔ مکہ وچ آ کر مطلب نے شیبہ نوں عمدہ لباس پہنا کر بنو عبدمناف دے اشراف دی مجلس وچ لا کر بیٹھایا تے سب نوں بتایا کہ ایہ میرا بھتیجا شیبہ بن ہاشم اے۔ چونکہ راستے وچ حضرت مطلب نے شیبہ نوں عبد کہیا سی اس لئی آپ عبد المطلب مشہور ہو گئے۔ [۱۶] اک تے روایت دے مطابق محمد بن عمرو کہندے نيں کہ مطلب شیبہ نوں لئی ہوئے ظہر دے وقت مکہ پہنچے سن ۔ قریش نے ایہ دیکھ کر کہیا: ھذا عبدالمطلب (یہ مطلب دا غلام ہے)۔ مطلب نے کہیا : ہائاں افسوس! ایہ تو حقیقت وچ میرا بھتیجا شیبہ بن عمرو (ہاشم) اے۔ لوگاں نے (بنظر غائر) شیبہ نوں جدوں دیکھ لیا تو (پہچان کے) سب نے کہیا : ابنہ لعمری (میری جان دی قسم ایہ عمرو دا لڑکا ہے)۔ اس وقت توں لے کر حضرت عبد المطلب برابر مکہ وچ ہی مقیم رہے ، تا آنکہ سن بلوغت نوں پہنچے تے جوان ہو گئے۔ [۱۷]
متولی کعبہ
[سودھو]جناب مطلب بن عبد مناف یمن دے اک تجارتی سفر دے دوران وچ بردمان (یمن) وچ ایسے بیمار ہوئے کہ پھر جاں بر نہ ہو سکے۔ انہاں نوں اوتھے سپرد خاک کر دتا گیا تے مکہ مکرمہ وچ خاندانی قیادت و سیادت دی ذمہ داریاں حضرت عبد المطلب دے کندھاں اُتے آ گئی۔ اس طرح آپ نوجوانی ہی وچ سردار قریش تسلیم کر لئی گئے۔ [۱۸] حضرت ہاشم دی وفات دے بعد انہاں دی جانشینی دا شرف مطلب بن عبد مناف نوں ملیا تے اوہی قریش دے سردار مقرر ہوئے تے حضرت اسماعیل علیہ اسلام دے تبرکات مثلاً کمان ، نذار دا عَلم ، خانہ کعبہ دی کنجیاں وغیرہ سب مطلب نوں ملی تے مطلب دی وفات دے بعد سب کچھ حضرت عبد المطلب نوں مل گیا۔ [۱۹]
نوفل دے نال تنازع
[سودھو]مکہ آ کر مطلب نے حضرت عبد المطلب نوں باپ دی املاک دی نشان دہی کر دی تے انہاں نوں اس دے سپرد کر دتا ۔ نوفل بن عبد مناف نے اک کنوئاں دے بارے وچ اس توں تنازع کیتا تے زبردستی اسنوں غصب کر لیا۔ عبدالمطلب نے اپنی قوم دے کئی آدمیاں دے پاس جا کر اوہدی شکایت دی تے اپنے چچا دے مقابلہ وچ مدد منگی مگر انہاں لوگاں نے اس توں انکار کیتا تے کہیا کہ اسيں تواڈے چچا دے درمیان وچ نئيں پڑتے۔ اس جواب اُتے عبدالمطلب نے اپنی حالت اپنی ننھیال کولکھی تے خط وچ چند ایسے شعر وی لکھے جس وچ اپنے چچا نوفل دی شکایت دی سی۔ چنانچہ اس خط دے موصول ہونے دے بعد ابو اسعد ابن عدس النجاری اسی نا قہ سواراں دے نال یثرب توں روانہ ہو کے مکہ آیا۔ عبدالمطلب نوں اس دے آنے دی اطلاع ہوئی اوہ اس دے استقبال نوں آئے تے انھاں نے کہیا ماماں صاحب قیام فرمایئے۔ ابو اسعد نے کہیا جدوں تک نوفل توں میری مڈبھیڑ نہ ہو جائے گی وچ فروکش نہ ہاں گا۔ عبد المطلب نے کہیا وچ اسنوں بحر وچ قریش دے مشائخ دے نال بیٹھا ہويا چھڈ آیا ہاں۔ ابو اسعد بحرآیا نوفل دے سرہانے آ کر کھڑا ہويا تے اس نے اپنی تلوار نیام توں نکال لی تے پھر نوفل توں کہیا کہ رب کعبہ دی قسم اے یا تو میرے بھانجے نوں اس دا کنواں واپس دے دے ورنہ وچ حالے اس تلوار توں تیرا کم تمام کر دیندا ہاں۔ نوفل نے کہیا رب کعبہ دی قسم اے ميں نے اوہ کنواں اسنوں واپس دے دتا۔ اس اُتے تمام حاضرین دی شہادت ہوئی۔ اس دے بعد ابو اسعد نے کہیا اے میرے بھانجے ہن وچ تواڈا مہمان بنا ہاں۔ تن دن اس نے عبد المطلب دے ہاں قیام کیتا تے اسی اثناء وچ اس نے عمرہ وی ادا کیتا۔ اس واقعہ دے بیان وچ عبد المطلب نے چند شعر کہے تے سمرہ بن عمیر ابوعمرو الکنانی نے وی کچھ شعر کاے۔ اس واقعہ دا خود نوفل اُتے وی اثر ہويا کہ اس نے تمام بنوعبد شمس توں بنو ہاشم دے خلاف اک سمجھوتہ کر لیا۔ [۲۰]
باہمی اتفاق و اتحاد دا معاہدہ
[سودھو]ہشام بن محمد نے اپنے والد توں ، عبدالمجید بن ابی عبس توں تے ابوالمقوم وغیرہم توں روایت کيتی اے کہ انہاں سب نے بیان کیتا کہ تمام قریش وچ عبدالمطلب سب توں زیادہ خوش رو ، سب توں زیادہ بلند و بالا ، سب توں زیادہ بردبار (تحمل مزاج) ، سب توں زیادہ فیاض تے سب توں زیادہ انہاں مہلکات توں دور رہنے والے شخص سن جولوگاں دی حالت وحیثیت بگاڑ دتا کردے نيں۔ کدی ایسا اتفاق نئيں پیش آیا کسی بادشاہ نے انہاں نوں دیکھ دے انہاں دی تعظیم وتکریم نہ دی ہو تے انہاں دی سفارش نہ منی ہو اوہ جدوں تک زندہ رہے قریش دے سردار بنے راے۔ قبیلہ خزاعہ دے کچھ لوگاں نے آ دے انہاں توں کہیا: نحن قوم متبادرون في الدار ھلم فلها نعك (ہم سب لوگ گھر دے اعتبار توں آپس وچ ہمسایہ وہم جوار نيں یعنی آؤ مخالفہ یعنی باہمی امداد ونصرت دا عہدہ پیمان کر لین)۔ عبدالمطلب نے ایہ درخواست قبول کر لی تے ست شخصاں نوں لے دے چلے جو اولا د مطلب بن عبد مناف و ارقم بن نضلہ بن ہاشم و ضحاک وعمرو فرزندان ابوصیفی بن ہاشم سن ۔ اس وچوں نہ تو فرزاندان عبد شمس بن عبد مناف وچوں کوئی شریک ہويا تے نہ نوفل بن عبد مناف دی اولاد وچوں کسی نے شرکت کيتی۔ عبد المطلب اپنی جماعت نوں لئی ہوئے دارالندوہ وچ آئے۔ جتھے دونے گروہاں نے اک دوسرے دی مدد مواست دے لئی عہد و پیمان کیتے تے اک عہد نامہ لکھ دے خانہ کعبہ وچ لٹکا دتا۔ عبدالمطلب اس باب وچ کہندے نيں:
؎ سادمی زبيرا أن توافت منیندی
بامساك ما بيني و بين بني عمرو
؎ وأن يحفظ الحلف الذي مسين شخہ
ولا يلحدن فيہ بظلم ولا عذر
؎ هم حفظوا لآل القديم و حالفوا
اباك فكانوا دون قومك من فهر
ترجمہ:
- جے میری موت آ گئی تو وچ زبیر نوں وصیت کر جاآں گا کہ میرے تے فرزندان عمرو و خزاعی دے درمیان وچ جو معاہد ہ سی اوہ اس اُتے قائم رہے اورٹوٹنے نہ دے۔
- وچ وصیت کر جاآں گا کہ اس دے بزرگ نے جو عہد کیتا اے اوہدی حفاظت کرے تے ایسا نہ ہو کسی طرح دے ظلم وعذر دے باعث اوہدی خلاف ورزی ہوئے۔
- اے زبیر! خاندان فہر کہ اوہی تیری قوم والے نيں انہاں سب وچوں ایہی لوگ نيں کہ انہاں نے پرانی قسم دی حفاظت دی تے تیرے باپ دے حلیف بنے۔
اسی بنا اُتے عبد المطلب نے اپنے بیٹے زبیر بن عبد المطلب نوں اس عہد و پیمان دی وصیت کيتی۔ زبیر نے ابوطالب توں تے ابوطالب نے ایہی وصیت عباس بن عبد المطلب توں دی سی۔ [۲۱]
طائف وچ کامیابی
[سودھو]ابومسکین کہندے نيں: طائف وچ اک کنواں (یا چشمہ ) عبد المطلب دی ملکیت وچ سی جسنوں ذوالهرم کہندے سن ایہ اک زمنے توں قبیلہ ثقیف دے قبضے وچ سی عبد المطلب نے مطالبہ کیتا توانہاں نے انکار کر دتا۔ جندب بن الحارث بن خبیب بن الحارث بن مالک بن حطيط بن جشم بن ثقيف (ان دناں) قبیلہ ثقیف دے سردار سن جو منکر ہو گئے تے عبد المطلب توں لڑنے لگے ۔ دونے نوں مناظرے دی ضرورت پئی جس دے لئی کاہنہ بنی عذرہ منتخب ہويا کہ اسنوں عزی سلمہ کہندے سن تے اوہ شام وچ رہندا سی منافرہ چند اونٹھاں اُتے قرار پایا جو نامزد کر لئی گئے (یہ شرط ہوئی کہ جیتنے والے نوں اتنے اونٹھ دتے جان گے)۔ عبدالمطلب چند قریشیاں نوں لے کر چلے تے نال وچ حارث بن عبد المطلب سن کہ انہاں دے علاوہ عبد المطلب دے انہاں دناں تے کوئی لڑکا نئيں سی جندب چلے تو انہاں دے ہمراہ ثقیف دے کچھ لوگ سن ۔ عبد المطلب تے انہاں دے ساتھیاں دے پاس (راستہ وچ) پانی ختم ہو گیا ثقفیاں توں پانی منگیا تو انہاں نے نہ دتا۔ اللہ تعالی نے خود ہی عبد المطلب دے اونٹھ دے نیچے انہاں دے لئی اک چشمہ جاری کر دتا۔ عبد المطلب نے خدائے عزوجل دی حمد دی تے جان لیا کہ ایہ اسی دا احسان و منت اے۔ سب نے سیر ہو کے پانی پیتا تے بقدر ضرورت لے لیا۔ جدوں بعد وچ ثقفیاں دا وی پانی ختم ہو گیا تو انہاں نے عبد المطلب توں التجا دی تو انہاں نے سب نوں پانی پلوایا۔ کاہن دے پاس آ ئے تو انہاں نے عبدالمطلب دے حق وچ فیصلہ کیتا۔ عبدالمطلب نے شرط دے اونٹھ لے کر ذبح کر ڈالے۔ ذوالہرم نوں اپنے قبضے وچ لے لیا تے واپس آئے۔ خدا نے عبدالمطلب نوں جندب اُتے تے عبدالمطلب دی قوم نوں جندب دی قوم اُتے فضیلت بخشی۔ [۲۲]
زم زم دی دوبارہ کھدائی
[سودھو]حضرت ہاجرہ تے حضرت اسماعیل دے نال بیت اللہ دے پاس سب توں پہلے آباد ہونے والے بنو جرہم دی بے اعتدالیاں جدوں حد توں ودھ گئياں، مکہ آنے والے حاجیاں اُتے انہاں دے ظلم تے زیادتیاں وچ بہت اضافہ ہو گیا تو اللہ تعالی نے انہاں توں اقتدار چھیننے تے انھاں مکہ توں نکالنے دے اسباب مہیا کر دتے۔ انہاں دے آخری سردار عمرو بن حارث جرہمی نے کعبے دے نفیس تے قیمتی تحائف تے رکن یمنی دا پتھر چاہ زمزم وچ پھینک دتے تے چاہ زمزم نوں توڑ پھوڑ کر اس طرح بھرا کہ اس دا نشان ہی مٹا دتا تے خود بیان کيتی طرف بھاگ گیا۔ اس اُتے مدتاں بیت چکی سن۔ زمزم تے اس دا محل وقوع لوگاں دے ذہناں تک توں محو ہو گیا سی لیکن ہن ابراہیم علیہ اسلام دی نسل وچوں اوہ فرد فرید اس دنیا وچ آنے والا سی جو خود تے اس دے ماننے والے سیدنا اسماعیل دے بعد آب زمزم دے سب توں زیادہ حق دار سن ۔
خواب
[سودھو]سیدنا علی بن ابی طالب فرماندے نيں: عبد المطلب نوں خواب دے ذریعے توں اس جگہ دے کھودنے دا حکم دتا گیا تے اس جگہ دی علامات تے نشانات خواب ہی وچ بتائے گئے۔ عبدالمطلب نے بیان کیتا: وچ حطیم وچ سو رہیا سی خواب وچ اک آنے والا میرے پاس آیا تے میرے توں کہیا: برہ کھودو۔ ميں نے دریافت کیتا: برہ کیتا ہے؟ تو اوہ شخص چلا گیا۔ اگلے روز وچ پھر اسی جگہ سویا۔ ميں نے پھر خواب وچ دیکھیا کہ اوہ شخص کہہ رہیا اے: مضنونہ کھودو ، ميں نے دریافت کیتا: مضنونہ کیتا ہے؟ اوہ شخص جواب دتے بغیر چلا گیا۔ تیسرے روز پھر اسی جگہ خواب وچ دیکھیا کہ اوہ شخص کہہ رہیا اے: طیبہ کھودو ، ميں نے پُچھیا: طیبہ کیتا ہے؟ اوہ شخص پھر چلا گیا۔ چوتھے روز پھر اسی جگہ ایہ خواب دیکھیا تو اوہ شخص کہنے لگیا: زمزم کھودو ، ميں نے کہیا: زمزم کیتا ہے؟ اس نے جواب دتا: اوہ (کنواں اے جس دا پانی) نہ کدی ختم ہوئے گا نہ کدی کم ہوئے گا تے اوہ حاجیاں دی بہت وڈی تعداد نوں سیراب کرے گا۔ پھر اس جگہ دے کچھ نشانات تے علامات بتائی گئياں کہ اوتھے چیونٹیاں دا بل ہوئے گا تے اوہ گوبر تے خون دے درمیان وچ اے جتھے سفید پراں والا اک کوا چونچ مار رہیا ہوئے گا۔ یہ جگہ دو بتاں اساف تے نائلہ دے درمیان وچ سی جتھے قریش اپنے جانوراں نوں ذبح کیتا کردے سن ۔ اس طرح بار بار دیکھنے تے نشانات أججے ہونے توں عبدالمطلب نوں یقین ہو گیا کہ ایہ خواب سچا اے۔ ایہ واقعہ رسول اللہ دے والد جناب عبد اللہ دی پیدائش توں وی پہلے پیش آیا۔
خواب دی عملی تعبیر
[سودھو]عبدالمطلب نے قریش نوں اپنا خواب سنایا تے کہیا: میرا ارادہ اس جگہ نوں کھودنے دا اے ۔ قریش نے مخالفت کيتی مگر عبدالمطلب نے مخالفت کيتی کوئی پروا نہ کيتی۔ اوہ اپنے بیٹے حارث (اس وقت آپ دا ایہی اک بیٹا تھا) دے نال اس جگہ پہنچ گئے تے بتائے گئے نشان دے مطابق اوہ جگہ کھودنی شروع کر دی ۔ عبد المطلب کھودتے جاندے سن تے حارث بن عبد المطلب مٹی اٹھا اٹھا کر پھینکتے جاندے سن ۔ جب باپ تے بیٹا کنواں کھود رہے سن تو اس موقع اُتے جدوں قریش نے انہاں دا مذاق اڑایا تو حضرت عبد المطلب نے نذر منی کہ اللہ تعالی نے جے انہاں نوں دس بیٹے عطا کیتے تے اوہ انہاں دے لئی قوت دا ذریعہ بنے تے دشمن توں مدافعت وچ کم آئے تو اوہ اک بیٹے نوں کعبہ دے پاس ذبح کر دین گے۔ تین روز دی کھودائی دے بعد اس دے کچھ آثار نظر آئے تو عبدالمطلب نے خوشی توں نعرہ لگایا: هذا طوى إسمعيل ایہی اسمعیل دا کنواں اے۔ جدوں قریش نوں پتہ چلا کہ عبد المطلب اپنے مقصد وچ کامیاب ہو گئے نيں تو اوہ سب مل کر آئے تے کہنے لگے: اے عبد المطلب ! ایہ کنواں ساڈے باپ اسماعیل دا اے۔ اس اُتے ساڈا وی حق اے، اس لئی اس دے جملہ حقوق وچ سانوں وی شرکت دا موقع دو- عبد المطلب نے جواب دتا: ایسا ہر گز نئيں ہوئے گا۔ ایہ فضیلت میرے ہی لئی خاص کيتی گئی اے۔ تمھارا اس وچ کوئی حصہ نئيں لیکن قریش اپنے دعوے اُتے اصرار کردے راے، آخر کار ایہ طے پایا کہ اس جھگڑے دا فیصلہ بنو سعد بذیم دی اک کاہنہ توں کرایا جائے ۔ ایہ عورت شام دی سرحد دے پاس رہندی سی۔
زمزم دی تولیت
[سودھو]عبدالمطلب تے قریش دے چند ہور افراد کاہنہ دی طرف روانہ ہوئے۔ جدوں ایہ قافلہ شام تے حجاز دے درمیان وچ پہنچیا تو انہاں دے پانی دا ذخیرہ ختم ہو گیا۔ جدوں حمرا دی شدید گرمی تے پیاس نے انھاں ستایا تو انھاں اپنی موت یقینی نظر آنے گئی ۔ عبد المطلب نے ایہ صورت حال دیکھی تو اپنے ساتھیاں توں پُچھیا: سانوں کیتا کرنا چا ہے؟ اوہ کہنے لگے: موجودہ اضطراب انگیز حالت وچ تو ساڈی سمجھ وچ کچھ نئيں آرہیا ،تم ہی کچھ دسو۔ عبد المطلب کہنے لگے : سانوں باقی ماندہ توانائی مجمتع کرکے اپنی اپنی قبراں کھودنی چا نيں۔ اسيں وچوں جو شخص فوت ہو جائے ، اس دے ساتھی مل کر اسنوں دفن کر داں ایتھے تک کہ آخر وچ جو شخص بچ جائے، اوہ دفن ہونے توں رہ وی جائے تو کوئی حرج نئيں۔ سب دے ضائع ہونے توں بہتر ایہی اے کہ کوئی اک ضائع ہوئے۔ انھاں نے کہیا: تمھاری گل ٹھیک اے، چنانچہ اوہ سب اپنی اپنی قبر کھودنے لگے ۔ انھاں موت سامنے دکھادی دے رہی سی۔ اس دے بعد عبد المطلب نے انہاں توں کہیا: اس طرح بیٹھ کر موت دا انتظار کرنے توں بہتر اے کہ اسيں پانی دی تلاش جاری رکھن، ہوسکدا اے اللہ تعالی پانی دی طرف ساڈی رہنمائی کر دے۔ اوہ اس ارادے توں اپنی سواریاں دی طرف بڑھے۔ جدوں عبد المطلب نے اپنے اونٹھ نوں اٹھایا تو اس دے پاآں دے نیچے توں میٹھے پانی دا چشمہ جاری ہو گیا۔ ایہ دیکھ کر سب نے بلند آواز توں اللہ اکبر کہیا۔ انھاں نے خود وی پانی پیتا، اپنی سواریاں نوں وی پلیایا تے اپنے مشکیزاں وچ وی بھر لیا، پھر اوہ سب کہنے لگے: اے عبد المطلب ! ساڈے تے تمھارے درمیان وچ فیصلہ ہو گیا اے۔ ہن اس کاہنہ دے پاس جانے دی ضرورت نئيں۔ اسيں تساں توں زمزم دے بارے وچ وی نئيں جھگڑاں گے۔ ہن زمزم اُتے تمھارا ہی حق مسلم ہے
زمزم دا خزانہ
[سودھو]ابن ہشام دے مطابق زمزم دی کھدائی دے وقت سونے دے دو ہرن تے کچھ تلواراں تے زرہیاں وی ملیاں۔ ایہ دیکھ کر قریش نے کہیا: اے عبد المطلب ! انہاں چیزاں اُتے ساڈا وی حق اے۔ عبدالمطلب نے انہاں چیزاں وچ انہاں دا حق تسلیم کرنے توں انکار کر دتا تے کہیا: جے تساں حصہ لینے اُتے مصر ہوتو آؤ فال دے تیر نکلوائاں۔ جس دا تیر نکل آئے، اوہ حقدار ہو گا تے جس دا نہ نکلے، اوہ محروم تصور کیتا جائے گا۔ انھاں نے پُچھیا: ایہ فال گیری کِداں ہوئے گی؟ عبدالمطلب نے کہیا: دو تیر کعبہ کے، دو میرے تے دو تمھارے لئی ہون گے۔ جس دے تیر جس چیز اُتے نکل آئے، اوہ چیز اسنوں مل جائے گی تے جس دے نہ نکلے، اوہ اس توں محروم رہے گا۔ سب نے کہیا: ایہ ٹھیک اے تے انصاف دی گل اے۔ اس اُتے عبد المطلب نے دو زرد تیر کعبہ دے لئی تے دو سیاہ تیر اپنے لئی تے دو سفید تیر قریش دے لئی تیار کیتے، پھر سب توں وڈے بت ہبل دے پاس جا کر اوہ تیر پانسا دار دے حوالے کیتے تے خود عبد المطلب کھڑے ہو کے دعا کرنے لگے۔ پانسا دار نے فال نکالی تو کعبہ دے دو زرد تیر ہرناں دے نام نکلے تے عبدالمطلب دے دو سیاہ تیر تلواراں تے زرہاں دے لئی نکلے مگر قریش دے تیر نا کم راے۔ عبد المطلب نے انہاں تلواراں توں بیت اللہ دا دروازہ بنادتا تے سونے دے دو ہرن، جو کعبے دے حصے وچ آئے سن، انھاں پگھلا کر کعبے دا دروازہ سونے توں مرصع کر دتا۔ ایہ پہلا موقع سی کہ کعبے دا دروازہ سونے توں مزین کیتا گیا۔ عبدالمطلب نے زمزم نوں بلاتخصیص سب لوگاں دے لئی وقف کر دتا۔
حرب بن امیہ نال تنازع
[سودھو]علامہ بلاذری بیان کردے نيں: عبد المطلب انتہائی بردبار، دانا تے انصاف دے علمبردار سن ۔ حرب بن امیہ انہاں دا اسيں نوالہ و اسيں پیالہ سی عبدالمطلب دی پناہ وچ ادینہ نامی اک یہودی رہندا سی اوہ تہامہ دے بازار وچ خرید وفروخت کیتا کردا سی حرب نوں ایہ گل اچھی نئيں لگتی سی۔ اس نے قریش دے نوجواناں نوں ترغیب دی : اگرتم اس یہودی نوں قتل کرکے اس دے مال اُتے قبضہ کر لو تو ایتھے کوئی اس دے خون دا مطالبہ کرنے والا اے نہ اس دا مال طلب کرنے والا۔ دو نوجواناں ہاشم بن عبد مناف بن عبد الدار تے صخر بن عامر بن کعب نے حرب دی باتاں وچ آکر اسنوں قتل کر دتا۔ عبدالمطلب نوں اس جرم توں بہت تکلیف پہنچی۔ انھاں نے اس قتل دا سراغ لگیا لیا تے حرب بن امیہ توں اس یہودی دے قاتلاں نوں پیش کرنے دا مطالبہ کیتا۔ حرب نے قاتلاں نوں چھپا دتا تے انھاں عبدالمطلب دے حوالے کرنے اُتے آمادہ نہ ہويا۔ دونے دے درمیان وچ تلخ کلامی وی ہوئی۔ معاملہ سنگین نوعیت اختیار کر گیا تو انہاں دونے نے نجاشی نوں حُکم مان لیا کہ اوہ جو فیصلہ کرے گا، سانوں منظور ہوئے گا لیکن نجاشی انہاں دا فیصل بنے دے لئی تیار نہ ہويا۔ پھر انھاں نے سیدنا عمر بن خطاب دے جد امجد نفیل بن عبد العزی بن ریاح کوحکم مان لیا۔ نفیل حرب توں مخاطب ہو کے کہنے لگے : اے ابو عمرو! کیتا تساں اک ایسے آدمی توں اختلاف کر رہے ہو جو اقامت وچ تساں توں لمبا ، صورت وچ تساں توں زیادہ حسین تے سرداری وچ تساں توں ودھ کر اے۔ اسنوں ملامت کرنے والے تساں توں تھوڑے نيں، اوہدی اولا تساں توں زیادہ اے۔ اوہ صلہ رحمی وچ تساں توں ودھ کر اے تے اس دا دسترخوان تساں توں وسیع تر اے۔ وچ تسلیم کردا ہاں کہ تساں حلیم ہو، تمھاری عرب وچ شہرت اے۔ تساں دور اندیش ہو تمھارے قبیلے والے تساں توں محبت کردے نيں ۔ لیکن تساں اک ایسے آدمی دے مقابلے وچ آئے ہو جو تساں توں بہت ممتاز ہے۔ نفیل نے عبد المطلب دے حق وچ فیصلہ کر دتا لیکن حرب نے اس دا فیصلہ تسلیم نہ کیتا۔ عبد المطلب نے ایہ معاملہ عبد اللہ بن جدعان دے سپرد کر دتا۔ عبد اللہ بن جدعان حرب دے پیچھے پڑے رہے ایتھے تک کہ مقتول بیہودی دے چچازاد نوں اس توں دیت دلوائی۔ [۲۳]
نور مصطفوی دی برکات
[سودھو]مورخین نے لکھیا اے کہ حضرت عبد اللہ دی تربیت عالم غیب توں اس طرح ہوندی کہ اک دن آپ نے اپنے والد ماجد حضرت عبد المطلب توں عرض کیتا کہ جدوں کدی وچ بطائے مکہ تے کوہ بثیرہ دی طرف جاندا ہاں تو میری پشت توں نور چکمتا دمکتا ظاہر ہوندا اے تے اوہ دو حصےآں وچ تقسیم ہو کے مشرق و مغرب دی طرف جاندا اے پھر مجتمع ہو کے ابر دی شکل اختیار کرکے میرے اواُتے سایہ فگن ہو جاندا اے۔ پھر وچ دیکھدا ہاں کہ آسمان دے دروازے کھلدے نيں تے ایہ ابر پارہ مدور شکل اختیار کرکے آسمان دی طرف جاندا اے تے فوراً واپس آ جاندا اے تے میری پشت وچ واپس چلا جاندا اے۔
وچ جدوں زمین اُتے بیٹھتا ہاں تو زمین توں آواز آندی اے” | اے اوہ شخص جس دی پشت وچ نور محمدی ﷺ امانت اے آپ اُتے سلامتی ہو | “ |
عبد المطلب نے فرمایا کہ اے جان پدر تمنيں مبارک ہو کہ تواڈی صلب توں رحم مادر وچ ایسا نطفہ منتقل ہو گا جو تمام مخلوق الہی دی بزرگ ترین شخصیت ہو گا تے ميں نے وی ایسے بوہت سارے مشاہدات کیتے نيں تے مینوں خواب وچ وی بہت سی بشارتاں دتی گئی نيں۔ [۲۴]
عبد المطلب دی نذر
[سودھو]ابن اسحاق توں مروی اے کہ حضرت عبد المطلب نے زمزم دے کھودنے دے وقت جدوں قریش دی جانب توں رکاوٹاں دیکھیاں تو منت منی سی کہ جے انہاں نوں دس لڑکے ہون گے تے اوہ سن بلوغ کوپہنچ کر قریش دے مقابلے وچ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں وچوں اک لڑکے نوں کعبۃ اللہ دے پاس اللہ تعالی (کی خوشنودی) دے لئی ذبح کر دین گے۔ جدوں انہاں نوں پورے دس لڑکے ہوئے تے انہاں نوں ایہ معلوم ہو گیا کہ اوہ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں سب نوں جمع کیتا تے اپنی نذر دی انہاں نوں خبر دتی تے انہاں نوں اللہ تعالی دی نذر پوری کرنے دی دعوت دتی۔ انہاں نے اپنے والد ماجد دی گل منی تے دریافت کیتا کہ کیتا طریقہ اختیار کیتا جائے۔ حضرت عبد المطلب نے کہیا کہ تساں وچوں ہر شخص اک اک تیر لے تے اس اُتے اپنے نام لکھ کر میرے پاس لیائے۔ انہاں نے ایسا ہی کیتا تے عبد المطلب دے پاس آئے۔ حضرت عبد المطلب انہاں نوں لے کعبۃ اللہ دے اندر ہبل دے پاس آئے تے ہبل اک باولی اُتے سی تے ایہ باولی اوہ سی جس اُتے بیت اللہ دی نذر و نیاز وچ جو چیزاں آئیاں اوتھے جمع رہندی سی تے ہبل دے پاس ست تیر رکھے سن تے ہر تیر اُتے کچھ لکھیا ہويا سی اک اُتے خون بہا دوسرے اُتے ہاں تیسرے اُتےنئيں چھوتھے اُتے تمنيں وچوں پنجويں اُتے تم وچ ملیا ہويا چھیويں اُتے تم وچوں نئيں ستويں اُتے پانیاں دے متعلق کچھ لکھیا تھا۔ حضرت عبد المطلب اس تیراں والے دے پاس آ کر کہیا کہ میرے انہاں بچےآں دے ایہ تیر ہلا کر کڈھو تے جو نذر انہاں نے منی سی اوہدی کفیت وی اسنوں سنیا دتی۔ انہاں وچوں ہر اک لڑکے نے اپنا تیر اسنوں دتا جس اُتے اس دا نام لکھیا ہويا سی ابن اسحاق نے کہیا کہ لوگاں دے خیال دے موافق عبد اللہ عبدالمطلب دے بہت چہیندے فرزند سن تے ایہی دیکھ رہے سن کہ جے تیر انہاں اُتے توں نکل گیا تو گویا اوہ خود بچ گئے۔ جدوں تیر والے نے تیر لئی تا کہ انہاں نوں حرکت دے کر نکالے تو عبد المطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو کے اللہ توں دعا کرنے لگے۔ جدوں تیراں والے نے تیر چلیائے تو حضرت عبد اللہ دا نام نکلیا۔ پھر تو عبدالمطلب نے انہاں دا ہتھ پکڑ لیا تے چھری لی تے انہاں نوں لے کر لے اساف و نائلہ دے پاس آئے تا کہ انہاں نوں ذبح کریئے۔ جدوں قریش نے دیکھیا تو اوہ اپنی مجلس چھڈ دے انہاں دے پاس آئے تے کہیا عبدالمطلب تساں کیتا کرنا چاہندے پاں۔ انہاں نے کہیا وچ اسنوں ذبح کرنا چاہندا ہاں۔ جب قریش تے آپ دے دوسرے لڑکےآں نے دیکھیا تو کہیا خدا دی قسم اسنوں ہرگز ذبح نہ کیجئے جدوں تک آپ مجبور نہ ہو جان۔ جے آپ ایسا کرن گے تو ہر اک شخص ہمیشہ اپنے بچے نوں لیایا کرے گا کہ اسنوں ذبح کرے۔ اس طرح انسانی نسل باقی نہ رہے گی۔ مغیرہ بن عبد اللہ نے کہیا خدا دی قسم ایسا ہرگز نہ کیجئے جدوں تک کہ آپ مجبور نہ ہو جان۔ جے انہاں دا عوض ساڈے مال توں ہو سکے تو اسيں انہاں دا فدیہ اپنے مال توں دین گے۔ قریش تے انہاں دے دوسرے بچےآں نے کہیا انہاں نوں ذبح نہ کیجئے بلکہ انہاں نوں حجاز لے چلئے اوتھے اک عرفہ (غیب دی باتاں دسدے والی) اے جس دا کوئی (موکل یا شیطان یا کوئی روح) تابع اے اس توں آپ دریافت کیجئے۔ جے اس نے وی انہاں نوں ذبح کرنے دا حکم دتا تو آپ نوں انہاں دے ذبح کر ڈالنے دا پورا اختیار ہو گا تے جے اس نے کوئی ایسا حکم دتا جس وچ آپ دے تے اس لڑکے دے لئی اس مشکل توں نکلنے دی کوئی شکل ہو تو آپ اسنوں قبول کر لین۔ پھر اوہ سب دے سب اوتھے توں چلے تے مدینہ پہنچے۔ لوگاں دا خیال اے کہ اوتھے انہاں نوں معلوم ہويا کہ اوہ خیبر وچ اے تو پھر اوتھے توں سوار ہو کے خیبر آئے۔ عبدالمطلب نے اس عورت نوں اپنے تے اپنے لڑکے دے حالات سنائے تے اپنے ارادے دا اظہار کیتا۔ اس عورت نے کہیا اج تو میرے پاس توں تساں لوگ واپس جاؤ ایتھے تک کہ میرا تابع میرے پاس آئے تے وچ اس توں دریافت کر لاں۔ پس سب دے سب اس دے پاس توں لوٹ آئے تے عبدالمطلب اس دے پاس توں آ کر کھڑے اللہ تعالی توں دعا منگدے راے۔ دوسرے روز صبح سویرے سب اس دے پاس گئے۔ اس عورت نے کہیا ہاں مینوں تواڈے متعلق کچھ معلومات ہوئی اے۔ تساں لوگاں وچ دیت دی مقدار کیتا اے۔ سب نے کہیا دس اونٹھ تے واقعتۃً ایہی مقدار سی۔ اس عورت نے کہیا تساں لوگ اپنی بستیاں دی جانب لوٹ جاؤ تے تساں اپنے اس آدمی نوں (اپنے لڑکے کو) تے دس اونٹھاں نوں پاس پاس رکھو تے انہاں دونے اُتے تیراں دے ذریعے قرعہ ڈالو جے تیر تواڈے اس لڑکے اُتے تو اونٹھاں نوں تے بڑھاندے جاؤ ایتھے تک کہ تواڈا پروردگار راضی ہو جائے (تے) اونٹھاں اُتے تیر نکل آئے تو اوہدی بجائے اونٹھ ذبح کر دو۔ اس طرح تواڈا رب وی تساں توں راضی ہو گیا تے تواڈا لڑکا وی بچ جائے گا۔ (یہ سن کر) اوہ اوتھے توں نکل کر مکہ پہنچے۔ جب سب اس رائے اُتے متفق ہو گئے تو عبدالمطلب اللہ تعالی توں دعا کرنے دے لئی کھڑے ہو گئے تے حضرت عبد اللہ نوں تے دس اونٹھاں نوں اوتھے لے آئے۔ اس حالت وچ کہ عبدالمطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو کے اللہ عزوجل توں دعا کر رہے سن ۔ پھر تیر کڈیا گیا تو حضرت عبد اللہ اُتے نکلیا۔ تو دس اونٹھ زیادہ کیتے تے اونٹھاں دی تعداد ویہہ ہو گئی اس طرح ودھدی ودھدی جدوں اونٹھاں دی تعداد سو ہو گئی تو تب جا کر تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ اوتھے اُتے موجود قریش تے دوسرے لوگاں نے کہیا اے عبدالمطلب ہن تساں اپنے رب دی رضامندی نوں پہنچ گئے۔ عبدالمطلب نے کہیا اللہ قسم ایسا نئيں ایتھے تک کہ تن وقت اونٹھاں اُتے ہی تیر نکلے۔ پھر ایہ عمل تن بار کیتا گیا تے ہر بار ہی تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ [۲۵] عبدالمطلب نے اللہ اکبر دی تکبیر کہی۔ عبدالمطلب دی لڑکیاں اپنے بھائی حضرت عبد اللہ نوں لے گئياں۔ حضرت عبدالمطلب نے صفا و مروہ دے درمیان وچ اونٹھاں نوں لے جا کر قربانی کيتی۔ حضرت عبد اللہ بن عباس کہندے نيں کہ حضرت عبدالمطلب نے جدوں انہاں اونٹھاں دی قربانی دی تو ہر اک دے لئی انہاں نوں چھڈ دتا (جو چاہیے گوشت کھائے روک نہ رکھی)۔ انسان یا درندہ یا طیور کوئی وی ہو کسی دی ممانعت نہ دی البتہ خود نہ کچھ کھایا نہ آپ دی اولاد وچوں کسی نے کوئی فائدہ اٹھایا۔ عکرمہ عبد اللہ بن عباس توں روایت کردے نيں کہ انہاں دناں دس اونٹھاں دی دیت (خون بہا) ہوندی سی (دستور سی کہ اک جان دے بدلے دس اونٹھ دتے جان) عبدالمطلب پہلے شخص نيں جنھاں نے اک جان دا بدلہ سو اونٹھ قرار دتا۔ جس دے بعد قریش تے عرب وچ وی ایہی دستور ہو گیا تے رسول اللہ ﷺ نے وی اسنوں خود برقرار رکھیا۔ [۲۶]
حضرت عبد اللہ دی شادی
[سودھو]جب وہب بن عبد مناف نے ابلق سواراں دی جانب توں حضرت عبد اللہ دی حفاظت دیکھی تو انہاں دے دل وچ ایہ گل گھر کر گئی کہ اوہ اپنی بیٹی آمنہ دا نکاح حضرت عبد اللہ توں کرے گے۔ گھر آ کر انہاں نے سارا واقعہ اپنی بیوی نوں سنیا کر انہاں نوں حضرت عبد المطلب دی کی خدمت وچ روانہ کیتا کہ جا کر انہاں توں کنيں میری عفت مآب تے نیک سرشت بیٹی جو اخلاق و اعمال وچ بے مثال اے جے اوہ اسنوں اپنے بیٹے عبد اللہ دی زوجیت دے لئی قبول کر لین تو نہایت مناسب ہوئے۔ حضرت عبدالمطلب نے حضرت آمنہ بنت وہب دی صفات اپنی بیوی ہالہ توں جو حضرت حمزہ بن عبد المطلب دی والدہ تے حضرت آمنہ دی چچا زاد بہن سن بہت بار سنی سن۔ علاوہ ازاں قبیلہ دی عورتاں وی اس گل دی طرف اشارہ کردی رہندی سن کہ حضرت عبد اللہ تے حضرت آمنہ دا جوڑ نہایت مناسب اے۔ درحقیقت حضرت آمنہ اپنے دور دی نہایت عقلمند تے لائق فائق خاتون سن تے انہاں صفات وچ انہاں دا کوئی اسيں پلہ نہ سی لہذا عبدالمطلب نے اس تجویز نوں قبول کر لیا۔ علاوہ ازاں ایہ گل اس یمنی خبر دے عین مطابق سن جو اس نے حضرت عبدالمطلب توں سفر یمن دے موقع اُتے کہی سی۔ واقعہ اس طرح ہويا کہ اک مرتبہ حضرت عبدالمطلب یمن دے سفر اُتے گئے تے اوتھے یہودیاں دے اک وڈے عالم نے انہاں توں ملاقات دے دوران وچ دریافت کیتا سی کہ آپ کس قبیلہ توں نيں۔ آپ نے جواب دتا بنو ہاشم توں ہاں تے انہاں دا بیٹا ہاں۔ اس نے عبدالمطلب توں اجازت منگی کہ آپ جے اجازت عطا فرمائاں تو وچ آپ دے جسم دے کچھ حصےآں نوں دیکھاں۔ آپ نے جواب دتا کہ اک شرط دے نال جسم دے دیکھنے وچ کوئی اخلاقی گراوٹ نہ ہو تو دیکھ سکدے ہوئے۔ لہذا اس نے آپ دی ناک دے اک نتھنے نوں اپنے ہتھ توں کھینچا تے اسی طرح دوسرے جانب عمل کیتا۔ اک تے روایت دے مطابق اس نے آپ دے ہتھ دی ہتھیلیاں نوں دیکھ کر کہیا کہ اک توں ملک و سلطنت تے دوسرے توں نبوت دا اظہار ہو رہیا تے ایہ سعادت دو منافاں دے قران توں ظاہر ہو رہی اے (پہلے عبد مناف بن قصی دوسرے عبد مناف بن زہرہ) پھر اس نے سوال کیتا کہ تواڈے بیٹے عبد اللہ دی شادی ہو گئی اے۔ عبدالمطلب نے جواب دتا نئيں۔ تب یہودی عالم نے کہیا کہ ہن تساں واپس جا کر انہاں دی شادی بنی زہرہ وچ کر دینا۔ جب حضرت عبدالمطلب مکہ آئے تو ایہ گل مشہور ہو چکی سی کہ وہب بن عبد مناف عبد اللہ توں اپنی بیٹی دی شادی کرنا چاہندے نيں تے اس سلسلہ وچ کارکنان قضا و قدر نے ایہ یہودیاں والا قصہ اس دا سبب بنا دتا۔ لہذا حضرت عبدالمطلب نے حضرت ہالہ توں کہیا کہ حضرت عبد اللہ دے لئی حضرت آمنہ دا نکاح اک مجلس وچ کیتا گیا۔ لیکن ایہ روایت کہ عبدالمطلب تے حضرت عبد اللہ دا نکاح اک مجلس وچ پڑھا گیا محل نظر اے کیونکہ حضرت عبدالمطلب نے ہالہ توں حضرت آمنہ دی تعریف سنی۔ واللہ اعلم۔ [۲۷]
حضرت عبد اللہ دی وفات
[سودھو]حضرت عبداللہ بن عبد المطلب قریش دے اک قافلے دے نال بغرض تجارت ملک شام گئے۔ دوران وچ سفر بیمار ہو گئے۔ واپسی اُتے ایہ قافلہ مدینہ منورہ دے پاس توں گزریا تو حضرت عبد اللہ بیمار ہونے دی وجہ توں مدینہ ہی وچ اپنے والد عبد المطلب دے ننھیال بنو عدی بن نجار دے ہاں ٹھہر گئے۔ قافلہ مکہ پہنچیا تو حضرت عبد المطلب نے اپنے بیٹے دے بارے وچ دریافت فرمایا۔ قافلے والےآں نے بتایا اوہ بیمار سن اس لئی واپسی اُتے مدینہ ٹھہر گئے۔ حضرت عبد المطلب نے اپنے سب توں وڈے بیٹے حارث نوں عبد اللہ دی خبر لینے دے لئی بھیجیا لیکن حضرت حارث بن عبد المطلب دے پہنچنے توں پہلے حضرت عبد اللہ فوت ہو چکے سن تے انہاں نوں دارالنابغہ وچ دفن کر دتا گیا سی حارث نے واپس آ کر ایہ افسوس ناک خبر سنائی تو حضرت عبد المطلب ، انہاں دے بھائی ، بیٹے ، بھتیجے غرض کہ سارا خاندان انتہائی غم زدہ ہو گیا۔ وفات دے وقت حضرت عبد اللہ دی عمر پچیس سال سی تے رسول اللہ ﷺ اس وقت شکم مادر وچ سن ۔ [۲۸]
اصحاب فیل تے عبد المطلب
[سودھو]حملے دی وجہ
[سودھو]جب ابرہہ دی حکومت نوں یمن وچ بہت زمانہ گزرگیا تو اس نے صنعا وچ اک قلیسا بنوایا جو اس زمانہ وچ بے مثل مکان سی بھراس نے نجاشی نوں لکھ کہ ميں نے تیرے لئی اک ایسا قلیسا بنایا اے جو اس وقت بے مثل مکان اے تے اسی اُتے ميں نے قناعت نئيں دی بلکہ وچ ارادہ کردا ہاں کہ عرب دے حجاج دی زیارت گاہ اسی نوں قرار دو۔ جدوں اس گل دی ملک عرب وچ شہرت ہوئی تونساہ دے قبیلہ بنی فقیم وچ اک شخص نوں غصہ آیا تے اوہ اس قلیسا وچ آیا تے اسنوں بول و براز توں آلودہ کر گیا تے پھر اس گل دی ابرہہ نوں خبردتی گئی تے لوگاں نے اس توں کہیا کہ ایہ کم انہاں لوگاں وچوں کسی دا اے جنہاں دے پاس ایام حج وچ حجاج آ کرٹھیرا کردے نيں۔ اس امر توں ابرہہ نوں بہت غصہ آیا تے اس نے قسم کھادی کہ وچ کعبہ جاآں گا تے اسنوں منہدم کر داں گا۔
سردار قریش ابرہہ دے لشکر وچ
[سودھو]چنانچہ ابرہہ حبشیاں دی اک جرار فوج لیکراسی قصد توں مکہ مکرمہ دی طرف روانہ ہويا۔ اک ہاتھی جس دا نام محمود سی اوہ اس دے نال سی اک روایت وچ اے کہ اس دے پاس تیرہ ہاتھی سن تے سب دے سب محمود دے پیچھے پیچھے چلتے سن ۔ مگراللہ سبحانہ تعالی نے اپنے کلام پاک وچ فیل نوں بصیغہ واحد بیان کیتا اے۔ بعض علما کرام فرماندے نيں کہ اس توں اوہی فیل مراد اے جس دا نام محمود سی اوہ سب توں وڈا تے نہایت شوکت دار سی ہاتھیاں دی تعداد کتنی سی اس بارے وچ مختلف روایات نيں۔ جب ابرہہ روانہ ہويا تو عرباں نے ایہ خبر سن کر اس توں جہاد کرنا ضروری سمجھیا۔ لہذا اشراف یمن وچوں اک شخص جس دا نام ذونفرتھا اوہ اس دے مقابل وچ آیا مگرلڑائی وچ اس نے شکست اٹھائی تے گرفتار ہويا۔ ابرہہ نے اسنوں قتل کرنا چاہیا مگر پھر اس مہم دے انجام تک اسنوں قید وچ رکھیا۔ جدوں آگے بڑھا تو دوسرا شخص نفیل بن الخشعمی اس دا مقابل ہويا تے اس نے وی شکست کھادی تے گرفتار ہويا۔ نفیل نے ابرہہ توں راستہ بنانے دے وعدہ اُتے رہائی پائی۔ جدوں ابرہہ طائف وچ پہنچیا تو بنو ثقیف نے اپنا اک آدمی جس دا نام ابو رغال سی راستہ دسدے دے لئی نال کر دتا تے جدوں ایہ لشکر مغمس وچ آیا تو اوتھے ابو رغال مر گیا اسنوں اوہی دفن کر دتا گیا جس اُتے عرب ہنوز پتھر مارا کردے نيں۔ پھرابرہہ نے اسود ابن مقصود نوں مکہ دی طرف روانہ کیتا تے اوتھے توں عرب لوگاں دے اونٹھ پکڑ لیایا تے انہاں نوں اونٹھاں دے نال حضرت عبدالمطلب دے وی دو سو اونٹھ سن ۔ اس دے بعد ابرہہ نے اک دوسرے آدمی نوں جس دا نام حناط الحمیری سی مکہ معظمہ نوں روانہ کیتا تے اس توں کہیا کہ قریش دے سردارسے کہو کے وچ تساں توں لڑنے کونئيں آیا ہاں بلکہ وچ صرف اس ارا دہ توں آیا ہاں کہ کعبہ نوں گرا داں جے تساں اس دے گرانے وچ میری مزاحمت نہ کرو تووچ تساں توں کچھ نئيں کہاں گا۔ جدوں ایہ گل حناط نے عبدالطلب بن ہاشم توں دی تو آپ نے کہیا کہ اسيں اس توں لڑنا نئيں چاہندے ایہ بیت اللہ اے اگرخدا نوں اوہدی حفاظت منظور ہوئی تو اوہ آپ اوہدی حفاظت کریئے گا۔ ایہ بیت مکرم اس دا حرم اے تے جے اللہ ہی نوں اوہدی حفاظت منظور نئيں اے تو سانوں اس دے بچانے دی قوت نئيں اے۔ جدوں ایہ تقریر حناط نے عبدالمطلب دی سنی توحناط نے آپ توں کہیا کہ اچھا آپ میرے نال بادشاہ دے پاس چلے تو آپ اس دے نال ہو لئی۔ جدوں دونے بادشاہ دے لشکر وچ پہنچے تو اوتھے جا کر ذونفر دا پتہ پُچھیا جو عبدالمطلب دا دوست سی لوگاں نے بتا دتا کہ اوہ فلاں مقام اُتے اے۔ جدوں آپ اس توں ملے تے مشورہ کیتا کہ اس معاملہ وچ تساں ساڈی کیتا مدد کر سکدے ہوئے۔ اس نے کہیا کہ اک قیدی کیتا کرسکدا اے جو اک بادشاہ دے ہتھ وچ قید اے جدوں چاہے اسنوں مار ڈالے البتہ جو ایتھے دا ہاتھیاں دا سردار اے جس دا نام انیس اے اوہ میرا دوست اس توں وچ کچھ کہندا ہو تے آپ دے درجہ تے عزت دا حال بیان کردا ہاں اوہ آپ نوں شایستہ تقریب توں بادشاہ دے سامنے پیش کر دے گا تے جو آپ چاہندے نيں اوہ اس توں کہیئے۔ عبدالمطلب نے فرمایا کہ بس اِنّا ہی کافی اے چنانچہ اس نے انیس نوں بلیایا تے آپ دی اس توں سفارش دی تے کہیا کہ قوم قریش دے ایہ سردارہیں- انیس نے ابرہہ توں آپ دا ذکر کیتا کہ قریش دا سردار آپ دے لشکر وچ آیا ہويا اے۔ ابرہہ نے آپ نوں بلالیا۔ حضرت عبدالمطلب وڈے تندرست و توانا تے خوب صورت جوان سن ۔ جدوں ابرہہ نے آپ نوں دیکھیا تو آپ دی عظمت و بزرگی اس دے دل وچ جگہ کرگئی تے اس نے آپ دی تعظیم دی تے تخت توں اتر پیتا تے فرش پران دے نال آکر بیٹھ گیا تے اپنے برابر انہاں نوں بیٹھایا تے ترجمان توں کہیا کہ پوچھو آپ کیتا چاہندے نيں؟ ترجمان نے آپ توں پُچھیا کہ آپ دا کیتا مطلب ہے؟ آپ نے فرمایا کہ میرے دو سو ناقہ (اونٹھ) آپ دے آدمی پکڑ لیائے نيں اوہ مینوں دلوا دیجیئے۔ ابرہہ نے ترجمان توں کہیا کہ ميں نے جدوں تواڈی صورت دیکھی سی تو آپ نوں بہت اچھا سمجھیا سی لیکن جدوں آپ توں میری گل چیت ہوئی تو اوہ عظمت جو آپ دی میرے دل وچ سی جاندی رہی۔ آپ نے اپنے اونٹون دا میرے توں سوال کیتا تے جو آپ دا تے آپ دے آبا ؤ اجداد دا دین اے اوہدی نسبت دے کچھ نہ کہیا جس دے گرانے دے لئی وچ آیا ہاں۔ حضرت نے فرمایا کہ وچ تو اونٹھاں دا مالک ہاں تے اس بیت دا مالک خدا تعالی اے اوہ اپنے گھر دی حفاظت خود کرے گا۔ ابرہہ نے کہیا کہ اوہ تو میرے توں اوہدی حفاظت نہ کرسکے گا تے حکم کہ انہاں دے اونٹھ دلا دتے جان۔ جدوں عبدالمطلب نے اونٹھ لئی توان اونٹھاں دے گلے وچ جوتیان ڈال داں تے انہاں نوں ہدیہ تے قربانی دے طور اُتے حرم وچ چھڈ دتا۔ ایہ عرب دا اک دستور سی تے اوہ سمجھدے سن کہ جے اس وچوں کوئی اونٹھ کھو جان گا تو پروردگار عالم نوں غصہ آ جائے گا۔
عبد المطلب دی مناجات
[سودھو]جب عبدالمطلب بن ہاشم قریش دی طرف لوٹ کر آئے تو قوم نوں اس معامہ دی خبر دتی تے مشورہ ہويا کہ مکہ مکرکہ توں نکل کر چلے جان تے پہاڑاں دی چوٹیاں اُتے جا چھپاں۔ پھر حضرت عبدالمطلب کعبہ دے دروازے دے حلقہ کوپکڑکر کھڑے ہو گئے۔ اشراف قریش وی آپ دے نال سن ۔ آپ نے اللہ تعالی توں دعا منگی تے ابرہہ دے مقابلہ وچ پروردگار عالم توں مدد چاہی۔ حضرت عبد المطلب نے اس انداز وچ رب العالمین دے حضور مناجات پیش کيتیاں ۔
؎ یَآٰ رَبِّ لَاَ رْجوْ لَھُمْ سِوَا کَا
یَا رَبِّ فَامْنَعْ مِنھُمْ حِمَا کَا
؎ اِنَّ عُدُوَّ الْبَیْتِ مَنْ عَادَا کَا
اِمْنَعْھُمْ اَنْ یُّخَرِّبُوْفِنَا کَا
؎ لَا ھُمْ اِنَّ الْعَبْدَ یَمْنَعْ
رِحْلَهٗ فَامْنَعْ رِحَالَکَ
؎ لَا یَغْلِبَنَّ صَلَیْبَھُمْ
ومُحَالُھُمْ اَبَداً مُحَالَکَ
؎ وَکَئِنْ فَعَلْتَ فَاِنَّهٗ
اَمْرٌ تَتِمُّ بِہ فِعَالَکَ
؎ اَنْتَ الَّذِیْ اِنْ جَاءَ بَاغٍ
نَرْ تَجِیْکَ لَهٗ فَذالِکَ
؎ وَلَمْ یَحْوَوْا سِوَی
خِزْیٍ وَ تُھْلِکُھُمْ ھُنَالَکَ
؎ لَمْ اَسْتَمِعْ یَوْمًا مَارْ
جَس مِنْھُمْ یَبْغُوْا قِتَالِکَ
؎ جَدُوا جُمُوْعَ بِلَادِھِمْ
وَالْفِیْلَ کَیْ یَسبُوْا عَیَالَکَ
؎ عَمَدُوْا حِمَاک بِکیدِ ھِمْ
جَھْلاً وَمَا رَقَبُوا جَلالَکَ
؎ اِنْ کُنْتَ نَارِ کَھُمْ
وَکَعْبَتَا فَامْرٌ بَدَالَکَ
- ترجمہ:
- اے پروردگار مینوں تیرے سوا انہاں دشمناں دے دفع کرنے دے لئی تے کسی توں امید نئيں اے ، اے پروردگار تو ہی اپنی چیزاں نوں انہاں حبشیاں توں بچا
- بیت دا دشمن اوہی اے جو تیرا دشمن اے اس لئی تو انہاں نوں روک کہ اوہ تیرے صحن نوں خراب نہ کریئے
- اے اللہ ہر اک بندہ اپنے گھر دی چیزاں نوں بچاندا اے تو اپنے گھر دی چیزاں دی حفاظت کر
- ایسا ہرگز نہ کر کہ انہاں دی صلیب غالب ہو جائے تے انہاں دی قوت تیری قوت اُتے وی غالب آجائے
- تے جے ایسا تو نے کر دتا تو ظاہر اے کہ ایہ ایسا کم اے جس توں تیرے کم پورے ہوندے نيں
- تاوہی اوہ اے کہ جے کوئی باغی آئے تو اس دے دفع کرنے دی اسيں تیرے توں ہی امید کر سکدے نيں چنانچہ ایہ ایسا ہی وقت ہے
- انہاں نوں ذلت و خواری دے سوا تے کچھ نئيں ملیا توانہاں نوں ہلاک کر ڈال
- ميں نے اس توں زیادہ نجس کدی کسی نوں نئيں سنیا تے ایسی پلید قوم تیرے توں لڑنے دی خواہش کردی ہے
- تے اپنے تمام ملک دے لوگاں نوں ایتھے کھچ کر لے آئے نيں۔ تے انہاں وچ ہاتھی وی نيں کہ تیری عیال نوں مصیبت وچ ڈالاں تے لونڈی غلام بنائاں
- انہاں نے جہالت دے سبب توں تیرے ننگ وناموس دی تخریب دا ارادہ کیتا اے تے تیرے جلال دا کچھ اندیشہ نہ کیتا
- جے تو انہاں نوں تے ساڈے کعبہ نوں چھڈ دے گا کہ جو چانيں اوہ اس دے نال کریئے توجو گل ہوئے گی اوہ تجھ اُتے ظاہر ہے
یہ مناجات تمام کرکے عبدالمطلب نے کعبہ دے حلقہ نوں چھڈ دتا تے اوہ تے انہاں دے ہمراہی پہاڑاں دی گھاٹیاں وچ جاکر مخفی ہو گئے۔ ادھر جا کر اوہ اس گل دے منتظر سن کہ دیکھے ابرہہ بیت دے نال کیتا کردا اے تے اس دے نال اس بیت مقدس دا مالک کیتا کردا اے۔ [۲۹]
حملہ تے لشکر اُتے عذاب الہی
[سودھو]دوسرے دن صبح نوں حالے آفتاب عالم تاب دی کرناں پوری طرح افق عالم بر نمودار نہ ہو پائی سن تے شب دے آثار خاکدان عالم پرباقی سن کہ حبشہ والےآں دا لشکر مکہ مکرمہ توں دو فرسنگ دور وادی مجازسے روانگی دے لئی تیا ر ہويا۔ ابرہہ نے حکم دتا کہ روانگی توں قبل ہاتھیاں نوں رنگا رنگ دی جھولاں اوقیمتی زیوراں توں آراستہ کیتا جائے۔ روانگی شروع ہوئی ابرہہ نے کہیا کہ ہاتھیاں نوں ہر اول دستہ رکھیا جائے تے محمود نامی ہاتھی سب توں آگے رہے کیونکہ انہاں دا عقیدہ سی کہ فتح و نصرت اس دے قدماں دی رہین منت ہوندی اے۔ کہیا جاندا اے کہ نفیل خشمی نے آگے ودھ کر محمود نامی ہاتھی دے کان وچ کہیا کہ اے ہاتھی واپس لوٹ جا کیونکہ جس طرف تو جا رہیا اے اوہ حرم خدا اے تے ذات باری دی طرف منسوب اے خبردار ا س نوں ذرہ برابر وی نقصان نہ پہنچانا۔ جدوں محمود ہاتھی نے اس ذات مقدس دا نام سنیا تو گردن جھکائی تے جدوں اسنوں خانہ کعبہ دی طرف ودھایا گیا تو شطرنج دے بے جان (فیل) ہاتھی دی طرح خاموش کھڑا رہیا تے سونڈ زمین اُتے رکھ دتی۔ فیل باناں نے امکانی کوشش کيتی لیکن کارگر نہ ہوئی۔ مہاوت کدی تو اس دا نام لے کر بڑھاندے ، کھی گالیاں دیندے ، کدی گردن اُتے انکس ماردے ، کدی اوہدی پیشانی اُتے ضرباں لگاندے تے کدی اس دے نال نرمی و تلطف دے نال پیش آندے لیکن ساری کوششاں عبث و بیکار رہیاں۔ محمود نے اک قدم وی آگے نہ ودھایا لیکن اس دے برخلاف جے اسنوں کسی دوسری سمت موڑا جاندا تو اوہ رواں دواں ہونے دے لئی تیار سی البتہ دوسرے ہاتھی اپنے فیل باناں دے نال مکمل تعاون اُتے آمادہ سن لیکن شگون تو اسی محمود نامی توں لینا سی تے اسی توں توقعات وابستہ کر رکھی سن۔ لہذا اس دے اس رویہ توں سخت پریشان سن کہ ناگہانی زمین اُتے اندھیرا ہوندا محسوس ہويا تے جدوں آسمان اُتے نظر پائی تو دیکھیا کہ سمندر دی جانب توں کوے دے پراں دی طرح سیاہ پرنداں دے غول دے غول مصروف پرواز سن ۔ ایہ پرندہ کوندا گردن تے گردن اُتے گہرا سبزرنگ باغ دی تازہ گھاس دے مانند لمبی چونج تے دراز پنجے تے قدوقامت وچ قدی توں وڈا تے گوریا توں چھوٹا لاکھاں دی تعداد وچ اک عجیب انداز دے نال فضائے آسمنی اُتے چھا گئے۔ مشاہدین دا بیان اے کہ اوہ وقت ایسا سی جس توں ایہ ظاہر ہوندا اے کہ آسان اُتے سیاہ چادر تان دتی گئی اے۔ علاوہ ازاں ایسے پرندے نہ تو مصر و شام دے علاقے توں تعلق سن اورنہ خشکی وتری وچ ایسے پرندے مصروف پرواز دیکھے گئے سن ۔ ہرپرندے دی چونج تے پنجاں وچ اک اک پتھر جو مسور دے دانہ توں وڈا تے چنے توں چھوٹا سی دبا ہويا سی جس اُتے ہر اس شخص دا نام تحریر سی جس توں اس شخص دی ہلاکت مقررسی۔ یہ پرندے فوج در فوج آندے پہلے خانہ کعبہ دے گرد طواف کردے تے پھرابرہہ دے لشکر دی جانب متوجہ ہو جاندے۔ یہ قدرتی لشکر دنیاوی سازوسامان توں آراستہ لشکر اُتے حملہ کردا تے انہاں اُتے سنگ باری شروع کر دیندا تے اس چھوٹے توں پتھروچ قدرت نے ایہ طاقت رکھی سی جس جگہ وی گرتا اوتھے توں لنگھدا گیا ہويا آر پار ہو جاندا۔ جے کسی سوار دے خود اُتے گرتا تو اس دے مقاہلے نوں چھیدتا ہويا سوار تے اس دے گھوڑے دے نیچے توں نکلتا جس دے نتیجہ وچ سوار تے سواری دونے ہلاک ہو جاندے۔ قصہ مختصر تمام لشکری خواہ سوار ہاں یا پیادے قہر الہی تے غضب خداوندی دا شکار ہو کے سرنگاں ہو گئے۔ ابرہہ چونکہ اس معرکہ توں بھاگ گیا لیخن چند روز دے بعد اس دا مرغ روح قفس عنصری توں پرواز کر گیا۔ اوہدی کیفیت اس طرح ہوئی کہ جدوں ابابیل دے لشکر نے ابرہہ دے لشکر اُتے یلغار دی تو ایہ اپنے لشکر توں علاحدہ ہوکر سر اُتے پیر رکھ کر بھاگا تے حبشہ دی راہ پکڑی لیکن بدقسمتی نے ایتھے وی اس دا نال نہ چھڈیا تے راستے وچ کوڑھ دا شکار ہو گیا تے اس دے جسم دا جوڑجوڑ الگ ہو گیا۔ ہتھ توں انگلیاں گل گل کر گرنے لگاں اورجسم دے جوڑاں توں خون بہنے لگیا۔ اسی حالت وچ اوہ گرتا پڑتا نجاشی دے پاس آیا تے صورت حال بتلیائی۔ اتفاقا اک پرندہ جو نجاشی دے قتل اُتے مامور سی اپنا مشن پورا کر نے دے لئی اوتھے پہنچ گیا جس دے پنجے تے چونج وچ ابرہہ دے نام دے پتھر موجود سن ۔ جداں ہی ابرہہ دی نظر اواُتے اٹھی اسنوں مصروف پرواز دیکھ کر نجاشی توں کہیا کہ اوہ ایسے ہی پرندے سن جنہاں نے میرے لشکر نوں تاراج کیتا اے۔ اسی اثناء وچ اوہ پرندہ اپنا کم کر چکيا سی تے پتھر ابرہہ اُتے گرائے جا چکے سن تا کہ ابرہہ وی اپنے لشکریاں دے نال واصل جہنم ہو جائے۔ قصہ مختصر قریش دے کچھ لوگ ابرہہ دے لشکرکی پسپائی و بربادی تے انہاں مصائب و ابتلا دے بعد کوہ حرا توں اتر کر تفشیش تے احوال جاننے لگے۔ ابرہہ دے لشکریاں نوں دیکھیا کہ اوہ بے حس و حرکت پڑے ہوئے نيں تے انہاں وچ زندگی دی رمق وی باقی نئيں اے لہذا انہاں نے ایہ طے کیتا کہ سب دا اک طرف توں جائزہ لینا شروع کریئے تے بعد وچ سب نوں جا کر بتائاں گے۔ عبد المطلب جو اک فہیم و فطین اصحاب وچوں سن انہاں نے حالات دا جائزہ لے کر ساتھیاں توں کہیا ممکن اے کہ لشکریاں نے مکر کانٹھا ہو تے اس بے حس و حرکت پڑے رہنے وچ کوئی سازش ہو جو ساڈے لئی نقصان دا سبب بن سکے لہذا تساں ایتھے ٹھہرو وچ حالات دا جائزہ لے کر آندا ہاں کیونکہ میرے ابرہہ توں ذاتی تعلقات اے لہذا اوہ مینوں نقصان نہ پہنچائاں گے تے وچ بخیر و عافیت واپس آ جاآں گا تے جے قدرت نے انہاں توں انہاں دی بد اعمالیاں دا کا بدلہ لے لیا اے تو وچ صیح خبر تمنيں آ کر بتاآں گا۔ جب آپ جائزہ لینے گئے تو آپ نے اپنی دانست تے امور ملکی دے تجربہ دی بنا اُتے سمجھ لیا سی کہ ابرہہ دے اقتدار دا سورج غروب ہو چکيا اے تے اس دے غرور دا بت پاش پاش ہو چکيا اے لیکن مکہ والےآں نوں حقیقت حال دا یقین دلانے توں پہلے آپ نے مناسب خیال کیتا کہ ابرہہ تے اس دے لش کرکے چھڈے ہوئے مال و متاع توں کچھ محفوظ کر لیا جائے لہذا آپ ابرہہ دی لشکر گاہ وچ آئے تے مرضی دے مطابق تمام کم سر انجام دتے تے قیمتی ساز و سامان نوں جمع کرکے اسنوں دفن کر دتا۔ اس مال و دولت دی وجہ توں آپ دا معاشرتی مقام بہت بلند ہو گیا۔ اس کم توں فراغت کےبعد آپ نے اعلان کیتا کہ
- اے قوم قریش تمنيں مبارک ہو دشمن دا کم تمام ہو چکيا اے ، انہاں دا خانہ خراب ہو چکيا اے تے خانہ کعبہ محفوظ اے۔ ہن اطمینان دے نال نیچے اتر آؤ۔
عبد المطلب دا اعلان سن کر تمام لوگ نیچے دوڑتے ہوئے آئے تا کہ مال غنیمت توں جتنا زیادہ مل سکے حاصل کر لین۔ اک یا دو دن انہاں نے مال جمع کرنے وچ لگایا لیکن جدوں ابرہہ دے لشکریاں دی لاشاں توں تعفن اٹھنے لگیا تے ایہ بد بو ناقابل برداشت ہو گئی تو پھر حضرت عبدالمطلب در کعبہ اُتے آ کر بارگاہ الہی وچ مصروف ہوئے تے نہایت الحاح و زاری دے نال بارگاہ الہی وچ اس مصیبت توں نجات حاصل کرنے دے لئی دعا کيتی۔ آپ دی دعا بارگاہ الہی وچ مقبول ہوئی تے اک سیلاب آیا جو انہاں لاشاں نوں بہا کر لے گیا تے سرزمین مکہ انہاں دے ناپاک وجود توں پاک ہو گئی۔ اس واقعہ دے بعد اہل مکہ دے دل وچ خانہ کعبہ تے حضرت عبدالمطلب دی عزت و احترام تے ودھ گیا تے اطراف و کناف وچ قریش مکہ دی ہیت و دبدبہ ودھ گیا کیونکہ رب العالمین نے انہاں دے دفع و شر دے لئی عالم غیب توں لشکر جرار روانہ کرکے انہاں نوں کیفرار کردار نوں پہنچایا۔ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی ولادت مبارک اسی سال ہوئی۔ اکثر مورخین نے لکھیا اے کہ حضور نبی کریم دی ولادت اس واقعہ دے چھپن دن بعد ہوئی۔ نبی کریم نے خود وی فرمایا کہ وچ عام الفیل وچ پیدا ہويا۔ [۳۰]
قرآن پاک وچ تذکرہ
[سودھو]ہاتھی والےآں دے بارے وچ اللہ تعالی نے اپنی آخری کتاب قرآن مجید وچ اک سورت نازل کر انہاں حالات دا ذکر اس انداز وچ کیتا۔
- ترجمہ: اے محبوب کیتا تساں نے نہ دیکھیا تواڈے رب نے ہاتھی والےآں دا کیتا حال کیتا 2 کیتا انہاں دا داآں تباہی وچ نہ ڈالا تے انہاں اُتے پرنداں ٹکڑیاں بھیجاں کہ انہاں نوں کن کرکے پتھراں توں ماردے تو انہاں نوں کر ڈالا جداں کھادی کھیندی دی پتی [۳۱]
رسول اللہ دی ولادت تے عبد المطلب
[سودھو]خواب وچ پیشن گوئی
[سودھو]اک دن حضرت عبدالمطلب اپنے حجرہ وچ عزلت نشین سن کہ نیند دا غلبہ ہويا۔ آپ محو نیند ہوئے تو اک خواب دیکھیا جدوں نیند توں بیدار ہوئے تو عجیب حالت سی۔ دلی کیفیات اُتے اطمینان حاصل کرنے دے لئی رواج دے مطابق کاہنہ دے پاس تشریف لے گئے تو اس نے عبدالمطلب نوں دیکھدے ہی کہیا کہ اے عرب دے سردار آپ دے چہرہ اُتے اضمحلال دے آثار نمودار نيں کیتا وجہ ہے؟ عبدالمطلب نے کہیا ميں نے خواب وچ اک عجیب وغریب واقعہ دیکھیا اے جس دی وجہ توں وچ سخت پریشان ہاں۔ کاہنہ نے کہیا کہ گھٹ تاں گھٹ اوہدی کیفیت بیان کریئے تا کہ وچ اس سلسلہ وچ کچھ عرض کرسکاں۔ عبدالمطلب نے کہیا کہ اک زنجیر میری پشت توں نکلی تے شش جہات وچ پھیل گئی۔ اک کونہ مشرق دے انتہائی سرے تک تے دوسرا مغربی سمت اسی طرح شمال و جنوب وچ۔ بالیائی سرا ثریا تک تے نچلا حصہ تخت الثری تک چلا گیا۔ وچ اس زنجیر نوں تعجب توں دیکھدا رہیا۔ اوہ زنجیر ناگہانی طور اُتے پھیلی تے اک درخت دی شکل اختیار کر لی۔ یہ درخت بہت ہی وڈا سی تے اس وچ دنیا زمانہ دے پھل لگے ہوئے سن ۔ اس درخت توں نوری خوشبو دے بھیکے نکل رہے سن تے نورانی کرناں اوہدی جانب سجدہ ریز سن تے لمحہ بہ لمحہ نور و تقدس دے آثار اس توں ظاہر ہو رہے سن ۔ ميں نے دیکھ کہ قریش دی اک جماعت اس درخت دی شاخاں پکڑے لٹک رہے اے لیکن قریش دی اک جماعت اوہدی شاخاں کاٹنے اوراسنوں جڑ توں اکھاڑنے دے در پہ سی لیکن مخالف جماعت جدوں کدی قریب آنے دی کوشش کردی اک خوبرو نوجوان کہ اس جسیا اج تک میری نظراں توں نئيں گزریا انہاں نوں ایسا کرنے توں روک دیندا سی اورانہاں نوں منتشرکردیندا بعض لوگاں دی اکھاں وی حلقہ جسم توں نکال دیندا۔ ميں نے وی کوشش کيتی کہ اس نورمبارک توں وچ وی مستفیض ہاں لہذا ميں نے اسی جوان خوبرو توں اک سوال کیتا کہ اس نور توں کون فیض یاب ہوئے گا انہاں نے فرمایا اوہ لوگ جو اوہدی شاخاں توں لپٹے ہوئے نيں اس توں مستفیض ہون گے۔ ہن میرا استعجاب کم ہويا تو اس دے تنے دے قریب دو متبرک تے مقدس شخصیتاں نظر آئیاں ۔ ميں نے انہاں توں تعارف چاہیا تو اک نے فرمایا کہ وچ نوح نجی اللہ ہاں تے دوسرے نے فرمایا وچ ابراہیم خلیل اللہ ہاں۔ جناب ابراہیم علیہ السلام نے فرمایا کریہ درخت اوہ اے جو ساڈے آبا ؤ اجداد توں تمنيں پہنچیا اے جو اک قرن (زمانہ) توں دوسرے قرن تے اک صلب توں دوسری صلب وچ منتقل ہوندا آیا اے تے ہن تواڈی صلب توں ظاہر ہويا اے۔ جب عبد المطلب نے خواب سنایا تو کاہنہ دے چہرے دا رنگ اڑ گیا تے سوچ بچار دے بعد کہنے لگی کہ جو واقع تساں نے سنایا اے جے درست اے تے اس طرح پیش آئے تو اوہدی تعبیر ایہ اے کہ اک شخصیت تواڈی نسل وچ پیدا ہوئے گی جس اُتے پاشندگان بولی اورساکنان ملاء اعلیٰ ایمان لائاں گے تے انہاں دی متابعت اوراطاعت وچ کمر باندھاں گے تے زنجیر اس گل دی غمازی کرنی اے کہ اس دین نوں استحکم نظم وضبط ربط اتفاق و اتحاد دی دولت میسر ہوئے گی۔ شش جہات تک اس دا پھیلنا اس گل اُتے دلیل اے کہ اوہ دین ہمہ گیر ہو گا جو شش جہات وچ پھیلے گا تے لوگاں دا شاخاں نوں پکڑنا اس امر اُتے دلیل اے کہ اوہدی شاخاں انتہائی مضبوط ہاں گی۔ اس دین دے متبعين عزم و ہمت دے پیکر تے صبر و استقلال دے پہاڑ ہو گئے۔ نوح و ابراہیم علیہ السلام دی موجودگی اس گل نوں ظاہر کردی اے کہ انہاں دے مخالف قوم نوح دی طرح عذاب الہی وچ مبتلا ہون گے اوران دی موافقت کرنے والے ملت حنفیہ دی برکت توں اپنے مقاصد اُتے قبضہ قدرت حاصل کرکے کامیاب و کامران ہون گے تے انہاں دی شربیعت قیام قیامت تک باقی تے درخشندہ ہوئے گی۔ [۳۲]
ولادت مبارک
[سودھو]- حضرت عبد المطلب دا بیان اے کہ حضورعلیہ السلام دی ولادت دے وقت طواف کعبہ وچ مصروف سی جدوں آدھی رات گزری تو ميں نے خانہ کعبہ نوں مقام ابراہیم دی طرف سجدہ تے اللہ اکبر دی آوازاں بلند کردے دیکھیا تے کہندے سنیا کہ ہن مینوں مشرکاں دی نجاست تے زمانہ جہالت دی ناپاکیوں توں پاک و صاف کر دتا گیا اے۔ پھر اس وچ تمام بت جھک گئے۔ ميں نے ہبل دی طرف دیکھیا جو سب توں وڈا بت سی اوہ وی اوندھے منہ اک پتھر اُتے پیتا ہويا سی تے منادی نے ایہ صدا دی کہ حضرت آمنہ دے بطن توں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) پیدا ہو چکے نيں۔ اس وقت وچ صفا پہاڑ اُتے چلا گیا ۔ صفا پہاڑ نوں ميں نے پرغوغا دیکھیا ۔ مینوں ایسا نظرآندا سی گویا تمام پرندے تے بادل مکہ اُتے سایہ کرنے آئے نيں۔ پھر وچ حضرت آمنہ دے گھر دی طرف آیا۔ دروازہ بند سی ميں نے کہیا دروازہ کھولو حضرت آمنہ نے کہیا ابا جان محمد (علیہ الصلوة واسلام) پیدا ہو گئے نيں۔ ميں نے کہیا : لاؤ ذرا دیکھاں تو کہنے لگاں : اجازت نئيں۔ پھر ميں نے کہیا اے آمنہ اس (بچے) نوں تن دن تک کسی نوں مت دکھانا ۔ ایہ کہہ کر ميں نے تلوار سوندی تے گھر توں باہر چلا گیا۔ ميں نے اک ایسے آدمی نوں دیکھیا جو تلوار سوندے ہوئے سی تے چہرے اُتے نقاب ڈالے ہوئے سی کہنے لگیا اے عبدالمطلب واپس جا تا کہ ملائکہ ، مقربین تے تمام علیمین دے رہنے والے تیرے بچے دی زیارت توں فارغ ہاں۔ اس توں میرے جسم اُتے لزرہ طاری ہو گیا۔ وچ اسی حالت وچ باہر آ گیا کہ تا کہ قریش نوں اپنے بچے دی پیدائش دی خبر دو لیکن میری بولی اک ہفتہ تک بند ہو گئی تے وچ کسی توں گل نہ کر سکا۔ [۳۳]
۔
- اک تے روایت اے کہ ولادت دے دوسرے روز احبار یہود نے عبدالمطلب توں پُچھیا کہ گذشتہ رات تواڈے ہاں کوئی لڑکا پیدا ہويا اے اس نے جواب دتا کہ ساڈی اک عورت نوں حمل اے لیکن وضع حمل دا کوئی علم نئيں۔ انہاں نے کہیا اسيں نے توریت وچ اس طرح دیکھیا اے کہ کل سیدالاولین والاخرين وادی مقدس جو زیارت گاہ عرب وعجم اے دی ولادت ہوئے گی اوہ علم رفیع تے سراج منیر گذشتہ رات منتقل ہو گیا اے۔ عبدالمطلب نے کسی شخص نوں آمنہ دے پاس بھیجیا تاکہ صورت حالات معلوم کرے۔ آمنہ رضی اللہ تعالی عنہا نے کہیا کل ختنہ کیتا ہويا تے ناف بریدہ ایسا بچہ پیدا ہويا اے گویا اسنوں غسل دتا ہويا اے۔ اوہ آلائش جو بچےآں دے نال ہوندی اے توں بالکل پاک وصاف اے۔ اس توں ایسا نور پیدا ہوندا اے کہ دنیا اس توں منور ہوئے گی جداں کہ اس توں پہلے ميں نے خواب وچ دیکھیا سی مینوں کسی قسم دی تکلیف پہنچے بغیر متولد ہويا۔ اس نے انگشت اٹھائی تے آسمان دی طرف اشارہ کیتا۔ اس طرح آواز آئی کہ تن دن اسنوں لوگاں توں پوشیدہ رکھاں۔ جدوں ایہ خبر عبدالمطلب دی مجلس وچ پہنچی تو علما یہود نے کہیا اللہ اکبر توریت دی گل درست نکلی۔
عبد المطلب گھر گئے تے خبر دریافت دی پھر کمرہ وچ بیٹھ گئے۔ لوگاں نے مبارک باد دتی۔ آپ نے اونٹھ ذبح کیتا تے لوگاں دی دعوت کيتی۔ لوگاں نے پُچھیا کہ اپنے بیٹے دا تساں نے کیتا نام رکھیا ہے؟ آپ نے کہیا محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم)۔ انہاں نے پُچھیا ایہ نام تساں نے کیوں اختیار کیتا باوجودیکہ تواڈے آباو اجداد وچوں کوئی وی اس نام توں موسوم نئيں ہويا سی آپ نے کہیا کہ زمین وآسمان وچ اوہدی تعریف دی جائے۔ تن روز دے بعد آمنہ دے گھر گئے ، حضرت رسالت مآب نوں گود وچ لیا اورکعبہ وچ کھڑے ہو کے اپنے ہتھوں سلا دتا تے ایہ رجز پڑھیا۔
؎ الحمد اللہ الذی اعطانی
ھذا الغلام الطیب الاردان
؎ قد سادَ فی المھد علی الغِمان
اُعیذہٗ بِاللہ ذی الارکان
؎ حق راہ بالغ البنیان
انت الذی سمیت فی القرآن
؎ اُعیذُہٗ من شر ذی شنئان
من حاسدٍ مضطرب العنان
جب آپ اس رجز توں فارغ ہوئے تو آنحضرت نوں آمنہ دے گھرواپس لے گئے تے اوہدی حفاظت دے لئی تاکید دی تے کہیا ایہ عظیم الشان فرزند ہوئے گا۔ [۳۴]
- اک تے روایت کہ مطابق یزید بن عبد اللہ بن زمعہ دی بہن کہندی نيں: آمنہ بنت وہب دے بطن توں رسول اللہ پیدا ہوئے تو آمنہ نے عبد المطلب نوں خبر کرائی۔ خوش خبری لانے والا ایسے وقت وچ انہاں دے پاس پہنچیا کہ اوہ حجر (وہ مقام جس اُتے حطیم شان اے جو شمالی جانب توں کعبہ نوں میط ہے) وچ اپنے بیٹےآں تے قوم دے کچھ لوگاں دے نال بیٹھے ہوئے سن ۔ اطلاع دی کہ آمنہ دے ہاں لڑکا پیدا ہويا۔ عبدالمطلب خوش ہوئے تے انہاں دے نال جتنے لوگ سن سب اٹھے۔ آمنہ دے پاس آ ئے تو جو کچھ انہاں نوں نظر آیا سی ، جو انہاں توں کہیا گیا سی تے جس دا حکم ملیا سی عبد المطلب نوں سب کچھ سنیا دتا۔ عبدالمطلب آنحضرت نوں لئی ہوئے کعبہ وچ آئے ۔ اوتھے کھڑے ہوکر خدا توں دعا کیتی تے خدا نے جو نعمت بخشی اس دا شکر کردے راے۔
محمد بن عمروالا سلمی کہندے نيں کہ مینوں خبر دتی گئی کہ اس دن عبد المطلب نے ایہ کہیا سی
؎ الحمد اللہ الذی اعطانی
ھذا الغلام الطیب الاردان
؎ قد سادَ فی المھد علی الغِمان
اُعیذہٗ بِاللہ ذی الارکاب
؎ حق راہ بالغ البنیان
اُعیذُہٗ من شر ذی شنئان
؎ من حاسدٍ مضطرب الغنان
{{{2}}}
ترجمہ:
- ہر طرح تے ہر قسم دی حمد و ثنا خدا دے لئی اے جس نے مینوں ایہ پاک دامن لڑکا عنایت فرمایا
- ایہ اوہ لڑکا اے کہ گہوارہ ہی وچ تمام لڑکےآں دا سردار ہو گیا ، اسنوں اللہ تعالی دی پناہ وچ دیندا ہاں تے اس دے لئی خدا توں پناہ مانگتا ہاں
- میری خواہش اے کہ اسنوں تابہ بنیاد رسیدہ دیکھاں ، وچ اوہدی نسبت بغض رکھنے والے دے شر توں پناہ مانگتا ہاں
- وچ اس حاسد توں پناہ مانگتا ہاں جو مضطرب العنان ہو یعنی اک روش اُتے اسنوں قرار نہ رہے
ختنہ ، عقیقہ تے نام
[سودھو]- حضرت عبد اللہ بن عباس اپنے والد عباس بن عبد المطلب توں روایت کردے نيں کہ رسول اللہ پیدا ہوئے تو ختنہ شدہ ناف بریدہ سن ۔ عبدالمطلب نوں اس اُتے مسرت آمیز تعجب ہويا انہاں دے نزدیک رسول اللہ دی قدر ودھ گئی تے انہاں نے کہیا: میرے اس لڑکے دی اک خاص شان ہوئے گی۔ چنانچہ فی الواقع آنحضرت دی خاص شان ہوئی۔ [۳۵]
- اک تے روایت دے مطابق ولادت دے ستويں روز آپ دے جد امجد حضرت عبد المطلب نے ختنہ کرائی جداں کہ عرب وچ دستور سی کہ حضرت ابراہیم علیہ اسلام تے حضرت اسماعیل علیہ اسلام دی سنت دے مطابق مولود دی ستويں روز ختنہ کراندے سن ۔ [۳۶]
- عقیقہ تے نام
ابوالحکم تنوخی بیان کردے نيں : جدوں نبی کریم اسلام دی پیدائش دا ساتواں دن ہويا تو عبدالمطلب نے جانور ذبح کیتے تے قریش نوں کھانے اُتے بلیایا۔ اوہ لوگ کھانا کھا چکے تو انھاں نے پُچھیا: اے عبد المطلب ! آپ نے اس بچے دا کیتا نام رکھیا ہے؟‘‘ عبدالمطلب نے جواب دتا:”ميں نے اس دا نام محمد رکھیا اے۔ اوہ بولے: آپ نے اپنے خاندانی ناماں نوں نظر انداز کرکے ایہ نام کیوں رکھیا؟‘ عبدالمطلب نے کہیا: وچ چاہندا ہاں کہ اللہ تعالی آسماناں وچ اس بے مثال بچے دی تعریف کرے تے اللہ دی مخلوق زمین اُتے اس دے لئی رطب اللسان راے۔ [۳۷]
رسول اللہ دے لئی رضاعت دا انتظام کرنا
[سودھو]حلیمہ سعدیہ فرماندی اے کہ وچ جدوں مکہ پہنچی تو پیر دا دن سی میرے قبیلے دی دوسری عورتاں پہلے ہی مکے وچ پہنچی چکی سن تے قریش دے مالدار گھراں وچ پہنچ کر اپنے لئی بچےآں دی گل کر چکی سن۔ بنو مخزوم وغیرہ قبیلے دے بچے انہاں نے اپنے لئی مخصوص کر لئی سن ۔ میرا اپنا بچہ وی سفر دی تکان دی وجہ توں اس دن بیمار سی دودھ نئيں پیندا سی تے نیم بے ہوش سا نظر آندا سی گویا مردہ اے۔ ناگاہ ميں نے دیکھیا کہ بیٹے نے حرکت دی اکھاں کھولاں تے مسکرایا۔ وچ اوہدی اس ادا اُتے وڈی متعجب ہوئی چنانچہ وچ اسنوں گھر چھڈ دے شہر دی طرف نکل کھڑی ہوئی۔ وچ ادهر ادھر مختلف گھراں وچ مارے مارے پھرتی رہی تا کہ مینوں کوئی بچہ مل جائے لیکن میری ساری کوششاں بیگار گئياں۔ بنی سعد دی عورتاں اپنی مرضی دے مطابق بچےآں نوں لے چکی سن۔ انہاں نوں وڈے وڈے امرا تے اغنیاء دے بچے مل گئے سن ۔ وچ اس صورت حال توں وڈی مغوم تے آزردہ خاطر سی۔ وچ اس سفر اُتے لعن طعن کر رہی سی تے دل ہی دل وچ اپنی قسمت نوں کوس رہی سی۔ ناگاہ مینوں اک ایسا شخص نظر آیا جو عظمت حشمت دے آثار پیشانی اُتے لئی ہويا سی نور کرامت تے رعب شهامت اوہدی شخصیت توں ٹپک رہیا سی اوہ زور توں آواز دے رہیا سی کہ بنی سعد دی عورتاں وچوں کوئی اے جس نے حالے تک کچھ نہ لیا ہوئے۔ ميں نے لوگاں توں پُچھیا کہ ایہ کون شخص ہے؟ مینوں بتایا گیا کہ مکہ دے اک بزرگ بنو باشم توں عبدالمطلب نيں۔ وچ آپ دے پاس گئی - سلام عرض کیتا تے کہیا کہ وچ بنی سعد دی اک عورت ہاں۔ آپ نے نام پُچھیا تو ميں نے بتایا حلیمہ سعدیہ۔ مسکراندے ہوئے فرمنے لگے۔ رخ رخ خصلتان حسنتان سعد و حلم فیھما نمرالدهر و نمرالابد (واہ واہ ۔ تساں وچ دو چیزاں خوبصوت اوراچھی یکجا پائی جاندی نيں۔ سعادت تے حلیمی۔ ایہ دونے عادات دنیا و آخرت وچ پسندیدہ نيں۔) پھر کہنے گئے حلیمہ میرا اک بچہ اے یتیم اس دا نام محمد (صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم) اے۔ ميں نے بنی سعد دی ساری عورتاں نوں دکھایا کہ کسی نے قبول نئيں کیتا تمام نے کہیا جس دا باپ نئيں۔ اس توں کیتا فائدہ ہوئے گا۔ مینوں امید اے۔ تساں اس یتیم بچے نوں لے کر فائدہ اٹھاؤ گی۔ ميں نے کہیا آپ مینوں اجازت داں وچ اپنے شوہر توں گل کر لاں۔ حضرت عبدالمطلب نے کہیا ہاں اس وچ کوئی قباحت نئيں۔ وچ اپنے شوہر دے پاس آئی۔ ساری گل بیان کيتی۔ اللہ تعالی نے اس دے دل وچ فرحت تے سرور پیدا کیتا۔ مینوں کہنے لگیا۔ جاؤ تے اس بچے نوں فورا قبول کر لو ایسا نہ ہو کہ کوئی دوسری عورت لے جائے لیکن میری ہمشیرہ دے لڑکے نے کہیا، افسوس بنی سعد دی عورتاں نے اشراف تے مالداراں دے بچے لے کر جمعیت اوربزرگی حاصل کرلی اورتم تیم بچے نوں اپنے نال لئی جارہی ہاں جس دی کفالت محنت ومشقت دی زیادتی دا موجب اے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ اس گل توں میرے عزم وچ تنزل پیدا ہويا۔ اسی وقت میرے دل وچ الہام ہويا کہ جے تو نے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نوں چھڈ دتا تو ہرگز فلاح نئيں پائے گی۔ ميں نے بھانجے دی گل دی طرف کوئی توجہ نہ دی ، ميں نے کہیا قوم دی تمام عورتاں دودھ پلانے دے لئی بچے لے جان تے وچ کوئی فرزند نال نہ لے جاآں خدا دی قسم وچ اسنوں ہی لاں گی جے اس دا باپ نئيں اے لیکن اس دا دادا عبدالمطلب اے۔ وچ اسنوں یتیم ہونے دی وجہ توں رد نئيں کراں گی ۔ جے اس دریتیم دا مرتبہ کوئی اورنئيں پہچاندا تو وچ پہچاناں گی۔ مینوں امید اے کہ جو خواب ميں نے دیکھیا اے اوہ جھوٹا نئيں ہوسکدا۔ اوہ میری مدد کرے گا وچ واپسی آئی تے عبدالمطلب دے پاس گئی ميں نے کہیا اوہ فرزند کتھے ہے؟ لائیے تاکہ وچ اسنوں دیکھاں۔ اس گل توں انہاں دا چہرہ چمک اٹھا تے بے پناہ خوشی ومسرت توں کہیا حلیمہ کیتا تو نے میرے فرزند نوں دودھ پلانے دا ارادہ کر لیا اے۔ ميں نے کہیا ہاں۔ عبدالمطلب سجدہ شکر بجا لیائے تے سر اٹھایا تے آسمان دی طرف رخ کرکے کہیا، الہی حلیمہ نوں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) توں سعادت افروز فرما، پھر مینوں آمنہ دے گھر لے گئے، ميں نے اک عورت دیکھی جس دا چہرہ چودھواں دے چاند دی طرح چمک رہیا سی ، عبدالمطلب نے میرا نام تے حال بیان کیتا، اس نے کہیا اہلا وسهلا يا حلیمہ پھر اوہ میرا ہتھ پکڑ کر اس مکان وچ لے گئی جتھے آنحضرت سن ۔ آپ نوں سفید سوف دے کپڑے وچ لپٹا ہويا تھا،کستوری دی مانند خوشبو آرہی سی۔ انہاں دے نیچے ریشم دا سبز کپیتا پیتا ہويا سی، آنحضرت (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) سو رہے سن جدوں ميں نے آپ دا چہرہ کھولا تو بچہ دیکھیا جس دا چہرہ مبارک خورشید دی مانند چمک رہیا سی تے انوارحسن وجمال ذوالجلال اوہدی ذات با کمال دے آئینہ توں تاباں سن ۔ حلیمہ کہندی نيں کہ جدوں میری نظر مبارک فرزند دلبند دے جمال اُتے پئی وچ ہزار جان اس پہ فریفتہ و شفیتہ ہو گئی۔ دفعتاً ميں نے دیکھیا کہ میرے جسم دی تمام رگاں توں دودھ نے پستان دی طرف جوش مارا تے اوہدی محبت میرے روح دی گہرائی وچ اس قدر جاگزاں ہوئی ایتھے تک کہ ميں نے انہاں نوں خواب توں بیدار کیتا، آپ نے اپنی اکھاں کھول داں میری طرف دیکھیا اورتبسم فرمایا ميں نے انہاں دے تبسم وچ اوہ ملاحت دیکھی جو کسی حسین دی مسکراہٹ وچ وی نئيں دیکھی، ميں نے اک نور دیکھیا جو انہاں دی دونے اکھاں توں منعکس ہويا جس دی شعاعاں آسمان نوں پہنچاں، ميں نے اسی وقت انہاں دا منہ چوم لیا، وچ اپنی اس حالت نوں آمنہ توں چھپاندی سی ایسا نہ ہو کہ اسنوں اس حال دی خبر ہوجائے۔ اس دے بعد ميں نے آپ نوں اپنی گود وچ لے لیا تے دایاں پستان انہاں دے منہ وچ دتا ۔ انہاں نے دودھ پینا شروع کیتا، جدوں ميں نے بایاں پستان انہاں دی طرف کیتا تو اوہ رک گئے ۔ حضرت عبد اللہ بن عباس رضی اللہ عنہ کہندے نيں کہ اسی وقت توں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نوں انصاف دی توفیق دتی گئی کہ اک پستان نوں اپنے دودھ شریک بھائی دے لئی چھڈ دتا جائے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ وچ اپنا دایاں پستان ہمیشہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے لئی محفوظ رکھدی تے بایاں اپنے فرزند ضمرہ نوں دیندی سی۔ حلیمہ کہندی نيں کہ آنحضرت میری گود وچ سن تے دودھ پی رہے سن وچ آپ دی خواب آلودہ اکھاں دی طرف دیکھ رہی سی تے خوشی میرے توں ضبط نئيں ہو رہی سی وچ چاہندی سی کہ جلد از جلد انہاں نوں اپنے گھر لے جاآں تا کہ میرا خاوند وی انہاں دے دیدار توں سعادت اندوز ہوئے۔ عبد المطلب نے کہیا حلیمہ تینوں بشارت ہو کہ کوئی عورت وی اپنے قبیلہ دی طرف اس طرح واپس نئيں جائے گی جداں کہ تو جا رہی اے۔ [۳۸]
والی یمن دی بارگاہ وچ
[سودھو]ابرہہ دی موت دے بعد اللہ تعالی نے سیف بن ذی یزن نوں یمن اُتے غلبہ عطا فرمایا۔ اس نے اہل حبشہ کویمن توں جلا وطن کر دتا۔ ایہ واقعہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی ولادت با سعادت دے دو برس بعد وقوع پزیر ہويا۔ قریش مکہ دا اک وفد اسنوں کامیابی اُتے مبارکباد دینے یمن پہنچیا اس وچ عبد المطلب بن ہاشم امیہ بن عبد شمس تے عبد اللہ بن جدعان وغیرہ شامل سن ۔ سیف حضرت عبدالمطلب دے انداز تقریر تے پروقار شخصیت توں بہت متاثر ہويا تے آپ توں اپنا تعارف کرانے نوں کہیا۔ آپ نے کہیا کہ وچ عبد المطلب بن ہاشم بن عبد مناف ہاں۔ بادشاہ نے کہیا پھر تو تساں ساڈے بھانجے ہوئے۔ اس نے اک مہینہ تک آپ تے آپ دے ساتھیاں نوں مہمان بنائے رکھیا نہ جانے دیندا نہ ملاقات دا موقع دیندا پھر اک روز اس نے علیحدگی وچ عبدالمطلب نوں بلیایا تے کہیا کہ ساڈے پاس اک کتاب موجود اے جسنوں اسيں خفیہ رکھدے نيں ، اس وچ لکھیا اے کہ تہامہ وچ اک بچہ پیدا ہو گا جس دے کندھاں دے درمیان وچ اک نشان ہو گا اس دے ذریعے تمنيں وی قیامت دے دن تک سارے عرب دی قیادت نصیب ہوئے گی۔ سیف نے کہیا کہ اس بچے دی پیدائش دا زمانہ آ گیا اے یا اوہ پیدا ہو چکيا اے۔ اس دا نام نامی محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہوئے گا۔ اس دے والد تے ماں فوت ہون گے تے اس دا دادا تے چچا اوہدی کفالت کرن گے۔ اوہ خداوند رحمن دی عبادت کرے گا۔ شیطان نوں ٹھکرا دے گا۔ اگ نوں بجھا دے گا۔ بتاں نوں توڑ دے گا۔ اوہدی گل فیصلہ کن ہوئے گی۔ اس دا حکم سراپا انصاف ہوئے گا۔ حضرت عبدالمطلب نے ہور وضاحت چاہی تو سیف بولا اس غلافاں والے گھر دی قسم اے عبد المطلب تو اس دا دادا اے۔ اس وچ ذرا جھوٹ نئيں۔ عبد المطلب سجدے وچ گر پڑے۔ بادشاہ نے کہیا کہ سر اٹھایئے۔ آپ دا سینہ ٹھنڈا اے۔ کیتا آپ نے اس چیز کومحسوس کیتا اے جس دا ميں نے ذکر کیتا اے۔ عبدالمطلب نے کہیا کہ بے شک اے بادشاہ بے شک میرا اک بیٹا سی جو مینوں بہت عزیز سی ميں نے اوہدی شادی اک عفت مآب خاتون توں دی جس دا نام آمنہ بنت وهب اے۔ اس دے ہاں بیٹا پیدا ہويا۔ جس دا ميں نے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نام رکھیا۔ اس دا باپ فوت ہو چکيا اے۔ اس دے کندھاں دے درمیان وچ اک نشان اے۔ اس وچ اوہ تمام صلاحیتاں موجود نيں جنہاں دا آپ نے ذکر کیتا۔ سیف نے کہیا پھر اپنے اس بچے دی حفاظت کیتا کرو تے یہود توں محتاط رہیا کرو کیونکہ اوہ اس دے دشمن نيں تے اللہ تعالی انہاں نوں وی اس اُتے غالب نئيں ہونے دے گا تے جو باتاں ميں نے آپ توں کيتیاں نيں اوہ اپنے ساتھیاں نوں نہ بتائیے گا کیونکہ مینوں اندیشہ اے کہ اوہ حسد نہ کرنے لگئياں۔ جے مینوں اندیشہ نہ ہوندا کہ عنقریب اوہدی بعثت توں قبل وچ اس دنیا توں رخصت ہو جاآں گا تو وچ اپنے سواراں تے پیدل سپاہیاں دے نال ایتھے توں ترک سکونت کرکے یثرب نوں اپنا دار السلطنت بناندا کیونکہ میری کتاب وچ لکھیا اے کہ یثرب وچ اس دا دین مستحکم ہوئے گا تے اس شہر وچ آپ دا مدفن ہوئے گا۔ سیف بن ذی یزن نے قریش دے وفد نوں دوبارہ دربار وچ طلب کیتا۔ ہر اک نوں اک اک سواونٹھ ، دس غلام ، دس دس کنیزاں ، دس رطل چاندی ، دس رطل سونا تے عنبر دا اک بھرا ہويا برتن لیکن حضرت عبدالمطلب نوں ہر چیز دس گنا دتی۔ [۳۹]
رسول اللہ دا گم ہو جانا
[سودھو]حلیمہ کہندی نيں کہ اس امر عجیب و غریب (واقعہ شق صدر) دے ظہور دے بعد میرے شوہر تے دوسرے رشتے داراں نے مینوں کہیا کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نوں اس توں پہلے کوئی تکلیف پہنچے عبد المطلب دے پاس پہنچیا دو۔ جدوں ميں نے پختہ ارادہ کر لیا ، ميں نے منادی نوں سنیا کہندا سی ، ضیاء ملک یا بطحا مکہ خیر و امن دا موسم بہار بنی سعد توں نکلیا جا رہیا اے بلاد بطحا مکہ خوش قسمت اے کہ اے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) تجھ جیسی کوئی شخصیت اس جگہ نزول فرمائے بہترین خلالق نے جدوں مکہ وچ نزول فرمایا اہل حوادث توں محفوظ و مامون ہو گئے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ جدوں وچ مرکب اُتے سوار ہوئی تے آنحضرت (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نوں اپنے سامنے لئی ہوئے سی تے اک لحظہ وی اس توں غافل نئيں ہوسکدی سی کہ ميں نے اپنے اطراف وجوانب توں عجیب آوازاں سنیاں تے جدوں مکہ دے دروازے اُتے پہنچے ، وچ سواری توں اتری تے کسی پیش آمندہ ضرورت دی وجہ توں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نوں سواری توں اتارا ، اوتھے لوگاں دی اک جماعت سی انہاں دے سامنے آنحضرت نوں بٹھایا تے قضائے حاجت دے لئی گئی اچانک تیز آواز میرے کاناں وچ گونجی وچ تیزی توں واپس آئی، آنحضرت نوں اوتھے ميں نے نہ پایا ميں نے کہیا، لوگو! اوہ بچہ کتھے اے جو ميں نے ایتھے بٹھایا سی انہاں نے پُچھیا کونسا بچہ؟ ميں نے کہیا محمد بن عبد اللہ بن عبد المطلب (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) جس دی برکت توں حق تعالی نے میرے چہرہ نوں تازہ تے میری عیش و آسائش نوں بے اندازہ رکھدا سی ميں نے اوہدی تربیت کيتی۔ اوہدی باتاں توں میرا دل مسرور سی تے اس دے جمال دے دیدار توں میری اکھاں نوں روشنی حاصل ہوئی اے میرا ارادہ سی کہ وچ اسنوں اس دے دادا دے پاس پہنچیا داں تے اوہدی امانت اس دے سپرد کر داں، اچانک ایہ واقعہ پیش آگیا، مینوں لات و عزی دی قسم کہ جے وچ اپنے مقصد نوں حاصل نہ کرسکی تے امانت نوں اس دے مالک تک نہ پہنچیا سکی تو خود نوں بلند پہاڑ دی چوٹی توں نیچے گرا داں گی تے اپنے اعضا نوں پارہ پارہ کر داں گی۔ القصہ ہر چند ميں نے جستجو دی اس راحت جان دی طرف کوئی راہ نہ پا سکيتی۔ جدوں وچ اوہدی جستجو توں مایوس ہو گئی ميں نے اپنا ہتھ سر اُتے رکھیا تے فریاد و زاری شروع کردتی۔ وچ کہندی سی وا محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) اے میری اکھاں دے نور ، اے میرے پسندیدہ دوست ، اے بے چین روح دے ریحان ، اے میرے مجروح دل دے مونس ، اے میرے بند دروازےآں دی کلید ، اے میری خستہ جان دی شفاء ، اے میرے کاشانہ شادمنی دے چراغ وچ تجھ اُتے قربان ہوئے۔ ميں نے اس قدر گریہ و زاری دی تے اضطراب و بیقراری دکھادی کہ اک عالم میری سوزجاں توں بیقرار ہو گیا تے پیرو جواں میرے نال مل کر رونے لگے۔ اچانک انہی حالات وچ مَاں نے اک بوڑھا دیکھیا جو کمزوری توں ہلال دی مانند نحیف ونزار تے ناتوانی دے خیال توں زیادہ دبلا پتلا سی ، اس نے کہیا کیتا گل اے ایہ سوزو ملال کسی وجہ توں اے، ميں نے صورت واقعہ بیان کيتی ميں نے خدائے ابراہیم دی قسم کھا کر کہیا کہ جے مینوں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نہ مل سکے تو وچ خود نوں پہاڑ دی چوٹی توں گرا داں گی۔ بوڑھے نے کہیا اے سعدیہ وچ تینوں ایسے عالم دا پتہ بتاندا ہاں جو تیرے فرزند دے حالات جاندا اے تے جے اس نے چاہیا تو اوہ اسنوں تیرے پاس لوٹا سکدا اے ۔ ميں نے کہیا میری جان تجھ اُتے قربان ہو پھرميں نے پُچھیا اوہ کون اے ؟ اس نے کہیا صنم اعظم جس دا نام ہبل اے۔ ميں نے کہیا تیری ماں تینوں روئے ، کاش تیری ماں تینوں گونگا پیدا کردی ، شاید تو اس حالت توں واقف نئيں اے کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دی شب ولادت ہبل و لات و عزی اُتے کیتا گزری ، تو نے اوہ حالات نئيں سنے۔ اس نے کہیا اے سعدیہ شاید تو دیوانی ہوئی اے ہرزہ گو اورعقل و ہوش توں بیگانہ اے، وچ حالے آندا ہاں تے تیرے فرزند نوں ہبل توں طلب کردا ہاں تے تیرے فرزند وقت نوں تجھ تک پہنچاآں گا۔ شیخ نے جا کر ست مرتہ ہبل دا طواف کیتا ، اس دے سر اُتے بوسہ دتا تے کہیا، اے میرے آقا ! آپ دا لطف و احسان تے فضل و امتنان قریش توں کدی منقطع نئيں ہويا تے کوئی حاجت مند اس استانہ توں بے نیل مرام واپس نئيں ہويا، ایہ بوڑھی سعدیہ گمان کردی اے کہ اس دا فرزند گم ہو گیا اے اس دے گم ہو جانے دی وجہ توں اوہ رو رو کر جان ہلاکان کر رہی اے، جے آپ اس دے فرزند نوں اس تک پہنچیا داں تو بہت مناسب ہوئے گا۔ جدوں اس نے آنحضرت دا اسم گرامی بولی توں ادا کیتا۔ ہبل تے دوسرے تمام بت زمین اُتے اوندھے منہ گر پڑے تے آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے فضائل وشمائل بیان کرنے لگے انہاں نے کہیا اے شیخ تینوں معلوم ہونا چاہیے کہ ساڈی ہلاکت محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دے ہتھ توں ہی ہوئے گی۔ خدا تعالی معبود برحق اے اسنوں ضائع نئيں کرے گا ، بت برستاں توں کہہ دو ذبح اکبر ایہی اے یعنی سوائے اس شخص دے جو اوہدی اتباع کرے سب کوقتل کر دے گا۔ حلیمہ کہندی نيں ميں نے اس بوڑھے نوں دیکھیا کہ رو رہیا اے آتش تاسف توں اس دا دل کباب اے ، لاٹھی ہتھ توں گری پئی اے تے موت دے کنارے پہنچ چکيا اے ، اس دے منہ وچ باتاں دی بجائے دانت بج رہے نيں، اس دے تمام اعضا ہیبت توں بید دی مانند کانپ رہے نيں، اس نے کہیا اے حلیمہ! تیرے فرزند دا اک پروردگار اے جو اسنوں ضائع نئيں ہونے دے گا، تیری امانت صحیح و سالم تینوں لوٹائے گا، اطمینان توں اوہدی تلاش کرو تے دل تنگ نہ ہو تے رخسارہ اقبال بد بختی دے ناخن توں نہ تراش۔ حلیمہ کہندی نيں کہ وچ ڈری کہ میرے توں پہلے ہی ایہ خبر عبد المطلب تک نہ پہنچ جائے۔ وچ والہ وشفیتہ اوہدی طرف بھاگی ، مینوں دیکھدے ہی اس نے کہیا تیرے نال سعادت اے یا نحوست؟ ميں نے کہیا اے امیر نحوست اے تے نحوست وی ایسی ، اس نے کہیا شاید تیرا فرزند گم ہو گیا اے ميں نے کہیا ہاں ، عبد المطلب نوں خیال ہويا کہ قریش وچوں کوئی اسنوں اٹھا کر لے گیا ہو گا تے ہلاک کر دتا ہو گا پس اس نے اپنی تلوارکھچ لی تے غیظ و غضب اس دے چہرہ توں ظاہر ہويا تے اُچی آواز وچ پکاریا ، اے آل غالب سب لبیک کہہ کر اوہدی خدمت وچ دوڑے کیونکہ کوئی شخص آپ دے غصہ دا مقابلہ نئيں کر سکدا سی عبدالمطلب نے کہیا قریش دی عزت تے سرمایہ راحت و عیش میرا فرزند محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) غائب ہو گیا اے۔ قریش نے کہیا اے امیرسوار ہوجائے اسيں وی سوار ہوندے نيں اس عزیز نوں آپ دے نال تلاش کردے نيں جے آپ تلاطم دریا وچ کودین گے تو وی اسيں آپ دا نال دین گے تے جے بلند پہاڑاں دی چوٹیاں نوں سر کرن گے تے اوتھے پہنچیاں گے تو اسيں وی آپ دے نال ہون گے۔ اپنے قبائل دے نال سوار ہويا بیتاب ہو کے ہر طرف بھاگا پھرتا تے بے تحاشا اس مسعوق دی خاطر خود نوں تنگیاں تے ہلاکت گاہاں وچ ڈالتا سی تے کہندا تھا
؎ القى عساكرا فوادی ثمہ
کي انظر فی اهل ودادی ثمہ
؎ اما قدمی توصلنے مقصو دی
واترک راسی کفوادی ثمہ
اپنے بیٹے دی تلاش وچ ہر طرف گھوڑا دوڑیا لیکن گم شد دی کوئی خبر نہ ملی تو آپ اپنی قوم نوں چھڈ دے تنہا بیت الحرام دی طرف بھاگے۔
؎ یارب رد راکبی محمدا
ردالی واتخذ عندی یدا
؎ انت الذی جعلتہ لي عضدا
انت الذی سميتہ محمدا
؎ لا یعبد الدهر بہ فيعبد
يارب انہاں محمد الم توجدا
عبدالمطلب مناجات وچ سن کہ اس نے سنیا منادی کرنے والا فضائے آسمان توں ندا کر رہیا اے کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دا پروردگار اے جو اسنوں ذلیل و ضائع نئيں چھڈے گا۔ عبدالمطلب نے کہیا اے ہاتف اوہ کتھے اے۔ اس نے کہیا ، وادی تہامہ وچ یمنی درخت دے پاس اے تے اک روایت وچ اے کہ اک کیلے دے درخت دے پاس اے عبدالمطلب نے ہتھیار لگائے تے وادی تہامہ دی طرف چل دتے، راستے وچ ورقہ بن نوفل ملے دونے اس طرف چل دتے ، جدوں کیلے دے درخت دے پاس پہنچے آنحضرت نوں کیلے دے درخت دے نیچے کھڑا دیکھیا آپ اپنا ہتھ درخت دی ٹہنیاں اُتے پھیر رہے سن ۔ عبدالمطلب نے کہیا
؎ جان من جان من فدائے تو باد
کہ فلک چونتومہ ندارد یاد
اس دے بعد اس توں پُچھیا کہ تساں کون ہو؟ آپ نے فرمایا وچ محمد بن عبد اللہ بن عبدالمطلب (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہاں۔ اک تے روایت وچ اے کہ ابو مسعود ثقفی تے عمرو بن نوفل نے آنحضرت نوں کیلے دے درخت دے نیچے دیکھیا کہ اس دے پتاں نوں چن رہے سن، انہاں نے پُچھیا تساں کون ہو؟ ، آپ نے فرمایا وچ محمد بن عبد اللہ بن عبدالمطلب بن ہاشم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہاں۔ عمرو بن نوفل انہاں نوں اٹھا کر عبد المطلب دے پاس پہنچایا، اس دے بعد عبدالمطلب نے انہاں نوں اٹھا کر پیار کردے ہوئے کہیا اے بیٹے وچ تیرا دادا ہاں، انہاں نوں سوار کرکے مکہ واپس لیائے، پھر حلمیہ توں بہت معذرت دی تے بہترین سامان تیار کیتا تے بہت سی چیزاں دے نال اسنوں رخصت کیتا۔ حعلیمہ کہندی نيں کہ عبد المطلب تے آمنہ نے الگ الگ اس قدر مال و دولت دی کہ اوہدی توصیف نئيں دی جاسکدتی۔ [۴۰]
رسول اللہ دی کفالت
[سودھو]حضرت آمنہ دی ابواء دے مقام اُتے تدفین دے بعد ام ایمن نے آنحضرت نوں اٹھایا تے مکہ وچ لے آئیاں تے عبدالمطلب دے سپرد کر دتا۔ حضرت عبدالمطب نے اس گرامی بیٹے نوں اپنے گھر وچ رکھیا تے کماحقہ عزت وتکریم بجا لاندے۔ انہاں دی تربیت تے دیکھ بھال وچ پوری طرح توجہ دی تے ہمیشہ تمام بنی عبد مناف دے اشراف وچ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے اوصاف دا تذکرہ واشگاف الفاظ وچ بیان کردے تے کہندے کہ اس فرزند ارجمند دی ذات عالی صفات وچ صباحت قریش، ملاحت یثرب تے فصاحت بنی سعد جمع ہو گئی اے۔
عبدالمطلب تے رسول اللہ دا بارش دے لئی دعا کرنا
[سودھو]جس سال وچ حضرت عبدالمطلب روسائے قریش دی اک جماعت دے نال سیف ذی الیزن دی تہنیت دے لئی حبشہ دی طرف گئے جدوں اس سفر توں واپس آئے ، قریش پانی دی کمی توں انہاں دی احتیاج دی بنا اُتے فریاد کر رہے سن ۔ اشراف و اہالی مکہ وچ مسلسل کئی سال عظیم قحط ظہور پزیر ہويا ، چنانچہ زراعت تے جانوراں دے پستاناں توں دودھ خشک ہو گیا ، لوگ شدید فاقہ تے زحمت وچ مبتلا ہو گئے۔ رفیقہ بنت ابی سیف بن ہاشم جو حضرت عبدالمطلب دے بھائی دی بیٹی سی کہندی نيں کہ اک رات دوران وچ غنودگی ميں نے اک ہاتف نوں کہندے ہوئے سنیا کہ اے گروہ قریش پیغمبر آخرالزماں دے ظهور دا وقت اے تے اک روایت وچ ایہ اے کہ تساں وچوں پیغمبر پیدا ہونے دا وقت اے عمدہ زندگی تے باران رحمت تمنيں حاصل ہوئے گی ، احتیاط توں دیکھو کہ تواڈے درمیان وچ بزرگ بلند و بالا ، سفید اندام ، ستواں ناک ، تازہ روجس دی پلکاں دراز نيں ، فخزو حسب والا اے۔ اسنوں کہو کہ اوہ اپنے فرزند نوں لے کر لوگاں دے درمیانہاں وچوں باہر نکلے تے ہر قبیلہ توں اک لڑکا تے ہر بطن توں اک مرد لئی ہوئے تے خوشبو لگائے ہوئے اس دے ست ہوئے۔ کعبہ دے گرد ست مرتبہ طواف کریئے تے اوہدی معیت وچ کوہ ابوقبیسں اُتے جان اوہ موصوف بارش دی دعا کرے انہاں دے ساتھی آمین کنيں تا کہ بارش برسے تے انہاں دی زندگی اچھی ہو جائے۔ رفیقہ کہندی نيں کہ صبح ڈرتی تے کانپتی ہوئی بسترخواب توں اٹھی تے جس دے سامنے وی صورت واقعہ بیان کيتی قسم اے حق و حرمت دی کہ اس نے کہیا ایہ شخص حضرت عبدالمطلب اے جدوں ایہ خبر مشہور ہو گئی قریش دی اک جماعت عبدالمطلب دے پاس جمع ہوئی تے ہر بطن توں اک شخص نے پاک ہو کے خوشبو لگائے ہوئے طواف کیتا۔ عبدالمطلب آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں اٹھا کر جبل ابو قبیس دی طرف گئے تے دوسرے لوگ وی نال گئے۔ حضرت عبدالمطلب با وجودیکہ آہستہ چل رہے سن، دوسرے لوگ اگرچہ بھاگ رہے سن مگر اس تک نئيں پہنچ سکدے سن ۔ جدوں سفر طے کر لیا جبل ابو قبیس اُتے گئے حضرت عبدالمطلب نے آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں اپنے کندھے اُتے بٹھا کر دعا دے لئی ہتھ اٹھائے تے کہیا
- اے حاجات نوں پورا کرنے والے ، مصائب نوں دور کرنے والے ، بغیر بتائے ہوئے جانے والے ، غیر مختمم عطائے بخشنے والے، اے فکر نوں روکنے والے تے اسنوں اندوہ غم نوں زائل کرنے والے ایہ تیرے حرم دے بندے تے غلام نيں تنگی تے قحط دی شکایت کردے نيں ، انہاں دی بھیڑ بکریاں تے اونٹھ ہلاکت دے کنارے اُتے پہنچ گئے نيں، خدایا بارش بھیج جو سبزے دے اگنے دا سبب ہو تے ساڈی زندگی دی بقاء دا باعث بنے۔
راوی کہندا اے کہ خدا دی قسم، اسيں نے حالے واپس آنے دا ارادہ وی نئيں کیتا سی کہ بارش شروع ہو گئی تے اس قدر برسی کہ نہری جاری ہوگئياں تے سرداران قریش مثل عبد اللہ مرعان اورشہاب بن مغیرہ وغیرہ حضرت عبدالمطلب دی طرف متوجہ ہوئے تے کہیا اے ابو البطحی تینوں ایہی نعمت خوشگوار ہوئے۔
عبد المطلب حضور دے مشفق
[سودھو]حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دا حضرت عبدالمطلب بہت زیارہ خیال رکھدے تے آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی عزت وتکریم وچ مبالغہ کردے سن ۔ تے آپ دے حالات دی دیکھ بھال وچ انتہائی کوشش کردے ، جتھے تک ہو سکدا اوہدی رھایت و محافظت دے جھنڈے بلند رکھدے کہندے نيں کہ شفقت و محبت تے مہربانی جو حضرت عبدالمطلب رسول اللہ صلی اللہ علیہ ولہ وسلم دے حق وچ رکھدے سن کسی دوسرے فرزند دے حق وچ نئيں کيتی۔ جے حضرت عبد المطلب نیند وچ ہوندے تو آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے سوا کوئی شخص انہاں نوں خواب توں بیدار نئيں کر سکدا سی ، جے اپنے احباب دے نال یا تنہا کسی جگہ خلوت وچ ہوندے تو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے سوا کوئی شخص اندر نئيں جا سکدا سی ، آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے بغیر کسی نوں آپ دے بستر اُتے بیٹھنا نصیب نئيں ہوندا سی آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی حفاظت دے متعلق ام ایمن نوں تاکید دی ہوئی سی کہ خبردار اس دے حال توں غافل نئيں ہونا تے اوہدی پرورش اچھی طرح کرنا کیونکہ اہل کتاب کہندے نيں کہ ایہ امت دا پیغمبر ہوئے گا ۔ کہندے نيں کہ اسی اثناء وچ بنی مدلج دی اک جماعت نے فن قیافہ وچ مہارت حاصل کيتی اوہ بیٹے نوں باپ دی طرف منسوب کردے سن تے علم قیانہ وچ مشہور سن ۔ انہاں نے حضرت عبدالمطلب توں کہیا ، اسيں نے آپ دے اس فرزند دے قدماں نوں ملاحظہ کیتا اے حضرت ابراہیم علیہ السلام دے اس قدم دے نال جس دا نشان مقام ابراہیم وچ ظاہر اے کسی قدم نوں اس دے قدم توں زیادہ اس دے مشابہ نئيں دیکھیا ۔ عبدالمطلب نے حضرت ابوطالب توں کہیا سنو! ایہ جماعت کیتا کہندی اے ، پس حضرت ابوطالب اس روز توں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی محافظت دے لئی کوشاں ہوئے تے انہاں دا لحاظ کرنے لگے۔ روایت اے کہ حضرت عبدالمطلب نوں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم توں اس قدر محبت سی کہ اپنے کسی وی فرزند دے نال اس قسم دی محبت دا اظہار نئيں کردے سن چنانچہ آپ توں ملے بغیر سفر نئيں کردے تے ہمیشہ رسول اللہ نوں ذکر خیر وچ دوسرےآں اُتے ترجیح دیندے۔ حضرت عبدالمطلب دے حجرہ وچ اوہدی اک خاص نشست گاہ سی۔ اس دے بغیر کوئی شخص اس مسند اُتے نئيں بیٹھتا سی شرفائے قریش نوں اس نشست گاہ دے ارد گرد بٹھاندے۔ حضرت عبدالمطلب دی اولاد اس مسند نوں اس دے نال ہی مخصوص رکھدی چنانہ کسی شخص وچ ایہ قدرت و جرات نئيں سی کہ اس مسند دے قریب قدم رکھ سکے جدوں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم اس محفل وچ تشريف لاندے ، رگ ہاشمی دی عظمت و جلالت توں حضرت عبدالمطلب دے بساط دولت تے تخت اقبال اُتے فی الفور بیٹھ جاندے تے حضرت عبدالمطلب بیٹے تے بزرگان قریش حضرت عبدالمطلب دے احترام دی وجہ توں اس نشست گاہ نوں عزیز رکھدے سن تے بعض اوقات اوتھے بیٹھنے توں منع کرنا چاہندے سن حضرت عبد المطلب انہاں نوں آواز دیندے تے کہندے: دعوا انبی فو اللہ انہاں لہ سشاناً عظیماً میرے بیٹے نوں اس مسند اُتے بیٹھنے دو خدا دی قسم ! اس دا نفس اک شرف محسوس کردا اے جو کسی مسند اُتے بیٹھے دا تقاضا کردا اے۔ وچ دیکھدا ہاں کہ اوہدی بزرگی دے بوہت سارے نشانات نيں تے عنقریب اوہ تواڈا سردار ہوئے گا۔ ایہ نور جو وچ اوہدی پیشانی وچ دیکھدا ہاں۔ ایسے شخص دا نور اے جسنوں لوگاں دی سرداری تے سرداری دے لئی پیدا کیتا گیا اے۔ میرا دل گواہی دیندا اے کہ میرا ایہ فرزند بہت وڈے ملک دا مالک ہو گا ۔ تے خدا تعالی دا اس دے نال اک ایسا راز اے جو کسی دے نال نئيں ، ہمیشہ آپ دے سر اُتے دست شفقت رکھدے تے آپ دی حرکات و سکنات تے خصائل توں خوش ہوندے سن ۔ اک روز آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم حضرت عبدالمطلب دی مسند اُتے مرجع صورت وچ تشریف فرما سن تے اکثر و بیشتر قریش حرم دے گرد و نواح وچ موجود سن ۔ حضرت عبدالمطلب نے سب نوں ایہ حال دکھایا تے کہیا ، دیکھو! سلطنت و وجاہت دے آثار آپ دی حرکات و سکنات توں کس طرح ظاہر ہوندے نيں۔ [۴۱]
عبد المطلب دی بےقراری
[سودھو]کندیر بن سعید اپنے باپ توں بیان کردے نيں کہ وچ اک مرتبہ زمانہ جاہلیت وچ حج دے لئی گیا۔ ميں نے دیکھیا کہ اک بزرگ آدمی بیت اللہ دا طواف کردے ہوئے والہانہ انداز وچ ایہ اشعار پڑھ رہیا ہے
؎ رب! رد الی راکبی محمداً
یا رب ردہ واصطنع عندی یداً
اے میرے رب! میرے سوار محمد (ﷺ) نوں واپس لے آ اے میرے رب! مجھ اُتے احسان فرما تے اسنوں لوٹا دے۔ ميں نے پُچھیا کہ ایہ کون نيں؟ لوگاں نے بتایا ایہ عبدالمطلب بن ہاشم نيں۔ انھاں نے اپنے پوندے محمد (ﷺ) نوں گم شدہ اونٹھ تلاش کرنے بھیجیا اے۔ ایہ جدوں وی اسنوں کسی کم دے لئی کہندے نيں تو اوہ ہمیشہ کامیاب لوٹتا اے۔ اج اسنوں دیر ہو گئی اے۔ حالے تک واپس نئيں آیا۔ ایہ بزرگ اسی وجہ توں پریشان نيں ۔ حالے عبد المطلب اوتھے کھڑے سن کہ محمد (ﷺ) اونٹھ لے کر آگئے۔ عبد المطلب نے آپ نوں گلے لگایا تے کہیا اے میرے بیٹے! کیتا بتاآں وچ تمھارے لئی کس قدر پریشان سی وچ کسی دے لئی وی اِنّا پریشان نئيں ہويا۔ اللہ دی قسم! ہن وچ تمھاں کسی کم دے لئی نئيں بھیجاں گا، نہ تساں میرے توں کدی جدا ہونا۔ [۴۲]
رسول اللہ نوں آشوب چشم
[سودھو]علامہ ابن جوزی نے نقل کیتا اے کہ رسول اللہ جدوں ست سال دے ہوئے تو آپ نوں بہت سخت قسم دا آشوب چشم ہويا (اکھاں دکھنے والا مرض)۔ مکہ وچ آپ دا علاج کیتا گیا مگر کوئی فائدہ نہ ہويا۔ عبد المطلب توں کسی نے کہیا کہ عکاظ دے علاقے وچ اک راہب اے جو اکھاں دی تکلیف دا علاج کردا اے۔ عبد المطلب آنحضرت نوں لے کر اوتھے گئے۔ اوہدی عبادت گاہ دا دروازہ بند سی اس لئی عبدالمطلب نے اس راہب نوں آواز دی مگر راہب نے کوئی جواب نئيں دتا۔ اچانک عبادت گاہ وچ شدید زلزلہ آیا تے راہب نوں ایہ ڈر ہويا کہ کنيں عمارت اس اُتے ہی نہ گر جائے۔ اس لئی اک دم باہر نکل آیا تے اس نے عبد المطلب توں کہیا(جنہاں نوں غالباً اوہ پہچندا تھا) "اے عبد المطلب ایہ لڑکا اس امت دا نبی اے۔ جے وچ باہر نہ نکل آندا تو ایہ عبادت گاہ یقیناً میرے اواُتے گر پڑتی اس لڑکے نوں لے کر فوراً لوٹ جاؤ تے اوہدی حفاظت کرو کہ کنيں اہل کتاب (یہودیاں تے عیسائیاں) وچوں کوئی اسنوں قتل نہ کر دے ، اس دے بعد اس نے آپ دی اکھاں دا علاج کیتا تے کچھ دوا نال کردتی۔ مگر اک کتاب اے جس دا نام کریم الندمآء و ندیم الکرماء اے ميں نے اس وچ ایہ واقعہ اس طرح دیکھیا کہ
- جدوں رسول اللہ چھوٹے سن کہ آپ نوں آشوپ چشم دی تکلیف ہو گئی تے کئی دن تک آپ نوں تکلیف رہی۔ کسی نے عبد المطلب توں کہیا کہ مکے تے مدینے دے درمیان وچ اک راہب اے جو آشوب چشم دا علاج کردا اے اس دے ہتھوں اک مخلوق شفاء حاصل کر چکی اے۔
عبد المطلب ایہ سن کر آنحضرت نوں نال لے کر اس راہب دے پاس گئے جداں ہی راہب نے آپ کہ دیکھیا اوہ فوراً عبادت خانے وچ گیا تے نہا دھو کر کپڑے بدلے تے پھر اک صحیفہ (کتاب) نکال کر لیایا۔ پھر کدی اوہ اس کتاب وچ کچھ دیکھدا تے پھر آنحضرت صلى اللہ عليہ وآلہ وسلم دی طرف دیکھدا۔ آخر اس نے کہیا:۔ یہ خدا دی قسم خاتم النبیین ہیں“۔ پھر اس نے عبد المطلب توں کہیا۔ اے عبد المطلب؟ کیتا انہاں نوں آشوب چشم ہو گیا ہے؟ عبد المطلب نے کہا”ہاں“۔ اس نے کہیا اوہدی دوا تو خود انہاں دے پاس ہی موجود اے۔ اے عبدالمطلب انہاں دا لعاب دہن لو تے انہاں دی اکھاں اُتے لگیا دو۔ عبدالمطلب نے ایسا ہی کیتا کہ آپ دا لعاب دہن لے کر آپ دی اکھاں اُتے لگیا دتا۔ آپ دی اکھاں اسی وقت ٹھیک ہو گئياں۔ پھر راہب نے کہیا۔ "اے عبد المطلب خدا دی قسم ایہی اوہ انسان اے جس دے نام اُتے وچ اللہ تعالی دی قسم کھاندا ہاں تو بیماراں نوں شفاء ہو جاندی اے تے آشوب چشم ٹھیک ہو جاندا اے۔ [۴۳]
حذافہ عددی دی رہائی
[سودھو]اک مرتبہ جذام قبیلے دے لوگ حج دے لئی آئے تو انہاں دا اک فرد مکہ وچ قتل کر دتا گیا۔ انھاں راستے وچ حذافہ بن غانم عددی ملیا، انھاں نے اسنوں گرفتار کر لیا۔ عبد المطلب ابولہب دے نال طائف توں واپس آئے تو انھاں اس ماجرے دا پتہ چلا، اس وقت انہاں دی بینائی ختم ہو چکی سی۔ عبد المطلب نے بنو جذام توں کہیا: تمھاں میری تجارت تے مال دا اندازہ اے۔ وچ حلف اٹھاندا ہاں کہ وچ ویہہ اوقیہ سونا یا دس اونٹھ یا جس اُتے تساں راضی ہو، ادا کر داں گا ، تساں حذافہ نوں چھڈ دو، میری ایہ چادر تمھارے پاس گروی اے۔ انھاں نے عبدالمطلب دی گل مندے ہوئے حذافہ نوں چھڈ دتا۔ عبدالمطلب حذافہ نوں اپنے نال سواری اُتے بٹھا کر مکہ لے آئے تے اپنا وعدہ پورا کر دتا۔ [۴۴]
وفات
[سودھو]آپ دی وفات 579ء وچ ہوئی سی۔ [۴۵] آپ دی وفات یوم الفجار توں بیشتر ہوئی سی۔ اس وقت آپ دی عمر 82 سال تے دوسری روایت دے مطابق 110 سال سی۔ [۴۶] اک تے روایت دے مطابق آپ دی 92 سال تے روایت دے مطابق 120 سال تے دے مطابق 140 تے 144 سال تک عمر بتائی گئی اے۔ [۴۷] آپ نوں حجون قبرستان وچ اپنے جداعلیٰ قصی دے پہلو وچ دفن کیتا گیا۔ آپ دی وفات اُتے کئی دناں تک بازار بند رہے تے منڈیاں وچ کاروبار معطل راے۔ [۴۸]
رسول اللہ رو دتے
[سودھو]حضرت ام ایمن بیان کردی نيں کہ جدوں حضرت عبدالمطلب دا انتقال ہويا تو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم انہاں دے پلنگ دے پیچھے کھڑے رو رہے سن ، اس وقت آپ دی عمر مبارک اٹھ سال سی۔ [۴۹]
مرثیہ
[سودھو]ابن اسحاق نے کہیا کہ میرے توں محمد بن سعيد بن المسیب نے بیان کیتا کہ جدوں عبد المطلب دی رحلت دا وقت آیا تے انہاں نوں اپنی موت دا یقین ہو گیا تو انہاں نے اپنی لڑکیوں نوں جو چھ سن جمع کیتا جنہاں وچ صفیہ ، برہ ، عاتکہ ، ام حکیم البیضاء ، امیمہ تے اروی سن تے انہاں توں کہیا تساں سب مجھ اُتے گریہ و زاری کرو تاکہ وچ اپنے مرنے توں پہلے سن لاں کہ تساں کِداں بین کروگی تے کیتا کہوئے گی ۔ ابن ہشام نے کہیا کہ ميں نے علما شعر وچوں کسی نوں ایسا نئيں دیکھیا جو انہاں اشعار نوں جاندا ہو لیکن انہاں دی روایت محمد بن سعيد بن المسیب نے کی
- صفیہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔
؎ ارفت لصوت نائحةٍ بليل
على رجل بقارعة الصعید
؎ ففاضت عند ذلکم دموعی
على خدى کمنحد ارلفريد
؎ على رجل کریم غير وغل
لہ الفضل المبين على العبید
؎ على الفیاض شیبة ذی المعالى
ابیک الخير وارث کل جود
؎ صدوق في المواطن غير نكس
ولا شخت المقام ولا سنید
؎ طویل الباع اروع شیطمی
مطاع فی عشیرتہ حميد
؎ رفيع البيت ابلج ذی فضول
وغيت الناس في الزمن الحرود
؎ کریم الجد ليس بذی و صوم
يروق على المسود والمسعود
؎ عظيم الحلم من نفر كرامٍ
خضارمةٍ ملاوثہ الاسود
؎ فلو خلد امرو لقدیم مجد
ولكن لا سبيل الى الخلود
؎ لکان مخلدا اخرى الليالى
لفضل المجد والحسب التلید
ترجمہ
- رات وچ اک رونے والی دی آواز توں میری نیند اچٹ گئی جو اک بالکل راستے اُتے کھڑے ہوئے شخص اُتے رو رہی سی۔
- اس وقت میرے آنسو میرے رخسار اُتے ڈھلکنے والے موتیاں دی طرح بہنے لگے۔
- اس شریف شخص اُتے جو دوسرےآں دے نسب وچ ملنے دا جھوٹا دعوے دار نہ سی جس نوں بندگان خدا اُتے نمایاں فضیلت حاصل سی۔
- شیبہ جو وڈا فیاض تے بلند مرتبے والا سی اپنے اچھے باپ اُتے جو ہر قسم دی سخاوت والا سی
- اس اُتے جو جنگ دے میداناں وچ خوب لڑنے والا اپنے ہمسراں توں کسی گل وچ پیچھے نہ رہنے والا نہ کم رتبہ تے نہ دوسرےآں دے نسب وچ مل جانے والا سی
- اس اُتے جو بہت ہی کشادہ دست عجیب حسن وشجاعت والا بھاری بھر کم گھرانے دا قابل تعریف سردار سی
- اس اُتے جو عالی خاندان روشن چہرہ اقسام دے فضائل والا تے قحط سالی وچ لوگاں دا فریا درس سی
- اس اُتے جو اعلیٰ شان والا۔ ننگ و عار توں بری۔ سرداراں تے خادماں اُتے فضل وانعام کرنے والا سی
- اس اُتے جو وڈے حلم والا اعلیٰ شان والےآں وچ دا اک فرد دوسرےآں دے بار اٹھانے والا سردار شیراں دے لئی پشت پناہ سی
- جے کوئی شخص اپنی دیرینہ عزت و شان دے سبب ہمیشہ رہ سکدا۔
- تو ضرور اوہ اپنی فضیلت و شان تے دیرینہ خاندانی وقار دے سبب زمنے دی انتہا تک رہندا لیکن بقا دی طرف تو کوئی راستہ ہی نئيں۔
- برہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا:
؎ أعینی جودا بدمع درر
على طيب الخيم والمعتصر
؎ على ماجد الجد واړى الزناد
جميل المحيا عظيم الخطر
؎ على شیبۃ الحمد ذي المكرمات
وذي المجد والعز والمفتخر
؎ ولذى الحلم والفضل في انائبات
کثیرالمکارم جم الفجر
؎ لہ فضل مجد على قومہ
منير يلوح کضوء القمر
؎ اتتہ المنايا قلم تشوی
بصرف الليالي وریب القدر
ترجمہ:
- اے میری آ نکھو نیک سیرت اورسخی اُتے موتیاں دے توں آنسواں توں سخاوت کرو۔
- اعلیٰ شان والے اُتے لوگاں دی ضرورتاں پوری کرنے والے اُتے حسین چہرے تے وڈے رہنے والے اُتے۔
- بزرگاں والے شيبتہ الحمد پرعزت و شان والے تے افتخار والے اُتے۔
- آفات وچ فضل وعطا و حلم کرنے والے اُتے بہت خوبیاں والے وڈے سخی مالدار اُتے۔
- اپنی قوم اُتے اسنوں وڈے فضیلت حاصل سی اوہ ایسا نور والا سی کہ چاند دی روشنی دی طرح چمکتا رہندا سی
- زمانہ دی گردشاں تے مکروہات تقدیر نوں لئی ہوئے موتاں اس دے پاس آئیاں تے اس اُتے اچٹتی ہوئی ضرب نئيں (بلکہ) کاری وار کیتا۔
- عاتکہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے رہندے ہوئے کہیا
؎ أعیني جودا ولا تبخلا
بدمعکما بعد نوم النيام
؎ أعیني واسحنفرا واسکبا
وشوبا بکاء کما بالتدام
؎ أعىني واستخرطا واسجما
على رجل غیر نکس کھام
؎ على الجحفل الغمر في الانائبات
کريم المساعی وفي الذمام
؎ على شبية الحمد واړی الزناډ
وذی مصدق بعد ثبت المقام
؎ وسيف لدى الحرب صمصامة
ومردى المخاصم عند الخصام
؎ وسهل الخليقة طلق اليدين
وفى غد ملي صمیم لھام
؎ تبنك في باذخ بیتہ
رفيع الذوابة صعب المرام
ترجمہ:
- اے میری آنکھو سونے والےآں دے سوجانے دے بعد اپنے آنسو دی سخاوت کرو تے بخل نہ کرو۔
- اے میری آنکھو خوب تیز جھڑی لگیا دو تے ایہ پڑھ تے اپنے رونے دے نال رخساراں اُتے طمانچے وی مارو۔
- اے میری آنکھو خوب جم کر رو لو تے ایسے شخص اُتے آنسو بہاؤ جو نہ پیچھے رہنے والا سی تے نہ کمزور۔
- بزرگ سردار اُتے آفات وچ اپنے احسانات وچ ڈبو لینے والے اُتے بزرگانہ کوششاں والے اُتے ذمہ داری نوں پورا کرنے والے اُتے۔
- مہمان نواز شیبتہ الحمد اُتے تے (اپنے) مقام اُتے جمے رہ کر صحت حملہ کرنے والے اُتے۔
- اس اُتے جو جنگ دے وقت ختم نہ ہونے والی تلوار تے جھگڑے دے وقت دشمن نوں ہلاک کرنے والا سی
- نرم سیرت والے کشادہ ہتھوں والے وفاردار سخت پختہ ارادے والے کثیر الخیر شخص اُتے۔
- اس اُتے جس دے گھر دی اساس علوشان اُتے مستحکم بلند طرے والے اعلیٰ مقاصد والے اُتے۔
- ام حکیم بیضاء بنت عبد المطلب نے اپنے باپ پروندے ہوئے کہیا۔
؎ ألا يا عين جودى واستھلى
وبکى ذا الندى والمکرمات
؎ الا يا عين و یحك اسعفینی
بدمع من دموع ھاطلات
؎ وبکی خير من ركب المطايا
أباك الخير تيار الفرات
؎ طویل الباع شیبة ذا المعالى
کريم الخيم محمود الهبات
؎ وصولا للقرابة هبرزيا
وغيثا في السنين الممحلات
؎ وليثا حين تشتجر العوالى
تروق لہ عیون الناظرات
؎ عقيل بنی كنانة والمرجى
إذا ما الدهر أقبل بالھنات
؎ و مفزعها إذا ما ھاج ھیج
بداھیةٍ وخصم المعضلات
؎ فبکة ولا تسمى بحزن
وبکی ما بقیت الباكيات
ترجمہ:
- ہاں اے اکھ سخاوت تے آہ و فغاں کر تے بزرگاں والے اورسخاوت والے اُتے رو۔
- ہاں اے کمبخت اکھ لگیا تا ر برسنے والے آنسواں توں میری امداد کر
- سواریاں اُتے سوار ہونے والےآں وچ جو سب توں اچھا سی اس اُتے آہ وفغاں کر اپنے اچھے باپ اُتے جو میٹھے پانی دا موج زن دریا سی
- شیبہ اُتے جو وڈا سخی تے بلند رتباں والا نیک سیرت سخاوت وچ قابل مدح وستائش سی
- صلہ رحمی کرنے والے اُتے اس اُتے جس دے چہرے توں شرافت و جمال ظاہر ہوندا سی ۔ جو قحط سالیاں وچ برستا ہويا بادل سی
- جو نیزاں دے اک دوسرے توں مل کر جھاڑی دی طرح بن جانے دے وقت دا شیر سی جس دے لئی دیکھنے والےآں دی اکھاں بہہ پڑتی نيں۔
- جو بنی کنانہ دا سردار سی تے زمنے دے اقسام دی آفتاں سر اُتے پڑنے دے وقت امیداں دا آسرا سی
- جدوں کوئی سخت آفت آندی تو اس دے خوف نوں اوہ دور کر دینے والا تے مشکلات دا مقابلہ کرنے والا سی
- پس ایسے شخص پرآہ وفغاں کر تے غم کرنے وچ سستی نہ کر تے دوسری رونے والیاں نوں اس وقت تک رلاندی رہ جدوں تک تو باقی راے۔
- امیمہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔
؎ لا ھلك الراعي العشيرة ذوالفقد
وساقي الحجيج والمحامي عن المجد؎ ومن يولف الضيف الغريب بیوتہ
إذا ما سماء الناس تبخل بالرعد؎ کسبت وليداً خیر ما يکسب الفتى
فلم تنفکك تزداد يا شيبة الحمد؎ ابو الحارث الفیاض خلی مکانہ
فلا تبعدن فکل حیى إلى بعد؎ فانی لباك ما بقيت ومرجع
وكان لہ اھلا لما كان من وجدي؎ سقاك ولى الناس في القبر ممطرا
فسوف ابکيہ وإن كان في اللحد؎ فقد كان زینا للعشیرة کلها
وكان حمیداً حشیما كان من حمدترجمہ:
- سن لو کہ خاندان دا محافظ خاندان والےآں نوں ڈھونڈ نکالنے والا حاجیاں دا ساقی عزت و شان دی حمایت کرنے والا چل بسا۔
- جس دا گھر مسافر مہماناں نوں اس وقت جمع کر لیندا سی جدوں لوگاں دا آسمان گرج دے باوجود بخل وی کردا سی
- جو خوبیاں اک جواں مرد حاصل کیتا کردا اے اے شيبتہ الحمد تو نے انہاں خوبیاں وچ دی بہترین صفتاں اپنی کم سنی ہی وچ حاصل کر لین تے پھر انہاں وچ تو ہمیشہ ترقی ہی کردا رہیا۔
- اک فیاض شیر نے اپنی جگہ خالی کر دی پس تو (اسنوں اپنے دل سے) دور نہ کر کہ ہر زندہ (کسی نہ کسی روز) دور ہونے والا اے۔
- وچ تو جدوں تک رہاں گا آبدیدہ تے غمگین ہی رہاں گا ۔ تے میری محبت دے لحاظ توں اوہ اس دا سزاوار سی
- قبر وچ وی تمام لوگاں دی سر پرستی کرنے والا (خدا) تینوں (اپنی رحمت کی) بارش توں سیراب رکھے۔ وچ تو اس اُتے روندا ہی رہاں گا ۔ جے چہ اوہ قبر ہی وچ راے۔
- اوہ اپنے پورے گھرانے دی زینت سی تے جتھے کنيں جوتعریف وی ہو اوہ اس تعریف دا سزاوار سی
- ارویٰ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔
؎ بکت عینی وحق لها البكاء
على سمح سجیتہ الحياء؎ على سهل الخليقة ابطحي
کريم الخيم نيتہ العلاء؎ على الفياض شيبة ذى المعالى
ابيك الخير ليس لہ كفاء؎ طویل الباع املس شيظمي
اغرکان غرتہ ضياء؎ اقب الكشح أروع ذی فضول
لہ المجد المقدم والشناء؎ ابي الضيم ابلج ھبرزي
قديم المجد ليس بہ خفاء؎ ومعقل مالك وربيع فھر
و فاصلها اذاالتمس القضاء؎ وكان هو الفتی کرما وجوداً
وباسا حين تنسكب الدماء؎ إذا ھاب الکماة الموت حتى
كان قلوب اكثر هم ھواء؎ مضى قدما بذی ربد خشيب
عليہ حين تبصرہ البهاءترجمہ:
- میری اکھ اک سرتا پا سخاوت تے حیا شعار اُتے روندی اے تے اس اکھ دے لئی رونا ہی سزاوار اے۔
- نرم خو بطاح دے رہنے والے بزرگانہ سیرت والے اُتے جس دی نیت عروج حاصل کرنے دی سی۔
- بلند رتباں والے فیاض شیبہ اُتے جو تیرا بہترین باپ سی جس دا کوئی ہمسر نئيں۔
- کشادہ تے نرم ہتھ والے بھاری بھر کم سفید پیشانی والے اُتے جس دی سفیدی ایسی سی گویا اک روشنی اے۔
- پتلی کمر والے عجیب حسن و شجاعت والے بہت سی فضیلتاں والے اُتے جو قدیم توں عزت و بزرگی تے مدح و ثنا دا مالک اے۔
- ظلم دی برداشت نہ کرنے والے روشن چہرے والے اُتے جس دے چہرے توں شرافت تے جمال ظاہر ہوندا سی جس دی بزرگی تے شرف قدیم اے جس وچ قسم دی پوشیدگی نئيں۔
- جو بنی مالک دے لئی پناہ دی جگہ تے بنی فہر دے لئی بہار دی بارش تے جدوں جھگڑاں دے فیصلے دے لئی تلاش ہوندی تو اوہی انہاں وچ فیصلہ کرنے والا ہوندا سی
- جو دوسخا وچ اوہ اک جواں مرد سی تے دبدبے وچ وی اوہی یکتا سی جدوں کہ خون بہندے سن ۔
- تے جدوں کہ زرہ پوش بہادر موت توں ایتھے تک ڈرتے کہ انہاں وچ دے اکثراں دے دلاں دا ایہ حال ہوندا کہ گویا اوہ ہويا نيں۔
- قدیم توں اس دا ایہ حال رہیا اے کہ جدوں تو اسنوں جوہر والی صیقل دی ہوئی (تلوار) دے نال دیکھدا تو اس اُتے رونق نظر آندی سی۔
جب سب دی بولی بند ہو گئی تو عبد المطلب نے اپنے سر توں اشارہ کیتا کہ ہاں مجھ اُتے ایسے ہی بین کرنا۔ [۵۰]
ازواج و اولاد
[سودھو]نمبر شمار ازواج پسران دختران 1 صفیہ بنت جیندب حارث 2 فاطمہ بنت عمرو زبیر ، ابو طالب (عبد مناف) عبد الکعبہ ، عبد اللہ ام حکیم بیضاء ، امیمہ ، اروی ، برہ ، عاتکہ 3 لبنی بنت ہاجرہ (از بطن خزاعہ) ابو لہب (عبد العزی) 4 ہالہ بنت وہیب مقوم ، حجل (مغیرہ) ، حمزہ صفیہ 5 نتیلہ بنت جناب ضرار ، قثم ، عباس 6 ممنعہ بنت عمرو غیداق (مصعب) میزان ازواج 6 پسران 13 دختران 6 - کلبی کہندے نيں کہ تمام عرب وچ فرزاندان عبد المطلب دی طرح کسی اک باپ دی اولاد وی نہ سی تے نہ کوئی ایسا سی جو انہاں توں زیادہ شریف و جسیم و بلند بیندی و روشن پیشانی ہوئے۔
فرہ بن حجل بن عبد المطلب اپنے چچاآں دے متعلق لکھدے نيں:
؎ اعدد ضراراً عددت فتی نداً
واللیث حمزہ و اعدد العباسا؎ وعد زبیراً والمقوم بعدہ
والصتم حجلا والفتی الراسا؎ والقرم عیدناً نعد حجا حجا
سادوا علی رغم العدو الناسا؎ والحارث الفیاض ولی ماجدا
ایام نازعہ الھمام الکاسا؎ ما فی الانام عمومة کعمومتی
خیراً و لا کاناسنیا اناساترجمہ:
- جے کسی فیاض نوجوان دا شمار کرنا اے تو ضرار نوں شمار کر ، شیر مرد حمزہ نوں شمار کر تے عباسنوں شمار کر۔
- زبیر نوں تے اس دے بعد مقوم نوں حجل نوں شمار کر جو نوجوان سردار اے۔
- بہادر غیداق نوں شمار کر کہ ایہ سب عظمائے قوم نيں تے برر غم دشمن انہاں نوں سب دی سرداری حاصل ہو چکی اے۔
- فیاض حارث نوں شمار کر جو ایسا بہادر سی کہ جام مرگ پینے دے دناں وچ اس نے دنیا توں مجد و شرف دے نال منہ موڑا۔
- جداں چچا میرے نيں تمام مخلوق وچ ویسے اچھے چچا کسی دے نئيں تے نہ جداں لوگ اسيں وچ نيں ویسے کسی خاندان وچ نيں۔
فرزندان عبد المطلب وچ عباس ، ابو طالب ، ابو لہب تے حارث دی اولاد چلی اگرچہ حمزہ ، مقوم ، زبیر تے حجل دی صلبی اولاد ہوئی سی لیکن سب دا خاتمہ ہو گیا باقی جتنے سن سب لاولد راے۔ بنو ہاشم وچ کثرت اولاد پہلے حارث بن عبد المطلب دی اولاد وچ رہی پھر ابو طالب دی اولاد وچ منتقل ہو گئی لیکن آخر وچ ایہ کثرت عباس بن عبدالمطلب دی اولاد وچ منتقل ہو گئی۔ [۵۱]
سیرت
[سودھو]خضاب لگانا
[سودھو]ہشام بن حمد اپنے والد توں بیان کردے نيں تے ایہ وی کہندے نيں کہ انہاں توں مدینہ دے اک شخص جعفر بن عبدالرحمن بن المسور بن مخرمہ نے روایت کيتی جو اپنے والد (عبدالرحمن بن المسور) توں راوی سن ۔ انہاں دونے راویاں دا بیان ایہ اے جس قریشی نے پہلے پہل وسمہ توں خطاب کیتا اوہ عبد المطلب بن ہاشم تھے۔واقعہ ایہ اے کہ عبد المطلب جدوں یمن جاندے تو اک حمیری سردار دے گھر اترتے عبدالمطلب توں اس نے کہیا: اگرتو انہاں سفید بالاں دا رنگ بدل دے تو پھر جوان نظر آئے۔ عبدالمطلب نے اجازت دی تو اس حکم توں پہل مہندی دا خضاب لگایا گیا۔ پھر اس اُتے وسمہ چڑھایا گیا۔ عبدالمطلب نے کہیا: سانوں اس وچ بطور زاد سفر دے تھوڑا خضاب دے دینا۔ میبولی نے بہت سا خضاب انہاں دے نال کر دتا۔ شب وچ اوہ مکے پہنچے تے دن وچ باہر نکلیا تو انہاں دے بال ایسے نظر آئے جداں کوے دے سیاہ اُتے ہاں۔ نتیلہ بنت جناب بن کلیب نے جو عباس بن عبدالمطلب دی ماں سن ایہ دیکھ دے کہیا: شیبتہ الحمد! ایہ جے ہمیشہ رہ جائے تو خوبصورتی اے۔ عبدالمطلب نے جواب دتا:
؎ ولو دام لي هذا السواد حمدتہ
فكان بديلا من شباب قد انصرم؎ تمتعت منہ والحياة قصيرة
ولا بدمن موت نتيلة اوهوم؎ وما ذا الذي يجد على المر حفظہ
ونعمة يوما اذا عرشہ انهدم؎ فموت جهيز عاجل لاشوى لہ
احب الى من مقالهم حكمترجمہ:
- سیاہی جے میرے لئی ہمیشہ رہندی تو وچ اوہدی تعریف کردا تے اس صورت وچ ایہ اس جوانی دا بدلہ ہوندی جوختم ہو چکی اے۔
- ميں نے اس توں فائدہ تو اٹھایا مگر زندگی تھوڑی اے تے اے نتیلہ! آ خر کار مرنا یا بوڑھا ہونا ضروری اے۔
- انسان نوں اوہدی فراخی و نعمت بھلا کیتا نفع پہنچیا سکدی اے جدوں کہ اک دن اس دے تخت نوں منہدم ہونا ہی اے۔
- انہاں حالات وچ لوگاں دی دانش آرائی توں زیادہ محبوب میرے نزدیک اوہ موت اے جو آراستہ ہو ، جلد آئے تے اس وچ کسی قسم دی آسانی و سفلگی نہ ہوئے۔
ہی واقعہ سی جس دے بعد اہل مکہ سیاہ خضاب کرنے لگے۔ [۵۲]
غار حرا (جبل نور) وچ عبادت دی ابتدا
[سودھو]اسی طرح جناب عبد المطلب پہلے شخص نيں جنہاں نے جبل نور ( غار حراء) وچ جا کر عبادت کرنے دا سلسلہ شروع کیتا ۔ چنانچہ جدوں رمضان المبارک دا مہینہ آندا تو آپ عموماً کوہ حراء اُتے چلے جاندے تے پورا مہینہ یا کم و بیش دن اوتھے گزارتے سن ۔ نبی اکرم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے وی غالبا اس مقام اُتے عبادت کرنے دا طریقہ اپنے دادا توں سیکھا سی [۵۳]
حجاج کرام دی خدمت و تواضع
[سودھو]جناب عبد المطلب دے عظیم الشان کارناماں وچ ایہ کارنامہ وی شامل اے کہ آل نے ’حجاج کرام دی خدمت تے زائرین مکہ دی مہمان نوازی دے والے عظیم روایات قائم کيتیاں ۔ مورخین دے مطابق آل اپنے بزرگاں دی طرح بہت دل جمعی توں حاجیاں تے زائرین دی خدمت و تواضع کردے سن ۔ اسی بنا اُتے انہاں نوں لوگ ’’فياض‘‘ تے مطعم ( کھانا کھلانے والا ) کہندے سن ۔ بقول ابن اسحاق آپ زمزم دی دریافت توں قبل مکہ مکرمہ دے کنواں توں تے زمزم دی دریافت دے بعد چاہ زمزم توں منی تے عرفات وچ چمڑے دے وڈے وڈے مشکیزاں وچ پانی جمع کرکے حجاج کرام نوں پلاندے سن ۔ [۵۴]
احادیث وچ ذکر
[سودھو]- اک دفعہ کسی نے آنحضرت توں دریافت کیتا یا رسول اللہ! کیتا آپ نوں عبد المطلب دی وفات یاد ہے؟
آپ نے فرمایا ہاں اس وقت وچ اٹھ سال دا تھا۔
- حضرت عبد اللہ بن عباس توں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا میرے دادا عبد المطلب نوں بادشاہاں تے معزز لوگاں دی پوشاک وچ اٹھایا جائے گا۔ [۵۵]
- رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ارشاد فرمایا کیتا تساں ایہ خیال کردے ہو کہ جدوں وچ دروازہ جنت دی زنجیر ہتھوں وچ لاں گا تو اس وقت اولاد عبد المطلب اُتے کسی تے نوں ترجیح داں گا؟
(ابن نجار بحوالہ ارادة الادب ص 24) [۵۶]
- حضرت عبد اللہ بن عباس توں مروی اے کہ اک دفعہ قریش وچوں کچھ لوگ میری پھُپھی حضرت صفیہ بنت عبد المطلب دی خدمت وچ آئے تے انہاں نے اپنے حسب و نسب اُتے تفاخر کیتا۔
حضرت صفیہ نے انہاں دی تردید کردے ہوئے فرمایا کہ تواڈا نسب سب لوگاں توں اعلیٰ کِداں ہو سکدا اے۔ حالانکہ اسيں وچ اللہ تعالی دے محبوب نيں یعنی نبی کریم دا مبارک نسب ہی سب توں اعلیٰ ہو سکدا اے نہ کہ تواڈا۔ اس اُتے اوہ تمام لوگ غصے وچ آگئے تے کہنے لگے کہ حضور دا نسب تو ایسے اے جداں کوئی کھجور دا پورا کسی کوڑے کرکٹ توں اگ آئے۔ (نعوذ باللہ من ذلک) حضرت صفیہ نے ایہ تمام واقعہ حضور توں عرض کیتا تو رسالت مآب سخت ناراض ہوئے تے حضرت بلال نوں حکم دتا کہ تمام لوگاں نوں جمع کرو۔ اس دے بعد آپ نے اپنے مقدس منبر اُتے جلوہ افروز ہوئے تے لوگاں توں مخاطب ہو کے پُچھیا: اے لوگو میں کون ہاں؟ انہاں نے عرض کیتا آپ اللہ دے رسول نيں۔
اس دے بعد فرمایا: میرا نسب بیان کرو۔ انہاں نے نسب بیان کردے ہوئے کہیا آپ حضرت عبد اللہ دے بیٹے نيں تے حضرت عبدالمطلب دے پوتے نيں۔ اس اُتے آپ نے فرمایا: اس قوم دا کیتا حال ہو گا جو میرے نسب نوں کم تصور کردی اے انہاں نوں علم ہونا چاہیے کہ وچ نسب دے لحاظ توں انہاں توں افضل ہاں۔ [۵۷]
- رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غزوہ حنین دے موقع اُتے ارشاد فرمایا میں نبی ہاں ایہ جھوٹ نئيں اے میں عبد المطلب دا بیٹا ہاں۔ [۵۸]
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ عنوان : Абд аль-Мутталиб — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ عنوان : Аббас ибн Абд аль-Мутталиб — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ خاندان مصطفٰی صلی اللہ علیہ والہ وسلم صفحہ 81
- ↑ خاندان نبوت دا تعارف تالیف الشیخ محمد عظیم حاصلپوری صفحہ 23
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 57
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 95
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 62
- ↑ وما أرسلناك إلا رحمة للعالمين تالیف قاضی محمد سلیمان سلمان منصور پوری حصہ دوم صفحہ 295 تے 296
- ↑ حضرت عبد اللہ بن عبدالمطلب مصنف ڈاکٹر ظہور احمد اظہر صفحہ 23
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 735 تے 705 تے 706
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 61
- ↑ تاریخ طبری تاریخ الامم و الملوک مصنف علامہ ابی جعفر محمد بن جریر الطبری اردو متراجم سید محمد ابراہیم جلد دوم حصہ اول صفحہ 28
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 97 تے 98
- ↑ سیرت نبی ﷺ ابن ہشام مصنف محمد عبد الملک ابن ہشام اردو مترجم مولوی قطب الدین احمد جلد اول صفحہ 124
- ↑ تاریخ طبری تاریخ الامم و الملوک مصنف علامہ ابی جعفر محمد بن جریر الطبری اردو متراجم سید محمد ابراہیم جلد دوم صفحہ 28
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 706
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 98 تے 99
- ↑ وما أرسلناك إلا رحمة للعالمين تالیف قاضی محمد سلیمان سلمان منصور پوری حصہ دوم صفحہ 240
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 705
- ↑ تاریخ طبری تاریخ الامم و الملوک مصنف علامہ ابی جعفر محمد بن جریر الطبری اردو متراجم سید محمد ابراہیم جلد دوم حصہ اول صفحہ 29
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 102 تے 103
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 105 تے 106
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 64 تا 69
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 735
- ↑ سیرت نبی ﷺ ابن ہشام مصنف محمد عبد الملک ابن ہشام اردو مترجم مولوی قطب الدین احمد جلد اول صفحہ 157 تا 160
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول حصہ اول صفحہ 107
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 738 تے 739
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 76
- ↑ اشرف التواریخ مولف سید شاہ محمد اکبر جلد دوم صفحہ 6 تا 11
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 730 تا 734
- ↑ کنزالایمان فی ترجمہ القران مولف امام احمد رضان خان بریلوی صفحہ 1083 تے 1084
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد اول صفحہ 716 تا 718
- ↑ شواہد نبوة مولف نور الدین عبد الرحمان جامی متراجم بشیر حسین صفحہ 57
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد دوم صفحہ 101 تے 102
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 122 تے 123
- ↑ جدید سیرت النبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم مولف محمد اسحاق ملتانی ، مولانا زاہد محمود قاسمی صفحہ 88
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 112
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد دوم صفحہ 114 تا 117
- ↑ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے عزیز و اقارب مولف ڈاکٹر اشتیاق احمد ، محمد اشرف شریف صفحہ 39 تا 41
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد دوم صفحہ 129 تا 133
- ↑ معارج النبوۃ فی مدارج الفتوۃ جلد مصنف ملیا معین واعظ الہروی مترجمین علامہ اقبال احمد فاروقی ، حکیم اصغر احمد فاروقی جلد دوم صفحہ 137 تا 141
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 161
- ↑ سیرة حلبیہ مولف علامہ علی ابن برہان الدین حلبی اردو مترجم محمد اسلم قاسمی جلد اول حصہ نصف اول صفحہ 351 تے 352
- ↑ سیرت انسائیکلو پیڈیا تصنیف و تالیف حافظ محمد ابراہیم طاہر گیلانی، حافظ عبد اللہ ناصر مدنی تے حافظ محمد عثمان یوسف جلد دوم صفحہ 65
- ↑ وما أرسلناك إلا رحمة للعالمين تالیف قاضی محمد سلیمان سلمان منصور پوری حصہ دوم صفحہ 339
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ 136
- ↑ سیرة حلبیہ مولف علامہ علی ابن برہان الدین حلبی اردو مترجم محمد اسلم قاسمی جلد اول حصہ نصف اول صفحہ 353
- ↑ ضیاء النبی ﷺ مولف پیر محمد کرم شاہ الازہری جلد دوم صفحہ 98
- ↑ سیرة حلبیہ مولف علامہ علی ابن برہان الدین حلبی اردو مترجم محمد اسلم قاسمی جلد اول حصہ نصف اول صفحہ 353
- ↑ سیرت نبی ﷺ ابن ہشام مصنف محمد عبد الملک ابن ہشام اردو مترجم مولوی قطب الدین احمد جلد اول صفحہ 170 تا 175
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ112 تا 114
- ↑ طبقات ابن سعد مصنف محمد بن سعد اردو ترجمہ علامہ عبد اللہ العمادی جلد اول صفحہ104
- ↑ محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ والہ وسلم دے آباؤاجداد دا تذکرہ مولف ڈاکٹر محمود الحسن عارف صفحہ 248
- ↑ محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ والہ وسلم دے آباؤاجداد دا تذکرہ مولف ڈاکٹر محمود الحسن عارف صفحہ 244 ، 245
- ↑ سیرة حلبیہ مولف علامہ علی ابن برہان الدین حلبی اردو مترجم محمد اسلم قاسمی جلد اول حصہ نصف اول صفحہ 353 تے 354
- ↑ افضل الانساب فی الحدیث والکتاب مولف محمد الیاس شاہ صفحہ 27
- ↑ سیرت والدین مصطفٰی صلی اللہ علیہ والہ وسلم از مولانا سید صادق انواری اشرفی قادری صفحہ 133،13
- ↑ افضل الانساب فی الحدیث والکتاب مولف محمد الیاس شاہ صفحہ 58