عبدالمطلب

عبدالمطلب
جم	سنہ 480   مدینہ منورہ
وفات	سنہ 579 (98–99 سال)  مکہ
مدفن	جنت المعلیٰ
زوجہ	فاطمہ بنت عمرو ہالہ بنت وہب صفیہ بنت جندب لبنىٰ بن ہاجر نتیلہ بنت جناب ممنعہ بنت عمرو
اولاد	ابو طالب ،  زبیر بن عبد المطلب ،  عباس بن عبد المطلب ،  حارث بن عبدالمطلب ،  حمزہ بن عبد المطلب ،  صفیہ بنت عبد المطلب ،  ابو لہب ،  عاتکہ بنت عبد المطلب ،  غیداق بن عبد المطلب ،  مقوم بن عبد المطلب ،  ضرار بن عبد المطلب ،  قثم بن عبد المطلب ،  حجل بن عبد المطلب ،  امیمہ بنت عبد المطلب ،  بیضاء بنت عبد المطلب ،  برہ بنت عبد المطلب ،  اروی بنت عبدالمطلب ،  عبداللہ بن عبدالمطلب
والد	ہاشم
والدہ	سلمیٰ بنت عمرو
بہن/بھائی	اسد بن ہاشم
عملی زندگی
پیشہ	وپاری

عبد المطلب (پیدائش: 480ء، مدینہ منورہ – وفات: 578ء، مکہ) (عربی وچ عبد المطّلب ) محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دادا سن انہاں دا اصل نام شیبہ سی (شیبہ بن ھاشم عربی وچ شيبة ابن هاشم یا شیبۃ الحمد)۔ انہاں نو‏‏ں عبد المطلب (درست تلفظ: عبد المطَلِّب) اس لئی کہیا جاندا اے کیونکہ انہاں نو‏‏ں انہاں دے چچا مطلب نے پالیا سی کیونکہ انہاں دے والد ھاشم دی وفات انہاں دی پیدائش تو‏ں کچھ ماہ پیشتر ہو گئی سی۔ حضرت عبد المطلب دینِ ابراہیمی (اسلام) اُتے قائم سن تے ایسی کوئی اک وی روایت نئيں ملدی کہ انہاں نے کدی بت پرستی کیتی ہوئے۔

حضرت عبدالمطلب حضرت محمد صلی اللہ علیہ و الہ و سلم دے دادا سن ، اینہاں دا اصل ناں شیبہ ( شیبہ بن ہاشم)سی ۔ اینہاں نوں عبدالمطلب (درست تلفط :عبدالمطلّب) اس لئی آکھیا جاندا اے کینوجے اینہاں نوں اینہاں دے چاچا مطلب نے پالئیا سی ، کیونجے اینہاں دے والد حضرت ہاشم دی وفات اینہاں دی پیدائش توں کجھ مہینے پہلے ہو گئی سی ۔ حضرت عبدالمطلب دین ابراہیمی (اسلام) تے قائم سن تے ایہوجہی کوئی روایت نئیں ملدی کہ اوہناں نے کدی بت پرستی کیتی ہوئے ۔

پہلا جیون

حضرت عبدالمطلب 497ء چ پیدا ہوئے ۔ اینہاں دے والد دا ناں ہاشم بن عبد مناف تے والدہ دا ناں سلمی بنت عمرو سی ۔ اینہاں دی والدہ دا تعلق یثرب (مدینہ) نال سی ۔ اینہاں دے والد دا انتقال اینہاں دی پیدائش توں کجھ مہینے پہلے فلسطین دے علاقے غزہ چ ہوئیا ۔ جتھے اوہ تجارت دے سلسلے چ گئے ہوئے سن ۔ اس دے بعد اینہاں دی والدہ اینہاں نوں یثرب لے گئیاں ، جتھے اوہ 8 سال دی عمر تک رہے ۔ جدوں اوہ 8 سال دے ہوئے تے اینہاں دے چاچا مطلب اینہاں نوں واپس مکہ لے آئے ۔

مدینہ توں مکہ واپسی

ہاشم بن عبد مناف دی وفات توں بعد کعبہ دے زائرین نوں کھانا تے پانی دین دی ذمہ واری مطلب بن عبد مناف دے سپرد ہوئی ۔ حضرت عبدالمطلب دی والدہ اینہاں نوں اپنے والد دے گھر مدینہ لے گئیاں سن ۔ جتھے اینہاں دی پرورش ہوئی ۔ جدوں حضرت عبدالمطلب کچھ وڈے ہوئے تے اینہآں دے چاچا مطلب بن عبد مناف اینہاں نوں مدینے توں مکے واپس لے جان لئی آئے ۔ جدوں اوہناں نے اپنے بھتیجے نوں ویکھئیا تے ہنجو اینہاں دی اکھاں توں وگن لگ پئے ۔ اپنی والدہ سلمی بنت عمرو دی اجازت دے بعد حضرت عبدالمطلب اپنے چاچا دے نال مکہ واپس آ گئے ۔

قریش دی سرداری

مکہ آن دے کجھ چر مگروں ای مطلب بن عبد مناف دی وفات یمن دے سفر چ ہوگئی تے سرداری تے کعبہ دے زائراں دی خدمت تے ، جہڑی کہ عبدمناف نے حضرت عبد المطلب دے سپرد کیتی سی ، نوفل بن عبد مناف نے قبضہ کرنا چاہئیا ، حضرت عبد المطلب نے قریش دی مدد منگی پر کوئی مدد نا ملی ۔

تعارف

آپ دا اسم گرامی عامر ، لقب شیبہ(بوڑھا) عبدالمطلب ، فیاض تے مطعم طیر السماء (آسمنی پرنداں دی ضیافت کرنے والا) ، کنیت ابو حارث تے ابو بطحاء اے۔ آپ دے والد ماجد دا نام گرامی عمرو لقب عمر والعلا (اعلیٰ ، بلند تے بزرگوار) تے ہاشم (چورہ کرنے والا) تے کنیت ابو نضلہ ، ابو یزید تے بعض دے نزدیک آپ دی کنیت ابو اسد اے تے والدہ ماجدہ دا اسم گرامی سلمی اے۔ امام سہیلی کہندے نيں کہ درست گل ایہی اے کہ آپ دا نام شیبہ اے۔ آپ انتہائی حسین و جمیل سن ۔

حذافہ بن غانم عدوی نے آپ دے بارے وچ کہیا اے :

”

وَ أَلَادُہُ بِیْضُ الْوُجُوہٍ وُ جُو ھُھُمْ تُضِیِءُ ظَلَامُ اللَیْل کَاالْقَمْرِ الْبَدْرٍ

“

ان (شیبہ) دی اولاد دے چہرے سفید نيں۔ اوہ چودھواں دے چاند دی طرح رات دی تاریکی نو‏‏ں روشن کر دیندے نيں۔

سلسلہ نسب

والد ماجد دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب ایہ اے ہاشم بن عبد مناف بن قصی بن کلاب بن مرہ بن کعب بن لوی بن غالب والدہ ماجدہ دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب ایہ ہے سلمی بنت عمرو بن زید بن لبید خداش بن عامر بن غنم بن عدی بن النجار دادی جان دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب ایہ ہے عاتکہ بنت مرہ بن ہلال بن فالج بن ذکوان بن ثعلبہ نانی جان دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب ایہ ہے عمیرہ بنت صخر بن حبیب بن الحارث بن ثعلبہ بن مازن بن النجار

شیبہ دی وجہ تسمیہ

جب آپ پیدا ہوئے سن تو آپ دی پیشانی دے چند بال سفید سن تو اس لئی شیبہ (بوڑھا یا بڑھاپے والا) نام پڑھ گیا۔ چونکہ آپ نیک کاماں وچ سبقت لے جاندے سن اس لئی شیبۃ الحمد دے لقب تو‏ں پکارے جانے لگے تے بعض دے نزدیک لوگ آپ دی بہت تعریف کردے سن اس لئی ایہ نام مشہور ہو گیا۔ واللہ اعلم

عبد المطلب دی وجہ تسمیہ

جب حضرت مطلب بن عبد مناف حضرت عبد المطلب نو‏‏ں مدینہ تو‏ں مکہ لے کر آ رہے سن تو راستے وچ جو وی مطلب تو‏ں پوچھتے کہ ایہ پیچھے کون اے تو حضرت مطلب بتاندے ایہ میرا غلام (عبد) اے جو مدینہ تو‏ں خرید کر لا رہیا ہاں اوہدی وجہ ایہ سی کہ حضرت عبدالمطلب مناسب لباس وی نئيں پہنے ہوئے سن ، راستے وچ آفتاب دی تمازت تو‏ں تے تکلیف وی اٹھائی سی اس لئی تکان دی وجہ تو‏ں چہرہ دی رنگت اڑی ہوئی سی۔ مکہ وچ آ کر مطلب نے شیبہ نو‏‏ں عمدہ لباس پہنا کر بنو عبدمناف دے اشراف دی مجلس وچ لا کر بیٹھایا۔ تے سب نو‏‏ں بتایا ایہ میرا بھتیجا شیبہ بن ہاشم اے۔ چونکہ راستے وچ حضرت مطلب نے شیبہ نو‏‏ں عبد کہیا سی اس لئی آپ عبد المطلب مشہور ہو گئے۔

بہن تے بھائی

حضرت عبد المطلب دے تن بھائی تے پنج بہناں سن۔ ان وچ رقیہ بنت ہاشم آپ دی حقیقی بہن اے جو بچپن وچ ہی فوت ہو گئی۔ ان دے علاوہ بھائیاں وچ اسد بن ہاشم ، ابو صیفی بن ہاشم جنہاں دا نام عمرو سی تے نضلہ بن ہاشم شامل نيں۔ آپ دی بہناں وچ شفاء بنت ہاشم ، حیہ بنت ہاشم ، ضعیفہ بنت ہاشم تے خالدہ بنت ہاشم شامل نيں۔ ان سب وچو‏ں ابو صیفی تے حیہ دی والدہ دا نام ہند بنت عمرو اے ، اسد دی والدہ دا نام قیلہ ملقب بہ جزور بنت عامر ، نضلہ تے شفاء دی والدہ دا نام امیہ بنت عدی ضعیفہ تے خالدہ دی والدہ دا نام واقدہ بنت ابوعدی سی حضرت عبد المطلب دی بہن بھائیاں دی مذکورہ تفصیل ابن ہشام دے مطابق اے جدو‏ں کہ طبقات ابن سعد دے مطابق ابو صیفی نام عمرو اے تے انہاں دے اک تے بھائی صیفی بن ہاشم دا ذکر کردے نيں لیکن حیہ دا ذکر نئيں کردے تے اوہ خالدہ دی اک تے بہن رقیہ بنت ہاشمکا ذکر کردے نيں تے اس دے علاوہ حضرت عبد المطلب دے اک تے بہن دا حنہ بنت ہاشم دا ذکر کردے نيں جنہاں دی والدہ دا نام عُدی بنت حبیب اے۔ ابن سعد دی پیش کردہ محمد بن سائب کلبی دی روایت دے مطابق حضرت ہاشم بن عبد مناف دے پنج بہٹے تے چھ بیٹیاں بندی نيں جدو‏ں کہ کلبی دی روایت دے آغاز وچ ایہ عبارت اے : ہاشم دی اولاد چار بیٹےآں تے پنج بیٹیاں اُتے مشتمل ہے اس لئی ابن ہشام دی تفصیلات ہی درست معلوم ہوندی نيں۔ واللہ اعلم

پیدائش و بچپن

آپ دے والدہ ہاشم بن عبد مناف نے آپ دی والدہ ماجدہ سلمی بنت عمرو تو‏ں اس شرط اُتے نکاح کیتا سی کہ اوہ جو وی بچہ جنے گی اوہ میکے وچ جنے گی چنانچہ جدو‏ں حضرت عبد المطلب دی ولادت دا وقت قریب آیا تو حضرت ہاشم نے اپنی زوجہ نو‏‏ں اس دے میکے مدینہ وچ چھڈ دے خود تجارت دی غرض تو‏ں ملک شام چلے گئے تے اوہی غزہ وچ وفات پائی۔ حضرت عبد المطلب دی ولادت مدینہ منورہ وچ ہوئی۔ آپ ست اٹھ برس تک مدینہ منورہ وچ ہی راے۔ اک مرتبہ بنو الحارث بن عبد مناة دا اک شخص مدینہ آیا۔ ایتھ‏ے اسنو‏ں چند لڑکے تیر اندازی کردے ہوئے ملے۔ شیبہ جدو‏ں نشانے اُتے تیر ماردے سن ، اوہ فخر تو‏ں کہندے سن ، وچ ہاشم دا بیٹا ہاں ، وچ بطحا دے ریئس دا بیٹا ہاں۔ حارثی نے انہاں تو‏ں پُچھیا تساں کون ہاں؟ انہاں نے کہیا وچ شیبہ بن ہاشم بن عبد مناف ہاں۔ حارثی نے مکہ آ کر حضرت مطلب بن عبد مناف تو‏ں جو حجر وچ بیٹھا ہويا سی کہیا اے ابو الحارث سنو! ميں نے یثرب وچ چند لڑکےآں نو‏‏ں تیر اندازی کردے ہوئے دیکھیا۔ انہاں وچو‏ں اک ایسا لڑکا سی کہ جدو‏ں اس دا تیر نشانے اُتے لگ جاندا تو اوہ اظہار فخر وچ کہندا ، وچ ہاشم دا بیٹا ہاں ، وچ بطحا دے ریئس دا بیٹا ہاں۔ حضرت مطلب نے کہیا بخدا! وچ ہن اپنے گھر نئيں جاآں جدو‏ں تک کہ اس بچے نو‏‏ں نہ لے آآں گا۔ حارثی نے کہیا کہ جے اس قدر مستعد ہو تو میری ناقہ صحن وچ بندھی اے اس اُتے چلے جاؤ۔ مطلب اسی اونٹنی اُتے سوار ہو ک‏ے یثرب گئے۔ سر شام اوہ آبادی وچ پہنچے۔ پھر بنو عدی بن النجار دے محلے وچ آئے۔ ایتھ‏ے انہاں نے دیکھیا کہ قبیلہ دی چوپال وچ لڑکے گیند کھیل رہے سن ، اس نے اپنے بھتیجے دی شناخت کرکے اوتھ‏ے والےآں تو‏ں پُچھیا کہ ایہ ہاشم دا بیٹا ہے؟ انہاں نے کہیا کہ ہاں ایہ تواڈا بھتیجا اے۔ جے تساں اسنو‏ں لینا چاہندے ہو تو حالے پکڑ لو اوہدی ماں نو‏‏ں اوہدی خبر نہ ہونے پائے ، ورنہ جے اسنو‏ں معلوم ہو گیا تو اوہ اسنو‏ں کدی نئيں جانے دے گی تے پھر اسيں وی اسنو‏ں نہ جانے دین گے تے روک لاں گے۔ مطلب نے شیبہ نو‏‏ں آواز دی تے کہیا کہ اے میرے بھتیجے وچ تواڈا چچا ہاں ، تساں نو‏‏ں تواڈی قوم دے پاس لے جانے آیا ہاں تے ایہ کہہ کر انہاں نے اپنی اونٹنی بیٹھا دی تے اوہ تیرکی دی طرح اچھل کر ناقہ دے پچھلے حصہ اُتے بیٹھ گیا۔ مطلب اسی وقت لے کر مکہ روانہ ہو گئے۔ اوہدی ماں نو‏‏ں رات ہونے تک اس دے جانے دی اطلاع نہ ہوئی ، جدو‏ں رات نو‏‏ں اسنو‏ں اوہدی اطلاع ہوئی ، تو اس نے شور مچایا کہ کوئی شخص میرے بچے نو‏‏ں بھاگا لے گیا پھر اسنو‏ں اطلاع کيتی گئی کہ اس دا چچا اسنو‏ں لے گیا اے۔

اک تے روایت دے مطابق محمد بن عمرو بن واقد الاسلمی کہندے نيں کہ ثابت بن المنذر بن حرام صحابی رسول حسان بن ثابت دے والد عمرہ دے لئی مدینہ تو‏ں مکہ مکرمہ گئے اوتھ‏ے حضرت مطلب بن عبد مناف تو‏ں ملے جو انہاں دے دوست سن (باتاں باتاں وچ) انہاں تو‏ں کہیا: جے تو اپنے بھتیجے شیبہ نو‏‏ں ساڈے قبیلہ وچ دیکھدا تو اس دے شکل و شمائل وچ تینو‏ں خوبی و خوبروئی و ہیبت و شرافت نظر آندی ، ميں نے دیکھیا اے کہ اوہ اپنے ماماں زاد بھائیاں وچ تیر اندازی کر رہیا اے کہ نشان آموزی (وہ کمزور تیر اے جس تو‏ں لڑکے تیر اندازی سیکھتے) دے دونے تیر میرے کف دست جداں مقدار دے ہدف وچ داخل ہو جاندے نيں ، جدو‏ں تیر نشانہ اُتے بیٹھتا اے تو اوہ کہندا اے

”

انا ابن عمرو العلی

“

وچ بلند و مرتبہ عمرو (ہاشم) دا فرزند ہاں

مطلب:وچ تو جدو‏ں تک اوتھ‏ے نہ جاآں تے اسنو‏ں نال نہ لاآں اتنی وی تاخیر نئيں کر سکدا کہ شام ہو جائے (اتنی جلدی اے کہ اج دن دے اختتام ہونے دا وی انتظار نئيں کر سکدا)۔ ثابت: میری رائے وچ اسنو‏ں نہ تو سلمی تیرے سپرد کر دے گی تے نہ اس دے ماماں تینو‏ں لے جانے دین گے۔ جے تو اسنو‏ں اوتھے رہنے داں کہ اپنے ننھیال وچ اس وقت تک رہے کہ خود بخود تیرے پاس برضا و رغبت آ جائے تو اس وچ تیرا کیتا حرج ہے؟ مطلب نے کہیا کہ وابواؤس وچ تو اسنو‏ں اوتھ‏ے نہ چھوڑاں گا کہ اپنی قوم دے ماثر و فضائل تو‏ں بیگانہ بنا رہے ، تینو‏ں ایہ تو معلوم ہی اے کہ اس دا حسب و نسب و مجد و مشرف سب کچھ اوہدی قوم دے نال اے۔ حضرت مطلب بن عبد مناف مکہ تو‏ں مدینہ گئے تے ادھر اک گوشہ وچ فروکش راے۔ شیبہ نو‏‏ں دریافت کردے رہے حتی کہ اپنے ننھیالی لڑکےآں وچ تیر اندازی کردے ہوئے اوہ مل گئے۔ مطلب نے انہاں نو‏ں دیکھیا تو باپ دی شباہت انہاں وچ نظر آئی ، پہچان لیا ، اکھاں اشکبار ہوئیاں ، گلے تو‏ں لگایا ، حلہ یمنی پہنایا تے کہنے لگے :

”

عرفت شیبة والنجار قد حفلت ابناؤھا حولہ بالنبل تنتضل

“

"ميں نے شیبہ نو‏‏ں پہچان لیا تے ایسی حالت وچ پہچانا کہ قبیلہ بنی نجار دے لڑکے اس دے ارد گرد تیر اندازی دے لئی مجمع کیتے ہوئے تھے"

”

عرفت اجلادہ منا و شیمتہ ففاض منی علیہ وابل سبل

“

"ميں نے پہچان لیا کہ اس دا زور بازو و طور و طریق اسيں ہی وچو‏ں اے تے ایہ پہچان کر میری اکھاں اس اُتے آنسوآں دے ڈونگرے برسانے لگاں" سلمی نے پیغام بھیج کر مطلب بن عبد مناف نو‏‏ں اپنے ہاں فروکش ہونے دی دعوت دتی جس دے جواب وچ مطلب نے کہیا: میری حالت اس (تکلف) تو‏ں بہت ہی سبک واقع ہوئی اے ، وچ جدو‏ں تک اپنے بھتیجے نو‏‏ں نہ پاآں گا تے اسنو‏ں اس دے شہر و قوم وچ نہ لے جاآں گا اس وقت تک گرہ وی نئيں کھولنا چاہندا۔ سلمی نے کہیا: وچ تو اسنو‏ں تیرے نال بھیجنے دی نئيں۔ سلمی نے اس جواب وچ مطلب دے نال درشتی و خشونت ظاہر دی تو انہاں نے کہیا ایسا نہ کر وچ تو بغیر اس دے نال لئی واپس جانے والا نئيں۔ میرا بھتیجا سن شعور نو‏‏ں پہنچ چکيا اے تے غیر قوم وچ اے تے اجنبی اے۔ اسيں لوگ اس دے خاندان دے نيں کہ ساڈی شرافت تے اپنے قومی شہر وچ قیام کرنا ایتھ‏ے دی اقامت تو‏ں اس دے لئی بہتر اے تے اوہ جتھ‏ے کنيں وی ہو بہرحال تیرا ہی لڑکا اے۔ لوگاں دا دعوی اے کہ شیبہ نے اپنے چچا المطلب تو‏ں کہیا کہ وچ اپنی ماں نو‏‏ں جدو‏ں تک اوہ اجازت نہ دے نہ چھوڑاں گا۔ تو پھر سلمی نے اجازت دے دی تے شیبہ نو‏‏ں مطلب دے حوالے کر دتا۔

مکہ مکرمہ آمد تے مکہ دی سرداری

مطلب دن چڑھتے ہی شیبہ نو‏‏ں مکہ لے کر آئے اس وقت سب لوگ اپنی نشست گاہاں اُتے موجود سن اوہ پوچھنے لگے کہ مطلب ایہ تواڈے پیچھے کون ہے؟ انہاں نے کہیا ایہ میرا غلام اے۔ اسی طرح مطلب اسنو‏ں لئی ہوئے اپنے گھر پہنچے تو انہاں دی بیوی خدیجہ بنت سعید بن سہم نے پُچھیا ایہ کون اے انہاں نے جواب دتا ایہ میرا غلام اے۔ گھر تو‏ں نکل کر مطلب حزدرہ آئے۔ ایتھ‏ے تو‏ں انہاں نے اک حلہ خریدا تے اسنو‏ں شیبہ نو‏‏ں جا کر پہنایا پھر سر شام اسنو‏ں لے کر بنی عبد مناف دی مجلس وچ آئے اس دے بعد اوہ لڑکا اسی حلہ نو‏‏ں پہنے ہوئے مکہ دی گلی کوچاں وچ پھرا کردا سی شیبہ نو‏‏ں عبد کہنے دی وجہ ایہ سی کہ حضرت عبدالمطلب مناسب لباس وی نئيں پہنے ہوئے سن ، راستے وچ آفتاب دی تمازت تو‏ں تے تکلیف وی اٹھائی سی اس لئی تکان دی وجہ تو‏ں چہرہ دی رنگت اڑی ہوئی سی۔ مکہ وچ آ کر مطلب نے شیبہ نو‏‏ں عمدہ لباس پہنا کر بنو عبدمناف دے اشراف دی مجلس وچ لا کر بیٹھایا تے سب نو‏‏ں بتایا کہ ایہ میرا بھتیجا شیبہ بن ہاشم اے۔ چونکہ راستے وچ حضرت مطلب نے شیبہ نو‏‏ں عبد کہیا سی اس لئی آپ عبد المطلب مشہور ہو گئے۔ اک تے روایت دے مطابق محمد بن عمرو کہندے نيں کہ مطلب شیبہ نو‏‏ں لئی ہوئے ظہر دے وقت مکہ پہنچے سن ۔ قریش نے ایہ دیکھ کر کہیا: ھذا عبدالمطلب (یہ مطلب دا غلام ہے)۔ مطلب نے کہیا : ہائاں افسوس! ایہ تو حقیقت وچ میرا بھتیجا شیبہ بن عمرو (ہاشم) اے۔ لوگاں نے (بنظر غائر) شیبہ نو‏‏ں جدو‏ں دیکھ لیا تو (پہچان کے) سب نے کہیا : ابنہ لعمری (میری جان دی قسم ایہ عمرو دا لڑکا ہے)۔ اس وقت تو‏ں لے کر حضرت عبد المطلب برابر مکہ وچ ہی مقیم رہے ، تا آنکہ سن بلوغت نو‏‏ں پہنچے تے جوان ہو گئے۔

متولی کعبہ

جناب مطلب بن عبد مناف یمن دے اک تجارتی سفر دے دوران وچ بردمان (یمن) وچ ایسے بیمار ہوئے کہ پھر جاں بر نہ ہو سکے۔ انہاں نو‏ں اوتھے سپرد خاک کر دتا گیا تے مکہ مکرمہ وچ خاندانی قیادت و سیادت دی ذمہ داریاں حضرت عبد المطلب دے کندھاں اُتے آ گئی۔ اس طرح آپ نوجوانی ہی وچ سردار قریش تسلیم کر لئی گئے۔ حضرت ہاشم دی وفات دے بعد انہاں دی جانشینی دا شرف مطلب بن عبد مناف نو‏‏ں ملیا تے اوہی قریش دے سردار مقرر ہوئے تے حضرت اسماعیل علیہ اسلام دے تبرکات مثلاً کمان ، نذار دا عَلم ، خانہ کعبہ دی کنجیاں وغیرہ سب مطلب نو‏‏ں ملی تے مطلب دی وفات دے بعد سب کچھ حضرت عبد المطلب نو‏‏ں مل گیا۔

نوفل دے نال تنازع

مکہ آ کر مطلب نے حضرت عبد المطلب نو‏‏ں باپ دی املاک دی نشان دہی کر دی تے انہاں نو‏‏ں اس دے سپرد کر دتا ۔ نوفل بن عبد مناف نے اک کنوئاں دے بارے وچ اس تو‏ں تنازع کیتا تے زبردستی اسنو‏ں غصب کر لیا۔ عبدالمطلب نے اپنی قوم دے کئی آدمیاں دے پاس جا کر اوہدی شکایت دی تے اپنے چچا دے مقابلہ وچ مدد منگی مگر انہاں لوگاں نے اس تو‏ں انکار کیتا تے کہیا کہ اسيں تواڈے چچا دے درمیان وچ نئيں پڑتے۔ اس جواب اُتے عبدالمطلب نے اپنی حالت اپنی ننھیال کولکھی تے خط وچ چند ایسے شعر وی لکھے جس وچ اپنے چچا نوفل دی شکایت دی سی۔ چنانچہ اس خط دے موصول ہونے دے بعد ابو اسعد ابن عدس النجاری اسی نا قہ سواراں دے نال یثرب تو‏ں روانہ ہو ک‏ے مکہ آیا۔ عبدالمطلب نو‏‏ں اس دے آنے دی اطلاع ہوئی اوہ اس دے استقبال نو‏‏ں آئے تے انھاں نے کہیا ماماں صاحب قیام فرمایئے۔ ابو اسعد نے کہیا جدو‏ں تک نوفل تو‏ں میری مڈبھیڑ نہ ہو جائے گی وچ فروکش نہ ہاں گا۔ عبد المطلب نے کہیا وچ اسنو‏ں بحر وچ قریش دے مشائخ دے نال بیٹھا ہويا چھڈ آیا ہاں۔ ابو اسعد بحرآیا نوفل دے سرہانے آ کر کھڑا ہويا تے اس نے اپنی تلوار نیام تو‏ں نکال لی تے پھر نوفل تو‏ں کہیا کہ رب کعبہ دی قسم اے یا تو میرے بھانجے نو‏‏ں اس دا کنواں واپس دے دے ورنہ وچ حالے اس تلوار تو‏ں تیرا کم تمام کر دیندا ہاں۔ نوفل نے کہیا رب کعبہ دی قسم اے ميں نے اوہ کنواں اسنو‏ں واپس دے دتا۔ اس اُتے تمام حاضرین دی شہادت ہوئی۔ اس دے بعد ابو اسعد نے کہیا اے میرے بھانجے ہن وچ تواڈا مہمان بنا ہاں۔ تن دن اس نے عبد المطلب دے ہاں قیام کیتا تے اسی اثناء وچ اس نے عمرہ وی ادا کیتا۔ اس واقعہ دے بیان وچ عبد المطلب نے چند شعر کہے تے سمرہ بن عمیر ابوعمرو الکنانی نے وی کچھ شعر کاے۔ اس واقعہ دا خود نوفل اُتے وی اثر ہويا کہ اس نے تمام بنوعبد شمس تو‏ں بنو ہاشم دے خلاف اک سمجھوتہ کر لیا۔

باہمی اتفاق و اتحاد دا معاہدہ

ہشام بن محمد نے اپنے والد تو‏ں ، عبدالمجید بن ابی عبس تو‏ں تے ابوالمقوم وغیرہم تو‏ں روایت کيتی اے کہ انہاں سب نے بیان کیتا کہ تمام قریش وچ عبدالمطلب سب تو‏ں زیادہ خوش رو ، سب تو‏ں زیادہ بلند و بالا ، سب تو‏ں زیادہ بردبار (تحمل مزاج) ، سب تو‏ں زیادہ فیاض تے سب تو‏ں زیادہ انہاں مہلکات تو‏ں دور رہنے والے شخص سن جولوگاں دی حالت وحیثیت بگاڑ دتا کردے نيں۔ کدی ایسا اتفاق نئيں پیش آیا کسی بادشاہ نے انہاں نو‏ں دیکھ دے انہاں دی تعظیم وتکریم نہ دی ہو تے انہاں دی سفارش نہ منی ہو اوہ جدو‏ں تک زندہ رہے قریش دے سردار بنے راے۔ قبیلہ خزاعہ دے کچھ لوگاں نے آ دے انہاں تو‏ں کہیا: نحن قوم متبادرون في الدار ھلم فلها نعك (ہم سب لوگ گھر دے اعتبار تو‏ں آپس وچ ہمسایہ وہم جوار نيں یعنی آؤ مخالفہ یعنی باہمی امداد ونصرت دا عہدہ پیمان کر لین)۔ عبدالمطلب نے ایہ درخواست قبول کر لی تے ست شخصاں نو‏‏ں لے دے چلے جو اولا د مطلب بن عبد مناف و ارقم بن نضلہ بن ہاشم و ضحاک وعمرو فرزندان ابوصیفی بن ہاشم سن ۔ اس وچو‏ں نہ تو فرزاندان عبد شمس بن عبد مناف وچو‏ں کوئی شریک ہويا تے نہ نوفل بن عبد مناف دی اولاد وچو‏ں کسی نے شرکت کيتی۔ عبد المطلب اپنی جماعت نو‏‏ں لئی ہوئے دارالندوہ وچ آئے۔ جتھ‏ے دونے گروہاں نے اک دوسرے دی مدد مواست دے لئی عہد و پیمان کیتے تے اک عہد نامہ لکھ دے خانہ کعبہ وچ لٹکا دتا۔ عبدالمطلب اس باب وچ کہندے نيں:

؎ سادمی زبيرا أن توافت منیندی space
space بامساك ما بيني و بين بني عمرو

؎ وأن يحفظ الحلف الذي مسين شخہ space
space ولا يلحدن فيہ بظلم ولا عذر

؎ هم حفظوا لآل القديم و حالفوا space
space اباك فكانوا دون قومك من فهر

ترجمہ:

1. جے میری موت آ گئی تو وچ زبیر نو‏‏ں وصیت کر جاآں گا کہ میرے تے فرزندان عمرو و خزاعی دے درمیان وچ جو معاہد ہ سی اوہ اس اُتے قائم رہے اورٹوٹنے نہ دے۔
2. وچ وصیت کر جاآں گا کہ اس دے بزرگ نے جو عہد کیتا اے اوہدی حفاظت کرے تے ایسا نہ ہو کسی طرح دے ظلم وعذر دے باعث اوہدی خلاف ورزی ہوئے۔
3. اے زبیر! خاندان فہر کہ اوہی تیری قوم والے نيں انہاں سب وچو‏ں ایہی لوگ نيں کہ انہاں نے پرانی قسم دی حفاظت دی تے تیرے باپ دے حلیف بنے۔

اسی بنا اُتے عبد المطلب نے اپنے بیٹے زبیر بن عبد المطلب نو‏‏ں اس عہد و پیمان دی وصیت کيتی۔ زبیر نے ابوطالب تو‏ں تے ابوطالب نے ایہی وصیت عباس بن عبد المطلب تو‏ں دی سی۔

طائف وچ کامیابی

ابومسکین کہندے نيں: طائف وچ اک کنواں (یا چشمہ ) عبد المطلب دی ملکیت وچ سی جسنو‏ں ذوالهرم کہندے سن ایہ اک زمنے تو‏ں قبیلہ ثقیف دے قبضے وچ سی عبد المطلب نے مطالبہ کیتا توانہاں نے انکار کر دتا۔ جندب بن الحارث بن خبیب بن الحارث بن مالک بن حطيط بن جشم بن ثقيف (ان دناں) قبیلہ ثقیف دے سردار سن جو منکر ہو گئے تے عبد المطلب تو‏ں لڑنے لگے ۔ دونے نو‏‏ں مناظرے دی ضرورت پئی جس دے لئی کاہنہ بنی عذرہ منتخب ہويا کہ اسنو‏ں عزی سلمہ کہندے سن تے اوہ شام وچ رہندا سی منافرہ چند اونٹھاں اُتے قرار پایا جو نامزد کر لئی گئے (یہ شرط ہوئی کہ جیتنے والے نو‏‏ں اتنے اونٹھ دتے جان گے)۔ عبدالمطلب چند قریشیاں نو‏‏ں لے کر چلے تے نال وچ حارث بن عبد المطلب سن کہ انہاں دے علاوہ عبد المطلب دے انہاں دناں تے کوئی لڑکا نئيں سی جندب چلے تو انہاں دے ہمراہ ثقیف دے کچھ لوگ سن ۔ عبد المطلب تے انہاں دے ساتھیاں دے پاس (راستہ وچ) پانی ختم ہو گیا ثقفیاں تو‏ں پانی منگیا تو انہاں نے نہ دتا۔ اللہ تعالی نے خود ہی عبد المطلب دے اونٹھ دے نیچے انہاں دے لئی اک چشمہ جاری کر دتا۔ عبد المطلب نے خدائے عزوجل دی حمد دی تے جان لیا کہ ایہ اسی دا احسان و منت اے۔ سب نے سیر ہو ک‏ے پانی پیتا تے بقدر ضرورت لے لیا۔ جدو‏ں بعد وچ ثقفیاں دا وی پانی ختم ہو گیا تو انہاں نے عبد المطلب تو‏ں التجا دی تو انہاں نے سب نو‏‏ں پانی پلوایا۔ کاہن دے پاس آ ئے تو انہاں نے عبدالمطلب دے حق وچ فیصلہ کیتا۔ عبدالمطلب نے شرط دے اونٹھ لے کر ذبح کر ڈالے۔ ذوالہرم نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا تے واپس آئے۔ خدا نے عبدالمطلب نو‏‏ں جندب اُتے تے عبدالمطلب دی قوم نو‏‏ں جندب دی قوم اُتے فضیلت بخشی۔

زم زم دی دوبارہ کھدائی

حضرت ہاجرہ تے حضرت اسماعیل دے نال بیت اللہ دے پاس سب تو‏ں پہلے آباد ہونے والے بنو جرہم دی بے اعتدالیاں جدو‏ں حد تو‏ں ودھ گئياں، مکہ آنے والے حاجیاں اُتے انہاں دے ظلم تے زیادتیاں وچ بہت اضافہ ہو گیا تو اللہ تعالی نے انہاں تو‏ں اقتدار چھیننے تے انھاں مکہ تو‏ں نکالنے دے اسباب مہیا کر دتے۔ انہاں دے آخری سردار عمرو بن حارث جرہمی نے کعبے دے نفیس تے قیمتی تحائف تے رکن یمنی دا پتھر چاہ زمزم وچ پھینک دتے تے چاہ زمزم نو‏‏ں توڑ پھوڑ کر اس طرح بھرا کہ اس دا نشان ہی مٹا دتا تے خود بیان کيتی طرف بھاگ گیا۔ اس اُتے مدتاں بیت چک‏ی سن۔ زمزم تے اس دا محل وقوع لوگاں دے ذہناں تک تو‏ں محو ہو گیا سی لیکن ہن ابراہیم علیہ اسلام دی نسل وچو‏ں اوہ فرد فرید اس دنیا وچ آنے والا سی جو خود تے اس دے ماننے والے سیدنا اسماعیل دے بعد آب زمزم دے سب تو‏ں زیادہ حق دار سن ۔

خواب

سیدنا علی بن ابی طالب فرماندے نيں: عبد المطلب نو‏‏ں خواب دے ذریعے تو‏ں اس جگہ دے کھودنے دا حکم دتا گیا تے اس جگہ دی علامات تے نشانات خواب ہی وچ بتائے گئے۔ عبدالمطلب نے بیان کیتا: وچ حطیم وچ سو رہیا سی خواب وچ اک آنے والا میرے پاس آیا تے میرے تو‏ں کہیا: برہ کھودو۔ ميں نے دریافت کیتا: برہ کیتا ہے؟ تو اوہ شخص چلا گیا۔ اگلے روز وچ پھر اسی جگہ سویا۔ ميں نے پھر خواب وچ دیکھیا کہ اوہ شخص کہہ رہیا اے: مضنونہ کھودو ، ميں نے دریافت کیتا: مضنونہ کیتا ہے؟ اوہ شخص جواب دتے بغیر چلا گیا۔ تیسرے روز پھر اسی جگہ خواب وچ دیکھیا کہ اوہ شخص کہہ رہیا اے: طیبہ کھودو ، ميں نے پُچھیا: طیبہ کیتا ہے؟ اوہ شخص پھر چلا گیا۔ چوتھے روز پھر اسی جگہ ایہ خواب دیکھیا تو اوہ شخص کہنے لگیا: زمزم کھودو ، ميں نے کہیا: زمزم کیتا ہے؟ اس نے جواب دتا: اوہ (کنواں اے جس دا پانی) نہ کدی ختم ہوئے گا نہ کدی کم ہوئے گا تے اوہ حاجیاں دی بہت وڈی تعداد نو‏‏ں سیراب کرے گا۔ پھر اس جگہ دے کچھ نشانات تے علامات بتائی گئياں کہ اوتھ‏ے چیونٹیاں دا بل ہوئے گا تے اوہ گوبر تے خون دے درمیان وچ اے جتھ‏ے سفید پراں والا اک کوا چونچ مار رہیا ہوئے گا۔ یہ جگہ دو بتاں اساف تے نائلہ دے درمیان وچ سی جتھ‏ے قریش اپنے جانوراں نو‏‏ں ذبح کیتا کردے سن ۔ اس طرح بار بار دیکھنے تے نشانات أججے ہونے تو‏ں عبدالمطلب نو‏‏ں یقین ہو گیا کہ ایہ خواب سچا اے۔ ایہ واقعہ رسول اللہ دے والد جناب عبد اللہ دی پیدائش تو‏ں وی پہلے پیش آیا۔

خواب دی عملی تعبیر

عبدالمطلب نے قریش نو‏‏ں اپنا خواب سنایا تے کہیا: میرا ارادہ اس جگہ نو‏‏ں کھودنے دا اے ۔ قریش نے مخالفت کيتی مگر عبدالمطلب نے مخالفت کيتی کوئی پروا نہ کيتی۔ اوہ اپنے بیٹے حارث (اس وقت آپ دا ایہی اک بیٹا تھا) دے نال اس جگہ پہنچ گئے تے بتائے گئے نشان دے مطابق اوہ جگہ کھودنی شروع کر دی ۔ عبد المطلب کھودتے جاندے سن تے حارث بن عبد المطلب مٹی اٹھا اٹھا کر پھینکتے جاندے سن ۔ جب باپ تے بیٹا کنواں کھود رہے سن تو اس موقع اُتے جدو‏ں قریش نے انہاں دا مذاق اڑایا تو حضرت عبد المطلب نے نذر منی کہ اللہ تعالی نے جے انہاں نو‏ں دس بیٹے عطا کیتے تے اوہ انہاں دے لئی قوت دا ذریعہ بنے تے دشمن تو‏ں مدافعت وچ کم آئے تو اوہ اک بیٹے نو‏‏ں کعبہ دے پاس ذبح کر دین گے۔ تین روز دی کھودائی دے بعد اس دے کچھ آثار نظر آئے تو عبدالمطلب نے خوشی تو‏ں نعرہ لگایا: هذا طوى إسمعيل ایہی اسمعیل دا کنواں اے۔ جدو‏ں قریش نو‏‏ں پتہ چلا کہ عبد المطلب اپنے مقصد وچ کامیاب ہو گئے نيں تو اوہ سب مل کر آئے تے کہنے لگے: اے عبد المطلب ! ایہ کنواں ساڈے باپ اسماعیل دا اے۔ اس اُتے ساڈا وی حق اے، اس لئی اس دے جملہ حقوق وچ سانو‏ں وی شرکت دا موقع دو- عبد المطلب نے جواب دتا: ایسا ہر گز نئيں ہوئے گا۔ ایہ فضیلت میرے ہی لئی خاص کيتی گئی اے۔ تمھارا اس وچ کوئی حصہ نئيں لیکن قریش اپنے دعوے اُتے اصرار کردے راے، آخر کار ایہ طے پایا کہ اس جھگڑے دا فیصلہ بنو سعد بذیم دی اک کاہنہ تو‏ں کرایا جائے ۔ ایہ عورت شام دی سرحد دے پاس رہندی سی۔

زمزم دی تولیت

عبدالمطلب تے قریش دے چند ہور افراد کاہنہ دی طرف روانہ ہوئے۔ جدو‏ں ایہ قافلہ شام تے حجاز دے درمیان وچ پہنچیا تو انہاں دے پانی دا ذخیرہ ختم ہو گیا۔ جدو‏ں حمرا دی شدید گرمی تے پیاس نے انھاں ستایا تو انھاں اپنی موت یقینی نظر آنے گئی ۔ عبد المطلب نے ایہ صورت حال دیکھی تو اپنے ساتھیاں تو‏ں پُچھیا: سانو‏ں کیتا کرنا چا ہے؟ اوہ کہنے لگے: موجودہ اضطراب انگیز حالت وچ تو ساڈی سمجھ وچ کچھ نئيں آرہیا ،تم ہی کچھ دسو۔ عبد المطلب کہنے لگے : سانو‏ں باقی ماندہ توانائی مجمتع کرکے اپنی اپنی قبراں کھودنی چا نيں۔ اسيں وچو‏ں جو شخص فوت ہو جائے ، اس دے ساتھی مل کر اسنو‏ں دفن کر داں ایتھ‏ے تک کہ آخر وچ جو شخص بچ جائے، اوہ دفن ہونے تو‏ں رہ وی جائے تو کوئی حرج نئيں۔ سب دے ضائع ہونے تو‏ں بہتر ایہی اے کہ کوئی اک ضائع ہوئے۔ انھاں نے کہیا: تمھاری گل ٹھیک اے، چنانچہ اوہ سب اپنی اپنی قبر کھودنے لگے ۔ انھاں موت سامنے دکھادی دے رہی سی۔ اس دے بعد عبد المطلب نے انہاں تو‏ں کہیا: اس طرح بیٹھ کر موت دا انتظار کرنے تو‏ں بہتر اے کہ اسيں پانی دی تلاش جاری رکھن، ہوسکدا اے اللہ تعالی پانی دی طرف ساڈی رہنمائی کر دے۔ اوہ اس ارادے تو‏ں اپنی سواریاں دی طرف بڑھے۔ جدو‏ں عبد المطلب نے اپنے اونٹھ نو‏‏ں اٹھایا تو اس دے پاآں دے نیچے تو‏ں میٹھے پانی دا چشمہ جاری ہو گیا۔ ایہ دیکھ کر سب نے بلند آواز تو‏ں اللہ اکبر کہیا۔ انھاں نے خود وی پانی پیتا، اپنی سواریاں نو‏‏ں وی پلیایا تے اپنے مشکیزاں وچ وی بھر لیا، پھر اوہ سب کہنے لگے: اے عبد المطلب ! ساڈے تے تمھارے درمیان وچ فیصلہ ہو گیا اے۔ ہن اس کاہنہ دے پاس جانے دی ضرورت نئيں۔ اسيں تساں تو‏ں زمزم دے بارے وچ وی نئيں جھگڑاں گے۔ ہن زمزم اُتے تمھارا ہی حق مسلم ہے

زمزم دا خزانہ

ابن ہشام دے مطابق زمزم دی کھدائی دے وقت سونے دے دو ہرن تے کچھ تلواراں تے زرہیاں وی ملیاں۔ ایہ دیکھ کر قریش نے کہیا: اے عبد المطلب ! انہاں چیزاں اُتے ساڈا وی حق اے۔ عبدالمطلب نے انہاں چیزاں وچ انہاں دا حق تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے کہیا: جے تساں حصہ لینے اُتے مصر ہوتو آؤ فال دے تیر نکلوائاں۔ جس دا تیر نکل آئے، اوہ حقدار ہو گا تے جس دا نہ نکلے، اوہ محروم تصور کیتا جائے گا۔ انھاں نے پُچھیا: ایہ فال گیری کِداں ہوئے گی؟ عبدالمطلب نے کہیا: دو تیر کعبہ کے، دو میرے تے دو تمھارے لئی ہون گے۔ جس دے تیر جس چیز اُتے نکل آئے، اوہ چیز اسنو‏ں مل جائے گی تے جس دے نہ نکلے، اوہ اس تو‏ں محروم رہے گا۔ سب نے کہیا: ایہ ٹھیک اے تے انصاف دی گل اے۔ اس اُتے عبد المطلب نے دو زرد تیر کعبہ دے لئی تے دو سیاہ تیر اپنے لئی تے دو سفید تیر قریش دے لئی تیار کیتے، پھر سب تو‏ں وڈے بت ہبل دے پاس جا کر اوہ تیر پانسا دار دے حوالے کیتے تے خود عبد المطلب کھڑے ہو ک‏ے دعا کرنے لگے۔ پانسا دار نے فال نکالی تو کعبہ دے دو زرد تیر ہرناں دے نام نکلے تے عبدالمطلب دے دو سیاہ تیر تلواراں تے زرہاں دے لئی نکلے مگر قریش دے تیر نا کم راے۔ عبد المطلب نے انہاں تلواراں تو‏ں بیت اللہ دا دروازہ بنادتا تے سونے دے دو ہرن، جو کعبے دے حصے وچ آئے سن، انھاں پگھلا کر کعبے دا دروازہ سونے تو‏ں مرصع کر دتا۔ ایہ پہلا موقع سی کہ کعبے دا دروازہ سونے تو‏ں مزین کیتا گیا۔ عبدالمطلب نے زمزم نو‏‏ں بلاتخصیص سب لوگاں دے لئی وقف کر دتا۔

حرب بن امیہ نال تنازع

علامہ بلاذری بیان کردے نيں: عبد المطلب انتہائی بردبار، دانا تے انصاف دے علمبردار سن ۔ حرب بن امیہ انہاں دا اسيں نوالہ و اسيں پیالہ سی عبدالمطلب دی پناہ وچ ادینہ نامی اک یہودی رہندا سی اوہ تہامہ دے بازار وچ خرید وفروخت کیتا کردا سی حرب نو‏‏ں ایہ گل اچھی نئيں لگتی سی۔ اس نے قریش دے نوجواناں نو‏‏ں ترغیب دی : اگرتم اس یہودی نو‏‏ں قتل کرکے اس دے مال اُتے قبضہ کر لو تو ایتھ‏ے کوئی اس دے خون دا مطالبہ کرنے والا اے نہ اس دا مال طلب کرنے والا۔ دو نوجواناں ہاشم بن عبد مناف بن عبد الدار تے صخر بن عامر بن کعب نے حرب دی باتاں وچ آکر اسنو‏ں قتل کر دتا۔ عبدالمطلب نو‏‏ں اس جرم تو‏ں بہت تکلیف پہنچی۔ انھاں نے اس قتل دا سراغ لگیا لیا تے حرب بن امیہ تو‏ں اس یہودی دے قاتلاں نو‏‏ں پیش کرنے دا مطالبہ کیتا۔ حرب نے قاتلاں نو‏‏ں چھپا دتا تے انھاں عبدالمطلب دے حوالے کرنے اُتے آمادہ نہ ہويا۔ دونے دے درمیان وچ تلخ کلامی وی ہوئی۔ معاملہ سنگین نوعیت اختیار کر گیا تو انہاں دونے نے نجاشی نو‏‏ں حُکم مان لیا کہ اوہ جو فیصلہ کرے گا، سانو‏ں منظور ہوئے گا لیکن نجاشی انہاں دا فیصل بنے دے لئی تیار نہ ہويا۔ پھر انھاں نے سیدنا عمر بن خطاب دے جد امجد نفیل بن عبد العزی بن ریاح کوحکم مان لیا۔ نفیل حرب تو‏ں مخاطب ہو ک‏ے کہنے لگے : اے ابو عمرو! کیتا تساں اک ایسے آدمی تو‏ں اختلاف کر رہے ہو جو اقامت وچ تساں تو‏ں لمبا ، صورت وچ تساں تو‏ں زیادہ حسین تے سرداری وچ تساں تو‏ں ودھ کر اے۔ اسنو‏ں ملامت کرنے والے تساں تو‏ں تھوڑے نيں، اوہدی اولا تساں تو‏ں زیادہ اے۔ اوہ صلہ رحمی وچ تساں تو‏ں ودھ کر اے تے اس دا دسترخوان تساں تو‏ں وسیع تر اے۔ وچ تسلیم کردا ہاں کہ تساں حلیم ہو، تمھاری عرب وچ شہرت اے۔ تساں دور اندیش ہو تمھارے قبیلے والے تساں تو‏ں محبت کردے نيں ۔ لیکن تساں اک ایسے آدمی دے مقابلے وچ آئے ہو جو تساں تو‏ں بہت ممتاز ہے۔ نفیل نے عبد المطلب دے حق وچ فیصلہ کر دتا لیکن حرب نے اس دا فیصلہ تسلیم نہ کیتا۔ عبد المطلب نے ایہ معاملہ عبد اللہ بن جدعان دے سپرد کر دتا۔ عبد اللہ بن جدعان حرب دے پیچھے پڑے رہے ایتھ‏ے تک کہ مقتول بیہودی دے چچازاد نو‏‏ں اس تو‏ں دیت دلوائی۔

نور مصطفوی دی برکات

مورخین نے لکھیا اے کہ حضرت عبد اللہ دی تربیت عالم غیب تو‏ں اس طرح ہوندی کہ اک دن آپ نے اپنے والد ماجد حضرت عبد المطلب تو‏ں عرض کیتا کہ جدو‏ں کدی وچ بطائے مکہ تے کوہ بثیرہ دی طرف جاندا ہاں تو میری پشت تو‏ں نور چکمتا دمکتا ظاہر ہوندا اے تے اوہ دو حصےآں وچ تقسیم ہو ک‏ے مشرق و مغرب دی طرف جاندا اے پھر مجتمع ہو ک‏ے ابر دی شکل اختیار کرکے میرے اواُتے سایہ فگن ہو جاندا اے۔ پھر وچ دیکھدا ہاں کہ آسمان دے دروازے کھلدے نيں تے ایہ ابر پارہ مدور شکل اختیار کرکے آسمان دی طرف جاندا اے تے فوراً واپس آ جاندا اے تے میری پشت وچ واپس چلا جاندا اے۔

وچ جدو‏ں زمین اُتے بیٹھتا ہاں تو زمین تو‏ں آواز آندی اے

”

اے اوہ شخص جس دی پشت وچ نور محمدی ﷺ امانت اے آپ اُتے سلامتی ہو

“

آپ نے ہور فرمایا کہ اکثر ایسا ہويا اے کہ وچ اک خشک درخت دے نیچے بیٹھا ہاں تو اوہ سرسبز و شاداب ہو گیا تے مجھ اُتے سلام کردا اے۔

عبد المطلب نے فرمایا کہ اے جان پدر تمنيں مبارک ہو کہ تواڈی صلب تو‏ں رحم مادر وچ ایسا نطفہ منتقل ہو گا جو تمام مخلوق الہی دی بزرگ ترین شخصیت ہو گا تے ميں نے وی ایسے بوہت سارے مشاہدات کیتے نيں تے مینو‏ں خواب وچ وی بہت سی بشارتاں دتی گئی نيں۔

عبد المطلب دی نذر

ابن اسحاق تو‏ں مروی اے کہ حضرت عبد المطلب نے زمزم دے کھودنے دے وقت جدو‏ں قریش دی جانب تو‏ں رکاوٹاں دیکھیاں تو منت منی سی کہ جے انہاں نو‏ں دس لڑکے ہون گے تے اوہ سن بلوغ کوپہنچ کر قریش دے مقابلے وچ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں وچو‏ں اک لڑکے نو‏‏ں کعبۃ اللہ دے پاس اللہ تعالی (کی خوشنودی) دے لئی ذبح کر دین گے۔ جدو‏ں انہاں نو‏ں پورے دس لڑکے ہوئے تے انہاں نو‏ں ایہ معلوم ہو گیا کہ اوہ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں سب نو‏‏ں جمع کیتا تے اپنی نذر دی انہاں نو‏ں خبر دتی تے انہاں نو‏ں اللہ تعالی دی نذر پوری کرنے دی دعوت دت‏ی۔ انہاں نے اپنے والد ماجد دی گل منی تے دریافت کیتا کہ کیتا طریقہ اختیار کیتا جائے۔ حضرت عبد المطلب نے کہیا کہ تساں وچو‏ں ہر شخص اک اک تیر لے تے اس اُتے اپنے نام لکھ کر میرے پاس لیائے۔ انہاں نے ایسا ہی کیتا تے عبد المطلب دے پاس آئے۔ حضرت عبد المطلب انہاں نو‏ں لے کعبۃ اللہ دے اندر ہبل دے پاس آئے تے ہبل اک باولی اُتے سی تے ایہ باولی اوہ سی جس اُتے بیت اللہ دی نذر و نیاز وچ جو چیزاں آئیاں اوتھ‏ے جمع رہندی سی تے ہبل دے پاس ست تیر رکھے سن تے ہر تیر اُتے کچھ لکھیا ہويا سی اک اُتے خون بہا دوسرے اُتے ہاں تیسرے اُتےنئيں چھوتھے اُتے تمنيں وچو‏ں پنجويں اُتے تم وچ ملیا ہويا چھیويں اُتے تم وچو‏ں نئيں ستويں اُتے پانیاں دے متعلق کچھ لکھیا تھا۔ حضرت عبد المطلب اس تیراں والے دے پاس آ کر کہیا کہ میرے انہاں بچےآں دے ایہ تیر ہلا کر کڈھو تے جو نذر انہاں نے منی سی اوہدی کفیت وی اسنو‏ں سنیا دت‏ی۔ انہاں وچو‏ں ہر اک لڑکے نے اپنا تیر اسنو‏ں دتا جس اُتے اس دا نام لکھیا ہويا سی ابن اسحاق نے کہیا کہ لوگاں دے خیال دے موافق عبد اللہ عبدالمطلب دے بہت چہیندے فرزند سن تے ایہی دیکھ رہے سن کہ جے تیر انہاں اُتے تو‏ں نکل گیا تو گویا اوہ خود بچ گئے۔ جدو‏ں تیر والے نے تیر لئی تا کہ انہاں نو‏ں حرکت دے کر نکالے تو عبد المطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو ک‏ے اللہ تو‏ں دعا کرنے لگے۔ جدو‏ں تیراں والے نے تیر چلیائے تو حضرت عبد اللہ دا نام نکلیا۔ پھر تو عبدالمطلب نے انہاں دا ہتھ پکڑ لیا تے چھری لی تے انہاں نو‏ں لے کر لے اساف و نائلہ دے پاس آئے تا کہ انہاں نو‏ں ذبح کریئے۔ جدو‏ں قریش نے دیکھیا تو اوہ اپنی مجلس چھڈ دے انہاں دے پاس آئے تے کہیا عبدالمطلب تساں کیتا کرنا چاہندے پاں۔ انہاں نے کہیا وچ اسنو‏ں ذبح کرنا چاہندا ہاں۔ جب قریش تے آپ دے دوسرے لڑکےآں نے دیکھیا تو کہیا خدا دی قسم اسنو‏ں ہرگز ذبح نہ کیجئے جدو‏ں تک آپ مجبور نہ ہو جان۔ جے آپ ایسا کرن گے تو ہر اک شخص ہمیشہ اپنے بچے نو‏‏ں لیایا کرے گا کہ اسنو‏ں ذبح کرے۔ اس طرح انسانی نسل باقی نہ رہے گی۔ مغیرہ بن عبد اللہ نے کہیا خدا دی قسم ایسا ہرگز نہ کیجئے جدو‏ں تک کہ آپ مجبور نہ ہو جان۔ جے انہاں دا عوض ساڈے مال تو‏ں ہو سکے تو اسيں انہاں دا فدیہ اپنے مال تو‏ں دین گے۔ قریش تے انہاں دے دوسرے بچےآں نے کہیا انہاں نو‏‏ں ذبح نہ کیجئے بلکہ انہاں نو‏ں حجاز لے چلئے اوتھ‏ے اک عرفہ (غیب دی باتاں دسدے والی) اے جس دا کوئی (موکل یا شیطان یا کوئی روح) تابع اے اس تو‏ں آپ دریافت کیجئے۔ جے اس نے وی انہاں نو‏‏ں ذبح کرنے دا حکم دتا تو آپ نو‏‏ں انہاں دے ذبح کر ڈالنے دا پورا اختیار ہو گا تے جے اس نے کوئی ایسا حکم دتا جس وچ آپ دے تے اس لڑکے دے لئی اس مشکل تو‏ں نکلنے دی کوئی شکل ہو تو آپ اسنو‏ں قبول کر لین۔ پھر اوہ سب دے سب اوتھ‏ے تو‏ں چلے تے مدینہ پہنچے۔ لوگاں دا خیال اے کہ اوتھ‏ے انہاں نو‏ں معلوم ہويا کہ اوہ خیبر وچ اے تو پھر اوتھ‏ے تو‏ں سوار ہو ک‏ے خیبر آئے۔ عبدالمطلب نے اس عورت نو‏‏ں اپنے تے اپنے لڑکے دے حالات سنائے تے اپنے ارادے دا اظہار کیتا۔ اس عورت نے کہیا اج تو میرے پاس تو‏ں تساں لوگ واپس جاؤ ایتھ‏ے تک کہ میرا تابع میرے پاس آئے تے وچ اس تو‏ں دریافت کر لاں۔ پس سب دے سب اس دے پاس تو‏ں لوٹ آئے تے عبدالمطلب اس دے پاس تو‏ں آ کر کھڑے اللہ تعالی تو‏ں دعا منگدے راے۔ دوسرے روز صبح سویرے سب اس دے پاس گئے۔ اس عورت نے کہیا ہاں مینو‏ں تواڈے متعلق کچھ معلومات ہوئی اے۔ تساں لوگاں وچ دیت دی مقدار کیتا اے۔ سب نے کہیا دس اونٹھ تے واقعتۃً ایہی مقدار سی۔ اس عورت نے کہیا تساں لوگ اپنی بستیاں دی جانب لوٹ جاؤ تے تساں اپنے اس آدمی نو‏‏ں (اپنے لڑکے کو) تے دس اونٹھاں نو‏‏ں پاس پاس رکھو تے انہاں دونے اُتے تیراں دے ذریعے قرعہ ڈالو جے تیر تواڈے اس لڑکے اُتے تو اونٹھاں نو‏‏ں تے بڑھاندے جاؤ ایتھ‏ے تک کہ تواڈا پروردگار راضی ہو جائے (تے) اونٹھاں اُتے تیر نکل آئے تو اوہدی بجائے اونٹھ ذبح کر دو۔ اس طرح تواڈا رب وی تساں تو‏ں راضی ہو گیا تے تواڈا لڑکا وی بچ جائے گا۔ (یہ سن کر) اوہ اوتھ‏ے تو‏ں نکل کر مکہ پہنچے۔ جب سب اس رائے اُتے متفق ہو گئے تو عبدالمطلب اللہ تعالی تو‏ں دعا کرنے دے لئی کھڑے ہو گئے تے حضرت عبد اللہ نو‏‏ں تے دس اونٹھاں نو‏‏ں اوتھ‏ے لے آئے۔ اس حالت وچ کہ عبدالمطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو ک‏ے اللہ عزوجل تو‏ں دعا کر رہے سن ۔ پھر تیر کڈیا گیا تو حضرت عبد اللہ اُتے نکلیا۔ تو دس اونٹھ زیادہ کیتے تے اونٹھاں دی تعداد ویہہ ہو گئی اس طرح ودھدی ودھدی جدو‏ں اونٹھاں دی تعداد سو ہو گئی تو تب جا کر تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ اوتھ‏ے اُتے موجود قریش تے دوسرے لوگاں نے کہیا اے عبدالمطلب ہن تساں اپنے رب دی رضامندی نو‏‏ں پہنچ گئے۔ عبدالمطلب نے کہیا اللہ قسم ایسا نئيں ایتھ‏ے تک کہ تن وقت اونٹھاں اُتے ہی تیر نکلے۔ پھر ایہ عمل تن بار کیتا گیا تے ہر بار ہی تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ عبدالمطلب نے اللہ اکبر دی تکبیر کہی۔ عبدالمطلب دی لڑکیاں اپنے بھائی حضرت عبد اللہ نو‏‏ں لے گئياں۔ حضرت عبدالمطلب نے صفا و مروہ دے درمیان وچ اونٹھاں نو‏‏ں لے جا کر قربانی کيتی۔ حضرت عبد اللہ بن عباس کہندے نيں کہ حضرت عبدالمطلب نے جدو‏ں انہاں اونٹھاں دی قربانی دی تو ہر اک دے لئی انہاں نو‏‏ں چھڈ دتا (جو چاہیے گوشت کھائے روک نہ رکھی)۔ انسان یا درندہ یا طیور کوئی وی ہو کسی دی ممانعت نہ دی البتہ خود نہ کچھ کھایا نہ آپ دی اولاد وچو‏ں کسی نے کوئی فائدہ اٹھایا۔ عکرمہ عبد اللہ بن عباس تو‏ں روایت کردے نيں کہ انہاں دناں دس اونٹھاں دی دیت (خون بہا) ہوندی سی (دستور سی کہ اک جان دے بدلے دس اونٹھ دتے جان) عبدالمطلب پہلے شخص نيں جنھاں نے اک جان دا بدلہ سو اونٹھ قرار دتا۔ جس دے بعد قریش تے عرب وچ وی ایہی دستور ہو گیا تے رسول اللہ ﷺ نے وی اسنو‏ں خود برقرار رکھیا۔

حضرت عبد اللہ دی شادی

جب وہب بن عبد مناف نے ابلق سواراں دی جانب تو‏ں حضرت عبد اللہ دی حفاظت دیکھی تو انہاں دے دل وچ ایہ گل گھر کر گئی کہ اوہ اپنی بیٹی آمنہ دا نکاح حضرت عبد اللہ تو‏ں کرے گے۔ گھر آ کر انہاں نے سارا واقعہ اپنی بیوی نو‏‏ں سنیا کر انہاں نو‏ں حضرت عبد المطلب دی کی خدمت وچ روانہ کیتا کہ جا کر انہاں تو‏ں کنيں میری عفت مآب تے نیک سرشت بیٹی جو اخلاق و اعمال وچ بے مثال اے جے اوہ اسنو‏ں اپنے بیٹے عبد اللہ دی زوجیت دے لئی قبول کر لین تو نہایت مناسب ہوئے۔ حضرت عبدالمطلب نے حضرت آمنہ بنت وہب دی صفات اپنی بیوی ہالہ تو‏ں جو حضرت حمزہ بن عبد المطلب دی والدہ تے حضرت آمنہ دی چچا زاد بہن سن بہت بار سنی سن۔ علاوہ ازاں قبیلہ دی عورتاں وی اس گل دی طرف اشارہ کردی رہندی سن کہ حضرت عبد اللہ تے حضرت آمنہ دا جوڑ نہایت مناسب اے۔ درحقیقت حضرت آمنہ اپنے دور دی نہایت عقلمند تے لائق فائق خاتون سن تے انہاں صفات وچ انہاں دا کوئی اسيں پلہ نہ سی لہذا عبدالمطلب نے اس تجویز نو‏‏ں قبول کر لیا۔ علاوہ ازاں ایہ گل اس یمنی خبر دے عین مطابق سن جو اس نے حضرت عبدالمطلب تو‏ں سفر یمن دے موقع اُتے کہی سی۔ واقعہ اس طرح ہويا کہ اک مرتبہ حضرت عبدالمطلب یمن دے سفر اُتے گئے تے اوتھ‏ے یہودیاں دے اک وڈے عالم نے انہاں تو‏ں ملاقات دے دوران وچ دریافت کیتا سی کہ آپ کس قبیلہ تو‏ں نيں۔ آپ نے جواب دتا بنو ہاشم تو‏ں ہاں تے انہاں دا بیٹا ہاں۔ اس نے عبدالمطلب تو‏ں اجازت منگی کہ آپ جے اجازت عطا فرمائاں تو وچ آپ دے جسم دے کچھ حصےآں نو‏‏ں دیکھاں۔ آپ نے جواب دتا کہ اک شرط دے نال جسم دے دیکھنے وچ کوئی اخلاقی گراوٹ نہ ہو تو دیکھ سکدے ہوئے۔ لہذا اس نے آپ دی ناک دے اک نتھنے نو‏‏ں اپنے ہتھ تو‏ں کھینچا تے اسی طرح دوسرے جانب عمل کیتا۔ اک تے روایت دے مطابق اس نے آپ دے ہتھ دی ہتھیلیاں نو‏‏ں دیکھ کر کہیا کہ اک تو‏ں ملک و سلطنت تے دوسرے تو‏ں نبوت دا اظہار ہو رہیا تے ایہ سعادت دو منافاں دے قران تو‏ں ظاہر ہو رہی اے (پہلے عبد مناف بن قصی دوسرے عبد مناف بن زہرہ) پھر اس نے سوال کیتا کہ تواڈے بیٹے عبد اللہ دی شادی ہو گئی اے۔ عبدالمطلب نے جواب دتا نئيں۔ تب یہودی عالم نے کہیا کہ ہن تساں واپس جا کر انہاں دی شادی بنی زہرہ وچ کر دینا۔ جب حضرت عبدالمطلب مکہ آئے تو ایہ گل مشہور ہو چک‏ی سی کہ وہب بن عبد مناف عبد اللہ تو‏ں اپنی بیٹی دی شادی کرنا چاہندے نيں تے اس سلسلہ وچ کارکنان قضا و قدر نے ایہ یہودیاں والا قصہ اس دا سبب بنا دتا۔ لہذا حضرت عبدالمطلب نے حضرت ہالہ تو‏ں کہیا کہ حضرت عبد اللہ دے لئی حضرت آمنہ دا نکاح اک مجلس وچ کیتا گیا۔ لیکن ایہ روایت کہ عبدالمطلب تے حضرت عبد اللہ دا نکاح اک مجلس وچ پڑھا گیا محل نظر اے کیونکہ حضرت عبدالمطلب نے ہالہ تو‏ں حضرت آمنہ دی تعریف سنی۔ واللہ اعلم۔

حضرت عبد اللہ دی وفات

حضرت عبداللہ بن عبد المطلب قریش دے اک قافلے دے نال بغرض تجارت ملک شام گئے۔ دوران وچ سفر بیمار ہو گئے۔ واپسی اُتے ایہ قافلہ مدینہ منورہ دے پاس تو‏ں گزریا تو حضرت عبد اللہ بیمار ہونے دی وجہ تو‏ں مدینہ ہی وچ اپنے والد عبد المطلب دے ننھیال بنو عدی بن نجار دے ہاں ٹھہر گئے۔ قافلہ مکہ پہنچیا تو حضرت عبد المطلب نے اپنے بیٹے دے بارے وچ دریافت فرمایا۔ قافلے والےآں نے بتایا اوہ بیمار سن اس لئی واپسی اُتے مدینہ ٹھہر گئے۔ حضرت عبد المطلب نے اپنے سب تو‏ں وڈے بیٹے حارث نو‏‏ں عبد اللہ دی خبر لینے دے لئی بھیجیا لیکن حضرت حارث بن عبد المطلب دے پہنچنے تو‏ں پہلے حضرت عبد اللہ فوت ہو چکے سن تے انہاں نو‏ں دارالنابغہ وچ دفن کر دتا گیا سی حارث نے واپس آ کر ایہ افسوس ناک خبر سنائی تو حضرت عبد المطلب ، انہاں دے بھائی ، بیٹے ، بھتیجے غرض کہ سارا خاندان انتہائی غم زدہ ہو گیا۔ وفات دے وقت حضرت عبد اللہ دی عمر پچیس سال سی تے رسول اللہ ﷺ اس وقت شکم مادر وچ سن ۔

اصحاب فیل تے عبد المطلب

حملے دی وجہ

جب ابرہہ دی حکومت نو‏‏ں یمن وچ بہت زمانہ گزرگیا تو اس نے صنعا وچ اک قلیسا بنوایا جو اس زمانہ وچ بے مثل مکان سی بھراس نے نجاشی نو‏‏ں لکھ کہ ميں نے تیرے لئی اک ایسا قلیسا بنایا اے جو اس وقت بے مثل مکان اے تے اسی اُتے ميں نے قناعت نئيں دی بلکہ وچ ارادہ کردا ہاں کہ عرب دے حجاج دی زیارت گاہ اسی نو‏‏ں قرار دو۔ جدو‏ں اس گل دی ملک عرب وچ شہرت ہوئی تونساہ دے قبیلہ بنی فقیم وچ اک شخص نو‏‏ں غصہ آیا تے اوہ اس قلیسا وچ آیا تے اسنو‏ں بول و براز تو‏ں آلودہ کر گیا تے پھر اس گل دی ابرہہ نو‏‏ں خبردتی گئی تے لوگاں نے اس تو‏ں کہیا کہ ایہ کم انہاں لوگاں وچو‏ں کسی دا اے جنہاں دے پاس ایام حج وچ حجاج آ کرٹھیرا کردے نيں۔ اس امر تو‏ں ابرہہ نو‏‏ں بہت غصہ آیا تے اس نے قسم کھادی کہ وچ کعبہ جاآں گا تے اسنو‏ں منہدم کر داں گا۔

سردار قریش ابرہہ دے لشکر وچ

چنانچہ ابرہہ حبشیاں دی اک جرار فوج لیکراسی قصد تو‏ں مکہ مکرمہ دی طرف روانہ ہويا۔ اک ہاتھی جس دا نام محمود سی اوہ اس دے نال سی اک روایت وچ اے کہ اس دے پاس تیرہ ہاتھی سن تے سب دے سب محمود دے پیچھے پیچھے چلتے سن ۔ مگراللہ سبحانہ تعالی نے اپنے کلام پاک وچ فیل نو‏‏ں بصیغہ واحد بیان کیتا اے۔ بعض علما کرام فرماندے نيں کہ اس تو‏ں اوہی فیل مراد اے جس دا نام محمود سی اوہ سب تو‏ں وڈا تے نہایت شوکت دار سی ہاتھیاں دی تعداد کتنی سی اس بارے وچ مختلف روایات نيں۔ جب ابرہہ روانہ ہويا تو عرباں نے ایہ خبر سن کر اس تو‏ں جہاد کرنا ضروری سمجھیا۔ لہذا اشراف یمن وچو‏ں اک شخص جس دا نام ذونفرتھا اوہ اس دے مقابل وچ آیا مگرلڑائی وچ اس نے شکست اٹھائی تے گرفتار ہويا۔ ابرہہ نے اسنو‏ں قتل کرنا چاہیا مگر پھر اس مہم دے انجام تک اسنو‏ں قید وچ رکھیا۔ جدو‏ں آگے بڑھا تو دوسرا شخص نفیل بن الخشعمی اس دا مقابل ہويا تے اس نے وی شکست کھادی تے گرفتار ہويا۔ نفیل نے ابرہہ تو‏ں راستہ بنانے دے وعدہ اُتے رہائی پائی۔ جدو‏ں ابرہہ طائف وچ پہنچیا تو بنو ثقیف نے اپنا اک آدمی جس دا نام ابو رغال سی راستہ دسدے دے لئی نال کر دتا تے جدو‏ں ایہ لشکر مغمس وچ آیا تو اوتھ‏ے ابو رغال مر گیا اسنو‏ں اوہی دفن کر دتا گیا جس اُتے عرب ہنوز پتھر مارا کردے نيں۔ پھرابرہہ نے اسود ابن مقصود نو‏‏ں مکہ دی طرف روانہ کیتا تے اوتھ‏ے تو‏ں عرب لوگاں دے اونٹھ پکڑ لیایا تے انہاں نو‏ں اونٹھاں دے نال حضرت عبدالمطلب دے وی دو سو اونٹھ سن ۔ اس دے بعد ابرہہ نے اک دوسرے آدمی نو‏‏ں جس دا نام حناط الحمیری سی مکہ معظمہ نو‏‏ں روانہ کیتا تے اس تو‏ں کہیا کہ قریش دے سردارسے کہو ک‏ے وچ تساں تو‏ں لڑنے کونئيں آیا ہاں بلکہ وچ صرف اس ارا دہ تو‏ں آیا ہاں کہ کعبہ نو‏‏ں گرا داں جے تساں اس دے گرانے وچ میری مزاحمت نہ کرو تووچ تساں تو‏ں کچھ نئيں کہاں گا۔ جدو‏ں ایہ گل حناط نے عبدالطلب بن ہاشم تو‏ں دی تو آپ نے کہیا کہ اسيں اس تو‏ں لڑنا نئيں چاہندے ایہ بیت اللہ اے اگرخدا نو‏‏ں اوہدی حفاظت منظور ہوئی تو اوہ آپ اوہدی حفاظت کریئے گا۔ ایہ بیت مکرم اس دا حرم اے تے جے اللہ ہی نو‏‏ں اوہدی حفاظت منظور نئيں اے تو سانو‏ں اس دے بچانے دی قوت نئيں اے۔ جدو‏ں ایہ تقریر حناط نے عبدالمطلب دی سنی توحناط نے آپ تو‏ں کہیا کہ اچھا آپ میرے نال بادشاہ دے پاس چلے تو آپ اس دے نال ہو لئی۔ جدو‏ں دونے بادشاہ دے لشکر وچ پہنچے تو اوتھ‏ے جا کر ذونفر دا پتہ پُچھیا جو عبدالمطلب دا دوست سی لوگاں نے بتا دتا کہ اوہ فلاں مقام اُتے اے۔ جدو‏ں آپ اس تو‏ں ملے تے مشورہ کیتا کہ اس معاملہ وچ تساں ساڈی کیتا مدد کر سکدے ہوئے۔ اس نے کہیا کہ اک قیدی کیتا کرسکدا اے جو اک بادشاہ دے ہتھ وچ قید اے جدو‏ں چاہے اسنو‏ں مار ڈالے البتہ جو ایتھ‏ے دا ہاتھیاں دا سردار اے جس دا نام انیس اے اوہ میرا دوست اس تو‏ں وچ کچھ کہندا ہو تے آپ دے درجہ تے عزت دا حال بیان کردا ہاں اوہ آپ نو‏‏ں شایستہ تقریب تو‏ں بادشاہ دے سامنے پیش کر دے گا تے جو آپ چاہندے نيں اوہ اس تو‏ں کہیئے۔ عبدالمطلب نے فرمایا کہ بس اِنّا ہی کافی اے چنانچہ اس نے انیس نو‏‏ں بلیایا تے آپ دی اس تو‏ں سفارش دی تے کہیا کہ قوم قریش دے ایہ سردارہیں- انیس نے ابرہہ تو‏ں آپ دا ذکر کیتا کہ قریش دا سردار آپ دے لشکر وچ آیا ہويا اے۔ ابرہہ نے آپ نو‏‏ں بلالیا۔ حضرت عبدالمطلب وڈے تندرست و توانا تے خوب صورت جوان سن ۔ جدو‏ں ابرہہ نے آپ نو‏‏ں دیکھیا تو آپ دی عظمت و بزرگی اس دے دل وچ جگہ کرگئی تے اس نے آپ دی تعظیم دی تے تخت تو‏ں اتر پیتا تے فرش پران دے نال آکر بیٹھ گیا تے اپنے برابر انہاں نو‏‏ں بیٹھایا تے ترجمان تو‏ں کہیا کہ پوچھو آپ کیتا چاہندے نيں؟ ترجمان نے آپ تو‏ں پُچھیا کہ آپ دا کیتا مطلب ہے؟ آپ نے فرمایا کہ میرے دو سو ناقہ (اونٹھ) آپ دے آدمی پکڑ لیائے نيں اوہ مینو‏ں دلوا دیجیئے۔ ابرہہ نے ترجمان تو‏ں کہیا کہ ميں نے جدو‏ں تواڈی صورت دیکھی سی تو آپ نو‏‏ں بہت اچھا سمجھیا سی لیکن جدو‏ں آپ تو‏ں میری گل چیت ہوئی تو اوہ عظمت جو آپ دی میرے دل وچ سی جاندی رہی۔ آپ نے اپنے اونٹون دا میرے تو‏ں سوال کیتا تے جو آپ دا تے آپ دے آبا ؤ اجداد دا دین اے اوہدی نسبت دے کچھ نہ کہیا جس دے گرانے دے لئی وچ آیا ہاں۔ حضرت نے فرمایا کہ وچ تو اونٹھاں دا مالک ہاں تے اس بیت دا مالک خدا تعالی اے اوہ اپنے گھر دی حفاظت خود کرے گا۔ ابرہہ نے کہیا کہ اوہ تو میرے تو‏ں اوہدی حفاظت نہ کرسکے گا تے حکم کہ انہاں دے اونٹھ دلا دتے جان۔ جدو‏ں عبدالمطلب نے اونٹھ لئی توان اونٹھاں دے گلے وچ جوتیان ڈال داں تے انہاں نو‏‏ں ہدیہ تے قربانی دے طور اُتے حرم وچ چھڈ دتا۔ ایہ عرب دا اک دستور سی تے اوہ سمجھدے سن کہ جے اس وچو‏ں کوئی اونٹھ کھو جان گا تو پروردگار عالم نو‏‏ں غصہ آ جائے گا۔

عبد المطلب دی مناجات

جب عبدالمطلب بن ہاشم قریش دی طرف لوٹ کر آئے تو قوم نو‏‏ں اس معامہ دی خبر دتی تے مشورہ ہويا کہ مکہ مکرکہ تو‏ں نکل کر چلے جان تے پہاڑاں دی چوٹیاں اُتے جا چھپاں۔ پھر حضرت عبدالمطلب کعبہ دے دروازے دے حلقہ کوپکڑکر کھڑے ہو گئے۔ اشراف قریش وی آپ دے نال سن ۔ آپ نے اللہ تعالی تو‏ں دعا منگی تے ابرہہ دے مقابلہ وچ پروردگار عالم تو‏ں مدد چاہی۔ حضرت عبد المطلب نے اس انداز وچ رب العالمین دے حضور مناجات پیش کيتیاں ۔

؎ یَآٰ رَبِّ لَاَ رْجوْ لَھُمْ سِوَا کَا space
space یَا رَبِّ فَامْنَعْ مِنھُمْ حِمَا کَا

؎ اِنَّ عُدُوَّ الْبَیْتِ مَنْ عَادَا کَا space
space اِمْنَعْھُمْ اَنْ یُّخَرِّبُوْفِنَا کَا

؎ لَا ھُمْ اِنَّ الْعَبْدَ یَمْنَعْ space
space رِحْلَهٗ فَامْنَعْ رِحَالَکَ

؎ لَا یَغْلِبَنَّ صَلَیْبَھُمْ space
space ومُحَالُھُمْ اَبَداً مُحَالَکَ

؎ وَکَئِنْ فَعَلْتَ فَاِنَّهٗ space
space اَمْرٌ تَتِمُّ بِہ فِعَالَکَ

؎ اَنْتَ الَّذِیْ اِنْ جَاءَ بَاغٍ space
space نَرْ تَجِیْکَ لَهٗ فَذالِکَ

؎ وَلَمْ یَحْوَوْا سِوَی space
space خِزْیٍ وَ تُھْلِکُھُمْ ھُنَالَکَ

؎ لَمْ اَسْتَمِعْ یَوْمًا مَارْ space
space جَس مِنْھُمْ یَبْغُوْا قِتَالِکَ

؎ جَدُوا جُمُوْعَ بِلَادِھِمْ space
space وَالْفِیْلَ کَیْ یَسبُوْا عَیَالَکَ

؎ عَمَدُوْا حِمَاک بِکیدِ ھِمْ space
space جَھْلاً وَمَا رَقَبُوا جَلالَکَ

؎ اِنْ کُنْتَ نَارِ کَھُمْ space
space وَکَعْبَتَا فَامْرٌ بَدَالَکَ

• ترجمہ:

1. اے پروردگار مینو‏‏ں تیرے سوا انہاں دشمناں دے دفع کرنے دے لئی تے کسی تو‏ں امید نئيں اے ، اے پروردگار تو ہی اپنی چیزاں نو‏‏ں انہاں حبشیاں تو‏ں بچا
2. بیت دا دشمن اوہی اے جو تیرا دشمن اے اس لئی تو انہاں نو‏‏ں روک کہ اوہ تیرے صحن نو‏‏ں خراب نہ کریئے
3. اے اللہ ہر اک بندہ اپنے گھر دی چیزاں نو‏‏ں بچاندا اے تو اپنے گھر دی چیزاں دی حفاظت کر
4. ایسا ہرگز نہ کر کہ انہاں دی صلیب غالب ہو جائے تے انہاں دی قوت تیری قوت اُتے وی غالب آجائے
5. تے جے ایسا تو نے کر دتا تو ظاہر اے کہ ایہ ایسا کم اے جس تو‏ں تیرے کم پورے ہوندے نيں
6. تاوہی اوہ اے کہ جے کوئی باغی آئے تو اس دے دفع کرنے دی اسيں تیرے تو‏ں ہی امید کر سکدے نيں چنانچہ ایہ ایسا ہی وقت ہے
7. انہاں نو‏ں ذلت و خواری دے سوا تے کچھ نئيں ملیا توانہاں نو‏ں ہلاک کر ڈال
8. ميں نے اس تو‏ں زیادہ نجس کدی کسی نو‏‏ں نئيں سنیا تے ایسی پلید قوم تیرے تو‏ں لڑنے دی خواہش کردی ہے
9. تے اپنے تمام ملک دے لوگاں نو‏‏ں ایتھ‏ے کھچ کر لے آئے نيں۔ تے انہاں وچ ہاتھی وی نيں کہ تیری عیال نو‏‏ں مصیبت وچ ڈالاں تے لونڈی غلام بنائاں
10. انہاں نے جہالت دے سبب تو‏ں تیرے ننگ وناموس دی تخریب دا ارادہ کیتا اے تے تیرے جلال دا کچھ اندیشہ نہ کیتا
11. جے تو انہاں نو‏ں تے ساڈے کعبہ نو‏‏ں چھڈ دے گا کہ جو چانيں اوہ اس دے نال کریئے توجو گل ہوئے گی اوہ تجھ اُتے ظاہر ہے

یہ مناجات تمام کرکے عبدالمطلب نے کعبہ دے حلقہ نو‏‏ں چھڈ دتا تے اوہ تے انہاں دے ہمراہی پہاڑاں دی گھاٹیاں وچ جاکر مخفی ہو گئے۔ ادھر جا کر اوہ اس گل دے منتظر سن کہ دیکھے ابرہہ بیت دے نال کیتا کردا اے تے اس دے نال اس بیت مقدس دا مالک کیتا کردا اے۔

حملہ تے لشکر اُتے عذاب الہی

دوسرے دن صبح نو‏‏ں حالے آفتاب عالم تاب دی کرناں پوری طرح افق عالم بر نمودار نہ ہو پائی سن تے شب دے آثار خاکدان عالم پرباقی سن کہ حبشہ والےآں دا لشکر مکہ مکرمہ تو‏ں دو فرسنگ دور وادی مجازسے روانگی دے لئی تیا ر ہويا۔ ابرہہ نے حکم دتا کہ روانگی تو‏ں قبل ہاتھیاں نو‏‏ں رنگا رنگ دی جھولاں اوقیمتی زیوراں تو‏ں آراستہ کیتا جائے۔ روانگی شروع ہوئی ابرہہ نے کہیا کہ ہاتھیاں نو‏‏ں ہر اول دستہ رکھیا جائے تے محمود نامی ہاتھی سب تو‏ں آگے رہے کیونکہ انہاں دا عقیدہ سی کہ فتح و نصرت اس دے قدماں دی رہین منت ہوندی اے۔ کہیا جاندا اے کہ نفیل خشمی نے آگے ودھ کر محمود نامی ہاتھی دے کان وچ کہیا کہ اے ہاتھی واپس لوٹ جا کیونکہ جس طرف تو جا رہیا اے اوہ حرم خدا اے تے ذات باری دی طرف منسوب اے خبردار ا س نو‏‏ں ذرہ برابر وی نقصان نہ پہنچانا۔ جدو‏ں محمود ہاتھی نے اس ذات مقدس دا نام سنیا تو گردن جھکائی تے جدو‏ں اسنو‏ں خانہ کعبہ دی طرف ودھایا گیا تو شطرنج دے بے جان (فیل) ہاتھی دی طرح خاموش کھڑا رہیا تے سونڈ زمین اُتے رکھ دت‏ی۔ فیل باناں نے امکانی کوشش کيتی لیکن کارگر نہ ہوئی۔ مہاوت کدی تو اس دا نام لے کر بڑھاندے ، کھی گالیاں دیندے ، کدی گردن اُتے انکس ماردے ، کدی اوہدی پیشانی اُتے ضرباں لگاندے تے کدی اس دے نال نرمی و تلطف دے نال پیش آندے لیکن ساری کوششاں عبث و بیکار رہیاں۔ محمود نے اک قدم وی آگے نہ ودھایا لیکن اس دے برخلاف جے اسنو‏ں کسی دوسری سمت موڑا جاندا تو اوہ رواں دواں ہونے دے لئی تیار سی البتہ دوسرے ہاتھی اپنے فیل باناں دے نال مکمل تعاون اُتے آمادہ سن لیکن شگون تو اسی محمود نامی تو‏ں لینا سی تے اسی تو‏ں توقعات وابستہ کر رکھی سن۔ لہذا اس دے اس رویہ تو‏ں سخت پریشان سن کہ ناگہانی زمین اُتے اندھیرا ہوندا محسوس ہويا تے جدو‏ں آسمان اُتے نظر پائی تو دیکھیا کہ سمندر دی جانب تو‏ں کوے دے پراں دی طرح سیاہ پرنداں دے غول دے غول مصروف پرواز سن ۔ ایہ پرندہ کوندا گردن تے گردن اُتے گہرا سبزرنگ باغ دی تازہ گھاس دے مانند لمبی چونج تے دراز پنجے تے قدوقامت وچ قدی تو‏ں وڈا تے گوریا تو‏ں چھوٹا لاکھاں دی تعداد وچ اک عجیب انداز دے نال فضائے آسمنی اُتے چھا گئے۔ مشاہدین دا بیان اے کہ اوہ وقت ایسا سی جس تو‏ں ایہ ظاہر ہوندا اے کہ آسان اُتے سیاہ چادر تان دتی گئی اے۔ علاوہ ازاں ایسے پرندے نہ تو مصر و شام دے علاقے تو‏ں تعلق سن اورنہ خشکی وتری وچ ایسے پرندے مصروف پرواز دیکھے گئے سن ۔ ہرپرندے دی چونج تے پنجاں وچ اک اک پتھر جو مسور دے دانہ تو‏ں وڈا تے چنے تو‏ں چھوٹا سی دبا ہويا سی جس اُتے ہر اس شخص دا نام تحریر سی جس تو‏ں اس شخص دی ہلاکت مقررسی۔ یہ پرندے فوج در فوج آندے پہلے خانہ کعبہ دے گرد طواف کردے تے پھرابرہہ دے لشکر دی جانب متوجہ ہو جاندے۔ یہ قدرتی لشکر دنیاوی سازوسامان تو‏ں آراستہ لشکر اُتے حملہ کردا تے انہاں اُتے سنگ باری شروع کر دیندا تے اس چھوٹے تو‏ں پتھروچ قدرت نے ایہ طاقت رکھی سی جس جگہ وی گرتا اوتھ‏ے تو‏ں لنگھدا گیا ہويا آر پار ہو جاندا۔ جے کسی سوار دے خود اُتے گرتا تو اس دے مقاہلے نو‏‏ں چھیدتا ہويا سوار تے اس دے گھوڑے دے نیچے تو‏ں نکلتا جس دے نتیجہ وچ سوار تے سواری دونے ہلاک ہو جاندے۔ قصہ مختصر تمام لشکری خواہ سوار ہاں یا پیادے قہر الہی تے غضب خداوندی دا شکار ہو ک‏ے سرنگاں ہو گئے۔ ابرہہ چونکہ اس معرکہ تو‏ں بھاگ گیا لیخن چند روز دے بعد اس دا مرغ روح قفس عنصری تو‏ں پرواز کر گیا۔ اوہدی کیفیت اس طرح ہوئی کہ جدو‏ں ابابیل دے لشکر نے ابرہہ دے لشکر اُتے یلغار دی تو ایہ اپنے لشکر تو‏ں علاحدہ ہوکر سر اُتے پیر رکھ کر بھاگا تے حبشہ دی راہ پکڑی لیکن بدقسمتی نے ایتھ‏ے وی اس دا نال نہ چھڈیا تے راستے وچ کوڑھ دا شکار ہو گیا تے اس دے جسم دا جوڑجوڑ الگ ہو گیا۔ ہتھ تو‏ں انگلیاں گل گل کر گرنے لگاں اورجسم دے جوڑاں تو‏ں خون بہنے لگیا۔ اسی حالت وچ اوہ گرتا پڑتا نجاشی دے پاس آیا تے صورت حال بتلیائی۔ اتفاقا اک پرندہ جو نجاشی دے قتل اُتے مامور سی اپنا مشن پورا کر نے دے لئی اوتھ‏ے پہنچ گیا جس دے پنجے تے چونج وچ ابرہہ دے نام دے پتھر موجود سن ۔ جداں ہی ابرہہ دی نظر اواُتے اٹھی اسنو‏ں مصروف پرواز دیکھ کر نجاشی تو‏ں کہیا کہ اوہ ایسے ہی پرندے سن جنہاں نے میرے لشکر نو‏‏ں تاراج کیتا اے۔ اسی اثناء وچ اوہ پرندہ اپنا کم کر چکيا سی تے پتھر ابرہہ اُتے گرائے جا چکے سن تا کہ ابرہہ وی اپنے لشکریاں دے نال واصل جہنم ہو جائے۔ قصہ مختصر قریش دے کچھ لوگ ابرہہ دے لشکرکی پسپائی و بربادی تے انہاں مصائب و ابتلا دے بعد کوہ حرا تو‏ں اتر کر تفشیش تے احوال جاننے لگے۔ ابرہہ دے لشکریاں نو‏‏ں دیکھیا کہ اوہ بے حس و حرکت پڑے ہوئے نيں تے انہاں وچ زندگی دی رمق وی باقی نئيں اے لہذا انہاں نے ایہ طے کیتا کہ سب دا اک طرف تو‏ں جائزہ لینا شروع کریئے تے بعد وچ سب نو‏‏ں جا کر بتائاں گے۔ عبد المطلب جو اک فہیم و فطین اصحاب وچو‏ں سن انہاں نے حالات دا جائزہ لے کر ساتھیاں تو‏ں کہیا ممکن اے کہ لشکریاں نے مکر کانٹھا ہو تے اس بے حس و حرکت پڑے رہنے وچ کوئی سازش ہو جو ساڈے لئی نقصان دا سبب بن سکے لہذا تساں ایتھ‏ے ٹھہرو وچ حالات دا جائزہ لے کر آندا ہاں کیونکہ میرے ابرہہ تو‏ں ذا‏تی تعلقات اے لہذا اوہ مینو‏ں نقصان نہ پہنچائاں گے تے وچ بخیر و عافیت واپس آ جاآں گا تے جے قدرت نے انہاں تو‏ں انہاں دی بد اعمالیاں دا کا بدلہ لے لیا اے تو وچ صیح خبر تمنيں آ کر بتاآں گا۔ جب آپ جائزہ لینے گئے تو آپ نے اپنی دانست تے امور ملکی دے تجربہ دی بنا اُتے سمجھ لیا سی کہ ابرہہ دے اقتدار دا سورج غروب ہو چکيا اے تے اس دے غرور دا بت پاش پاش ہو چکيا اے لیکن مکہ والےآں نو‏‏ں حقیقت حال دا یقین دلانے تو‏ں پہلے آپ نے مناسب خیال کیتا کہ ابرہہ تے اس دے لش کرکے چھڈے ہوئے مال و متاع تو‏ں کچھ محفوظ کر لیا جائے لہذا آپ ابرہہ دی لشکر گاہ وچ آئے تے مرضی دے مطابق تمام کم سر انجام دتے تے قیمتی ساز و سامان نو‏‏ں جمع کرکے اسنو‏ں دفن کر دتا۔ اس مال و دولت دی وجہ تو‏ں آپ دا معاشرتی مقام بہت بلند ہو گیا۔ اس کم تو‏ں فراغت کےبعد آپ نے اعلان کیتا کہ

• اے قوم قریش تمنيں مبارک ہو دشمن دا کم تمام ہو چکيا اے ، انہاں دا خانہ خراب ہو چکيا اے تے خانہ کعبہ محفوظ اے۔ ہن اطمینان دے نال نیچے اتر آؤ۔

عبد المطلب دا اعلان سن کر تمام لوگ نیچے دوڑتے ہوئے آئے تا کہ مال غنیمت تو‏ں جتنا زیادہ مل سکے حاصل کر لین۔ اک یا دو دن انہاں نے مال جمع کرنے وچ لگایا لیکن جدو‏ں ابرہہ دے لشکریاں دی لاشاں تو‏ں تعفن اٹھنے لگیا تے ایہ بد بو ناقابل برداشت ہو گئی تو پھر حضرت عبدالمطلب در کعبہ اُتے آ کر بارگاہ الہی وچ مصروف ہوئے تے نہایت الحاح و زاری دے نال بارگاہ الہی وچ اس مصیبت تو‏ں نجات حاصل کرنے دے لئی دعا کيتی۔ آپ دی دعا بارگاہ الہی وچ مقبول ہوئی تے اک سیلاب آیا جو انہاں لاشاں نو‏‏ں بہا کر لے گیا تے سرزمین مکہ انہاں دے ناپاک وجود تو‏ں پاک ہو گئی۔ اس واقعہ دے بعد اہل مکہ دے دل وچ خانہ کعبہ تے حضرت عبدالمطلب دی عزت و احترام تے ودھ گیا تے اطراف و کناف وچ قریش مکہ دی ہیت و دبدبہ ودھ گیا کیونکہ رب العالمین نے انہاں دے دفع و شر دے لئی عالم غیب تو‏ں لشکر جرار روانہ کرکے انہاں نو‏ں کیفرار کردار نو‏‏ں پہنچایا۔ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی ولادت مبارک اسی سال ہوئی۔ اکثر مورخین نے لکھیا اے کہ حضور نبی کریم دی ولادت اس واقعہ دے چھپن دن بعد ہوئی۔ نبی کریم نے خود وی فرمایا کہ وچ عام الفیل وچ پیدا ہويا۔

قرآن پاک وچ تذکرہ

ہاتھی والےآں دے بارے وچ اللہ تعالی نے اپنی آخری کتاب قرآن مجید وچ اک سورت نازل کر انہاں حالات دا ذکر اس انداز وچ کیتا۔

• ترجمہ: اے محبوب کیتا تساں نے نہ دیکھیا تواڈے رب نے ہاتھی والےآں دا کیتا حال کیتا 2 کیتا انہاں دا داآں تباہی وچ نہ ڈالا تے انہاں اُتے پرنداں ٹکڑیاں بھیجاں کہ انہاں نو‏ں کن کرکے پتھراں تو‏ں ماردے تو انہاں نو‏ں کر ڈالا جداں کھادی کھیندی دی پتی

رسول اللہ دی ولادت تے عبد المطلب

خواب وچ پیشن گوئی

اک دن حضرت عبدالمطلب اپنے حجرہ وچ عزلت نشین سن کہ نیند دا غلبہ ہويا۔ آپ محو نیند ہوئے تو اک خواب دیکھیا جدو‏ں نیند تو‏ں بیدار ہوئے تو عجیب حالت سی۔ دلی کیفیات اُتے اطمینان حاصل کرنے دے لئی رواج دے مطابق کاہنہ دے پاس تشریف لے گئے تو اس نے عبدالمطلب نو‏‏ں دیکھدے ہی کہیا کہ اے عرب دے سردار آپ دے چہرہ اُتے اضمحلال دے آثار نمودار نيں کیتا وجہ ہے؟ عبدالمطلب نے کہیا ميں نے خواب وچ اک عجیب وغریب واقعہ دیکھیا اے جس دی وجہ تو‏ں وچ سخت پریشان ہاں۔ کاہنہ نے کہیا کہ گھٹ تاں گھٹ اوہدی کیفیت بیان کریئے تا کہ وچ اس سلسلہ وچ کچھ عرض کرسکاں۔ عبدالمطلب نے کہیا کہ اک زنجیر میری پشت تو‏ں نکلی تے شش جہات وچ پھیل گئی۔ اک کونہ مشرق دے انتہائی سرے تک تے دوسرا مغربی سمت اسی طرح شمال و جنوب وچ۔ بالیائی سرا ثریا تک تے نچلا حصہ تخت الثری تک چلا گیا۔ وچ اس زنجیر نو‏‏ں تعجب تو‏ں دیکھدا رہیا۔ اوہ زنجیر ناگہانی طور اُتے پھیلی تے اک درخت دی شکل اختیار کر لی۔ یہ درخت بہت ہی وڈا سی تے اس وچ دنیا زمانہ دے پھل لگے ہوئے سن ۔ اس درخت تو‏ں نوری خوشبو دے بھیکے نکل رہے سن تے نورانی کرناں اوہدی جانب سجدہ ریز سن تے لمحہ بہ لمحہ نور و تقدس دے آثار اس تو‏ں ظاہر ہو رہے سن ۔ ميں نے دیکھ کہ قریش دی اک جماعت اس درخت دی شاخاں پکڑے لٹک رہے اے لیکن قریش دی اک جماعت اوہدی شاخاں کاٹنے اوراسنو‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑنے دے در پہ سی لیکن مخالف جماعت جدو‏ں کدی قریب آنے دی کوشش کردی اک خوبرو نوجوان کہ اس جسیا اج تک میری نظراں تو‏ں نئيں گزریا انہاں نو‏ں ایسا کرنے تو‏ں روک دیندا سی اورانہاں نو‏ں منتشرکردیندا بعض لوگاں دی اکھاں وی حلقہ جسم تو‏ں نکال دیندا۔ ميں نے وی کوشش کيتی کہ اس نورمبارک تو‏ں وچ وی مستفیض ہاں لہذا ميں نے اسی جوان خوبرو تو‏ں اک سوال کیتا کہ اس نور تو‏ں کون فیض یاب ہوئے گا انہاں نے فرمایا اوہ لوگ جو اوہدی شاخاں تو‏ں لپٹے ہوئے نيں اس تو‏ں مستفیض ہون گے۔ ہن میرا استعجاب کم ہويا تو اس دے تنے دے قریب دو متبرک تے مقدس شخصیتاں نظر آئیاں ۔ ميں نے انہاں تو‏ں تعارف چاہیا تو اک نے فرمایا کہ وچ نوح نجی اللہ ہاں تے دوسرے نے فرمایا وچ ابراہیم خلیل اللہ ہاں۔ جناب ابراہیم علیہ السلام نے فرمایا کریہ درخت اوہ اے جو ساڈے آبا ؤ اجداد تو‏ں تمنيں پہنچیا اے جو اک قرن (زمانہ) تو‏ں دوسرے قرن تے اک صلب تو‏ں دوسری صلب وچ منتقل ہوندا آیا اے تے ہن تواڈی صلب تو‏ں ظاہر ہويا اے۔ جب عبد المطلب نے خواب سنایا تو کاہنہ دے چہرے دا رنگ اڑ گیا تے سوچ بچار دے بعد کہنے لگی کہ جو واقع تساں نے سنایا اے جے درست اے تے اس طرح پیش آئے تو اوہدی تعبیر ایہ اے کہ اک شخصیت تواڈی نسل وچ پیدا ہوئے گی جس اُتے پاشندگان بولی اورساکنان ملاء اعلیٰ ایمان لائاں گے تے انہاں دی متابعت اوراطاعت وچ کمر باندھاں گے تے زنجیر اس گل دی غمازی کرنی اے کہ اس دین نو‏‏ں استحکم نظم وضبط ربط اتفاق و اتحاد دی دولت میسر ہوئے گی۔ شش جہات تک اس دا پھیلنا اس گل اُتے دلیل اے کہ اوہ دین ہمہ گیر ہو گا جو شش جہات وچ پھیلے گا تے لوگاں دا شاخاں نو‏‏ں پکڑنا اس امر اُتے دلیل اے کہ اوہدی شاخاں انتہائی مضبوط ہاں گی۔ اس دین دے متبعين عزم و ہمت دے پیکر تے صبر و استقلال دے پہاڑ ہو گئے۔ نوح و ابراہیم علیہ السلام دی موجودگی اس گل نو‏‏ں ظاہر کردی اے کہ انہاں دے مخالف قوم نوح دی طرح عذاب الہی وچ مبتلا ہون گے اوران دی موافقت کرنے والے ملت حنفیہ دی برکت تو‏ں اپنے مقاصد اُتے قبضہ قدرت حاصل کرکے کامیاب و کامران ہون گے تے انہاں دی شربیعت قیام قیامت تک باقی تے درخشندہ ہوئے گی۔

ولادت مبارک

• حضرت عبد المطلب دا بیان اے کہ حضورعلیہ السلام دی ولادت دے وقت طواف کعبہ وچ مصروف سی جدو‏ں آدھی رات گزری تو ميں نے خانہ کعبہ نو‏‏ں مقام ابراہیم دی طرف سجدہ تے اللہ اکبر دی آوازاں بلند کردے دیکھیا تے کہندے سنیا کہ ہن مینو‏ں مشرکاں دی نجاست تے زمانہ جہالت دی ناپاکیو‏ں تو‏ں پاک و صاف کر دتا گیا اے۔ پھر اس وچ تمام بت جھک گئے۔ ميں نے ہبل دی طرف دیکھیا جو سب تو‏ں وڈا بت سی اوہ وی اوندھے منہ اک پتھر اُتے پیتا ہويا سی تے منادی نے ایہ صدا دی کہ حضرت آمنہ دے بطن تو‏ں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) پیدا ہو چکے نيں۔ اس وقت وچ صفا پہاڑ اُتے چلا گیا ۔ صفا پہاڑ نو‏‏ں ميں نے پرغوغا دیکھیا ۔ مینو‏ں ایسا نظرآندا سی گویا تمام پرندے تے بادل مکہ اُتے سایہ کرنے آئے نيں۔ پھر وچ حضرت آمنہ دے گھر دی طرف آیا۔ دروازہ بند سی ميں نے کہیا دروازہ کھولو حضرت آمنہ نے کہیا ابا جان محمد (علیہ الصلوة واسلام) پیدا ہو گئے نيں۔ ميں نے کہیا : لاؤ ذرا دیکھاں تو کہنے لگاں : اجازت نئيں۔ پھر ميں نے کہیا اے آمنہ اس (بچے) نو‏‏ں تن دن تک کسی نو‏‏ں مت دکھانا ۔ ایہ کہہ کر ميں نے تلوار سوندی تے گھر تو‏ں باہر چلا گیا۔ ميں نے اک ایسے آدمی نو‏‏ں دیکھیا جو تلوار سوندے ہوئے سی تے چہرے اُتے نقاب ڈالے ہوئے سی کہنے لگیا اے عبدالمطلب واپس جا تا کہ ملائکہ ، مقربین تے تمام علیمین دے رہنے والے تیرے بچے دی زیارت تو‏ں فارغ ہاں۔ اس تو‏ں میرے جسم اُتے لزرہ طاری ہو گیا۔ وچ اسی حالت وچ باہر آ گیا کہ تا کہ قریش نو‏‏ں اپنے بچے دی پیدائش دی خبر دو لیکن میری بولی اک ہفتہ تک بند ہو گئی تے وچ کسی تو‏ں گل نہ کر سکا۔

۔

• اک تے روایت اے کہ ولادت دے دوسرے روز احبار یہود نے عبدالمطلب تو‏ں پُچھیا کہ گذشتہ رات تواڈے ہاں کوئی لڑکا پیدا ہويا اے اس نے جواب دتا کہ ساڈی اک عورت نو‏‏ں حمل اے لیکن وضع حمل دا کوئی علم نئيں۔ انہاں نے کہیا اسيں نے توریت وچ اس طرح دیکھیا اے کہ کل سیدالاولین والاخرين وادی مقدس جو زیارت گاہ عرب وعجم اے دی ولادت ہوئے گی اوہ علم رفیع تے سراج منیر گذشتہ رات منتقل ہو گیا اے۔ عبدالمطلب نے کسی شخص نو‏‏ں آمنہ دے پاس بھیجیا تاکہ صورت حالات معلوم کرے۔ آمنہ رضی اللہ تعالی عنہا نے کہیا کل ختنہ کیتا ہويا تے ناف بریدہ ایسا بچہ پیدا ہويا اے گویا اسنو‏ں غسل دتا ہويا اے۔ اوہ آلائش جو بچےآں دے نال ہوندی اے تو‏ں بالکل پاک وصاف اے۔ اس تو‏ں ایسا نور پیدا ہوندا اے کہ دنیا اس تو‏ں منور ہوئے گی جداں کہ اس تو‏ں پہلے ميں نے خواب وچ دیکھیا سی مینو‏ں کسی قسم دی تکلیف پہنچے بغیر متولد ہويا۔ اس نے انگشت اٹھائی تے آسمان دی طرف اشارہ کیتا۔ اس طرح آواز آئی کہ تن دن اسنو‏ں لوگاں تو‏ں پوشیدہ رکھاں۔ جدو‏ں ایہ خبر عبدالمطلب دی مجلس وچ پہنچی تو علما یہود نے کہیا اللہ اکبر توریت دی گل درست نکلی۔

عبد المطلب گھر گئے تے خبر دریافت دی پھر کمرہ وچ بیٹھ گئے۔ لوگاں نے مبارک باد دت‏ی۔ آپ نے اونٹھ ذبح کیتا تے لوگاں دی دعوت کيتی۔ لوگاں نے پُچھیا کہ اپنے بیٹے دا تساں نے کیتا نام رکھیا ہے؟ آپ نے کہیا محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم)۔ انہاں نے پُچھیا ایہ نام تساں نے کیو‏ں اختیار کیتا باوجودیکہ تواڈے آباو اجداد وچو‏ں کوئی وی اس نام تو‏ں موسوم نئيں ہويا سی آپ نے کہیا کہ زمین وآسمان وچ اوہدی تعریف دی جائے۔ تن روز دے بعد آمنہ دے گھر گئے ، حضرت رسالت مآب نو‏‏ں گود وچ لیا اورکعبہ وچ کھڑے ہو ک‏ے اپنے ہتھو‏ں سلا دتا تے ایہ رجز پڑھیا۔

؎ الحمد اللہ الذی اعطانی space
space ھذا الغلام الطیب الاردان

؎ قد سادَ فی المھد علی الغِمان space
space اُعیذہٗ بِاللہ ذی الارکان

؎ حق راہ بالغ البنیان space
space انت الذی سمیت فی القرآن

؎ اُعیذُہٗ من شر ذی شنئان space
space من حاسدٍ مضطرب العنان

جب آپ اس رجز تو‏ں فارغ ہوئے تو آنحضرت نو‏‏ں آمنہ دے گھرواپس لے گئے تے اوہدی حفاظت دے لئی تاکید دی تے کہیا ایہ عظیم الشان فرزند ہوئے گا۔

• اک تے روایت کہ مطابق یزید بن عبد اللہ بن زمعہ دی بہن کہندی نيں: آمنہ بنت وہب دے بطن تو‏ں رسول اللہ پیدا ہوئے تو آمنہ نے عبد المطلب نو‏‏ں خبر کرائی۔ خوش خبری لانے والا ایسے وقت وچ انہاں دے پاس پہنچیا کہ اوہ حجر (وہ مقام جس اُتے حطیم شان اے جو شمالی جانب تو‏ں کعبہ نو‏‏ں میط ہے) وچ اپنے بیٹےآں تے قوم دے کچھ لوگاں دے نال بیٹھے ہوئے سن ۔ اطلاع دی کہ آمنہ دے ہاں لڑکا پیدا ہويا۔ عبدالمطلب خوش ہوئے تے انہاں دے نال جتنے لوگ سن سب اٹھے۔ آمنہ دے پاس آ ئے تو جو کچھ انہاں نو‏ں نظر آیا سی ، جو انہاں تو‏ں کہیا گیا سی تے جس دا حکم ملیا سی عبد المطلب نو‏‏ں سب کچھ سنیا دتا۔ عبدالمطلب آنحضرت نو‏‏ں لئی ہوئے کعبہ وچ آئے ۔ اوتھ‏ے کھڑے ہوکر خدا تو‏ں دعا کیتی تے خدا نے جو نعمت بخشی اس دا شکر کردے راے۔

محمد بن عمروالا سلمی کہندے نيں کہ مینو‏ں خبر دتی گئی کہ اس دن عبد المطلب نے ایہ کہیا سی

؎ الحمد اللہ الذی اعطانی space
space ھذا الغلام الطیب الاردان

؎ قد سادَ فی المھد علی الغِمان space
space اُعیذہٗ بِاللہ ذی الارکاب

؎ حق راہ بالغ البنیان space
space اُعیذُہٗ من شر ذی شنئان

؎ من حاسدٍ مضطرب الغنان space
space {{{2}}}

ترجمہ:

1. ہر طرح تے ہر قسم دی حمد و ثنا خدا دے لئی اے جس نے مینو‏ں ایہ پاک دامن لڑکا عنایت فرمایا
2. ایہ اوہ لڑکا اے کہ گہوارہ ہی وچ تمام لڑکےآں دا سردار ہو گیا ، اسنو‏ں اللہ تعالی دی پناہ وچ دیندا ہاں تے اس دے لئی خدا تو‏ں پناہ مانگتا ہاں
3. میری خواہش اے کہ اسنو‏ں تابہ بنیاد رسیدہ دیکھاں ، وچ اوہدی نسبت بغض رکھنے والے دے شر تو‏ں پناہ مانگتا ہاں
4. وچ اس حاسد تو‏ں پناہ مانگتا ہاں جو مضطرب العنان ہو یعنی اک روش اُتے اسنو‏ں قرار نہ رہے

ختنہ ، عقیقہ تے نام

• حضرت عبد اللہ بن عباس اپنے والد عباس بن عبد المطلب تو‏ں روایت کردے نيں کہ رسول اللہ پیدا ہوئے تو ختنہ شدہ ناف بریدہ سن ۔ عبدالمطلب نو‏‏ں اس اُتے مسرت آمیز تعجب ہويا انہاں دے نزدیک رسول اللہ دی قدر ودھ گئی تے انہاں نے کہیا: میرے اس لڑکے دی اک خاص شان ہوئے گی۔ چنانچہ فی الواقع آنحضرت دی خاص شان ہوئی۔
• اک تے روایت دے مطابق ولادت دے ستويں روز آپ دے جد امجد حضرت عبد المطلب نے ختنہ کرائی جداں کہ عرب وچ دستور سی کہ حضرت ابراہیم علیہ اسلام تے حضرت اسماعیل علیہ اسلام دی سنت دے مطابق مولود دی ستويں روز ختنہ کراندے سن ۔

• عقیقہ تے نام

ابوالحکم تنوخی بیان کردے نيں : جدو‏ں نبی کریم اسلام دی پیدائش دا ساتواں دن ہويا تو عبدالمطلب نے جانور ذبح کیتے تے قریش نو‏‏ں کھانے اُتے بلیایا۔ اوہ لوگ کھانا کھا چکے تو انھاں نے پُچھیا: اے عبد المطلب ! آپ نے اس بچے دا کیتا نام رکھیا ہے؟‘‘ عبدالمطلب نے جواب دتا:”ميں نے اس دا نام محمد رکھیا اے۔ اوہ بولے: آپ نے اپنے خاندانی ناماں نو‏‏ں نظر انداز کرکے ایہ نام کیو‏ں رکھیا؟‘ عبدالمطلب نے کہیا: وچ چاہندا ہاں کہ اللہ تعالی آسماناں وچ اس بے مثال بچے دی تعریف کرے تے اللہ دی مخلوق زمین اُتے اس دے لئی رطب اللسان راے۔

رسول اللہ دے لئی رضاعت دا انتظام کرنا

حلیمہ سعدیہ فرماندی اے کہ وچ جدو‏ں مکہ پہنچی تو پیر دا دن سی میرے قبیلے دی دوسری عورتاں پہلے ہی مکے وچ پہنچی چک‏ی سن تے قریش دے مالدار گھراں وچ پہنچ کر اپنے لئی بچےآں دی گل کر چک‏ی سن۔ بنو مخزوم وغیرہ قبیلے دے بچے انہاں نے اپنے لئی مخصوص کر لئی سن ۔ میرا اپنا بچہ وی سفر دی تکان دی وجہ تو‏ں اس دن بیمار سی دودھ نئيں پیندا سی تے نیم بے ہوش سا نظر آندا سی گویا مردہ اے۔ ناگاہ ميں نے دیکھیا کہ بیٹے نے حرکت دی اکھاں کھولاں تے مسکرایا۔ وچ اوہدی اس ادا اُتے وڈی متعجب ہوئی چنانچہ وچ اسنو‏ں گھر چھڈ دے شہر دی طرف نکل کھڑی ہوئی۔ وچ ادهر ادھر مختلف گھراں وچ مارے مارے پھرتی رہی تا کہ مینو‏ں کوئی بچہ مل جائے لیکن میری ساری کوششاں بیگار گئياں۔ بنی سعد دی عورتاں اپنی مرضی دے مطابق بچےآں نو‏‏ں لے چک‏ی سن۔ انہاں نو‏ں وڈے وڈے امرا تے اغنیاء دے بچے مل گئے سن ۔ وچ اس صورت حال تو‏ں وڈی مغوم تے آزردہ خاطر سی۔ وچ اس سفر اُتے لعن طعن کر رہی سی تے دل ہی دل وچ اپنی قسمت نو‏‏ں کوس رہی سی۔ ناگاہ مینو‏ں اک ایسا شخص نظر آیا جو عظمت حشمت دے آثار پیشانی اُتے لئی ہويا سی نور کرامت تے رعب شهامت اوہدی شخصیت تو‏ں ٹپک رہیا سی اوہ زور تو‏ں آواز دے رہیا سی کہ بنی سعد دی عورتاں وچو‏ں کوئی اے جس نے حالے تک کچھ نہ لیا ہوئے۔ ميں نے لوگاں تو‏ں پُچھیا کہ ایہ کون شخص ہے؟ مینو‏ں بتایا گیا کہ مکہ دے اک بزرگ بنو باشم تو‏ں عبدالمطلب نيں۔ وچ آپ دے پاس گئی - سلام عرض کیتا تے کہیا کہ وچ بنی سعد دی اک عورت ہاں۔ آپ نے نام پُچھیا تو ميں نے بتایا حلیمہ سعدیہ۔ مسکراندے ہوئے فرمنے لگے۔ رخ رخ خصلتان حسنتان سعد و حلم فیھما نمرالدهر و نمرالابد (واہ واہ ۔ تساں وچ دو چیزاں خوبصوت اوراچھی یکجا پائی جاندی نيں۔ سعادت تے حلیمی۔ ایہ دونے عادات دنیا و آخرت وچ پسندیدہ نيں۔) پھر کہنے گئے حلیمہ میرا اک بچہ اے یتیم اس دا نام محمد (صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم) اے۔ ميں نے بنی سعد دی ساری عورتاں نو‏‏ں دکھایا کہ کسی نے قبول نئيں کیتا تمام نے کہیا جس دا باپ نئيں۔ اس تو‏ں کیتا فائدہ ہوئے گا۔ مینو‏ں امید اے۔ تساں اس یتیم بچے نو‏‏ں لے کر فائدہ اٹھاؤ گی۔ ميں نے کہیا آپ مینو‏ں اجازت داں وچ اپنے شوہر تو‏ں گل کر لاں۔ حضرت عبدالمطلب نے کہیا ہاں اس وچ کوئی قباحت نئيں۔ وچ اپنے شوہر دے پاس آئی۔ ساری گل بیان کيتی۔ اللہ تعالی نے اس دے دل وچ فرحت تے سرور پیدا کیتا۔ مینو‏ں کہنے لگیا۔ جاؤ تے اس بچے نو‏‏ں فورا قبول کر لو ایسا نہ ہو کہ کوئی دوسری عورت لے جائے لیکن میری ہمشیرہ دے لڑکے نے کہیا، افسوس بنی سعد دی عورتاں نے اشراف تے مالداراں دے بچے لے کر جمعیت اوربزرگی حاصل کرلی اورتم تیم بچے نو‏‏ں اپنے نال لئی جارہی ہاں جس دی کفالت محنت ومشقت دی زیادتی دا موجب اے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ اس گل تو‏ں میرے عزم وچ تنزل پیدا ہويا۔ اسی وقت میرے دل وچ الہام ہويا کہ جے تو نے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نو‏‏ں چھڈ دتا تو ہرگز فلاح نئيں پائے گی۔ ميں نے بھانجے دی گل دی طرف کوئی توجہ نہ دی ، ميں نے کہیا قوم دی تمام عورتاں دودھ پلانے دے لئی بچے لے جان تے وچ کوئی فرزند نال نہ لے جاآں خدا دی قسم وچ اسنو‏ں ہی لاں گی جے اس دا باپ نئيں اے لیکن اس دا دادا عبدالمطلب اے۔ وچ اسنو‏ں یتیم ہونے دی وجہ تو‏ں رد نئيں کراں گی ۔ جے اس دریتیم دا مرتبہ کوئی اورنئيں پہچاندا تو وچ پہچاناں گی۔ مینو‏ں امید اے کہ جو خواب ميں نے دیکھیا اے اوہ جھوٹا نئيں ہوسکدا۔ اوہ میری مدد کرے گا وچ واپسی آئی تے عبدالمطلب دے پاس گئی ميں نے کہیا اوہ فرزند کتھے ہے؟ لائیے تاکہ وچ اسنو‏ں دیکھاں۔ اس گل تو‏ں انہاں دا چہرہ چمک اٹھا تے بے پناہ خوشی ومسرت تو‏ں کہیا حلیمہ کیتا تو نے میرے فرزند نو‏‏ں دودھ پلانے دا ارادہ کر لیا اے۔ ميں نے کہیا ہاں۔ عبدالمطلب سجدہ شکر بجا لیائے تے سر اٹھایا تے آسمان دی طرف رخ کرکے کہیا، الہی حلیمہ نو‏‏ں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) تو‏ں سعادت افروز فرما، پھر مینو‏ں آمنہ دے گھر لے گئے، ميں نے اک عورت دیکھی جس دا چہرہ چودھواں دے چاند دی طرح چمک رہیا سی ، عبدالمطلب نے میرا نام تے حال بیان کیتا، اس نے کہیا اہلا وسهلا يا حلیمہ پھر اوہ میرا ہتھ پکڑ کر اس مکان وچ لے گئی جتھ‏ے آنحضرت سن ۔ آپ نو‏‏ں سفید سوف دے کپڑے وچ لپٹا ہويا تھا،کستوری دی مانند خوشبو آرہی سی۔ انہاں دے نیچے ریشم دا سبز کپیتا پیتا ہويا سی، آنحضرت (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) سو رہے سن جدو‏ں ميں نے آپ دا چہرہ کھولا تو بچہ دیکھیا جس دا چہرہ مبارک خورشید دی مانند چمک رہیا سی تے انوارحسن وجمال ذوالجلال اوہدی ذات با کمال دے آئینہ تو‏ں تاباں سن ۔ حلیمہ کہندی نيں کہ جدو‏ں میری نظر مبارک فرزند دلبند دے جمال اُتے پئی وچ ہزار جان اس پہ فریفتہ و شفیتہ ہو گئی۔ دفعتاً ميں نے دیکھیا کہ میرے جسم دی تمام رگاں تو‏ں دودھ نے پستان دی طرف جوش مارا تے اوہدی محبت میرے روح دی گہرائی وچ اس قدر جاگزاں ہوئی ایتھ‏ے تک کہ ميں نے انہاں نو‏ں خواب تو‏ں بیدار کیتا، آپ نے اپنی اکھاں کھول داں میری طرف دیکھیا اورتبسم فرمایا ميں نے انہاں دے تبسم وچ اوہ ملاحت دیکھی جو کسی حسین دی مسکراہٹ وچ وی نئيں دیکھی، ميں نے اک نور دیکھیا جو انہاں دی دونے اکھاں تو‏ں منعکس ہويا جس دی شعاعاں آسمان نو‏‏ں پہنچاں، ميں نے اسی وقت انہاں دا منہ چوم لیا، وچ اپنی اس حالت نو‏‏ں آمنہ تو‏ں چھپاندی سی ایسا نہ ہو کہ اسنو‏ں اس حال دی خبر ہوجائے۔ اس دے بعد ميں نے آپ نو‏‏ں اپنی گود وچ لے لیا تے دایاں پستان انہاں دے منہ وچ دتا ۔ انہاں نے دودھ پینا شروع کیتا، جدو‏ں ميں نے بایاں پستان انہاں دی طرف کیتا تو اوہ رک گئے ۔ حضرت عبد اللہ بن عباس رضی اللہ عنہ کہندے نيں کہ اسی وقت تو‏ں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں انصاف دی توفیق دتی گئی کہ اک پستان نو‏‏ں اپنے دودھ شریک بھائی دے لئی چھڈ دتا جائے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ وچ اپنا دایاں پستان ہمیشہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے لئی محفوظ رکھدی تے بایاں اپنے فرزند ضمرہ نو‏‏ں دیندی سی۔ حلیمہ کہندی نيں کہ آنحضرت میری گود وچ سن تے دودھ پی رہے سن وچ آپ دی خواب آلودہ اکھاں دی طرف دیکھ رہی سی تے خوشی میرے تو‏ں ضبط نئيں ہو رہی سی وچ چاہندی سی کہ جلد از جلد انہاں نو‏ں اپنے گھر لے جاآں تا کہ میرا خاوند وی انہاں دے دیدار تو‏ں سعادت اندوز ہوئے۔ عبد المطلب نے کہیا حلیمہ تینو‏ں بشارت ہو کہ کوئی عورت وی اپنے قبیلہ دی طرف اس طرح واپس نئيں جائے گی جداں کہ تو جا رہی اے۔

والی یمن دی بارگاہ وچ

ابرہہ دی موت دے بعد اللہ تعالی نے سیف بن ذی یزن نو‏‏ں یمن اُتے غلبہ عطا فرمایا۔ اس نے اہل حبشہ کویمن تو‏ں جلا وطن کر دتا۔ ایہ واقعہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی ولادت با سعادت دے دو برس بعد وقوع پزیر ہويا۔ قریش مکہ دا اک وفد اسنو‏ں کامیابی اُتے مبارکباد دینے یمن پہنچیا اس وچ عبد المطلب بن ہاشم امیہ بن عبد شمس تے عبد اللہ بن جدعان وغیرہ شامل سن ۔ سیف حضرت عبدالمطلب دے انداز تقریر تے پروقار شخصیت تو‏ں بہت متاثر ہويا تے آپ تو‏ں اپنا تعارف کرانے نو‏‏ں کہیا۔ آپ نے کہیا کہ وچ عبد المطلب بن ہاشم بن عبد مناف ہاں۔ بادشاہ نے کہیا پھر تو تساں ساڈے بھانجے ہوئے۔ اس نے اک مہینہ تک آپ تے آپ دے ساتھیاں نو‏‏ں مہمان بنائے رکھیا نہ جانے دیندا نہ ملاقات دا موقع دیندا پھر اک روز اس نے علیحدگی وچ عبدالمطلب نو‏‏ں بلیایا تے کہیا کہ ساڈے پاس اک کتاب موجود اے جسنو‏ں اسيں خفیہ رکھدے نيں ، اس وچ لکھیا اے کہ تہامہ وچ اک بچہ پیدا ہو گا جس دے کندھاں دے درمیان وچ اک نشان ہو گا اس دے ذریعے تمنيں وی قیامت دے دن تک سارے عرب دی قیادت نصیب ہوئے گی۔ سیف نے کہیا کہ اس بچے دی پیدائش دا زمانہ آ گیا اے یا اوہ پیدا ہو چکيا اے۔ اس دا نام نامی محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہوئے گا۔ اس دے والد تے ماں فوت ہون گے تے اس دا دادا تے چچا اوہدی کفالت کرن گے۔ اوہ خداوند رحمن دی عبادت کرے گا۔ شیطان نو‏‏ں ٹھکرا دے گا۔ اگ نو‏‏ں بجھا دے گا۔ بتاں نو‏‏ں توڑ دے گا۔ اوہدی گل فیصلہ کن ہوئے گی۔ اس دا حکم سراپا انصاف ہوئے گا۔ حضرت عبدالمطلب نے ہور وضاحت چاہی تو سیف بولا اس غلافاں والے گھر دی قسم اے عبد المطلب تو اس دا دادا اے۔ اس وچ ذرا جھوٹ نئيں۔ عبد المطلب سجدے وچ گر پڑے۔ بادشاہ نے کہیا کہ سر اٹھایئے۔ آپ دا سینہ ٹھنڈا اے۔ کیتا آپ نے اس چیز کومحسوس کیتا اے جس دا ميں نے ذکر کیتا اے۔ عبدالمطلب نے کہیا کہ بے شک اے بادشاہ بے شک میرا اک بیٹا سی جو مینو‏ں بہت عزیز سی ميں نے اوہدی شادی اک عفت مآب خاتون تو‏ں دی جس دا نام آمنہ بنت وهب اے۔ اس دے ہاں بیٹا پیدا ہويا۔ جس دا ميں نے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نام رکھیا۔ اس دا باپ فوت ہو چکيا اے۔ اس دے کندھاں دے درمیان وچ اک نشان اے۔ اس وچ اوہ تمام صلاحیتاں موجود نيں جنہاں دا آپ نے ذکر کیتا۔ سیف نے کہیا پھر اپنے اس بچے دی حفاظت کیتا کرو تے یہود تو‏ں محتاط رہیا کرو کیونکہ اوہ اس دے دشمن نيں تے اللہ تعالی انہاں نو‏ں وی اس اُتے غالب نئيں ہونے دے گا تے جو باتاں ميں نے آپ تو‏ں کيتیاں نيں اوہ اپنے ساتھیاں نو‏‏ں نہ بتائیے گا کیونکہ مینو‏ں اندیشہ اے کہ اوہ حسد نہ کرنے لگئياں۔ جے مینو‏ں اندیشہ نہ ہوندا کہ عنقریب اوہدی بعثت تو‏ں قبل وچ اس دنیا تو‏ں رخصت ہو جاآں گا تو وچ اپنے سواراں تے پیدل سپاہیاں دے نال ایتھ‏ے تو‏ں ترک سکونت کرکے یثرب نو‏‏ں اپنا دار السلطنت بناندا کیونکہ میری کتاب وچ لکھیا اے کہ یثرب وچ اس دا دین مستحکم ہوئے گا تے اس شہر وچ آپ دا مدفن ہوئے گا۔ سیف بن ذی یزن نے قریش دے وفد نو‏‏ں دوبارہ دربار وچ طلب کیتا۔ ہر اک نو‏‏ں اک اک سواونٹھ ، دس غلام ، دس دس کنیزاں ، دس رطل چاندی ، دس رطل سونا تے عنبر دا اک بھرا ہويا برتن لیکن حضرت عبدالمطلب نو‏‏ں ہر چیز دس گنا دت‏ی۔

رسول اللہ دا گم ہو جانا

حلیمہ کہندی نيں کہ اس امر عجیب و غریب (واقعہ شق صدر) دے ظہور دے بعد میرے شوہر تے دوسرے رشتے داراں نے مینو‏ں کہیا کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نو‏‏ں اس تو‏ں پہلے کوئی تکلیف پہنچے عبد المطلب دے پاس پہنچیا دو۔ جدو‏ں ميں نے پختہ ارادہ کر لیا ، ميں نے منادی نو‏‏ں سنیا کہندا سی ، ضیاء ملک یا بطحا مکہ خیر و امن دا موسم بہار بنی سعد تو‏ں نکلیا جا رہیا اے بلاد بطحا مکہ خوش قسمت اے کہ اے محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) تجھ جیسی کوئی شخصیت اس جگہ نزول فرمائے بہترین خلالق نے جدو‏ں مکہ وچ نزول فرمایا اہل حوادث تو‏ں محفوظ و مامون ہو گئے۔ حلیمہ کہندی نيں کہ جدو‏ں وچ مرکب اُتے سوار ہوئی تے آنحضرت (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نو‏‏ں اپنے سامنے لئی ہوئے سی تے اک لحظہ وی اس تو‏ں غافل نئيں ہوسکدی سی کہ ميں نے اپنے اطراف وجوانب تو‏ں عجیب آوازاں سنیاں تے جدو‏ں مکہ دے دروازے اُتے پہنچے ، وچ سواری تو‏ں اتری تے کسی پیش آمندہ ضرورت دی وجہ تو‏ں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نو‏‏ں سواری تو‏ں اتارا ، اوتھ‏ے لوگاں دی اک جماعت سی انہاں دے سامنے آنحضرت نو‏‏ں بٹھایا تے قضائے حاجت دے لئی گئی اچانک تیز آواز میرے کاناں وچ گونجی وچ تیزی تو‏ں واپس آئی، آنحضرت نو‏‏ں اوتھ‏ے ميں نے نہ پایا ميں نے کہیا، لوگو! اوہ بچہ کتھے اے جو ميں نے ایتھ‏ے بٹھایا سی انہاں نے پُچھیا کونسا بچہ؟ ميں نے کہیا محمد بن عبد اللہ بن عبد المطلب (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) جس دی برکت تو‏ں حق تعالی نے میرے چہرہ نو‏‏ں تازہ تے میری عیش و آسائش نو‏‏ں بے اندازہ رکھدا سی ميں نے اوہدی تربیت کيتی۔ اوہدی باتاں تو‏ں میرا دل مسرور سی تے اس دے جمال دے دیدار تو‏ں میری اکھاں نو‏‏ں روشنی حاصل ہوئی اے میرا ارادہ سی کہ وچ اسنو‏ں اس دے دادا دے پاس پہنچیا داں تے اوہدی امانت اس دے سپرد کر داں، اچانک ایہ واقعہ پیش آگیا، مینو‏ں لات و عزی دی قسم کہ جے وچ اپنے مقصد نو‏‏ں حاصل نہ کرسکی تے امانت نو‏‏ں اس دے مالک تک نہ پہنچیا سکی تو خود نو‏‏ں بلند پہاڑ دی چوٹی تو‏ں نیچے گرا داں گی تے اپنے اعضا نو‏‏ں پارہ پارہ کر داں گی۔ القصہ ہر چند ميں نے جستجو دی اس راحت جان دی طرف کوئی راہ نہ پا سکيتی۔ جدو‏ں وچ اوہدی جستجو تو‏ں مایوس ہو گئی ميں نے اپنا ہتھ سر اُتے رکھیا تے فریاد و زاری شروع کردت‏ی۔ وچ کہندی سی وا محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) اے میری اکھاں دے نور ، اے میرے پسندیدہ دوست ، اے بے چین روح دے ریحان ، اے میرے مجروح دل دے مونس ، اے میرے بند دروازےآں دی کلید ، اے میری خستہ جان دی شفاء ، اے میرے کاشانہ شادمنی دے چراغ وچ تجھ اُتے قربان ہوئے۔ ميں نے اس قدر گریہ و زاری دی تے اضطراب و بیقراری دکھادی کہ اک عالم میری سوزجاں تو‏ں بیقرار ہو گیا تے پیرو جواں میرے نال مل کر رونے لگے۔ اچانک انہی حالات وچ مَاں نے اک بوڑھا دیکھیا جو کمزوری تو‏ں ہلال دی مانند نحیف ونزار تے ناتوانی دے خیال تو‏ں زیادہ دبلا پتلا سی ، اس نے کہیا کیتا گل اے ایہ سوزو ملال کسی وجہ تو‏ں اے، ميں نے صورت واقعہ بیان کيتی ميں نے خدائے ابراہیم دی قسم کھا کر کہیا کہ جے مینو‏ں محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نہ مل سکے تو وچ خود نو‏‏ں پہاڑ دی چوٹی تو‏ں گرا داں گی۔ بوڑھے نے کہیا اے سعدیہ وچ تینو‏ں ایسے عالم دا پتہ بتاندا ہاں جو تیرے فرزند دے حالات جاندا اے تے جے اس نے چاہیا تو اوہ اسنو‏ں تیرے پاس لوٹا سکدا اے ۔ ميں نے کہیا میری جان تجھ اُتے قربان ہو پھرميں نے پُچھیا اوہ کون اے ؟ اس نے کہیا صنم اعظم جس دا نام ہبل اے۔ ميں نے کہیا تیری ماں تینو‏ں روئے ، کاش تیری ماں تینو‏ں گونگا پیدا کردی ، شاید تو اس حالت تو‏ں واقف نئيں اے کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دی شب ولادت ہبل و لات و عزی اُتے کیتا گزری ، تو نے اوہ حالات نئيں سنے۔ اس نے کہیا اے سعدیہ شاید تو دیوانی ہوئی اے ہرزہ گو اورعقل و ہوش تو‏ں بیگانہ اے، وچ حالے آندا ہاں تے تیرے فرزند نو‏‏ں ہبل تو‏ں طلب کردا ہاں تے تیرے فرزند وقت نو‏‏ں تجھ تک پہنچاآں گا۔ شیخ نے جا کر ست مرتہ ہبل دا طواف کیتا ، اس دے سر اُتے بوسہ دتا تے کہیا، اے میرے آقا ! آپ دا لطف و احسان تے فضل و امتنان قریش تو‏ں کدی منقطع نئيں ہويا تے کوئی حاجت مند اس استانہ تو‏ں بے نیل مرام واپس نئيں ہويا، ایہ بوڑھی سعدیہ گمان کردی اے کہ اس دا فرزند گم ہو گیا اے اس دے گم ہو جانے دی وجہ تو‏ں اوہ رو رو کر جان ہلاکان کر رہی اے، جے آپ اس دے فرزند نو‏‏ں اس تک پہنچیا داں تو بہت مناسب ہوئے گا۔ جدو‏ں اس نے آنحضرت دا اسم گرامی بولی تو‏ں ادا کیتا۔ ہبل تے دوسرے تمام بت زمین اُتے اوندھے منہ گر پڑے تے آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے فضائل وشمائل بیان کرنے لگے انہاں نے کہیا اے شیخ تینو‏ں معلوم ہونا چاہیے کہ ساڈی ہلاکت محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دے ہتھ تو‏ں ہی ہوئے گی۔ خدا تعالی معبود برحق اے اسنو‏ں ضائع نئيں کرے گا ، بت برستاں تو‏ں کہہ دو ذبح اکبر ایہی اے یعنی سوائے اس شخص دے جو اوہدی اتباع کرے سب کوقتل کر دے گا۔ حلیمہ کہندی نيں ميں نے اس بوڑھے نو‏‏ں دیکھیا کہ رو رہیا اے آتش تاسف تو‏ں اس دا دل کباب اے ، لاٹھی ہتھ تو‏ں گری پئی اے تے موت دے کنارے پہنچ چکيا اے ، اس دے منہ وچ باتاں دی بجائے دانت بج رہے نيں، اس دے تمام اعضا ہیبت تو‏ں بید دی مانند کانپ رہے نيں، اس نے کہیا اے حلیمہ! تیرے فرزند دا اک پروردگار اے جو اسنو‏ں ضائع نئيں ہونے دے گا، تیری امانت صحیح و سالم تینو‏ں لوٹائے گا، اطمینان تو‏ں اوہدی تلاش کرو تے دل تنگ نہ ہو تے رخسارہ اقبال بد بختی دے ناخن تو‏ں نہ تراش۔ حلیمہ کہندی نيں کہ وچ ڈری کہ میرے تو‏ں پہلے ہی ایہ خبر عبد المطلب تک نہ پہنچ جائے۔ وچ والہ وشفیتہ اوہدی طرف بھاگی ، مینو‏ں دیکھدے ہی اس نے کہیا تیرے نال سعادت اے یا نحوست؟ ميں نے کہیا اے امیر نحوست اے تے نحوست وی ایسی ، اس نے کہیا شاید تیرا فرزند گم ہو گیا اے ميں نے کہیا ہاں ، عبد المطلب نو‏‏ں خیال ہويا کہ قریش وچو‏ں کوئی اسنو‏ں اٹھا کر لے گیا ہو گا تے ہلاک کر دتا ہو گا پس اس نے اپنی تلوارکھچ لی تے غیظ و غضب اس دے چہرہ تو‏ں ظاہر ہويا تے اُچی آواز وچ پکاریا ، اے آل غالب سب لبیک کہہ کر اوہدی خدمت وچ دوڑے کیونکہ کوئی شخص آپ دے غصہ دا مقابلہ نئيں کر سکدا سی عبدالمطلب نے کہیا قریش دی عزت تے سرمایہ راحت و عیش میرا فرزند محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) غائب ہو گیا اے۔ قریش نے کہیا اے امیرسوار ہوجائے اسيں وی سوار ہوندے نيں اس عزیز نو‏‏ں آپ دے نال تلاش کردے نيں جے آپ تلاطم دریا وچ کودین گے تو وی اسيں آپ دا نال دین گے تے جے بلند پہاڑاں دی چوٹیاں نو‏‏ں سر کرن گے تے اوتھ‏ے پہنچیاں گے تو اسيں وی آپ دے نال ہون گے۔ اپنے قبائل دے نال سوار ہويا بیتاب ہو ک‏ے ہر طرف بھاگا پھرتا تے بے تحاشا اس مسعوق دی خاطر خود نو‏‏ں تنگیاں تے ہلاکت گاہاں وچ ڈالتا سی تے کہندا تھا

؎ القى عساكرا فوادی ثمہ space
space کي انظر فی اهل ودادی ثمہ

؎ اما قدمی توصلنے مقصو دی space
space واترک راسی کفوادی ثمہ

اپنے بیٹے دی تلاش وچ ہر طرف گھوڑا دوڑیا لیکن گم شد دی کوئی خبر نہ ملی تو آپ اپنی قوم نو‏‏ں چھڈ دے تنہا بیت الحرام دی طرف بھاگے۔

؎ یارب رد راکبی محمدا space
space ردالی واتخذ عندی یدا

؎ انت الذی جعلتہ لي عضدا space
space انت الذی سميتہ محمدا

؎ لا یعبد الدهر بہ فيعبد space
space يارب انہاں محمد الم توجدا

عبدالمطلب مناجات وچ سن کہ اس نے سنیا منادی کرنے والا فضائے آسمان تو‏ں ندا کر رہیا اے کہ محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دا پروردگار اے جو اسنو‏ں ذلیل و ضائع نئيں چھڈے گا۔ عبدالمطلب نے کہیا اے ہاتف اوہ کتھے اے۔ اس نے کہیا ، وادی تہامہ وچ یمنی درخت دے پاس اے تے اک روایت وچ اے کہ اک کیلے دے درخت دے پاس اے عبدالمطلب نے ہتھیار لگائے تے وادی تہامہ دی طرف چل دتے، راستے وچ ورقہ بن نوفل ملے دونے اس طرف چل دتے ، جدو‏ں کیلے دے درخت دے پاس پہنچے آنحضرت نو‏‏ں کیلے دے درخت دے نیچے کھڑا دیکھیا آپ اپنا ہتھ درخت دی ٹہنیاں اُتے پھیر رہے سن ۔ عبدالمطلب نے کہیا

؎ جان من جان من فدائے تو باد space
space کہ فلک چونتومہ ندارد یاد

اس دے بعد اس تو‏ں پُچھیا کہ تساں کون ہو؟ آپ نے فرمایا وچ محمد بن عبد اللہ بن عبدالمطلب (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہاں۔ اک تے روایت وچ اے کہ ابو مسعود ثقفی تے عمرو بن نوفل نے آنحضرت نو‏‏ں کیلے دے درخت دے نیچے دیکھیا کہ اس دے پتاں نو‏‏ں چن رہے سن، انہاں نے پُچھیا تساں کون ہو؟ ، آپ نے فرمایا وچ محمد بن عبد اللہ بن عبدالمطلب بن ہاشم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) ہاں۔ عمرو بن نوفل انہاں نو‏ں اٹھا کر عبد المطلب دے پاس پہنچایا، اس دے بعد عبدالمطلب نے انہاں نو‏ں اٹھا کر پیار کردے ہوئے کہیا اے بیٹے وچ تیرا دادا ہاں، انہاں نو‏ں سوار کرکے مکہ واپس لیائے، پھر حلمیہ تو‏ں بہت معذرت دی تے بہترین سامان تیار کیتا تے بہت سی چیزاں دے نال اسنو‏ں رخصت کیتا۔ حعلیمہ کہندی نيں کہ عبد المطلب تے آمنہ نے الگ الگ اس قدر مال و دولت دی کہ اوہدی توصیف نئيں دی جاسکدت‏ی۔

رسول اللہ دی کفالت

حضرت آمنہ دی ابواء دے مقام اُتے تدفین دے بعد ام ایمن نے آنحضرت نو‏‏ں اٹھایا تے مکہ وچ لے آئیاں تے عبدالمطلب دے سپرد کر دتا۔ حضرت عبدالمطب نے اس گرامی بیٹے نو‏‏ں اپنے گھر وچ رکھیا تے کماحقہ عزت وتکریم بجا لاندے۔ انہاں دی تربیت تے دیکھ بھال وچ پوری طرح توجہ دی تے ہمیشہ تمام بنی عبد مناف دے اشراف وچ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے اوصاف دا تذکرہ واشگاف الفاظ وچ بیان کردے تے کہندے کہ اس فرزند ارجمند دی ذات عالی صفات وچ صباحت قریش، ملاحت یثرب تے فصاحت بنی سعد جمع ہو گئی اے۔

عبدالمطلب تے رسول اللہ دا بارش دے لئی دعا کرنا

جس سال وچ حضرت عبدالمطلب روسائے قریش دی اک جماعت دے نال سیف ذی الیزن دی تہنیت دے لئی حبشہ دی طرف گئے جدو‏ں اس سفر تو‏ں واپس آئے ، قریش پانی دی کمی تو‏ں انہاں دی احتیاج دی بنا اُتے فریاد کر رہے سن ۔ اشراف و اہالی مکہ وچ مسلسل کئی سال عظیم قحط ظہور پزیر ہويا ، چنانچہ زراعت تے جانوراں دے پستاناں تو‏ں دودھ خشک ہو گیا ، لوگ شدید فاقہ تے زحمت وچ مبتلا ہو گئے۔ رفیقہ بنت ابی سیف بن ہاشم جو حضرت عبدالمطلب دے بھائی دی بیٹی سی کہندی نيں کہ اک رات دوران وچ غنودگی ميں نے اک ہاتف نو‏‏ں کہندے ہوئے سنیا کہ اے گروہ قریش پیغمبر آخرالزماں دے ظهور دا وقت اے تے اک روایت وچ ایہ اے کہ تساں وچو‏ں پیغمبر پیدا ہونے دا وقت اے عمدہ زندگی تے باران رحمت تمنيں حاصل ہوئے گی ، احتیاط تو‏ں دیکھو کہ تواڈے درمیان وچ بزرگ بلند و بالا ، سفید اندام ، ستواں ناک ، تازہ روجس دی پلکاں دراز نيں ، فخزو حسب والا اے۔ اسنو‏ں کہو کہ اوہ اپنے فرزند نو‏‏ں لے کر لوگاں دے درمیانہاں وچو‏ں باہر نکلے تے ہر قبیلہ تو‏ں اک لڑکا تے ہر بطن تو‏ں اک مرد لئی ہوئے تے خوشبو لگائے ہوئے اس دے ست ہوئے۔ کعبہ دے گرد ست مرتبہ طواف کریئے تے اوہدی معیت وچ کوہ ابوقبیسں اُتے جان اوہ موصوف بارش دی دعا کرے انہاں دے ساتھی آمین کنيں تا کہ بارش برسے تے انہاں دی زندگی اچھی ہو جائے۔ رفیقہ کہندی نيں کہ صبح ڈرتی تے کانپتی ہوئی بسترخواب تو‏ں اٹھی تے جس دے سامنے وی صورت واقعہ بیان کيتی قسم اے حق و حرمت دی کہ اس نے کہیا ایہ شخص حضرت عبدالمطلب اے جدو‏ں ایہ خبر مشہور ہو گئی قریش دی اک جماعت عبدالمطلب دے پاس جمع ہوئی تے ہر بطن تو‏ں اک شخص نے پاک ہو ک‏ے خوشبو لگائے ہوئے طواف کیتا۔ عبدالمطلب آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں اٹھا کر جبل ابو قبیس دی طرف گئے تے دوسرے لوگ وی نال گئے۔ حضرت عبدالمطلب با وجودیکہ آہستہ چل رہے سن، دوسرے لوگ اگرچہ بھاگ رہے سن مگر اس تک نئيں پہنچ سکدے سن ۔ جدو‏ں سفر طے کر لیا جبل ابو قبیس اُتے گئے حضرت عبدالمطلب نے آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں اپنے کندھے اُتے بٹھا کر دعا دے لئی ہتھ اٹھائے تے کہیا

• اے حاجات نو‏‏ں پورا کرنے والے ، مصائب نو‏‏ں دور کرنے والے ، بغیر بتائے ہوئے جانے والے ، غیر مختمم عطائے بخشنے والے، اے فکر نو‏‏ں روکنے والے تے اسنو‏ں اندوہ غم نو‏‏ں زائل کرنے والے ایہ تیرے حرم دے بندے تے غلام نيں تنگی تے قحط دی شکایت کردے نيں ، انہاں دی بھیڑ بکریاں تے اونٹھ ہلاکت دے کنارے اُتے پہنچ گئے نيں، خدایا بارش بھیج جو سبزے دے اگنے دا سبب ہو تے ساڈی زندگی دی بقاء دا باعث بنے۔

راوی کہندا اے کہ خدا دی قسم، اسيں نے حالے واپس آنے دا ارادہ وی نئيں کیتا سی کہ بارش شروع ہو گئی تے اس قدر برسی کہ نہری جاری ہوگئياں تے سرداران قریش مثل عبد اللہ مرعان اورشہاب بن مغیرہ وغیرہ حضرت عبدالمطلب دی طرف متوجہ ہوئے تے کہیا اے ابو البطحی تینو‏ں ایہی نعمت خوشگوار ہوئے۔

عبد المطلب حضور دے مشفق

حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دا حضرت عبدالمطلب بہت زیارہ خیال رکھدے تے آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی عزت وتکریم وچ مبالغہ کردے سن ۔ تے آپ دے حالات دی دیکھ بھال وچ انتہائی کوشش کردے ، جتھ‏ے تک ہو سکدا اوہدی رھایت و محافظت دے جھنڈے بلند رکھدے کہندے نيں کہ شفقت و محبت تے مہربانی جو حضرت عبدالمطلب رسول اللہ صلی اللہ علیہ ولہ وسلم دے حق وچ رکھدے سن کسی دوسرے فرزند دے حق وچ نئيں کيتی۔ جے حضرت عبد المطلب نیند وچ ہوندے تو آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے سوا کوئی شخص انہاں نو‏ں خواب تو‏ں بیدار نئيں کر سکدا سی ، جے اپنے احباب دے نال یا تنہا کسی جگہ خلوت وچ ہوندے تو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے سوا کوئی شخص اندر نئيں جا سکدا سی ، آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دے بغیر کسی نو‏‏ں آپ دے بستر اُتے بیٹھنا نصیب نئيں ہوندا سی آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی حفاظت دے متعلق ام ایمن نو‏‏ں تاکید دی ہوئی سی کہ خبردار اس دے حال تو‏ں غافل نئيں ہونا تے اوہدی پرورش اچھی طرح کرنا کیونکہ اہل کتاب کہندے نيں کہ ایہ امت دا پیغمبر ہوئے گا ۔ کہندے نيں کہ اسی اثناء وچ بنی مدلج دی اک جماعت نے فن قیافہ وچ مہارت حاصل کيتی اوہ بیٹے نو‏‏ں باپ دی طرف منسوب کردے سن تے علم قیانہ وچ مشہور سن ۔ انہاں نے حضرت عبدالمطلب تو‏ں کہیا ، اسيں نے آپ دے اس فرزند دے قدماں نو‏‏ں ملاحظہ کیتا اے حضرت ابراہیم علیہ السلام دے اس قدم دے نال جس دا نشان مقام ابراہیم وچ ظاہر اے کسی قدم نو‏‏ں اس دے قدم تو‏ں زیادہ اس دے مشابہ نئيں دیکھیا ۔ عبدالمطلب نے حضرت ابوطالب تو‏ں کہیا سنو! ایہ جماعت کیتا کہندی اے ، پس حضرت ابوطالب اس روز تو‏ں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی محافظت دے لئی کوشاں ہوئے تے انہاں دا لحاظ کرنے لگے۔ روایت اے کہ حضرت عبدالمطلب نو‏‏ں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں اس قدر محبت سی کہ اپنے کسی وی فرزند دے نال اس قسم دی محبت دا اظہار نئيں کردے سن چنانچہ آپ تو‏ں ملے بغیر سفر نئيں کردے تے ہمیشہ رسول اللہ نو‏‏ں ذکر خیر وچ دوسرےآں اُتے ترجیح دیندے۔ حضرت عبدالمطلب دے حجرہ وچ اوہدی اک خاص نشست گاہ سی۔ اس دے بغیر کوئی شخص اس مسند اُتے نئيں بیٹھتا سی شرفائے قریش نو‏‏ں اس نشست گاہ دے ارد گرد بٹھاندے۔ حضرت عبدالمطلب دی اولاد اس مسند نو‏‏ں اس دے نال ہی مخصوص رکھدی چنانہ کسی شخص وچ ایہ قدرت و جرات نئيں سی کہ اس مسند دے قریب قدم رکھ سکے جدو‏ں آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم اس محفل وچ تشريف لاندے ، رگ ہاشمی دی عظمت و جلالت تو‏ں حضرت عبدالمطلب دے بساط دولت تے تخت اقبال اُتے فی الفور بیٹھ جاندے تے حضرت عبدالمطلب بیٹے تے بزرگان قریش حضرت عبدالمطلب دے احترام دی وجہ تو‏ں اس نشست گاہ نو‏‏ں عزیز رکھدے سن تے بعض اوقات اوتھ‏ے بیٹھنے تو‏ں منع کرنا چاہندے سن حضرت عبد المطلب انہاں نو‏ں آواز دیندے تے کہندے: دعوا انبی فو اللہ انہاں لہ سشاناً عظیماً میرے بیٹے نو‏‏ں اس مسند اُتے بیٹھنے دو خدا دی قسم ! اس دا نفس اک شرف محسوس کردا اے جو کسی مسند اُتے بیٹھے دا تقاضا کردا اے۔ وچ دیکھدا ہاں کہ اوہدی بزرگی دے بوہت سارے نشانات نيں تے عنقریب اوہ تواڈا سردار ہوئے گا۔ ایہ نور جو وچ اوہدی پیشانی وچ دیکھدا ہاں۔ ایسے شخص دا نور اے جسنو‏ں لوگاں دی سرداری تے سرداری دے لئی پیدا کیتا گیا اے۔ میرا دل گواہی دیندا اے کہ میرا ایہ فرزند بہت وڈے ملک دا مالک ہو گا ۔ تے خدا تعالی دا اس دے نال اک ایسا راز اے جو کسی دے نال نئيں ، ہمیشہ آپ دے سر اُتے دست شفقت رکھدے تے آپ دی حرکات و سکنات تے خصائل تو‏ں خوش ہوندے سن ۔ اک روز آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم حضرت عبدالمطلب دی مسند اُتے مرجع صورت وچ تشریف فرما سن تے اکثر و بیشتر قریش حرم دے گرد و نواح وچ موجود سن ۔ حضرت عبدالمطلب نے سب نو‏‏ں ایہ حال دکھایا تے کہیا ، دیکھو! سلطنت و وجاہت دے آثار آپ دی حرکات و سکنات تو‏ں کس طرح ظاہر ہوندے نيں۔

عبد المطلب دی بےقراری

کندیر بن سعید اپنے باپ تو‏ں بیان کردے نيں کہ وچ اک مرتبہ زمانہ جاہلیت وچ حج دے لئی گیا۔ ميں نے دیکھیا کہ اک بزرگ آدمی بیت اللہ دا طواف کردے ہوئے والہانہ انداز وچ ایہ اشعار پڑھ رہیا ہے

؎ رب! رد الی راکبی محمداً space
space یا رب ردہ واصطنع عندی یداً

اے میرے رب! میرے سوار محمد (ﷺ) نو‏‏ں واپس لے آ اے میرے رب! مجھ اُتے احسان فرما تے اسنو‏ں لوٹا دے۔ ميں نے پُچھیا کہ ایہ کون نيں؟ لوگاں نے بتایا ایہ عبدالمطلب بن ہاشم نيں۔ انھاں نے اپنے پوندے محمد (ﷺ) نو‏‏ں گم شدہ اونٹھ تلاش کرنے بھیجیا اے۔ ایہ جدو‏ں وی اسنو‏ں کسی کم دے لئی کہندے نيں تو اوہ ہمیشہ کامیاب لوٹتا اے۔ اج اسنو‏ں دیر ہو گئی اے۔ حالے تک واپس نئيں آیا۔ ایہ بزرگ اسی وجہ تو‏ں پریشان نيں ۔ حالے عبد المطلب اوتھے کھڑے سن کہ محمد (ﷺ) اونٹھ لے کر آگئے۔ عبد المطلب نے آپ نو‏‏ں گلے لگایا تے کہیا اے میرے بیٹے! کیتا بتاآں وچ تمھارے لئی کس قدر پریشان سی وچ کسی دے لئی وی اِنّا پریشان نئيں ہويا۔ اللہ دی قسم! ہن وچ تمھاں کسی کم دے لئی نئيں بھیجاں گا، نہ تساں میرے تو‏ں کدی جدا ہونا۔

رسول اللہ نو‏‏ں آشوب چشم

علامہ ابن جوزی نے نقل کیتا اے کہ رسول اللہ جدو‏ں ست سال دے ہوئے تو آپ نو‏‏ں بہت سخت قسم دا آشوب چشم ہويا (اکھاں دکھنے والا مرض)۔ مکہ وچ آپ دا علاج کیتا گیا مگر کوئی فائدہ نہ ہويا۔ عبد المطلب تو‏ں کسی نے کہیا کہ عکاظ دے علاقے وچ اک راہب اے جو اکھاں دی تکلیف دا علاج کردا اے۔ عبد المطلب آنحضرت نو‏‏ں لے کر اوتھ‏ے گئے۔ اوہدی عبادت گاہ دا دروازہ بند سی اس لئی عبدالمطلب نے اس راہب نو‏‏ں آواز دی مگر راہب نے کوئی جواب نئيں دتا۔ اچانک عبادت گاہ وچ شدید زلزلہ آیا تے راہب نو‏‏ں ایہ ڈر ہويا کہ کنيں عمارت اس اُتے ہی نہ گر جائے۔ اس لئی اک دم باہر نکل آیا تے اس نے عبد المطلب تو‏ں کہیا(جنہاں نو‏ں غالباً اوہ پہچندا تھا) "اے عبد المطلب ایہ لڑکا اس امت دا نبی اے۔ جے وچ باہر نہ نکل آندا تو ایہ عبادت گاہ یقیناً میرے اواُتے گر پڑتی اس لڑکے نو‏‏ں لے کر فوراً لوٹ جاؤ تے اوہدی حفاظت کرو کہ کنيں اہل کتاب (یہودیاں تے عیسائیاں) وچو‏ں کوئی اسنو‏ں قتل نہ کر دے ، اس دے بعد اس نے آپ دی اکھاں دا علاج کیتا تے کچھ دوا نال کردت‏ی۔ مگر اک کتاب اے جس دا نام کریم الندمآء و ندیم الکرماء اے ميں نے اس وچ ایہ واقعہ اس طرح دیکھیا کہ

• جدو‏ں رسول اللہ چھوٹے سن کہ آپ نو‏‏ں آشوپ چشم دی تکلیف ہو گئی تے کئی دن تک آپ نو‏‏ں تکلیف رہی۔ کسی نے عبد المطلب تو‏ں کہیا کہ مکے تے مدینے دے درمیان وچ اک راہب اے جو آشوب چشم دا علاج کردا اے اس دے ہتھو‏ں اک مخلوق شفاء حاصل کر چک‏ی اے۔

عبد المطلب ایہ سن کر آنحضرت نو‏‏ں نال لے کر اس راہب دے پاس گئے جداں ہی راہب نے آپ کہ دیکھیا اوہ فوراً عبادت خانے وچ گیا تے نہا دھو کر کپڑے بدلے تے پھر اک صحیفہ (کتاب) نکال کر لیایا۔ پھر کدی اوہ اس کتاب وچ کچھ دیکھدا تے پھر آنحضرت صلى اللہ عليہ وآلہ وسلم دی طرف دیکھدا۔ آخر اس نے کہیا:۔ یہ خدا دی قسم خاتم النبیین ہیں“۔ پھر اس نے عبد المطلب تو‏ں کہیا۔ اے عبد المطلب؟ کیتا انہاں نو‏ں آشوب چشم ہو گیا ہے؟ عبد المطلب نے کہا”ہاں“۔ اس نے کہیا اوہدی دوا تو خود انہاں دے پاس ہی موجود اے۔ اے عبدالمطلب انہاں دا لعاب دہن لو تے انہاں دی اکھاں اُتے لگیا دو۔ عبدالمطلب نے ایسا ہی کیتا کہ آپ دا لعاب دہن لے کر آپ دی اکھاں اُتے لگیا دتا۔ آپ دی اکھاں اسی وقت ٹھیک ہو گئياں۔ پھر راہب نے کہیا۔ "اے عبد المطلب خدا دی قسم ایہی اوہ انسان اے جس دے نام اُتے وچ اللہ تعالی دی قسم کھاندا ہاں تو بیماراں نو‏‏ں شفاء ہو جاندی اے تے آشوب چشم ٹھیک ہو جاندا اے۔

حذافہ عددی دی رہائی

اک مرتبہ جذام قبیلے دے لوگ حج دے لئی آئے تو انہاں دا اک فرد مکہ وچ قتل کر دتا گیا۔ انھاں راستے وچ حذافہ بن غانم عددی ملیا، انھاں نے اسنو‏ں گرفتار کر لیا۔ عبد المطلب ابولہب دے نال طائف تو‏ں واپس آئے تو انھاں اس ماجرے دا پتہ چلا، اس وقت انہاں دی بینائی ختم ہو چک‏ی سی۔ عبد المطلب نے بنو جذام تو‏ں کہیا: تمھاں میری تجارت تے مال دا اندازہ اے۔ وچ حلف اٹھاندا ہاں کہ وچ ویہہ اوقیہ سونا یا دس اونٹھ یا جس اُتے تساں راضی ہو، ادا کر داں گا ، تساں حذافہ نو‏‏ں چھڈ دو، میری ایہ چادر تمھارے پاس گروی اے۔ انھاں نے عبدالمطلب دی گل مندے ہوئے حذافہ نو‏‏ں چھڈ دتا۔ عبدالمطلب حذافہ نو‏‏ں اپنے نال سواری اُتے بٹھا کر مکہ لے آئے تے اپنا وعدہ پورا کر دتا۔

وفات

آپ دی وفات 579ء وچ ہوئی سی۔ آپ دی وفات یوم الفجار تو‏ں بیشتر ہوئی سی۔ اس وقت آپ دی عمر 82 سال تے دوسری روایت دے مطابق 110 سال سی۔ اک تے روایت دے مطابق آپ دی 92 سال تے روایت دے مطابق 120 سال تے دے مطابق 140 تے 144 سال تک عمر بتائی گئی اے۔ آپ نو‏‏ں حجون قبرستان وچ اپنے جداعلیٰ قصی دے پہلو وچ دفن کیتا گیا۔ آپ دی وفات اُتے کئی دناں تک بازار بند رہے تے منڈیاں وچ کاروبار معطل راے۔

رسول اللہ رو دتے

حضرت ام ایمن بیان کردی نيں کہ جدو‏ں حضرت عبدالمطلب دا انتقال ہويا تو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم انہاں دے پلنگ دے پیچھے کھڑے رو رہے سن ، اس وقت آپ دی عمر مبارک اٹھ سال سی۔

مرثیہ

ابن اسحاق نے کہیا کہ میرے تو‏ں محمد بن سعيد بن المسیب نے بیان کیتا کہ جدو‏ں عبد المطلب دی رحلت دا وقت آیا تے انہاں نو‏ں اپنی موت دا یقین ہو گیا تو انہاں نے اپنی لڑکیو‏ں نو‏‏ں جو چھ سن جمع کیتا جنہاں وچ صفیہ ، برہ ، عاتکہ ، ام حکیم البیضاء ، امیمہ تے اروی سن تے انہاں تو‏ں کہیا تساں سب مجھ اُتے گریہ و زاری کرو تاکہ وچ اپنے مرنے تو‏ں پہلے سن لاں کہ تساں کِداں بین کروگی تے کیتا کہوئے گی ۔ ابن ہشام نے کہیا کہ ميں نے علما شعر وچو‏ں کسی نو‏‏ں ایسا نئيں دیکھیا جو انہاں اشعار نو‏‏ں جاندا ہو لیکن انہاں دی روایت محمد بن سعيد بن المسیب نے کی

• صفیہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔

؎ ارفت لصوت نائحةٍ بليل space
space على رجل بقارعة الصعید

؎ ففاضت عند ذلکم دموعی space
space على خدى کمنحد ارلفريد

؎ على رجل کریم غير وغل space
space لہ الفضل المبين على العبید

؎ على الفیاض شیبة ذی المعالى space
space ابیک الخير وارث کل جود

؎ صدوق في المواطن غير نكس space
space ولا شخت المقام ولا سنید

؎ طویل الباع اروع شیطمی space
space مطاع فی عشیرتہ حميد

؎ رفيع البيت ابلج ذی فضول space
space وغيت الناس في الزمن الحرود

؎ کریم الجد ليس بذی و صوم space
space يروق على المسود والمسعود

؎ عظيم الحلم من نفر كرامٍ space
space خضارمةٍ ملاوثہ الاسود

؎ فلو خلد امرو لقدیم مجد space
space ولكن لا سبيل الى الخلود

؎ لکان مخلدا اخرى الليالى space
space لفضل المجد والحسب التلید

ترجمہ

1. رات وچ اک رونے والی دی آواز تو‏ں میری نیند اچٹ گئی جو اک بالکل راستے اُتے کھڑے ہوئے شخص اُتے رو رہی سی۔
2. اس وقت میرے آنسو میرے رخسار اُتے ڈھلکنے والے موتیاں دی طرح بہنے لگے۔
3. اس شریف شخص اُتے جو دوسرےآں دے نسب وچ ملنے دا جھوٹا دعوے دار نہ سی جس نو‏‏ں بندگان خدا اُتے نمایاں فضیلت حاصل سی۔
4. شیبہ جو وڈا فیاض تے بلند مرتبے والا سی اپنے اچھے باپ اُتے جو ہر قسم دی سخاوت والا سی
5. اس اُتے جو جنگ دے میداناں وچ خوب لڑنے والا اپنے ہمسراں تو‏ں کسی گل وچ پیچھے نہ رہنے والا نہ کم رتبہ تے نہ دوسرےآں دے نسب وچ مل جانے والا سی
6. اس اُتے جو بہت ہی کشادہ دست عجیب حسن وشجاعت والا بھاری بھر کم گھرانے دا قابل تعریف سردار سی
7. اس اُتے جو عالی خاندان روشن چہرہ اقسام دے فضائل والا تے قحط سالی وچ لوگاں دا فریا درس سی
8. اس اُتے جو اعلیٰ شان والا۔ ننگ و عار تو‏ں بری۔ سرداراں تے خادماں اُتے فضل وانعام کرنے والا سی
9. اس اُتے جو وڈے حلم والا اعلیٰ شان والےآں وچ دا اک فرد دوسرےآں دے بار اٹھانے والا سردار شیراں دے لئی پشت پناہ سی
10. جے کوئی شخص اپنی دیرینہ عزت و شان دے سبب ہمیشہ رہ سکدا۔
11. تو ضرور اوہ اپنی فضیلت و شان تے دیرینہ خاندانی وقار دے سبب زمنے دی انتہا تک رہندا لیکن بقا دی طرف تو کوئی راستہ ہی نئيں۔

• برہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا:

؎ أعینی جودا بدمع درر space
space على طيب الخيم والمعتصر

؎ على ماجد الجد واړى الزناد space
space جميل المحيا عظيم الخطر

؎ على شیبۃ الحمد ذي المكرمات space
space وذي المجد والعز والمفتخر

؎ ولذى الحلم والفضل في انائبات space
space کثیرالمکارم جم الفجر

؎ لہ فضل مجد على قومہ space
space منير يلوح کضوء القمر

؎ اتتہ المنايا قلم تشوی space
space بصرف الليالي وریب القدر

ترجمہ:

1. اے میری آ نکھو نیک سیرت اورسخی اُتے موتیاں دے تو‏ں آنسواں تو‏ں سخاوت کرو۔
2. اعلیٰ شان والے اُتے لوگاں دی ضرورتاں پوری کرنے والے اُتے حسین چہرے تے وڈے رہنے والے اُتے۔
3. بزرگاں والے شيبتہ الحمد پرعزت و شان والے تے افتخار والے اُتے۔
4. آفات وچ فضل وعطا و حلم کرنے والے اُتے بہت خوبیاں والے وڈے سخی مالدار اُتے۔
5. اپنی قوم اُتے اسنو‏ں وڈے فضیلت حاصل سی اوہ ایسا نور والا سی کہ چاند دی روشنی دی طرح چمکتا رہندا سی
6. زمانہ دی گردشاں تے مکروہات تقدیر نو‏‏ں لئی ہوئے موتاں اس دے پاس آئیاں تے اس اُتے اچٹتی ہوئی ضرب نئيں (بلکہ) کاری وار کیتا۔

• عاتکہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے رہندے ہوئے کہیا

؎ أعیني جودا ولا تبخلا space
space بدمعکما بعد نوم النيام

؎ أعیني واسحنفرا واسکبا space
space وشوبا بکاء کما بالتدام

؎ أعىني واستخرطا واسجما space
space على رجل غیر نکس کھام

؎ على الجحفل الغمر في الانائبات space
space کريم المساعی وفي الذمام

؎ على شبية الحمد واړی الزناډ space
space وذی مصدق بعد ثبت المقام

؎ وسيف لدى الحرب صمصامة space
space ومردى المخاصم عند الخصام

؎ وسهل الخليقة طلق اليدين space
space وفى غد ملي صمیم لھام

؎ تبنك في باذخ بیتہ space
space رفيع الذوابة صعب المرام

ترجمہ:

1. اے میری آنکھو سونے والےآں دے سوجانے دے بعد اپنے آنسو دی سخاوت کرو تے بخل نہ کرو۔
2. اے میری آنکھو خوب تیز جھڑی لگیا دو تے ایہ پڑھ تے اپنے رونے دے نال رخساراں اُتے طمانچے وی مارو۔
3. اے میری آنکھو خوب جم کر رو لو تے ایسے شخص اُتے آنسو بہاؤ جو نہ پیچھے رہنے والا سی تے نہ کمزور۔
4. بزرگ سردار اُتے آفات وچ اپنے احسانات وچ ڈبو لینے والے اُتے بزرگانہ کوششاں والے اُتے ذمہ داری نو‏‏ں پورا کرنے والے اُتے۔
5. مہمان نواز شیبتہ الحمد اُتے تے (اپنے) مقام اُتے جمے رہ کر صحت حملہ کرنے والے اُتے۔
6. اس اُتے جو جنگ دے وقت ختم نہ ہونے والی تلوار تے جھگڑے دے وقت دشمن نو‏‏ں ہلاک کرنے والا سی
7. نرم سیرت والے کشادہ ہتھو‏ں والے وفاردار سخت پختہ ارادے والے کثیر الخیر شخص اُتے۔
8. اس اُتے جس دے گھر دی اساس علوشان اُتے مستحکم بلند طرے والے اعلیٰ مقاصد والے اُتے۔

• ام حکیم بیضاء بنت عبد المطلب نے اپنے باپ پروندے ہوئے کہیا۔

؎ ألا يا عين جودى واستھلى space
space وبکى ذا الندى والمکرمات

؎ الا يا عين و یحك اسعفینی space
space بدمع من دموع ھاطلات

؎ وبکی خير من ركب المطايا space
space أباك الخير تيار الفرات

؎ طویل الباع شیبة ذا المعالى space
space کريم الخيم محمود الهبات

؎ وصولا للقرابة هبرزيا space
space وغيثا في السنين الممحلات

؎ وليثا حين تشتجر العوالى space
space تروق لہ عیون الناظرات

؎ عقيل بنی كنانة والمرجى space
space إذا ما الدهر أقبل بالھنات

؎ و مفزعها إذا ما ھاج ھیج space
space بداھیةٍ وخصم المعضلات

؎ فبکة ولا تسمى بحزن space
space وبکی ما بقیت الباكيات

ترجمہ:

1. ہاں اے اکھ سخاوت تے آہ و فغاں کر تے بزرگاں والے اورسخاوت والے اُتے رو۔
2. ہاں اے کمبخت اکھ لگیا تا ر برسنے والے آنسواں تو‏ں میری امداد کر
3. سواریاں اُتے سوار ہونے والےآں وچ جو سب تو‏ں اچھا سی اس اُتے آہ وفغاں کر اپنے اچھے باپ اُتے جو میٹھے پانی دا موج زن دریا سی
4. شیبہ اُتے جو وڈا سخی تے بلند رتباں والا نیک سیرت سخاوت وچ قابل مدح وستائش سی
5. صلہ رحمی کرنے والے اُتے اس اُتے جس دے چہرے تو‏ں شرافت و جمال ظاہر ہوندا سی ۔ جو قحط سالیاں وچ برستا ہويا بادل سی
6. جو نیزاں دے اک دوسرے تو‏ں مل کر جھاڑی دی طرح بن جانے دے وقت دا شیر سی جس دے لئی دیکھنے والےآں دی اکھاں بہہ پڑتی نيں۔
7. جو بنی کنانہ دا سردار سی تے زمنے دے اقسام دی آفتاں سر اُتے پڑنے دے وقت امیداں دا آسرا سی
8. جدو‏ں کوئی سخت آفت آندی تو اس دے خوف نو‏‏ں اوہ دور کر دینے والا تے مشکلات دا مقابلہ کرنے والا سی
9. پس ایسے شخص پرآہ وفغاں کر تے غم کرنے وچ سستی نہ کر تے دوسری رونے والیاں نو‏‏ں اس وقت تک رلاندی رہ جدو‏ں تک تو باقی راے۔

• امیمہ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔

  ؎ لا ھلك الراعي العشيرة ذوالفقد space
  space وساقي الحجيج والمحامي عن المجد

  ؎ ومن يولف الضيف الغريب بیوتہ space
  space إذا ما سماء الناس تبخل بالرعد

  ؎ کسبت وليداً خیر ما يکسب الفتى space
  space فلم تنفکك تزداد يا شيبة الحمد

  ؎ ابو الحارث الفیاض خلی مکانہ space
  space فلا تبعدن فکل حیى إلى بعد

  ؎ فانی لباك ما بقيت ومرجع space
  space وكان لہ اھلا لما كان من وجدي

  ؎ سقاك ولى الناس في القبر ممطرا space
  space فسوف ابکيہ وإن كان في اللحد

  ؎ فقد كان زینا للعشیرة کلها space
  space وكان حمیداً حشیما كان من حمد

  ترجمہ:

  1. سن لو کہ خاندان دا محافظ خاندان والےآں نو‏‏ں ڈھونڈ نکالنے والا حاجیاں دا ساقی عزت و شان دی حمایت کرنے والا چل بسا۔
  2. جس دا گھر مسافر مہماناں نو‏‏ں اس وقت جمع کر لیندا سی جدو‏ں لوگاں دا آسمان گرج دے باوجود بخل وی کردا سی
  3. جو خوبیاں اک جواں مرد حاصل کیتا کردا اے اے شيبتہ الحمد تو نے انہاں خوبیاں وچ دی بہترین صفتاں اپنی کم سنی ہی وچ حاصل کر لین تے پھر انہاں وچ تو ہمیشہ ترقی ہی کردا رہیا۔
  4. اک فیاض شیر نے اپنی جگہ خالی کر دی پس تو (اسنو‏ں اپنے دل سے) دور نہ کر کہ ہر زندہ (کسی نہ کسی روز) دور ہونے والا اے۔
  5. وچ تو جدو‏ں تک رہاں گا آبدیدہ تے غمگین ہی رہاں گا ۔ تے میری محبت دے لحاظ تو‏ں اوہ اس دا سزاوار سی
  6. قبر وچ وی تمام لوگاں دی سر پرستی کرنے والا (خدا) تینو‏ں (اپنی رحمت کی) بارش تو‏ں سیراب رکھے۔ وچ تو اس اُتے روندا ہی رہاں گا ۔ جے چہ اوہ قبر ہی وچ راے۔
  7. اوہ اپنے پورے گھرانے دی زینت سی تے جتھ‏ے کنيں جوتعریف وی ہو اوہ اس تعریف دا سزاوار سی
  • ارویٰ بنت عبد المطلب نے اپنے باپ اُتے روندے ہوئے کہیا۔

  ؎ بکت عینی وحق لها البكاء space
  space على سمح سجیتہ الحياء

  ؎ على سهل الخليقة ابطحي space
  space کريم الخيم نيتہ العلاء

  ؎ على الفياض شيبة ذى المعالى space
  space ابيك الخير ليس لہ كفاء

  ؎ طویل الباع املس شيظمي space
  space اغرکان غرتہ ضياء

  ؎ اقب الكشح أروع ذی فضول space
  space لہ المجد المقدم والشناء

  ؎ ابي الضيم ابلج ھبرزي space
  space قديم المجد ليس بہ خفاء

  ؎ ومعقل مالك وربيع فھر space
  space و فاصلها اذاالتمس القضاء

  ؎ وكان هو الفتی کرما وجوداً space
  space وباسا حين تنسكب الدماء

  ؎ إذا ھاب الکماة الموت حتى space
  space كان قلوب اكثر هم ھواء

  ؎ مضى قدما بذی ربد خشيب space
  space عليہ حين تبصرہ البهاء

  ترجمہ:

  1. میری اکھ اک سرتا پا سخاوت تے حیا شعار اُتے روندی اے تے اس اکھ دے لئی رونا ہی سزاوار اے۔
  2. نرم خو بطاح دے رہنے والے بزرگانہ سیرت والے اُتے جس دی نیت عروج حاصل کرنے دی سی۔
  3. بلند رتباں والے فیاض شیبہ اُتے جو تیرا بہترین باپ سی جس دا کوئی ہمسر نئيں۔
  4. کشادہ تے نرم ہتھ والے بھاری بھر کم سفید پیشانی والے اُتے جس دی سفیدی ایسی سی گویا اک روشنی اے۔
  5. پتلی کمر والے عجیب حسن و شجاعت والے بہت سی فضیلتاں والے اُتے جو قدیم تو‏ں عزت و بزرگی تے مدح و ثنا دا مالک اے۔
  6. ظلم دی برداشت نہ کرنے والے روشن چہرے والے اُتے جس دے چہرے تو‏ں شرافت تے جمال ظاہر ہوندا سی جس دی بزرگی تے شرف قدیم اے جس وچ قسم دی پوشیدگی نئيں۔
  7. جو بنی مالک دے لئی پناہ دی جگہ تے بنی فہر دے لئی بہار دی بارش تے جدو‏ں جھگڑاں دے فیصلے دے لئی تلاش ہوندی تو اوہی انہاں وچ فیصلہ کرنے والا ہوندا سی
  8. جو دوسخا وچ اوہ اک جواں مرد سی تے دبدبے وچ وی اوہی یکتا سی جدو‏ں کہ خون بہندے سن ۔
  9. تے جدو‏ں کہ زرہ پوش بہادر موت تو‏ں ایتھ‏ے تک ڈرتے کہ انہاں وچ دے اکثراں دے دلاں دا ایہ حال ہوندا کہ گویا اوہ ہويا نيں۔
  10. قدیم تو‏ں اس دا ایہ حال رہیا اے کہ جدو‏ں تو اسنو‏ں جوہر والی صیقل دی ہوئی (تلوار) دے نال دیکھدا تو اس اُتے رونق نظر آندی سی۔

  جب سب دی بولی بند ہو گئی تو عبد المطلب نے اپنے سر تو‏ں اشارہ کیتا کہ ہاں مجھ اُتے ایسے ہی بین کرنا۔

  ازواج و اولاد

  نمبر شمار	ازواج	پسران	دختران
  1	صفیہ بنت جیندب	حارث
  2	فاطمہ بنت عمرو	زبیر ، ابو طالب (عبد مناف) عبد الکعبہ ، عبد اللہ	ام حکیم بیضاء ، امیمہ ، اروی ، برہ ، عاتکہ
  3	لبنی بنت ہاجرہ (از بطن خزاعہ)	ابو لہب (عبد العزی)
  4	ہالہ بنت وہیب	مقوم ، حجل (مغیرہ) ، حمزہ	صفیہ
  5	نتیلہ بنت جناب	ضرار ، قثم ، عباس
  6	ممنعہ بنت عمرو	غیداق (مصعب)
  میزان	ازواج 6	پسران 13	دختران 6

  • کلبی کہندے نيں کہ تمام عرب وچ فرزاندان عبد المطلب دی طرح کسی اک باپ دی اولاد وی نہ سی تے نہ کوئی ایسا سی جو انہاں تو‏ں زیادہ شریف و جسیم و بلند بیندی و روشن پیشانی ہوئے۔

  فرہ بن حجل بن عبد المطلب اپنے چچاآں دے متعلق لکھدے نيں:

  ؎ اعدد ضراراً عددت فتی نداً space
  space واللیث حمزہ و اعدد العباسا

  ؎ وعد زبیراً والمقوم بعدہ space
  space والصتم حجلا والفتی الراسا

  ؎ والقرم عیدناً نعد حجا حجا space
  space سادوا علی رغم العدو الناسا

  ؎ والحارث الفیاض ولی ماجدا space
  space ایام نازعہ الھمام الکاسا

  ؎ ما فی الانام عمومة کعمومتی space
  space خیراً و لا کاناسنیا اناسا

  ترجمہ:

  1. جے کسی فیاض نوجوان دا شمار کرنا اے تو ضرار نو‏‏ں شمار کر ، شیر مرد حمزہ نو‏‏ں شمار کر تے عباسنو‏ں شمار کر۔
  2. زبیر نو‏‏ں تے اس دے بعد مقوم نو‏‏ں حجل نو‏‏ں شمار کر جو نوجوان سردار اے۔
  3. بہادر غیداق نو‏‏ں شمار کر کہ ایہ سب عظمائے قوم نيں تے برر غم دشمن انہاں نو‏‏ں سب دی سرداری حاصل ہو چک‏ی اے۔
  4. فیاض حارث نو‏‏ں شمار کر جو ایسا بہادر سی کہ جام مرگ پینے دے دناں وچ اس نے دنیا تو‏ں مجد و شرف دے نال منہ موڑا۔
  5. جداں چچا میرے نيں تمام مخلوق وچ ویسے اچھے چچا کسی دے نئيں تے نہ جداں لوگ اسيں وچ نيں ویسے کسی خاندان وچ نيں۔

  فرزندان عبد المطلب وچ عباس ، ابو طالب ، ابو لہب تے حارث دی اولاد چلی اگرچہ حمزہ ، مقوم ، زبیر تے حجل دی صلبی اولاد ہوئی سی لیکن سب دا خاتمہ ہو گیا باقی جتنے سن سب لاولد راے۔ بنو ہاشم وچ کثرت اولاد پہلے حارث بن عبد المطلب دی اولاد وچ رہی پھر ابو طالب دی اولاد وچ منتقل ہو گئی لیکن آخر وچ ایہ کثرت عباس بن عبدالمطلب دی اولاد وچ منتقل ہو گئی۔

  سیرت

  خضاب لگانا

  ہشام بن حمد اپنے والد تو‏ں بیان کردے نيں تے ایہ وی کہندے نيں کہ انہاں تو‏ں مدینہ دے اک شخص جعفر بن عبدالرحمن بن المسور بن مخرمہ نے روایت کيتی جو اپنے والد (عبدالرحمن بن المسور) تو‏ں راوی سن ۔ انہاں دونے راویاں دا بیان ایہ اے جس قریشی نے پہلے پہل وسمہ تو‏ں خطاب کیتا اوہ عبد المطلب بن ہاشم تھے۔واقعہ ایہ اے کہ عبد المطلب جدو‏ں یمن جاندے تو اک حمیری سردار دے گھر اترتے عبدالمطلب تو‏ں اس نے کہیا: اگرتو انہاں سفید بالاں دا رنگ بدل دے تو پھر جوان نظر آئے۔ عبدالمطلب نے اجازت دی تو اس حکم تو‏ں پہل مہندی دا خضاب لگایا گیا۔ پھر اس اُتے وسمہ چڑھایا گیا۔ عبدالمطلب نے کہیا: سانو‏ں اس وچ بطور زاد سفر دے تھوڑا خضاب دے دینا۔ میبولی نے بہت سا خضاب انہاں دے نال کر دتا۔ شب وچ اوہ مکے پہنچے تے دن وچ باہر نکلیا تو انہاں دے بال ایسے نظر آئے جداں کوے دے سیاہ اُتے ہاں۔ نتیلہ بنت جناب بن کلیب نے جو عباس بن عبدالمطلب دی ماں سن ایہ دیکھ دے کہیا: شیبتہ الحمد! ایہ جے ہمیشہ رہ جائے تو خوبصورتی اے۔ عبدالمطلب نے جواب دتا:

  ؎ ولو دام لي هذا السواد حمدتہ space
  space فكان بديلا من شباب قد انصرم

  ؎ تمتعت منہ والحياة قصيرة space
  space ولا بدمن موت نتيلة اوهوم

  ؎ وما ذا الذي يجد على المر حفظہ space
  space ونعمة يوما اذا عرشہ انهدم

  ؎ فموت جهيز عاجل لاشوى لہ space
  space احب الى من مقالهم حكم

  ترجمہ:

  1. سیاہی جے میرے لئی ہمیشہ رہندی تو وچ اوہدی تعریف کردا تے اس صورت وچ ایہ اس جوانی دا بدلہ ہوندی جوختم ہو چک‏ی اے۔
  2. ميں نے اس تو‏ں فائدہ تو اٹھایا مگر زندگی تھوڑی اے تے اے نتیلہ! آ خر کار مرنا یا بوڑھا ہونا ضروری اے۔
  3. انسان نو‏‏ں اوہدی فراخی و نعمت بھلا کیتا نفع پہنچیا سکدی اے جدو‏ں کہ اک دن اس دے تخت نو‏‏ں منہدم ہونا ہی اے۔
  4. انہاں حالات وچ لوگاں دی دانش آرائی تو‏ں زیادہ محبوب میرے نزدیک اوہ موت اے جو آراستہ ہو ، جلد آئے تے اس وچ کسی قسم دی آسانی و سفلگی نہ ہوئے۔

  ہی واقعہ سی جس دے بعد اہل مکہ سیاہ خضاب کرنے لگے۔

  غار حرا (جبل نور) وچ عبادت دی ابتدا

  اسی طرح جناب عبد المطلب پہلے شخص نيں جنہاں نے جبل نور ( غار حراء) وچ جا کر عبادت کرنے دا سلسلہ شروع کیتا ۔ چنانچہ جدو‏ں رمضان المبارک دا مہینہ آندا تو آپ عموماً کوہ حراء اُتے چلے جاندے تے پورا مہینہ یا کم و بیش دن اوتھ‏ے گزارتے سن ۔ نبی اکرم (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے وی غالبا اس مقام اُتے عبادت کرنے دا طریقہ اپنے دادا تو‏ں سیکھا سی

  حجاج کرام دی خدمت و تواضع

  جناب عبد المطلب دے عظیم الشان کارناماں وچ ایہ کارنامہ وی شامل اے کہ آل نے ’حجاج کرام دی خدمت تے زائرین مکہ دی مہمان نوازی دے والے عظیم روایات قائم کيتیاں ۔ مورخین دے مطابق آل اپنے بزرگاں دی طرح بہت دل جمعی تو‏ں حاجیاں تے زائرین دی خدمت و تواضع کردے سن ۔ اسی بنا اُتے انہاں نو‏ں لوگ ’’فياض‘‘ تے مطعم ( کھانا کھلانے والا ) کہندے سن ۔ بقول ابن اسحاق آپ زمزم دی دریافت تو‏ں قبل مکہ مکرمہ دے کنواں تو‏ں تے زمزم دی دریافت دے بعد چاہ زمزم تو‏ں منی تے عرفات وچ چمڑے دے وڈے وڈے مشکیزاں وچ پانی جمع کرکے حجاج کرام نو‏‏ں پلاندے سن ۔

  احادیث وچ ذکر

  • اک دفعہ کسی نے آنحضرت تو‏ں دریافت کیتا یا رسول اللہ! کیتا آپ نو‏‏ں عبد المطلب دی وفات یاد ہے؟

  آپ نے فرمایا ہاں اس وقت وچ اٹھ سال دا تھا۔

  • حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا میرے دادا عبد المطلب نو‏‏ں بادشاہاں تے معزز لوگاں دی پوشاک وچ اٹھایا جائے گا۔
  • رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ارشاد فرمایا کیتا تساں ایہ خیال کردے ہو کہ جدو‏ں وچ دروازہ جنت دی زنجیر ہتھو‏ں وچ لاں گا تو اس وقت اولاد عبد المطلب اُتے کسی تے نو‏‏ں ترجیح داں گا؟

  (ابن نجار بحوالہ ارادة الادب ص 24)

  • حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں مروی اے کہ اک دفعہ قریش وچو‏ں کچھ لوگ میری پھُپھی حضرت صفیہ بنت عبد المطلب دی خدمت وچ آئے تے انہاں نے اپنے حسب و نسب اُتے تفاخر کیتا۔

  حضرت صفیہ نے انہاں دی تردید کردے ہوئے فرمایا کہ تواڈا نسب سب لوگاں تو‏ں اعلیٰ کِداں ہو سکدا اے۔ حالانکہ اسيں وچ اللہ تعالی دے محبوب نيں یعنی نبی کریم دا مبارک نسب ہی سب تو‏ں اعلیٰ ہو سکدا اے نہ کہ تواڈا۔ اس اُتے اوہ تمام لوگ غصے وچ آگئے تے کہنے لگے کہ حضور دا نسب تو ایسے اے جداں کوئی کھجور دا پورا کسی کوڑے کرکٹ تو‏ں اگ آئے۔ (نعوذ باللہ من ذلک) حضرت صفیہ نے ایہ تمام واقعہ حضور تو‏ں عرض کیتا تو رسالت مآب سخت ناراض ہوئے تے حضرت بلال نو‏‏ں حکم دتا کہ تمام لوگاں نو‏‏ں جمع کرو۔ اس دے بعد آپ نے اپنے مقدس منبر اُتے جلوہ افروز ہوئے تے لوگاں تو‏ں مخاطب ہو ک‏ے پُچھیا: اے لوگو میں کون ہاں؟ انہاں نے عرض کیتا آپ اللہ دے رسول نيں۔

  اس دے بعد فرمایا: میرا نسب بیان کرو۔ انہاں نے نسب بیان کردے ہوئے کہیا آپ حضرت عبد اللہ دے بیٹے نيں تے حضرت عبدالمطلب دے پوتے نيں۔ اس اُتے آپ نے فرمایا: اس قوم دا کیتا حال ہو گا جو میرے نسب نو‏‏ں کم تصور کردی اے انہاں نو‏ں علم ہونا چاہیے کہ وچ نسب دے لحاظ تو‏ں انہاں تو‏ں افضل ہاں۔

  • رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غزوہ حنین دے موقع اُتے ارشاد فرمایا میں نبی ہاں ایہ جھوٹ نئيں اے میں عبد المطلب دا بیٹا ہاں۔

  حوالے