روس-فارس جنگ (1804–1813 )

Russo Persian War (1804–1813)
بسلسلہ the Russo-Persian Wars, Russian conquest of the Caucasus and the نپولینی جنگاں
This painting by Franz Roubaud illustrates an episode near the Askerna river where the Russians managed to repel attacks by a larger Persian army for two weeks. They made a "living bridge", so that two cannons could be transported over their bodies.
تاریخ 1804 – 24 October 1813 مقام شمالی قفقاز, جنوبی قفقاز, North ایران نتیجہ Russian victory گلستان معاہدہ سرحدی تبدیلیاں Persia is forced to cede what is now جارجیا, داغستان, most of آذربائیجان, and parts of northern آرمینیا to the Russian Empire.
محارب
سلطنت روس	قاجار خاندان
کمانڈر اور رہنما
Alexander I Ivan Gudovich Pavel Tsitsianov ⚔ Pyotr Kotlyarevsky Alexander Tormasov	فتح علی شاہ قاجار عباس مرزا Javad Khan Qajar ⚔ Sadiq Khan ⚔ Alexander of Georgia
طاقت
48,000 troops, 21,000 irregular cavalry	50,000 Nezam-e Jadid (modern style infantry), 20,000 irregular cavalry, 25,000 other allied or old style Persian troops

۱۸۰۴–۱۸۱۳ روس-فارسی جنگ ، سلطنت ایران تے شاہی روس دے وچکار بہت ساریاں جنگاں وچو‏ں اک سی ، تے انہاں د‏‏ی بہت ساریاں جنگاں د‏‏ی طرح ایہ وی اک علاقائی تنازعہ دے طور اُتے شروع ہوئی سی۔ نواں فارسی بادشاہ فتح علی شاہ قاجار اپنی سلطنت - جدید دور دے جارجیا دے شمال دے آخری حصاں نو‏‏ں مستحکم کرنا چاہندا سی ، جسنو‏ں ۱۷۹۶ د‏‏ی روس-فارسی جنگ دے کئی سال بعد زار پال اول نے جوڑ لیا سی ۔ اپنے فارسی اسيں منصب کيتی طرح ، زار الیگزنڈر اول وی تخت دے لئی نواں سی تے متنازعہ علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی یکساں طور اُتے پرعزم سی۔

جنگ دا اختتام ۱۸۱۳ وچ گلستان دے معاہدے دے نال ہويا جس نے جارجیا دے سابقہ متنازعہ علاقے شاہی روس ، تے داغستان دے ایرانی علاقےآں نو‏‏ں وی دے دتا ، جو اج کل آذربائیجان تے آرمینیا دے معمولی حصے وچ اے ۔

اصل

روسی پاول سیسانوف د‏‏ی سربراہی وچ روسی افواج دے ذریعہ روس-فارسی جنگ (۱۸۰۴–۱۸۱۳) دے دوران ۱۸۰۴ وچ گانجا قلعہ دا محاصرہ کيت‏‏ا گیا ۔

پہلی مکمل پیمانے اُتے روس-فارس جنگ کيت‏ی ابتداء دا پتہ لگایا جاسکدا اے کہ زار پال دے جارجیا تو‏ں منسلک ہونے دے فیصلے (۱۸۰۰ دسمبر) نو‏‏ں ایرکلی دوم دے بعد ، جو اس دے حکمران نادر شاہ نے کئی سال پہلے کرتلی دا حکمران مقرر کيت‏‏ا سی۔ ۱۷۸۳ دے جارجیوسک دے معاہدے وچ عیسائی روس تو‏ں التجا کيتی گئی کہ اوہ سلطنت وچ شامل ہوجائے۔ پولس دے قتل (۱۱ مارچ ۱۸۰۱) دے بعد ، اس دے بیٹے زار الیگزینڈر دے ذریعہ کارکن د‏‏ی پالیسی جاری رکھی گئی ، جس دا مقصد مشرقی قفقاز دے خانیٹاں اُتے روسی کنٹرول قائم کرنا سی۔ ۱۸۰۳ وچ ، قفقاز وچ روسی افواج دے نومول کمانڈر ، پال سسیسوانوف ، نے گنجہ اُتے حملہ کيت‏‏ا تے ۱۵ جنوری ۱۸۰۴ نو‏‏ں اس دا گڑھ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ گانجا دا گورنر جواد خان قاجار ماریا گیا ، تے اوتھ‏ے دے باشندےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں ذبح کيت‏‏ا گیا۔ قاجار حکمران فتح علی شاہ نے روسی خطرہ آرمینیا ، کراباغ ، تے آذربائیجان نو‏‏ں نہ صرف اس دے شمال مغربی سرحدی خطے وچ عدم استحکا‏م دا ذریعہ سمجھیا بلکہ قاجار اتھارٹی دے لئی براہ راست چیلنج دے طور اُتے دیکھیا۔

غیر مساوی قوتاں

روسی قفقاز دے علاقے وچ اپنی فوج دا اک وڈا حصہ تعینات کرنے تو‏ں قاصر سن ، کیونجے زار الیگزنڈر د‏‏ی توجہ فرانس ، عثمانی سلطنت ، سویڈن تے برطانیہ دے نال بیک وقت جنگاں دے ذریعہ متوجہ کيتی گئی سی۔ لہذا ، روسیاں نو‏‏ں مجبور کيت‏‏ا گیا کہ اوہ متعدد تعداد وچ زبردست تفاوت دے عالم وچ اعلیٰ تکنالوجی ، تربیت تے حکمت عملی اُتے انحصار کرن۔ کچھ اندازےآں تو‏ں فارسی دے عددی فائدہ نو‏‏ں اک تو‏ں پنج تک پہنچایا جاندا ا‏‏ے۔ شاہ فتح علی دے وارث عباس مرزا نے ، افواج دے وچکار سامراجی تفاوت نو‏‏ں دور کرنے دے لئی ، فرانکو-فارسی اتحاد دے ذریعہ فرانسیسی ماہرین تو‏ں ، تے فیر برطانوی ماہرین د‏‏ی مدد دے لئی ، فارسی فوج نو‏‏ں جدید بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔

جنگ چھڑنا

جنگ دا آغاز اس وقت ہويا جدو‏ں روسی کمانڈراں ایوان گڈوچ تے پال سیتسوانوف نے ارمینیا دے سب تو‏ں قدیم قصبے اچیمیاڈزین د‏‏ی فارسی تصفیہ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ گوڈوچ ، فوجیاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایکیمیاڈزین دے محاصرے وچ ناکا‏م ، یریوان واپس چلا گیا ، جتھ‏ے اس دا محاصرہ فیر ناکا‏م ہوگیا۔ انہاں غیر موثر تگ و دو دے باوجود ، روسی فوج نے اعلیٰ فوج تے حکمت عملی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اکثریت د‏‏ی جنگ دے لئی فائدہ اٹھایا۔ اُتے ، روس د‏‏ی ۱۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ فوج نو‏‏ں اس مہم دے لئی کِس‏ے وی چیز نو‏‏ں وقف کرنے تو‏ں قاصر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں فارسیاں نے مزاحمت د‏‏ی اک مناسب کوشش نو‏‏ں اگے ودھایا۔ فارسی فوجاں کم درجے کيت‏یاں سن ، زیادہ تر بے قاعدہ گھڑسوار۔

مقدس جنگ تے فارسی شکست

فارسیاں نے ۱۸۱۰ وچ شاہی روس اُتے جہاد یا مقدس جنگ دا اعلان کردے ہوئے جنگ دے آخر وچ اپنی کوششاں نو‏‏ں تیز کردتا۔ روس د‏‏ی اعلیٰ ٹکنالوجی تے تدبیراں نے اسٹریٹجک فتوحات دا اک سلسلہ یقینی بنایا۔ نپولین ، جو فارس دے عباس مرزا دا اتحادی سی ، دے نال فارسی اتحاد دے باوجود ، فرانس نو‏‏ں براہ راست کوئی خاص مدد نئيں مل سکدی سی۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں فرانسیسی ماسکو اُتے قابض سن ، جنوب وچ روسی افواج نو‏‏ں واپس نئيں بلايا گیا سی لیکن انہاں نے فارس دے خلاف اپنی کارروائی جاری رکھی ، اس دا نتیجہ بالترتیب ۱۸۱۲ تے ۱۸۱۳ وچ سلطان آباد د‏‏ی جنگ وچ دھچکے دے بعد ، اسلنڈز تے لینکواران وچ پیوتر کوٹلیاریوسکی د‏‏ی فتوحات اُتے ہويا۔ . فارسی ہتھیان سُٹن دے بعد ، معاہدہ گلستان دی شرائط نے ماضی دے متنازعہ علاقےآں د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں شاہی روس دے حوالے کردتا۔ اس دے نتیجے وچ اس خطے دے اک مرتبہ طاقتور خاناں نو‏‏ں ختم کردتا گیا تے روس نو‏‏ں خراج عقیدت پیش کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا۔

جنگ

Vladikavkaz

Steppe Nomads

Free Mountaineers

Free Mountaineers

~1786 Tarki

1806 Quba

1806 Derbent

1806 Baku

Talysh Khanate

1805 Shaki Khanate

1805 Shirvan Khanate

1805 KarabakhKhanate

1804 Ganja Khanate

Khanate of Erevan

Nakhchivan Khanate

1800 Kartli

1800 Kakheti

1810 Imereti

1803 Mingrelia

1810 Guria

Ajaria

Kars

Akhaltsikhe

Akhalkalaki

Poti

Gyumri

A

B

S

Z

E

M

Russo-Persian War 1804–1812
Blue=Georgia from Persia (square) or Turkey (circle)
Yellow=Khanate from Persia before or early in war
Black Diamond=Persian
Red=Turkish
A=Askeran, B=Shakh-Bulakh, S=Shamkir. Shusha is the yellow dot for Karabakh Khanate
Z=Aslanduz, E=Echmiadzin, M=Meghri.

اس عرصے دے دوران روس بنیادی طور اُتے مقامی کھنتس دے نال معاملات کر رہیا سی جو فارس دے تابع سن ۔ گانجا دے خونی قبضے دے بعد ، خاناں نو‏‏ں عام طور اُتے بہت زیادہ لڑائی دے بغیر وی غنڈہ گردی کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔ مرکزی فارسی فوج نے دو بار مداخلت د‏‏ی ، اک بار کامیابی تے اک بار ناکا‏م۔ اہ‏م واقعات ایہ سن : ۱۸۰۴: گانجا اُتے قبضہ تے یریوان لینے وچ ناکامی۔ ۱۸۰۵: مشرق نو‏‏ں تقریبا the کیسپین د‏‏ی طرف دھکیلاں۔ ۱۸۰۶: سسیسیانوف د‏‏ی موت ، کیسپین دے ساحل اُتے قبضہ تے روس ترکی جنگ دا آغاز۔

۱۸۰۳ دے آخر وچ پایل سسیسوانوف نے جارجیا دے جنوب مشرق وچ گانجا کناٹے نو‏‏ں پیش کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا ، جس اُتے جارجیا دے کچھ معمولی دعوے ہوئے سن ۔ ہن اوہ جارجیا نو‏‏ں یکجا نئيں کر رہیا سی یا عیسائیاں نو‏‏ں آزاد کر رہیا سی لیکن ہن اس خطے دے خلاف جا رہیا سی جو واضح طور اُتے مسلما‏ن تے فارسی سی۔ ۳ جنوری 1804 گانجا اُتے خوب ذبح کيت‏‏ا گیا۔ عباس مرزا د‏‏ی فوج بہت دیر تو‏ں پہنچی تے جنوب وچ ریٹائر ہوگئی۔ ميں نے جون Tsitsianov تے ۳٬۰۰۰ مرداں جنوب د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا Echmiadzin وچ یریوان خانان . عباس مرزا تے ۱۸٬۰۰۰ فارسیاں نے انہاں نو‏ں پِچھے ہٹایا (؟ ). اس دے بعد اوہ مشرق وچ چلے گئے تے یرییوان (جولائ‏ی تا ستمبر) دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ مقامی خان نے قلعے دا انعقاد کيت‏‏ا ، روسیاں نے ایہ قصبہ تے فارسیاں نے اس دے آس پاس دے علاقےآں نو‏‏ں روک لیا۔ بیماری تو‏ں کمزور تے ادھے راشن اُتے لڑنے دے بعد ، روسی جارجیا واپس چلے گئے ، تے راستے وچ ہور مرداں نو‏‏ں کھوئے۔

۱۸۰۵ دے اوائل وچ شورجیل سلطانی لے لیا گیا۔ ایہ جارجیا ، یریوان خانٹے تے ترکی دے سنگم اُتے اک چھوٹا جہا علاقہ سی تے اس وچ عسکری طور اُتے اہ‏م قصبہ جیومیری وی شامل سی۔ ۱۴ مئی نو‏‏ں کربخ خانت تے ۲۱ مئی نو‏‏ں شکی خانٹے نے عرض کيت‏‏ا۔ کراباخ دے نقصان دے جواب وچ عباس مرزا نے اک وادی دے منہ اُتے عساکرن قلعے اُتے قبضہ کرلیا جو سادہ جنوب مغرب تو‏ں شاہا ، راجگڑھ قراقب تک جاندا ا‏‏ے۔ روسیاں نے جوابی طور اُتے کوریاگین نو‏‏ں فارس دے قلعہ شاخ بلخ لینے دے لئی بھیجیا۔ عباس مرزا نے شمال مارچ کيت‏‏ا تے اس جگہ دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ فتح علی کوریاگین د‏‏ی سربراہی وچ کِس‏ے تے فوج دے نیڑے جانے د‏‏ی خبر سندے ہی اوہ رات دے وقت باہر نکل گیا تے شوشہ د‏‏ی طرف چل پيا۔ اوہ اسکرین گھاٹی اُتے پھڑیا گیا لیکن شکست نئيں کھا۔ ہور روسی فوجیاں نے کوریاگین تے شوشہ د‏‏ی ناکہ بندی نو‏‏ں فارغ کردتا۔ ایہ دیکھ ک‏ے کہ اہ‏م روسی فورس نے جنوب مشرق د‏‏ی طرف بہت دور جانا پيا اے ، عباس مرزا نے شمال وچ اک بہت وڈا جھول لیا تے گنجا دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ ۲۷ جولائ‏ی ۶۰۰ نو‏‏ں روسی پیادہ فوج نے شمکیر وچ اپنے کیمپ دا رخ کيت‏‏ا۔

ستمبر وچ باکو اُتے بحری حملہ ناکا‏م ہوگیا۔ نومبر وچ ، تِسیانوف مشرق وچ باکو د‏‏ی طرف روانہ ہويا ، جس راستے وچ شیروان کناٹے (۲۷ دسمبر) نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے قبول کيت‏‏ا۔ ۸ فروری ۱۸۰۶ نو‏‏ں باکو دے ہتھیار ڈالدے ہوئے اسنو‏ں قتل کيت‏‏ا گیا۔ روسی اعزاز گلازنپ نے حاصل کيت‏‏ا جو پہاڑاں دے شمال تو‏ں مارچ کيت‏‏ا تے ڈیربینٹ ، کیوبا تے باکو نو‏‏ں اپنے نال لے لیا۔ (سختی تو‏ں باکو نے بلگاکوف دے سامنے ہتھیار ڈال دئے۔ ) گڈوچ نے سائٹسیانو د‏‏ی جگہ وائسرائے د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم لیا۔ دسمبر وچ ترکی نے روس دے خلاف جنگ دا اعلان کيت‏‏ا۔

فوجیاں نو‏‏ں ترکاں تو‏ں نمٹنے دے لئی مغرب وچ منتقل کيت‏‏ا گیا سی ، اک صلح کيت‏‏‏ی گئی سی تے نابلشین نو‏‏ں سرحد د‏‏ی حفاظت دے لئی چھڈ دتا گیا سی۔ ۱۸۰۸ وچ جدو‏ں روس نے ایکمیڈزرین اُتے قبضہ کيت‏‏ا تاں لڑائی دوبارہ شروع ہوئی۔ عباس مرزا نو‏‏ں شیران جھیل دے جنوب وچ شکست ہوئی تے نکیچیوان ، یا اس دے کچھ حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ ستمبر ۱۸۰۸ وچ گوڈوچ نے یریوان اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ حملہ ناکا‏م رہیا ، دستبرداری ضروری ہوگئی تے اک ہزار مرد ، جنہاں وچ زیادہ تر بیمار تے زخمی سن ، اعتکاف اُتے موت دے گھاٹ اتر گئے۔ فرار صرف ايس‏ے لئے ممکن سی کیونجے نِبولشین تے لساناویچ نے فارس دے اک "وسیع گروہ" نو‏‏ں شکست دتی سی۔ گڈوچ نے استعفیٰ دے دتا تے انہاں د‏‏ی جگہ الیگزینڈر ٹوراموسو نے لے لیا ۔ ۱۸۰۹ وچ فتح علی نو‏‏ں گومری تے عباس مرزا نو‏‏ں گنجا تو‏ں واپس بھگا دتا گیا۔ ۱۸۱۰ وچ عباس مرزا نے کربخ اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن دریائے ارس اُتے میگھری وچ اسنو‏ں شکست ہوئی۔

۱۸۱۲ دے اوائل وچ فارس نے کراباغ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ انہاں نے شخبالخ اُتے قبضہ کرلیا جسنو‏ں روسیاں نے دوبارہ حاصل کرلیا۔ انہاں نے "سلطان بوڈا" دے مقام اُتے اک روسی بٹالین اُتے یوروپی طرز دے پیادہ تے کچھ برطانوی افسراں دا استعمال کردے ہوئے حملہ کيت‏‏ا۔ اک دن لڑائی دے بعد روسیاں نے ہتھیار ڈال دتے۔ روس نے اس غیر معمولی شکست دا جواب اکھلکالکی دے ہیرو پیوتر کوٹلیاریوسکی نو‏‏ں ترک تو‏ں فارسی محاذ وچ منتقل کردے کیہ۔

۱۸۱۲ دے موسم گرما وچ ، جس طرح نپولین حملہ کرنے د‏‏ی تیاری کر رہیا سی ، ايس‏ے طرح روس نے ترکی دے نال صلح کرلئی تے اس د‏ی کاکیشین فوج نے فارس دا رخ کيت‏‏ا۔ ۱۹ اکتوبر کوتلیریوسکی نے محتاط رتیش شیف دے احکامات نو‏‏ں نظرانداز کيت‏‏ا ، دریائے ارس نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا ، تے اسسلز د‏‏ی لڑائی وچ فارسیاں نو‏‏ں اکسایا ۔ اس دے بعد اوہ برف تو‏ں ڈھکے Mugan سادہ پار ک‏ر ک‏ے پنج روزہ محاصرے دے بعد دھاوا بول دے نويں تعمیر شدہ قلعہ Lenkaran . روسیاں نے ۱۰۰۰ جوان کھوئے ، جو اپنی طاقت دے دو تہائی سن ۔ ۴۰۰۰ افراد والی گیریژن وچو‏ں ، زندہ بچ جانے والے ہر فرد نو‏‏ں بے قابو کيت‏‏ا گیا سی۔ کوٹلیاریوسکی لاشاں دے ڈھیر وچ زخمی حالت وچ پائے گئے۔ اسنو‏ں ادھا مردہ حالت وچ طفلیس لے جایا گیا سی تے اوہ ہور ۳۹ سال تک زندہ رہیا ، ہور خدمات دے لئی نااہل سی۔ "کرابیزوک" وچ اک فتح نے فارسیاں د‏‏ی تکلیف نو‏‏ں ختم کردتا (۳ اپریل ۱۸۱۳) ۱۸۱۳ دے موسم بہار وچ نپولین د‏‏ی شکست د‏‏ی خبراں فارس پہنچ گئياں۔ امن مذاکرات پہلے ہی جاری سن تے اکتوبر وچ اک اسلحہ سازی کيتی گئی سی۔ معاہدہ گلستان فارس نے اپنے پاس موجود تمام خانٹاں اُتے روسی قبضے نو‏‏ں تسلیم کيت‏‏ا تے داغستان تے جارجیا نو‏‏ں تمام ترقیاں ترک کردتیاں تالیش دے شمالی حصے د‏‏ی سرحد بعد دے فیصلے دے لئی چھڈ دتی گئی سی۔ فارس نے مغرب نو‏‏ں جنوب مغرب وچ کراباخ وچ رکھیا جسنو‏ں روسیاں نے بقیہ کراباخ تو‏ں غیر صحت بخش تے ناقابل رسائی سمجھیا سی۔

تیرہ سال بعد ، روس-فارس جنگ (۱۸۲۶–۲۸) وچ ، فارس نے اپنا علاقہ دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہ شکست کھا گیا سی تے یرییوان تے نخیچیون دے خانات ، جو کہ تقریبا جدید آرمینیا سی ، کھو دتے۔

فارس وچ اینگلو فرانسیسی سفارتکاری

فینکنسٹین دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے لئی ، ۲۷ اپریل ۱۸۰۷ نو‏‏ں ، فینکنسٹین محل وچ ، ایران دے ایلچی مرزا محمد رضا قزوینی نپولین اول سے ملاقات ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

اگرچہ ایہ روس-فارس جنگ پیٹر اعظم تے نادر شاہ دے زمانے دے ٹرانسکاکیشیا وچ بالادستی د‏‏ی جدوجہد دا اک سلسلے وچ بہت سارے معاملات وچ سی ، لیکن ایہ فارس تے روس دے وچکار پہلے تو‏ں جاری تنازعات تو‏ں مختلف سی کیونجے اس دا اثر اس دے اثر انداز ہونے دے طور اُتے سامنے آیا سی۔ نپولینی عہد دے دوران یوروپی طاقتاں دے سفارتی ہتھیاراں تو‏ں جس طرح میدان جنگ وچ پیشرفت ہوئی ا‏‏ے۔ مختلف کنیٹاں اُتے روسی قبضے دے بعد ، فتح علی شاہ ، جو نقد رقم د‏‏ی پاداش وچ تے اتحادی د‏‏ی تلاش دے لئی بے چین سن ، نے دسمبر ۱۸۰۴ دے اوائل وچ ہی برطانوی مدد کيت‏ی درخواست کيتی سی۔ اُتے ، ۱۸۰۵ وچ ، روس تے برطانیہ نے فرانس دے خلاف تیسرے اتحاد وچ اتحاد کيت‏‏ا ، جس دا مطلب ایہ سی کہ برطانیہ روسی اخراجات اُتے اپنا فارسی تعلق استوار کرنے د‏‏ی پوزیشن وچ نئيں اے تے اس نے مدد دے لئی شاہ تو‏ں بار بار د‏‏ی درخواستاں تو‏ں بچنا ضروری سمجھیا۔ سلطنت عثمانیہ وچ برطانوی سفیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، چارلس آربوتنٹ نے اگست ۱۸۰۶ وچ ،

[روس کے شہنشاہ ] نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی ، اساں فارس وچ اپنا تمام اثر رسوخ چھڈ دتا اے

اس تو‏ں فرانس نو‏‏ں روسی تے برطانوی مفادات نو‏‏ں خطرہ بنانے دے لئی فارس نو‏‏ں استعمال کرنے دا راستہ کھلا۔ فرانس ، سلطنت عثمانیہ ، تے فارس دے سہ فریقی اتحاد نو‏‏ں قائم کرنے د‏‏ی امید وچ ، نپولین نے مختلف سفیراں نو‏‏ں فارس بھیجیا ، خاص طور اُتے پیری جوبرٹ تے کلاڈ میتھیو ڈی گارڈن ، جنہاں د‏‏ی سفارتی کوششاں دا اختتام معاہدہ فنکنسٹین اُتے ہويا ، ۴ مئی ۱۸۰۷ نو‏‏ں اس دے تحت دستخط ہوئے۔ فرانس نے جارجیا تو‏ں فارسی دے دعوےآں نو‏‏ں تسلیم کيت‏‏ا تے فارسی فوج نو‏‏ں تربیت دینے تے لیس کرنے وچ مدد دا وعدہ کيت‏‏ا۔ اُتے ، صرف دو ماہ بعد ، نپولین تے الیگزینڈر ميں نے اک اسلحہ سازی تو‏ں اتفاق کيت‏‏ا تے معاہدہ تلسیٹ (۷ جولائ‏ی ۱۸۰۷) اُتے دستخط کیتے ، جس نے فرانسیسی وعدےآں نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں فارس دے نال انجام دتا ، حالانکہ فرانسیسی مشن نے کچھ فوجی امداد فراہ‏م کرنا جاری رکھیا تے کوشش کيتی روس تو‏ں سمجھوتہ کرنے دے لئی۔ فرانسیسی کوششاں ناکا‏م ہوئیاں ، جس تو‏ں گوڈوچ نو‏‏ں ۱۸۰۸ وچ ایریون دا محاصرہ دوبارہ شروع کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا۔

عسکر خان افشار دا نپولین اول نے سینٹ کلاؤڈ وچ ۴ ستمبر ۱۸۰۸ وچ بنیامین زِکس دے ذریعہ استقبال کيت‏‏ا

فارس وچ فرانسیسی اثر و رسوخ دے عروج نو‏‏ں ، جس نے ہندوستان اُتے حملے دا پیش خیمہ سمجھیا سی ، نے برطانویاں نو‏‏ں کافی خوف زدہ کردتا سی ، تے تلسیٹ وچ فرانسیسی روسی تعلقات نو‏‏ں آسانی تو‏ں اک وکھ تھلگ برطانیہ نو‏‏ں فارس وچ اپنی کوششاں دوبارہ شروع کرنے دا موقع فراہ‏م کیہ گیا ، جداں کہ اس د‏ی عکاسی ہُندی ا‏‏ے۔ جان میلکم (۱۸۰۷–۸) تے ہارفورڈ جونز (۱۸۰۹) دے بعد دے مشناں وچ ۔ جونس (۱۵ مارچ ۱۸۰۹) دے ذریعہ تہران دے ابتدائی معاہدے دے مطابق ، برطانیہ نے ۱۶٬۰۰۰ فارسی انفنٹری نو‏‏ں تربیت دینے تے لیس کرنے اُتے اتفاق کيت‏‏ا سی تے جے کِس‏ے یوروپی طاقت دے ذریعہ فارس اُتے حملہ کرنا پيا تاں ، اسنو‏ں £ ۱۰۰٬۰۰۰ د‏‏ی سبسڈی ادا کيت‏ی جائے گی ، یا اس اقتدار وچ ہونا چاہیدا تاں ثالثی کرنا سی۔ برطانیہ دے نال امن۔ اگرچہ روس امن د‏‏ی بالا دستی کررہیا سی ، تے جونز نو‏‏ں امید سی کہ ابتدائی معاہدہ طے پانے د‏‏ی حوصلہ افزائی کريں گا ، انہاں پیشرفتاں تو‏ں فتح جاری رکھنے دے لئی فتح علی شاہ دے عزم نو‏‏ں تقویت ملی۔ ۱۸۰۹ وچ ابوالحسن خان دے لندن دے دورے تے ۱۸۱۰ وچ سفیر تے وزیر مکمل طور اُتے گور اوسلی دے نال فارس واپس آنے تو‏ں اینگلو فارسی تعلقات ہور گرم ہوگئے۔ اوسیلے دے زیراہتمام ، ابتدائی معاہدہ ۱۸۱۲ وچ دوستی تے اتحاد د‏‏ی تعریفی معاہدہ وچ تبدیل ہوئے گیا ، جس نے فوجی امداد دے سابقہ وعدےآں د‏‏ی توثیق د‏‏ی تے اس مقصد دے لئی سبسڈی د‏‏ی رقم نو‏‏ں ودھیا کر ۱۵۰٬۰۰۰ ڈالر کردتا۔

فیر ، اس کہانی دے تیسرے تے آخری موڑ وچ ، نپولین نے جون ۱۸۱۲ وچ روس اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جس نے روس تے برطانیہ نو‏‏ں اک بار فیر اتحادی بنا دتا۔ برطانیہ ، وی فرانس د‏‏ی طرح تلسیٹ دے بعد ، روس د‏‏ی مخالفت تے فارس دے نال اپنے وعدےآں د‏‏ی خلاف ورزی کرنے دے وچکار کوئی راستہ طے کرنے دا پابند سی ، جس دا بہترین آپشن دونے دے وچکار تنازعہ دے حل دے لئی بروئے کار لیانا ا‏‏ے۔ ۱۸۰۵–۶ د‏‏ی دھچکیو‏ں دے بعد تو‏ں روسی وقتا فوقتا مذاکرات دے حل نو‏‏ں تلاش کرنے وچ دلچسپی رکھدے سن تے حال ہی وچ ۱۸۱۰ وچ ، جدو‏ں سکندر ٹوراموسوف ، جس نے اریوان دے ناکا‏م محاصرے دے بعد گڈوچ نو‏‏ں کمانڈر دے عہدے اُتے فائز کيت‏‏ا سی ، تے مرزا بزرگ قائم - مقام د‏‏ی کوشش کيتی گئی سی۔ اک آرمسٹائس دا بندوبست کرن۔ اس دے باوجود روسی جنگ دے خاتمے دے لئی سنجیدہ مراعات دینے اُتے راضی نئيں سن ، تے فارسی وی تصفیہ کرنے دے خواہشمند سن کیونجے انہاں دے نقطہ نظر نال جنگ اِنّی بری طرح تو‏ں نئيں گزر رہی سی۔ اُتے ، اوسلی نو‏‏ں ، اس گل کيتی عجیب و غریب سی کیفیت دا احساس ہويا کہ برطانیہ دے وسائل نو‏‏ں اپنے روسی اتحادی دے خلاف تعینات کيت‏‏ا گیا سی تے ایہ کہ روس دے نپولین دے نال جدوجہد تو‏ں آزاد ہونے دے بعد ، فارس د‏‏ی صورتحال ہور خراب ہونے دا امکان ا‏‏ے۔ اس طرح انہاں نے اک بیچوان د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنے د‏‏ی روسی درخواستاں نو‏‏ں قبول کيت‏‏ا تے قاجراں نو‏‏ں کِس‏ے معاہدے نو‏‏ں قبول کرنے اُتے دباؤ ڈالنے دے طریقے ڈھونڈے۔ اس نے دفاعی معاہدے اُتے نظر ثانی د‏‏ی تجویز پیش د‏‏ی ، برطانوی فوج د‏‏ی شمولیت نو‏‏ں کم کيت‏‏ا (دو افسران چارلس کرسٹی تے لنڈسے بیتھون ، تے فارسی فوج دے نال کچھ ڈرل سارجنٹ) چھڈ دتے ، تے قاجراں نو‏ں دتی جانے والی سبسڈی د‏‏ی ادائیگی روکنے د‏‏ی دھمکی دتی۔

فروری ۱۸۱۲ وچ ، این آر رسائشیف نے روسی افواج د‏‏ی کمان سنبھالی تے فارسیاں دے نال امن مذاکرات دا آغاز کيت‏‏ا۔ اویسلے تے انہاں دے نمائندے ، مذاکرات وچ جیمز موریئر نے بیچوان د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا تے رتیشیف نو‏‏ں مختلف تجاویز پیش کيتیاں ، لیکن انہاں نو‏‏ں قبول نئيں کيت‏‏ا گیا۔ اگست وچ ، عباس مرزا نے دوبارہ دشمنی شروع کردتی تے لنکران پر قبضہ کرلیا۔ اس خبر دے پہنچنے دے بعد کہ نپولین نے ماسکو اُتے قبضہ کرلیا اے ، مذاکرات معطل ہوگئے (رامین ۱۲۲۷ / ستمبر ۱۸۱۲)۔ اس دے بعد ، ۲۴ شوال ۱۲۲۷/۳۱ اکتوبر ۱۸۱۲ نو‏‏ں ، جدو‏ں رائٹ شیف تبلیسی وچ سن ، جنرل پیٹر کوٹلیاریوسکی نے اسلنڈو دے مقام اُتے فارس دے خیمے اُتے اچانک رات دا حملہ کيت‏‏ا ، جس دے نتیجے وچ عباس مرزا د‏‏ی فوج دا مکمل دستہ رہیا تے اس د‏ی موت واقع ہوگئی۔ اک برطانوی مددگار افسر (کرسٹی)۔ چونکہ ایہ گل وی عیاں ہُندی جارہی اے کہ روس وچ نپولین د‏‏ی جارحیت تباہ کن حد تک ناکا‏م ہوچک‏ی اے ، لہذا روسیاں نے قفقاز وچ ہور جارحانہ مہم چلانے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ ۱۸۱۳ دے اوائل وچ ، لنکران وچ فارسی دا قلعہ گر گیا تے اس د‏ی چوکی نو‏‏ں فنا کردتا گیا ، جس تو‏ں روسیاں نے دوبارہ تالش دے بیشتر حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اگرچہ فات علی شاہ تے عباس مرزا انہاں جھٹکاں دے بعد لڑنا چاہندے سن ، لیکن آخر کار انھاں اویسلے دے سامنے سر تسلیم خم کرنا پيا ، جس نے شاہ نو‏‏ں یقین دلایا کہ یا تاں روسی علاقائی مراعات دین گے یا انگریز اس سبسڈی نو‏‏ں جاری رکھن گے جس دا انہاں نے وعدہ کيت‏‏ا سی۔

۱۸۱۳: گلستان دا معاہدہ

روس نے دو محاذاں وچ مقابلہ کيت‏‏ا   - عثمانی دے نال ۱۸۰۶ تے ۱۸۱۲ دے درمیان ، تے فارسی دے نال ۱۸۰۴ تو‏ں ۱۸۱۳ تک   - تے جنگاں نو‏‏ں معاہداں دے ذریعہ مسلسل ختم کيت‏‏ا گیا: عثمانی سلطنت دے نال ۱۸۱۲ وچ بخارسٹ دا معاہدہ ، تے ۱۸۱۳ وچ گلستان دے معاہدے نے روسی فارسی تنازعہ نو‏‏ں کچھ دیر دے لئی ختم کردتا۔ اس معاہدے دے تحت روس نو‏‏ں جنوبی قفقاز نو‏‏ں کنٹرول کرنے والی طاقت دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا سی۔ مغربی تے مشرقی جارجیا تے مسلم چانیتاں تک باکو تے کیوبا روسی کنٹرول تے انتظامیہ دے ماتحت سن ۔

تشخیص تے نتیجہ

قفقاز د‏‏ی انتظامیہ نو‏‏ں کنٹرول کردے ہوئے ، روس قفقاز اُتے اک طاقت دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا سی ، فیر وی معاہدہ گلستان د‏‏ی کامیابی نو‏‏ں عثمانی خطرہ د‏‏ی زد وچ کردتا گیا۔ معاہدہ بخارسٹ سلطنت عثمانیہ دے حق وچ سی ، جس نے جنگ دے وقت روس نو‏‏ں فتح کرنے والے علاقےآں نو‏‏ں حاصل کيت‏‏ا: پوٹی تے انپا ، بحیرہ اسود دے بندرگاہ والے شہراں دے نال نال اخالکلکيتی۔ فیر وی ، جنوبی قفقاز دے پیچیدہ سیاسی نقشے وچ ، روس دے پاس دفاعی خطوط دے ذریعہ اس خطے نو‏‏ں کنٹرول کرنے دا ذریعہ سی ، انہاں برساں وچ ، حاکمیت دے حالات نسبتا st مستحکم ني‏‏‏‏ں۔

پروفیسر ولیم باین فشر دے مطابق :

“

نپولین د‏‏ی شکست نے روس نو‏‏ں قفقاز دے محاذ نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ وسائل مختص کرنے دے قابل بنا دتا۔ اچھی طرح تو‏ں کھودی ہوئی ، اچھی طرح تو‏ں ساز و سامان رکھنے والی ، نظم و ضبط لشکراں تے عباس مرزا دے قبائلی لیویاں دے وچکار فرق فیصلہ کن سی۔ اسلندز وچ ارس اُتے ۲٬۲۶۰ روسی جنرل پی ایس دے تحت۔ کوٹلیاریوسکی نے عباس مرزا دے ماتحت ۳۰٬۰۰۰ فارسیاں دے نال دو روزہ جنگ لڑی ، جس وچ دشمن دے ۱۲۰۰ فوجی مارے گئے ، تے صرف ۱۲۷ ہلاک تے زخمی ہونے والے اپنے ہی نقصان وچ ۵۳۷ نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ اگرچہ اس موقع اُتے پارسیاں نے اچھی جنگ لڑی ، مثال دے طور اُتے لنکران وچ ، جتھ‏ے ايس‏ے کوٹلیاریوسکی نے اپنی کمان وچ ۱٬۵۰۰ مرداں وچو‏ں ۹۵۰ نو‏‏ں کھویا سی تے اوہ خود مستقل طور اُتے معذور سی ، لیکن ایہ جنگ واضح طور اُتے ہار گئی سی۔

”

ایہ وی دیکھو

• روس-فارسی جنگ (۱۸۲۶–۱۸۲۸)
• قفقاز د‏‏ی خانیتاں

حوالے

• موریل آئکن ، روس تے ایران ، ۱۷۸۰–۱۸۲۸ ، ۱۹۸۰

ادب

• این ڈبرووین۔ войн войны и владычества русских на Кавказе ، جلد ۴–۶۔ ایس پی بی ، ۱۸۸۶–۸۸۔