ریاست نابھا
| ریاست نابھا ਨਾਭਾ/نابھا / नाभा | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دیسی ریاست | |||||||||
| 1763–1947 | |||||||||
| |||||||||
 1911 دے پنجاب دے نقشے وچ نابھا | |||||||||
| رقبہ | |||||||||
• 1901 | ۲٬۵۰۲ کلومیٹر2 (۹۶۶ مربع میل) | ||||||||
| آبادی | |||||||||
• 1901 | 297949 | ||||||||
| تاریخ | |||||||||
| تاریخی دور | نواں امپیریلزم | ||||||||
• قیام | 1763 | ||||||||
• پنجاب، بھارت وچ شامل | 1947 | ||||||||
| |||||||||
| آج یہ اس کا حصہ ہے: | بھارت | ||||||||
| سانچہ:1911 | |||||||||
.jpg)
نابھا انونڈے ہندستان دی اک سکھ ریاست سی ۔
نوابی ریاستاں تے 12 سکھ مسلاں وچوں ریاست نابھا دا ناں بڑے مان نال لیا جاندا اے۔ پھولکیاں دیاں تن ریاستاں سن: ریاست پٹیالا نابھا تے جیند۔ ایہناں تناں ریاستاں وچوں پٹیالہ سبھ توں وڈی اتے جیند سبھ توں چھوٹی ریاست سی مطلب ریاست نابھا، ریاست پٹیالہ نالوں چھوٹی اتے ریاست جیند نالوں وڈی سی۔
ناں تے مڈھلی تریخ
[سودھو]نابھا بہت پرانا اتے تریخی شہر اے۔ اس دا پرانا ناں نابھی اے۔ پرانے ویلے وچ اتھے بندی گڈے دی نابھ بڑی مشہور ہندی سی۔ نابھ گڈے دے پہیئے دے اس حصہ نوں کیہا جاندا اے جو پہیئے دے بالکل وچکار ہندا اے۔ اس وچ لٹھّ (دھرا) پیندا سی۔ اک مت ایہہ وی اے کہ دلی اتے لاہور توں نابھے دی دوری برابر اے۔ جس طرحاں سریر دے وچکارلے حصے نوں نابھ (دھنی) کیہا جاندا اے۔ اسے طرحاں لاہور-دلی دے وچکار ہون کارن اس پنڈ نوں نابھی کیہا جاندا سی۔ اج دا نابھا شہر پرانے ویلے وچ نابھی ناں دا چھوٹا جیہا پنڈ ہندا سی۔ پھولکیاں ونش دے بابا پھول دے وڈے پتر چودھری ترلوک سنگھ دے وڈے پتر گردتّ سنگھ توں نابھا ریاست دا سیاسی ونش شروع ہندا اے۔ چودھری گردتّ سنگھ نے اپنی طاقت دے بلبوتے کئی علاقے قبضے وچ لئے اتے کئی پنڈ آباد کیتے۔ چودھری گردتّ سنگھ دے پتر سرتیا سنگھ دی 1752 وچ اتے گردتّ سنگھ دی 1754 وچ موت ہون توں بعد چودھری گردتّ سنگھ دا پوترا ہمیر سنگھ نابھے دا پہلا راجا بنیا۔ ہمیر سنگھ نے اپنے دادے دے راج حصہ نوں چنگی طرحاں چلایا اتے اک پرتاپی راجے دے طور تے لوکاں وچ مقبول ہویا۔ سن 1755 وچ نابھی پنڈ توں ہی نابھا شہر آباد کیتا گیا۔ 1763 وچ راجا ہمیر سنگھ نے اپنے بھائیاں نال مل کے جین خان دے صوبہ سرہند نوں فتح کیتا تے املوہ دے علاقے نوں نابھے وچ ملا کے اپنا سکہ چلایا۔ راجا ہمیر سنگھ دی موت 1783 وچ نابھے ہی ہوئی۔ اس دی سمادھ اج وی قلعے دے پچھلے پاسے موجود اے۔ دوجا راجا جسونت سنگھ، راجا ہمیر سنگھ دا پتر سی۔ اس دا جم 1775 وچ پنڈ بڈبر وچ ہویا۔ پیؤ ہمیر سنگھ دی موت ویلے جسونت سنگھ دی عمر اٹھ سال سی۔ راجا جسونت سنگھ نے راج دے سیانے منتریاں دی صلاحَ نال راج پربندھ چنگے ڈھنگ نال چلایا۔ راجا جسونت سنگھ 66 ورھے عمر بھوگ کے 1840 وچ اکال چلانا کر گیا۔ شیام باغ وچ سندر سنگمرمر نال راجا جسونت سنگھ دی سمادھ بنی ہوئی اے۔ اتھے اج-کل پی۔پی۔ایسّ۔ سکول دے بچیاں دا ہوسٹل اے۔
ریاست دی آبادی تے رقبہ
[سودھو]اس ریاست دا کل رقبہ 950 مربا- میل سی اتے 28 لکھ سالانہ آمدن سی۔ سنّ 1931 دی مردمشماری ویلے اس دی آبادی 2،87،574 سی۔ پنجاب دیاں سکھ ریاستاں وچ اس دا تیجا تھاں سی۔
ریاست دا قیام
[سودھو]نابھا ریاست: اس ریاست دا مڈھ بابا پھول دے وڈے پتر چودھری تلوکے (چودھری تلوک سنگھ) دے اولاد چوںراجا ہمیر سنگھ نے سنّ 1755 وچ کیتی۔ اس توں پہلاں اس دا دادا چودھری گردتّ سنگھ اک پرتاپی سردار سی۔ اس نے کافی علاقے جت کے اپنی جاگیر وچ وادھا کیتا سی۔ سرہند دی جت توں بعد ہمیر سنگھ نوں املوہ دا علاقہ ملیا اتے بعد وچ روڑی دا علاقہ وی ملیا۔
انگریز سرکار نال تعلقات
[سودھو]دسمبر 1783 وچ راجا ہمیر سنگھ دے مرن توں بعد اس دا اٹھ سالاں دا پتر راجا جسونت سنگھ گدی اتے بیٹھا۔ اس دے بالغ ہون تک اس دی متریئی ماں رانی دیساں نے راج دا پربندھ بڑی سچجتا نال چلایا اتے بھنگی اتے کنھیا مسلاں دے سرداراں دی مدد نال جیند دے راجا گجپت سنگھ ولوں دبائے علاقیاں نوں پھر توں اپنے قابو وچ لیاؤندا۔ اس نے مئی 1809 وچ انگریزاں دی سرپرستی حاصل کر لئی اتے سنّ 1814 وچ کابل دی مہم وچ انگریزاں دا ساتھ دتا۔ 22 مئی 1840 وچ جسونت سنگھ دی موت توں بعد اس دا لڑکا دیوندر سنگھ گدی اتے بیٹھا۔ اوہ سودھے سبھا دا لائیلگ حکمران سی اتے بوہتا براہمناں وچکار گھریا رہندا سی۔ انگریزاں دی سکھاں نال ہوئی پہلی لڑائی وچ اس نے لاہور دربار نال ہمدردی جتائی، جس دے فلسروپ لڑائی توں بعد اس نوں سنّ 1846 وچ گدیؤں لاہ کے اتے پنجاہ ہزار دی پینشن دے کے متھرا بھیج دتا گیا اتے ریاست دا چوتھا حصہ ضبط کر لیا گیا۔ سنّ 1865 وچ اس دی موت ہو گیئ۔
ریاست چ وادھا
[سودھو]جنوری 1847 وچ راجا دیوندر سنگھ دے ستّ سال دے لڑکے ٹکا بھرپور سنگھ نوں گدی اتے بٹھایا گیا۔ اس دے بالغ ہون تک حکومت دا پربندھ تنّ سرپرستاں دی کونسل نے چلایا۔ سنّ 1857 دے غدر ویلے اس نے انگریز سرکار دی بہت مدد کیتی جس دے عوضانے وجوں لدھیانہ اتے فیروزپور دے ضلعیاں وچ اس ریاست دا پہلاں ضبط کیتا علاقہ پھر بحال کر دتا گیا اتے جھجر ریاست وچوں باول اتے کانٹی دا علاقہ وی پردان(عطا) کیتا گیا۔ راجا بھرپور سنگھ پڑھیا لکھیا اتے ریاست دے پربندھ وچ وی نپن سی۔ 9 نومبر 1863 وچ اس دے مرن توں بعد اس دا بھرا بھگوان سنگھ گدی اتے بیٹھا جو راج-پربندھ وچ یوگ سدھ ن ہویا۔ اوہ وی اٹھ سال بعد 31 مئی 1871 نوں بے-اولاد مر گیا۔
ریاست دا سکھ دھرم دی ترقی چ حصہ
[سودھو]اس توں بعد بڈرکھاں شاکھا دے سردار سکھا سنگھ دے پتر ہیرا سنگھ نوں راج-گدی دے وارث وجوں چنیا گیا، کیونکہ اوہ سبھ نالوں زیادہ نزدیکی سنبندھ(تعلق) والا سی۔ 10 اگست 1871 نوں اوہ گدی اتے بیٹھا۔ اس نے دیوان سیوا سنگھ دی مدد نال سچجے ڈھنگ نال راج چلایا۔ اس نے 40 سالاں دے راج-ویلے وچ ریاست وچ کئی پرکار دے سدھار کیتے۔ نویاں عمارتاں بنوائیاں، خالصہ کالج، امرتسر دے کھولن ویلے کافی مالی مدد دتی، میکالف توں سکھ دھرم بارے اتہاس لکھاؤن وچ اچیچی رچی وکھائی۔ انگریز سرکار نے اس نوں ‘مہاراجہ’ پد(عہدہ) پردان(عطا) کیتا۔ 25 دسمبر 1911 نوں اس دا انتقال ہویا۔ اس توں بعد 24 جنوری 1912 نوں ٹکا رپدمن سنگھ (ویکھو) گدی اتے بیٹھا۔ اوہ بڑا سچیت اتے سکھ دھرم بارے بڑا پربدھ بندہ سی۔ اس دا جھکا انڈین نیشنل کانگرس ول وی سی۔ اس نے آنند میرج ایکٹ پاس کراؤن لئی مڈھلے ادم کیتے۔ ننکانہ صاحب دے ساکے ویلے اس نے کالی دستار بنہی۔ پٹیالہ ریاست نال پیدا ہوئے جھگڑے وچ انگریز سرکار نے اس نوں قصوروار ٹھہرایا۔ جولائی 1923 وچ اس نوں گدیؤں اتار دتا گیا اتے تنّ لکھ سالانہ پینشن دے کے دیہرادون بھیج دتا گیا۔ اکالیاں نے اس فیصلے خلاف روس وکھالا کیتا اتے اس نمت رکھے گئے اکھنڈ پاٹھ دے کھنڈت ہون’تے اکالیاں نے ‘جیتو دا مورچہ ’ لگایا۔
جولائی 1923 وچ رپدمن سنگھ دے لڑکے پرتاپ سنگھ نوں مہاراجہ بنایا گیا۔ پر اس دے بالغ ہون تک انگریز سرکار ولوں نیوکت ایڈمنسٹریٹر سنّ 1938 تک کم چلاؤندا رہا۔ سنّ 1948 تک مہاراجہ پرتاپ سنگھ راج کردا رہا۔ اگست 1948 وچ اس ریاست نوں پنجاب دیاں ہور ریاستاں سمیت ‘پیپسو ’ وچ شامل کر دتا گیا۔
حکمران
[سودھو]1911ء توں مگروں ریاست دس حکمراناں دا ٹائیٹل مہاراجہ ہوگیا۔
راجا دوندر سنگھ دا جم 1822 وچ ہویا۔ پیؤ جسونت سنگھ دی موت توں بعد اوہ 5 اکتوبر 1840 نوں 18 ورھیاں دی عمر وچ راجا بنیا۔ 3 مئی 1809 نوں راجا جسونت سنگھ ویلے نابھا انگریزاں دے ماتحت ہو گیا سی۔ راجا دوندر سنگھ بارے کیہا جاندا اے کہ اوہ گھمنڈی سی۔ چھوٹی گل تے اہل کاراں نوں وڈے جرمانے کردا سی۔ اس توں لوک وی دکھی سن۔ راج وچ اس دے کئی دشمن بن گئے سن۔ 1845 وچ لاہور دربار نال انگریزاں دی لڑائی ویلے گورنر جنرل دے ایجنٹ میجر براڑ نوں علم ہویا کہ راجا دوندر سنگھ لاہور دربار (سکھاں) پکھی اے اتے انگریزاں دا وفادار نہیں۔ اس لئی ریاست دا چوتھا حصہ ضبط کرکے راجے نوں گدیؤں لاہن تے اس دے پتر نوں گدی تے بٹھاؤن دا فیصلہ ہویا۔ 1846 وچ راجا دوندر سنگھ نوں گدی توں اتار کے 50 ہزار روپئے سالانہ پینشن دے کے پہلاں متھرا تے پھر 8 دسمبر 1855 نوں لاہور وکھے مہاراجہ کھڑک سنگھ دی حویلی وچ رکھیا گیا۔ اتھے 1865 وچ اس دی موت ہو گئی۔ راجا بھرپور سنگھ، راجا دوندر سنگھ دا پتر سی۔ اس دا جم 1840 وچ ہویا۔ 1847 وچ بھرپور سنگھ نوں راج گدی تے بٹھایا گیا۔ مہاراجہ بھرپور سنگھ گربانی پریمی تے نتنیمی سی۔ راجا بھرپور سنگھ دے 9 نومبر 1863 نوں اکال چلانا کرن توں بعد اس دا چھوٹا بھائی بھگوان سنگھ راجا بنیا۔ راجا بھگوان سنگھ دا جم 1842 وچ ہویا۔ راجا دوندر سنگھ دا ایہہ چھوٹا پتر نرم دل راجا سی پر اوہ اک کامیاب راجا ثابت نہیں ہویا۔ بھگوان سنگھ دی موت 3 مئی 1871 نوں تپدق روگ کارن ہوئی۔ اس توں بعد سر ہیرا سنگھ نابھے دا راجا بنیا۔ اس دا جم 1843 وچ پنڈ بڈرکھاں وچ ہویا۔ راجا بھگوان سنگھ دے اولاد نہ ہون اتے پھول بنسی ہون کارن مہاراجہ ہیرا سنگھ 10 اگست 1871 نوں راجگدی تے بیٹھا۔ لوکاں نوں اس نے بڑا سکھ دتا اتے پیار کیتا۔ انگریز لکھاری میکالف نوں ‘سکھ رلیجن’ کتاب لکھن لئی مہاراجے نے بڑا پیسہ دتا۔ ایہہ اک انصاف پسند راجا سی۔ لوک اس تک سدھی پہنچ کرکے فریاد کر سکدے سن۔ 8 مارچ 1883 نوں ہیرا سنگھ دے گھر ٹکا رپدمن سنگھ دا جم ہویا۔ 25 دسمبر 1911 نوں نابھا وکھے ہی مہاراجہ ہیرا سنگھ دا انتقال ہو گیا۔ پھر 1922 وچ رپدمن سنگھ راجا بنیا۔ مہاراجہ رپدمن سنگھ تے سکھ پنتھ دے مہان ودوان اتے ‘مہان کوش’ دے رچیتا بھائی کانھ سنگھ نابھا دا خاص اثر سی۔ مہاراجہ پکا گرسکھ سی۔ انگریزاں دی دھونس نہ جھلدے ہوئے اس نے اپنی تاجپوشی گرو گرنتھ صاحب دی حضوری وچ پنج پیاریاں توں کروائی۔ جدوں انگریز سرکار نے مہاراجے نوں سدّ کے جواب-طلبی کیتی کہ تسیں اپنی تاجپوشی انگریز گورنر ساہمنے کیوں نہیں کیتی؟ تاں مہاراجہ رپدمن سنگھ نے کیہا: ‘انگریزاں دا میری تاجپوشی نال کیہ تعلق؟ راج بھاگ سانوں ساڈے گروآں دی بخشش اے۔’ مہاراجہ رپدمن سنگھ انگریزاں نوں دلوں نفرت کردا سی۔ اس نوں راج حصہ وچ انگریز سرکار دی دخل اندازی برداشت نہیں سی۔
انگریزان نال بگاڑ
[سودھو]سکھ آنند میرج ایکٹ مہاراجہ رپدمن سنگھ دی بدولت ہی لاگوُ ہو سکیا اے۔ انگریزاں دے کٹڑ مخالف ہون کارن برطانوی سرکار نے مہاراجے نوں جلاوطن کر دتا۔ 19 جولائی 1923 نوں راج توں وکھ کرکے تن لکھ روپئے سالانہ پینشن مقرر کرکے دیہرادون بھیج دتا گیا۔ اس طرحاں نابھا ریاست تے انگریزاں دا راج ہو گیا۔ کہندے ہن کہ مہاراجہ رپدمن سنگھ نوں انگریز گرفتار کرن لئی آئے تاں روہٹی پل توں لے کے ہیرا محل تک بھاری تعداد وچ پولیس تعینات سی، جویں کسے ڈاکو جاں اپرادھی نوں پھڑنا ہووے۔ باہروں انگریزاں نے رپدمن سنگھ نوں باہر آؤن لئی کیہا۔ اس ویلے مہاراجے دے ہتھ وچ ہیرے والی انگوٹھی پہنی ہوئی سی۔ کہندے ہن جے ہیرے نوں چٹّ لیا جاوے تاں انسان دی موت ہو سکدی اے۔ جدوں مہاراجہ باہر آیا تاں انگریز افسر نے سلوٹ مار کے ہتھ ملاؤن بہانے جپھا پا لیا اتے انگوٹھی اتار لئی۔ رپدمن سنگھ اوہ دیشبھگت مہاراجہ سی جو انگریزاں خلاف لائے اکالی مورچیاں دی حمایت کالی دستار سجا کے کردا سی۔ 6 فروری 1927 نوں مہاراجے نے تخت سری حضور صاحب جا کے امرت چھک لیا تے اپنا ناں س۔ گرچرن سنگھ رکھ لیا۔ انگریزاں ولوں رکھیاں شرطاں تے پورا نہ اترن دا بہانہ لگا کے مہاراجے دی پینشن تن لکھ توں گھٹا کے اک لکھ ویہہ ہزار کر دتی اتے مہاراجہ دا خطاب ضبط کرکے اس نوں مدراس دے علاقے کوڈ دنال بھیج دتا گیا۔ 23 فروری 1928 نوں دیہرادون وکھے ٹکا پرتاپ سنگھ نوں نابھے دا راجا منن متعلق پتر دتا گیا۔ دیس دی آزادی مطلب 1947 تک ہور ریاستاں وانگ نابھا راجشاہی ریاست رہی جس دا آخری راجا مہاراجہ پرتاپ سنگھ سی۔ 1947 دی ونڈ توں بعد ریاستاں ٹٹ گئیاں۔ نابھے توں وی راجشاہی ختم ہو گئی۔ مہاراجہ پرتاپ سنگھ ویلے ہی شاہی پروار دلی رہن لگ پیا۔ پرتاپ سنگھ دا پتر ٹکا ہنئنت سنگھ کجھ ویلے تک لوکاں نوں ملدا رہا پر ہن اس دا نابھے نال کوئی خاص لگاؤ نہیں اے۔
نابھا ریاست وچ گروآں دیاں نشانیاں
[سودھو]نابھا وکھے گرو صاحبان دیاں نشانیاں سشوبھت ہن۔ ایہناں وچ گرو گوبند سنگھ جی دا چولا، دستار، کنگھا، دستار نال ساڈھے تن انچ لمی کرد شامل ہن۔ ایہہ وستاں پیر بدھو شاہ نوں گرو صاحب نے بخشیاں سن۔
مہاراجہ بھرپور سنگھ نے پیر بدھو شاہ دے اولاد توں ایہہ وستاں خرید لئیاں سن۔ اتھے گرو ہرگوبند صاحب دا بینت دی ڈنڈی والا کورڑا اتے تیغا وی اے۔ گرو گوبند سنگھ جی ولوں ترلوک سنگھ نوں امرت چھکاؤن ویلے بخشیا سری صاحب مہاراجہ ہیرا سنگھ بڈرکھاں توں اپنے نال لے آیا۔ ہور وی کجھ انمول وستواں نابھے ہن۔
راجہ
[سودھو]- 1755 - Dec 1783 ہمیر سنگھ (d. 1783)
- Dec 1783 - 21 May 1840 جسونت سنگھ (b. 1775 - d. 1840)
- Dec 1783 - 1790 دیسو کور صاحبہ (ز) -ریجنٹ (d. 1790)
- 21 May 1840 - 18 Sep 1846 دیوندرا سنگھ (b. 1822 - d. 1865)
- 18 Sep 1846 - 9 Nov 1863 بھرپور سنگھ (b. 1840 - d. 1863)
- 18 Sep 1846 - Oct 1856 رانی مائی چاند کور (ز) -ریجنٹ
- 9 Nov 1863 - 31 May 1871 بھگوان سنگھ (b. 1842 - d. 1871)
- 31 May 1871 - 12 Dec 1911 ہیرا سنگھ (b. 1843 - d. 1911) (from 29 Jul 1879, سر ہیرا سنگھ)
مہاراجہ
[سودھو]- 12 Dec 1911 - 24 Dec 1911 سر ہیرا سنگھ (s.a.)
- 24 Dec 1911 - 19 Feb 1928 رپودمن سنگھ (b. 1883 - d. 1942)
- 8 Jul 1923 - 19 Feb 1928 .... -ایڈمنسریٹر
- 19 Feb 1928 - 15 Aug 1947 پرتاپ سنگھ (b. 1919 - d. 1995) (from 1 Jan 1946, سر پرتاپ سنگھ)
- 19 Feb 1928 - 5 Mar 1941 ریجنٹ:
- - چارلے مک ایوور گرانٹ اوگیلوی(قائم مقام, ستمبر 1923 تک)
- - جوزف ولسن جانسٹن (b. 1876 - d. 1933)(Sep 1923 - to c.1928)
- - دیوان گیان ناتھ (c.1928 - Nov 1939)
- - ایڈورڈ برکبیک ویکفیلیڈ (b. 1903 - d. 1969) (from Nov 1939)
ڈیموگرافی
[سودھو]1901ء دی جنگننا مطابق ریاست دی لوک گنتی 2،97،949 سی تے اس چ 4 قصبے تے 488 پنڈ سن ۔ نابھا تن نظامتاں چ ونڈی ہوئی سی ، جہڑیاں کہ املوہ ، بوال(اینہاں دے ہیڈکواٹر اسے ناں دے قضبے سن) تے پھول سن جسدا ہیڈکواٹر دھنولا سی۔
ریاست دی 54٪ توں ودھ آبادی ہندو سی تے صرف 26٪ سکھ سن تے باقی آبادی مسلماناں دی سی ،حالانکہ ایہ اک اہم سکھ ریاست سی ۔[۱]۔
جیتو دا مورچہ
[سودھو]جویں مورچیاں دے ذکر بناں سکھ پنتھ دی گل اگے تورنی ناممکن اے۔ اویں ہی جیتو دے مورچے دے ذکر بناں نابھے دا ذکر وی ادھورا اے۔ جیتو دا مورچہ آزادی جدوجہد دی اہم کڑی اے۔ سکھ اتہاس دا ایہہ شانتمئی مورچہ سارے مورچیاں نالوں لما تقریباً دو سال تک چلیا۔ اس مورچے اگے جھکن لئی مجبور ہوئی برطانوی سرکار نوں گرودوارہ ایکٹ پاس کرنا پیا۔ شروع وچ ایہہ مورچہ نابھے دے دیشبھگت تے گرسکھ مہاراجے رپدمن سنگھ نوں زبردستی گدی توں لاہ کے جلاوطن کرن تے لگیا سی، جس کارن سکھ پنتھ وچ بھاری روہ سی۔ اس مورچے دی شروعات 8 جون 1923 نوں ہوئی۔ انگریزاں دی اس کاروائی دا خلاف کرن لئی 5 اگست 1923 نوں امرتسر وکھے شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی دی بیٹھک وچ مہاراجہ رپدمن سنگھ دے حق وچ ہمدردی دا متا پاس کرکے 9 ستمبر نوں مہاراجے دے حق وچ ‘نابھا دوس’ مناؤن دا اعلان کیتا گیا۔ انگریزاں ولوں اس دا خلاف کرن دے باو جود پنجاب وچ تھاں-تھاں روس مارچ کڈھے گئے۔ جیتو منڈی وچ وی روس مظاہرے لئی گرودوارہ گنگسر وکھے دیوان سجا کے اکھنڈ پاٹھاں دی لڑی شروع کیتی گئی۔ انگریز سرکار نے اس طرحاں دے پردرشناں نوں اپنے لئی چیلنج سمجھیا۔ 14 ستمبر نوں جیتو دے گرودوارہ صاحب وکھے دیوان سجے ہوئے سن اتے اکھنڈ پاٹھ چل راے سن۔ انگریز سرکار دے ہتھیاربند سپاہیاں نے اتھے اکٹھے ہوئے لوکاں، سیواداراں اتے پاٹھی سنگھاں نوں کھچ-دھوہ کرن مگروں گرفتار کر لیا۔ اکھنڈ پاٹھ کھنڈت کرنا سکھ پنتھ کویں برداشت کر سکدا سی۔ ایہہ سکھ رہت مریادا دی النگھنا سی۔ اس گھٹنا نال مہاراجہ رپدمن سنگھ دا سیاسی مدعا، مذہبی مدعا بن گیا۔ سکھ پنتھ دی اک ہی منگ اکھنڈ پاٹھ مڑ شروع کرنا سی۔ شرومنی کمیٹی ولوں پہلاں 25-25 سنگھاں دا جتھا ادور تخت صاحب امرتسر توں جیتو بھیجیا جان لگیا۔ جیتو دے مورچے وچ ہزاراں سکھ زخمی اتے سینکڑے شہید ہوئے۔ نابھے توں شروع ہوئے اس مورچے نے انگریز سرکار نوں جھکن لئی مجبور کر دتا۔ اس مورچے دی جت تے مہاتما گاندھی نے سکھاں نوں تار بھیج کے ودھائی دتی سی کہ تسیں آزادی دی پہلی لڑائی جت لئی اے۔
اجوکے ویلے
[سودھو]سکھ گرو صاحبان نال متعلق نابھے وچ موجود تریخی وستاں ہن شاید گمّ جاں غائب ہو گئیاں ہن۔ مہاراجہ ہیرا سنگھ دا ہیرا محل اج-کل وواداں دا موضوع بن چکیا اے۔ پی۔پی۔ایسّ۔ سکول دی بے مثال عمارت ملک دیاں چونویاں عمارتاں وچوں منی گئی اے۔ اس نوں ودیشوں نقشہ منگوا کے بنایا گیا سی۔ نابھے دا ریلوے سٹیشن وی پرانا اے۔ پنج دروازیاں وچوں مہس، پٹیالہ، بوڑاں اتے الوہراں دروازے دے ناں ہی لئے جا راے ہن جدونکھ دروازے لوپ ہو چکے ہن۔ صرف دلدی دروازہ ہی موجود اے۔ راجا جسونت سنگھ ولوں بنوایا دو سو سال پرانا قلعہ ادم کرن تے سمبھالیا جا سکدا اے۔ آرکیالوجی ڈیپارٹمنٹ نوں اس ول پہل دے بنیاد تے دھیان دین دی لوڑ اے۔ رپدمن کالج دی عمارت پرانی اے جس نوں پکا باغ مطلب رانیاں دے رہن تے نہاؤن والا ستھان کیہا جاندا اے۔
سرکاری ہائی سکول (لڑکے) وی پرانی عمارت وچ چل رہیا اے۔ سرکاری ہسپتال دی عمارت وی مہاراجہ ہیرا سنگھ ویلے دی ہی بنی ہوئی اے۔ نابھے دا دیوی دوالا چوک وی بڑا پرانا اے۔ اتھے بڑا پرانا اتے مشہور دیوی دوالا مندر وی اے۔ نابھے پیر عنایت شاہ بلی دی درگاہ وی اے۔ لوک اس نوں نیاس بلی وی کہندے ہن۔ نابھا دن نال متعلق 17 جلاوطن سنگھاں دی یاد نوں سمرپت اک دروازہ املوہ وکھے وی بنیا ہویا اے۔ شام باغ جتھے پی۔پی۔ایسّ۔ سکول دا ہوسٹل اے اتھے راجیاں دیاں سمادھاں وی ہن۔ بسّ اڈے دی عمارت پرانے تاں نہیں پر سرکار دی مہربانی دے انتظار وچ اے۔ نابھا جیل بڑی پرانی اتے مشہور اے۔ نابھے دی سکوٹر فیکٹری وچ اج-کل آزادی ٹریکٹر دے پرزے جاں مروتی کاراں دیاں سیٹاں بندیاں ہن۔ نابھے دی فوجی چھاؤنی وی مہاراجہ ہیرا سنگھ دے ویلے دی اے۔ کچہریاں نویں عمارت وچ چلیاں گئیاں ہن جدونکھ تھانا صدر اتے کوتوالی پہلاں والی تھاں تے موجود ہن۔ اتھے واقع گرودوارہ اکالگڑھ صاحب جیتو دے مورچے ویلے ہوند وچ آیا سی۔ اتھے سکھاں دیاں سرگرمیاں تے نظر رکھن لئی کوتوالی بنائی گئی سی۔ نابھا صنعت پکھوں اپنی خاص پچھان بنا چکیا اے۔
نابھے دے سیاسی آگوُ
[سودھو]نابھے دے سیاسی اکھاڑے وچ دو ملاں وچکار بڑا لما سماں لڑائی ہندا رہا اے۔ راجا نرندر سنگھ اتے مرحوم س۔ گردرشن سنگھ کانگرس اتے شرومنی اکالی دل ولوں کئیاں وار چون لڑ چکے ہن اتے کیبنٹ منتری وی رہِ چکے ہن۔
ہور دیکھو
[سودھو]- لیکھک : ڈاکٹر. رتن سنگھ جگی، سروت : سکھ پنتھ وشوکوش، گر رتن پبلیشرز، پٹیالہ۔
