بھنگی مثل
| سکھ اتحاد دیاں مثلاں |
|---|
 |
|
پھلکیاں مثل · آہلووالیہ مثل · بھنگی مثل · کنہیا مثل · رامگڑھیا مثل · سنگھ پوریا مثل · سنگھ کروڑہ مثل · نشان والیہ مثل · سکرچکیہ مثل · ڈلے والیہ مثل · نکئی مثل · شہیداں مثل |
اس دا مرکز امرتسر دے نزدیک اک پنڈ وچ سی۔
مثل دی طاقت
[سودھو]سکھاں دی سب توں پہلی مثل دے سکھ امرتسر، گجرات، چنیوٹ تے لاہور اُتے قابض سن ۔ اس خاندان نے کافی شہرت حاصل کيتی۔پنجاب وچ سکھ حکومت دی نیہہ اس خاندان نے رکھی۔ اس مثل وچ شامل جواناں دی تعداد بارہ ہزار سی اس مثل دے بانی دا ناں چھجا سنگھ سی تے اوہ امرتسر دے نیڑے موضع پنجا وڑ دا رہنے والا سی۔ اس نے گوبند سنگھ جی دے ہتھ سکھ ازم قبول کیتا، چونکہ چھجا سنگھ بھنگ دا رسیا سی اس لئی بھنگی دے ناں توں مشہور ہويا۔
بھنگی مثل سکھ پنجابیاں دیاں 12 مسلاں چوں اک اے۔ ایدا گڑھ امرتسر سی تے اے ترن تارن چنیوٹ گجرات وزیرآباد تے سیالکوٹ دیاں تھاواں تے سی۔ ایدا پہلا سردار چھجا سنگھ تے فیر ہری سنگھ بھنگی سی۔ ایہدے چ 20،000 دے نیڑے سکھ لڑاکے سن۔
ایس مول کول سب توں بوہتا تھان سی۔ اے لوک بھنگ ورتدے سن جیہدے نال لڑائی ویلے بوہتا جوش آجاندا سی تس اے جیداری نال لڑدے سن۔
بھنگیاں دی مثل : مشہور بارھاں مسلاں وچوں اک ، جس دا مکھی سردار ہری سنگھ سی ۔ مثل بنن توں پہلاں اس نوں اک جتھے دے روپ وچ امرتسر ضلعے دے پنجوڑ پنڈ دے چھجو سنگھ نے منعقد کیتا ۔ اس توں بعد موگا ضلع دے بدھنی پرگنے دا بھوما سنگھ ، ڈھلوں جٹّ اس دا جتھیدار بنیا ۔ سن 1746ء وچ بھوما سنگھ دے انتقال توں بعد اس دا پالت پتر ہری سنگھ جتھیدار بنیا ۔ سن 1748ء وچ دل خالصہ دے قیام نال اوہ اپنے جتھے تے مثل دا مکھی بنیا ۔ اس ولوں بھنگ دے بوہتے استعمال کارن مثل دا ناں ‘ بھنگی مثل’ تے‘ بھنگیاں دی مثل’ پرچلت ہویا ۔
سردار ہری سنگھ نے اپنی مثل دی طاقت نوں بوہت وستاریا اتے ویہہ ہزار یودھیاں دا فوجی دل تیار کیتا ۔ اس نے پہلاں امرتسر ضلعے دے سوہل پنڈ نوں صدر مقام بنایا اتے پھر گلوالی پنڈ وچ اپنی مثل دا راجگڑھ قایم کیتا ۔ سن 1763 ء وچ کنھیا اتے رامگڑھیا مسلاں دی مدد نال اس نے قصور نوں لٹیا ۔ پھر سن 1764 ءوچ ملتان ، بہاول پور نوں لتاڑدے ہویاں سندھ دریا پار کرکے مظفرگڑھ ، ڈیرہ غازیخان اتے ڈیرہ اسمٰعیل خان دے بلوچی حاکماں توں خراج وصول کیتا اتے پرتدے ہویاں چنیوٹ ، جھنگ اتے سیالکوٹ نوں تباہ کیتا ، پر سن 1765 ءوچ بابا اعلیٰ سنگھ دے خلاف لڑدیاں ماریا گیا ۔ اس توں بعد اس دے لڑکے جھنڈا سنگھ بھنگی نے مثل دی ذمہ واری سمبھالی اتے مثل دی ہر پکھوں ترقی کیتیا ۔ ملتان نوں جتن توں بعد جھنگ ، کالاباغ اتے منکیرا نوں ماتحت کیتا اتے امرتسر وچ قلعہ بھنگیاں دی اساری کروائی ۔ پھر چٹھا تے پٹھاناں پاسوں ‘ زمزما ’ کھوہی ، جس دا ناں کالانتر وچ ‘ بھنگیاں دی توپ ’ پیا ۔ سن 1774 ء وچ کنھیا اتے سکرچکیا مسلاں والیاں نال لڑدا ہویا اوہ جموں وچ ماریا گیا ۔
جھنڈا سنگھ توں پچھوں اس دا بھرا گنڈا سنگھ گدی اتے بیٹھا اتے اس دے تھوڑے چر توں بعد مرن اپرنت اس دا نابالغ پتر دیسا سنگھ مثل دا سردار بنیا ۔ پر کمزور مسلدار ہون کارن کئی بھنگی سردار اپنے اپنے علاقے وچ خدمختیار بن بیٹھے ۔ گربخش سنگھ ناں دے بھنگی سردار دے پالت پتر لہنا سنگھ اتے دوہتے گزر سنگھ نے سن 1765 ء وچ لاہور اتے قبضہ کیتا اتے کسے نا کسے روپ وچ لاہور اوہناں دے اولاد دے ماتحت ہی رہا ۔ اوہناں دے دو جانشین — چیت سنگھ اتے موہر سنگھ— دے راج-پربندھ توں تنگ آ کے لاہور نواسیاں نے رنجیت سنگھ اتے سدا کور نوں لاہور اتے قبضہ کرن لئی نمنترت کیتا ۔ 7 جولائی 1799 ء نوں رنجیت سنگھ نے لاہور نوں اپنے ماتحت کر لیا ۔ ادھر سن 1782 ء وچ دیسا سنگھ دی موت توں بعد اس دے نابالغ لڑکے گلاب سنگھ نے امرتسر وچ مثل دی ذمہ واری سمبھالی ۔ سن 1800 ء وچ گلاب سنگھ دے مرن اپرنت اس دے نابالغ پتر گردت سنگھ نے اپنی ماں مائی سکھاں دی سرپرستی ماتحت مثل دی سرداری سمبھالی ۔ سن 1802 ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے امرتسر اتے قبضہ کر لیا ۔ سبھ توں آکھیر وچ گجرات دے حکمران صاحب سنگھ بھنگی نوں کجھ پنڈ جاگیر وجوں دے کے ویہلا کیتا ۔ سن 1810 ء تک رنجیت سنگھ نے سارے بھنگی سرداراں توں اوہناں دے علاقے جت کے لاہور دربار دے ماتحت کر لئے ۔ اس طرحاں اس مثل دی ہوند ختم ہو گئی ۔[۲]
مثل بھنگیاں اتے اس دا سردار جھنڈا سنگھ
[سودھو]مثل بھنگیاں سکھاں دیاں مسلاں وچوں اک پرمکھ مثل منی گئی اے۔ اس مثل دا امرتسر، لاہور، گجرات، چنیوٹ وغیرہ علاقیاں اتے دبدبا بنیا رہا سی۔ اس مثل دی طاقت دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ مثل دے شروع ویلے اس کول 12 ہزار دے لگبھگ گھوڑسوار فوجی سن۔
بھنگی مثل دا پرمکھ ہری سنگھ سی، جس نے بابا دیپ سنگھ شہید دے ہتھوں امرت پان کیتا سی۔ دل خالصہ دی قیام ویلے اس نوں بھنگی مثل دا سردار اتے ترنا دل دا مکھیا پروانت کیتا گیا سی۔ امرتسر وچ اس نے کٹڑا ہری سنگھ دی قیام کیتی سی اتے نال ہی قلعہ بھنگیاں اسارن دا کم ارمبھ کروایا سی۔
ہری سنگھ دے جانشین سردار جھنڈا سنگھ نے بھنگی مثل نوں ہور ترقی ول توریا۔ اس نے کئی لڑائیاں لڑیاں اتے اپنے راج کھیتر وچ بھرپور وادھا کیتا۔ اس دیاں فوجی مہماں وچوں پرمکھ ملتان دے شجاع، خان اتے بہاول پور دے دادو پتراں خلاف سی۔ 1766 ء وچ ستلج دریا دے کنڈھے اتے ہوئی لڑائی انرناتمک رہی۔ اپرنت ہوئی سندھی مطابق بھنگی مثل دے پرمکھ جھنڈا سنگھ نوں پاکپٹن تک دے علاقے دا مالک قبول کیتا گیا سی۔ پھر اس نے قصور دے پٹھاناں نوں ہرا کے اس اتے قبضہ کر لیا۔ 1772 ء وچ کیتے گئے دوجے حملے ویلے مثل نے ملتان اتے بہاول پور نوں جت لیا۔ ملتان نوں واپس آؤندیاں بلوچاں ماتحت آؤندے علاقے جھنگ، مانکیرا اتے کالا باغ فتح کر لئے۔ اس اپرنت جھنڈا سنگھ نے رامنگر دے چٹھیاں توں مشہور زمزما توپ، جو بعد وچ ‘بھنگیاں دی توپ’ دے ناں نال مشہور ہوئی، نوں اپنے قبضے وچ کر لیا۔ جھنڈا سنگھ ماتحت مثل بھنگیاں دی سالانہ آمدن اک کروڑ روپئے دے لگبھگ انمانت کیتی گئی سی۔
جھنڈا سنگھ دے انتلے سال ہورناں سکھ مسلاں دے سرداراں نال لڑدیاں گزرے سن۔ جموں دے راجا رنجیت دیو دے راجگدی دے جانشین دے جھگڑے نوں سلجھاؤن لئی جدوں 1874 وچ اوہ جموں گیا ہویا سی تاں کنھیا اتے شکرچکیا مسلاں نال جھگڑے وچ ماریا گیا سی۔ جھنڈا سنگھ دی موت اپرنت اس دا بھرا گنڈا سنگھ بھنگی مثل دا مکھیا بنیا سی۔
علاقے
[سودھو]مثل بھنگیاں سکھاں دیاں مثلاں وچوں اکّ پرمکھ مثل منی گئی اے۔ اس مثل دا امرتسر، لاہور، گجرات، چنیوٹ آدی علاقیاں اتے دبدبا بنیا رہا سی۔ اس مثل دی طاقت دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ مثل دے شروع ویلے اس کول 12 ہزار دے لگبھگ گھوڑسوار فوجی سن۔
اس مثل دا ناں 'بھنگی' اس لئی پیا کیونکہ اس مثل دے سردار پنجاب دے جنگلاں وچ عام اگن والے بھنگ دے بوٹے دا نشہ کردے سن۔ ہندوستان وچ اس دا استعمال ہزاراں سالاں توں ہندا آ رہا اے۔ کئی ودوانا دا خیال اے کہ ویداں وچ جس 'سومرس' دا ذکر اے، اوہ بھنگ دا رس ہی اے۔ میڈیسن دی دنیا وچ اس نوں کینابس سٹیوا (Cannabis Stiva) کیہا جاندا اے۔ شمالی امریکہ وچ اس نوں میروآنا (Marijuana) کیہا جاندا اے۔ ایہہ لفظ میکسیکن اپبھاشا وچوں اپجیا اے تے لگبھگ 1930 توں لوکپری ہویا۔ پنجاب وچ 17ویں صدی توں نہنگ سنگھ بھنگ دا نشہ کردے آ رہے ہن۔ اوہ سکی بھنگ نوں ددھ وچ گھوٹ کے، ابال کے اس نوں استعمال کردے ہن تے اس نوں 'سکھندھان' کہندے ہن۔ اس وچ خسخس، بادام، الائچی، چار مغز آدی (شردائی والا سارا مسالہ) پا کے اس نوں سوادی بناؤندے ہن۔
بھنگی مثل دا بانی چھجا سنگھ امرتسر ضلعے دے پنڈ پنجوڑ دا رہن والا سی۔ اوہ دسم پاتشاہ گرو گوبند سنگھ دا ہم عصر سی تے اس نے کھنڈے دا پاہل گرو صاحب کولوں چھکیا سی۔ اس دی موت توں بعد اس دا اکّ قریبی رشتے دار بھوما سنگھ ڈھلوں جٹّ وسنیک پنڈ ہنگ (نیڑے بدھنی، موگا) بھنگی مثل دا سردار بنیاں۔ 1739 وچ نادر شاہ نال ہوئیاں جھڑپاں وچ اس نے چنگا ناں کمایا۔ 1746 وچ بھوما سنگھ دی موت مگروں ہری سنگھ مثل دا سردار بنیاں۔ ہری سنگھ بھوما سنگھ دا گود لیا بیٹا اتے بھتیجا وی سی۔ بھنگی مثل دا پرمکھ ہری سنگھ سی، جس نے بابا دیپ سنگھ شہید دے ہتھوں امرت پان کیتا سی۔ دل خالصہ دا قیام ویلے اس نوں بھنگی مثل دا سردار اتے ترنا دل دا مکھیا منظورشدہ کیتا گیا سی۔ امرتسر وچ اس نے کٹڑا ہری سنگھ دا قیام کیتا سی اتے نال ہی قلعہ بھنگیاں اسارن دا کم شروع کروایا سی۔
ہری سنگھ دے جانشین سردار جھنڈا سنگھ نے بھنگی مثل نوں ہور ترقی ول توریا۔1772 ای: وچ کیتے گئے دوجے حملے ویلے مثل نے ملتان اتے بہاول پور نوں جت لیا۔جھنڈا سنگھ نے رام نگر دے چٹھیاں توں مشہور زمزما توپ، جو بعد وچ بھنگیاں دی توپ دے ناں نال مشہور ہوئی، نوں وی اپنے قبضے وچ کر لیا۔ جھنڈا سنگھ ماتحت مثل بھنگیاں دی سالانہ آمدن اکّ کروڑ روپئے دے لگبھگ انمانت کیتی گئی سی۔
بھنگیاں دی توپ
[سودھو]'توپ-اے-زمزما' جاں بھنگیاں دی توپ شاہراہ-اے-قائد-اے-آزم 'تے واقع لاہور دے عجائب گھر دے ساہمنے اکّ پلیٹ فارم 'تے رکھی ہوئی اے۔ ایہہ توپ ڈیوک آف ایڈنبرگ دی لاہور پھیری ویلے فروری 1870 وچ لاہور میوزیم دے ساہمنے سجائی گئی سی۔ ایہہ ادوں توں ہی اتھے پئی ہوئی اے۔ بھنگیاں دی توپ اکّ صدی تک کئی لڑائیاں وچ شامل ہوئی۔ اس دا دہانا (مزل) ساڈھے نوں انچ اے۔ اس توپ نوں احمد شاہ ابدالی دے وزیرے اعلیٰٰ شاہ ولی خان دے حکم 'تے شاہ نظیر نے 1169 ہجری (1755-56 عیسوی) وچ ڈھالیا سی۔ ایہہ طریق توپ دے اپر اکری ہوئی اے۔ 1802 عیسوی وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے بھنگیاں نوں ہرا کے اس توپ 'تے قبضہ کیتا سی۔ اس نے اس توپ دا استعمال ڈسکا، قصور، سجان پور ، وزیر آباد اتے ملتان دیاں لڑائیاں وچ کیتا۔ ملتان دے گھیرے ویلے ایہہ توپ بہت بری طرحاں نکسانی گئی سی۔
ہورویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ سکھ تریخ (2004ء)۔ "بھنگی مثل" Archived 2016-03-04 at the وے بیک مشین، سکھاں دی تریخ، حاصل کردہ از 7 ستمبر 2016
- ↑ لکھاری : ڈاکٹر۔ رتن سنگھ جگی، سروت : سکھ پنتھ وشوکوش، گر رتن پبلیشرز، پٹیالہ۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]- [۱] Archived 2016-03-04 at the وے بیک مشین
| ||||||||||||||||||
