زلزلہ دی تريخ
تریخ دا قدیم ترین زلزلہ کدوں تے کتھے آیا، ایہ تاں وثوق توں نئيں کہیا جاسکدا البتہ اوہ پہلا زلزلہ جو انسان نے اپنی تحریر وچ ریکارڈ کيتا تقریباً تن ہزار برس پہلے 1177 ق م وچ چین وچ آیا سی۔ اس دے بعد قدیم ترین ریکارڈ 580 ق م وچ یورپ تے 464 ق م وچ یونان دے شہر اسپارٹا دے زلزلے دا ملدا اے۔ مورخین دا خیال اے ایہ زلزلہ اسپارٹا تے ایتھنس دے درمیان لڑی جانے والی پولینیشین جنگ دے دور وچ آیا سی۔
پورے شہر نوں ملیا میٹ کردینے والا زلزلہ 226 ق م یونان دے جزیرے رہوڈس وچ آیا سی۔ جس نے ایتھے دے شہر کیمر یوس نوں نیست تے نابود کر دتا تے نال ہی اس شہر دے ساحل اُتے نصب عظیم الشان مجسمہ ہیلوس وی تباہ ہوئے گیا جس دا شمار دنیا دے ست عجائبات وچ ہُندا اے۔
63 عیسوی وچ اٹلی دے شہر پومپائی وچ زبردست زلزلہ آیا جس توں اس دی تمام عمارتاں خاک وچ مل گئياں۔ فیر اس شہر دی ازسِر نو تعمیر وچ 16 سال لگ گئے مگر 24 اگست، 79ءایتھے دوبارہ زلزلہ آیا تے اس شہر دے پہاڑ کوہ وسیوس دا آتش فشاں پھٹ پيا چنانچہ پومپائی تے ہرکولینم شہر مکمل طور اُتے تباہ ہوئے گیا۔ تاریخی حوالےآں دے مطابق تقریباً 25 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔
365ءماں یونان دے جزیرہ کریٹ وچ زلزلہ آیا جس توں اس دا شہر کنوسس کُل 50 ہزار نفوس دے نال برباد ہوئے گیا۔ اس زلزلے دی شدت دا اندازہ 8.1 میگنیٹیوڈ لگایا گیا اے۔ تریخ وچ ايسے سال لیبیا دے شہر سیرین Cyrene وچ وی اک زلزلہ دا تذکرہ ملدا اے۔
20 مئی، 526ء نوں شام دے شہر انطاکیہ Antiochia وچ خوفناک زلزلے توں ڈھائی لکھ افراد جاں بحق ہوئے گئے۔ 844ء وچ دمشق شہر وچ شدید زلزلہ آیا جس توں تقریباً 50 ہزار جاناں ضائع ہوئیاں، ماہرین دا خیال اے کہ ریکٹر اسکیل دے مطابق اس دی شدت 6.5 رہی ہوئے گی۔ 847ء وچ دمشق وچ دوبارہ زلزلہ آیا۔ 70 ہزار افراد ہلاک ہوئے تے تقریباً نصف شہر تباہ ہوئے گیا، سائنسدن اس زلزلہ دی شدّت 7.3 میگنیٹیوڈ توں زیادہ دسدے نيں۔ ايسے سال عراق دے شہر موصل وچ وی زلزلہ آیا جس توں 50 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ 22 دسمبر، 856ءکو ایران وچ زلزلے توں تباہی ہوئی جس توں دمغان تے قومیس شہر نوں نقصان پہنچیا تے کُل دو لکھ افراد جاں بحق ہوئے۔ ايسے سال یونان دے شہر کورنتھ وچ وی زلزلے توں 45 ہزار جاناں ضائع ہوئیاں۔
893ء وچ تریخ دے تن وڈے زلزلے آئے۔ اک کائوکاسس Caucasus شہر وچ جس توں 84 ہزار نفوس ہلاک ہوئے،دوسرا ایران دے شہر ارادبِل وچ تقریباً ڈیڑھ لکھ جاناں ضائع ہوئیاں تے تیسرا زلزلہ ہندوستان وچ وادی سندھ دے قدیم شہر دے پور Daipur یعنی دیبل وچ آیا تے تقریباً اک لکھ ايسے ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ تریخ ابن کثیر وچ تحریر اے کہ اُس وقت سندھ اُتے عبد اﷲ بن عمر ہباری دی حکومت سی جو خلیفہ بغداد معتضد باﷲ دی جانب توں مقرر کردہ سن ۔ ایہ زلزلہ 14 شوال 280 ہجری وچ برپا ہويا تے اس دوران چاند گرہن تے تیز آندھی دے آثار وی روایتاں وچ بیان ہوئے نيں۔ ابن کثیر دے مطابق نصف شب اَگڑ پِچھڑ پنج زلزلے آئے تے بمشکل سو مکان ہی سلامت رہ سکے۔ طبری تے ابن کثیر نے مرنے والےآں دی تعداد اک لکھ پنجاہ ہزار دسی اے۔
گیارہويں صدی عیسوی دے دوران 1036ء وچ چین دے شہر شانکسی وچ زلزلہ توں 23 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1042ء وچ شام وچ تبریز، پالرا تے بعلبک دے مقام اُتے زلزلے توں 50 ہزار افراد جان توں ہتھ دھوبیٹھے تے تبریز شہر دی نصف آبادی ختم ہوئے گئی۔ ماہرین دے اندازے دے مطابق ایہ زلزلہ 7.3 میگنیٹیوڈ دی شدّت دا رہیا ہوئے گا۔ 1057ء وچ چین دے شہر چیہلی Chihli وچ 25 ہزار افراد زلزلے دی زد وچ آکے ہلاک ہوئے۔
بارہويں صدی عیسوی دے سال 1138ء وچ شام وچ گنزہ Ganzah تے الیپو Aleppo دے مقام اُتے خوفناک زلزلہ آیا تے تقریباً 2 لکھ تیس ہزار افراد ہلاک ہوئے، اس دی شدّت دا اندازہ ریکٹر اسکیل اُتے 8.1 میگنیٹیوڈ دے برابر لگایا گیا اے۔ 1156ء تے 1157ء دے دوران وی شام وچ زبردست زلزلے توں تیرہ شہر برباد ہوئے گئے۔ 1169ءماں شام وچ شدید زلزلہ آیا تے کُل 80 ہزار افراد جاں بحق ہوئے۔ 1170ء وچ سسلی وچ زلزلے توں 15 ہزار افراد موت دا شکار ہوئے۔
تیرہويں صدی عیسوی وچ 5 جولائی 1201ءکے دوران بالائی مصر تے شام وچ تریخ دا بدترین زلزلہ برپا ہويا جس وچ کُل گیارہ لکھ افراد ہلاک ہوئے۔ 1268ء وچ ترکی دے شہر اناطولیہ تے سلسیہ Cilcia وچ زلزلے توں 60 ہزار افراد جاں بحق ہوئے۔ 27 ستمبر 1290ءچیہلی (چین) وچ 6.7 میگنیٹیوڈ دا زلزلہ آیا جس توں اک لکھ انساناں دی اموات ہوئیاں۔ اس دے تن سال بعد 20 مئی 1293ء وچ جاپان دے شہر کاماکورا وچ آنے والے زلزلہ توں تیس ہزار افراد ہلاک ہوئے۔
چودھواں تے ستارھواں صدی دے دوران 6 وڈے زلزلے آئے۔ 18 اکتوبر 1356ء وچ سوئٹرزلینڈ دے علاقے باسِل وچ زلزلے توں اک ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ امریکی تریخ دا سب توں قدیم ترین زلزلہ 1471ء وچ پیرو وچ آیا سی۔ مگر اس دی تفصیلات نئيں ملدیاں۔ 26 جنوری1531ء وچ پُرتگال دے علاقے لِسبن وچ زلزلے توں تیس ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ تریخ دا دوسرا وڈا زلزلہ 23 جنوری 1556ءکو شانکسی (چین) وچ آیا، جس توں 8 لکھ تیس ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ نومبر 1667ء وچ شماکھا (آذربائیجان) 80 ہزار افراد زلزلے توں جاں بحق ہوئے۔ 17 اگست 1668ء وچ اناطولیہ (ترکی) وچ زلزلے توں 8 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔
اٹھارہويں صدی وچ تقریباً 13 وڈے زلزلے آئے۔ 26 جنوری 1700ء وچ امریکا دی پلیٹ کاسکاڈیا وچ حرکت دی وجہ توں زلزلہ آیا جس دا اثر نارتھ کیلیفورنیا توں وان کودر آئی لینڈ تک پہنچیا۔ ایہ زلزلہ 9 میگنیٹیوڈ دا سی۔ 1703ء وچ جاپان دے شہر جے ڈو Jeddo وچ زلزلہ توں اک لکھ 90 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1707ء وچ جاپان وچ زیرِسمندر زلزلہ ”سونامی“ آیا جس توں تیس ہزار افراد دی اموات ہوئیاں۔ 30 ستمبر 1730ءکو جاپان دے ہوکائیڈو آئی لینڈ دے اک لکھ 37 ہزار افراد زلزلہ دی زد وچ آئے تے اگلے سال چین دے شہر بیجنگ وچ زلزلے توں اک لکھ افراد ہلاک ہوئے۔ 11 اکتوبر 1737ء وچ کلکتہ شہر وچ خوفناک زلزلہ توں 3 لکھ افراد ہلاک ہوئے۔ اس دے پنج دن بعد ہی کمچاٹکا (روس) وچ 9.3 میگنیٹیوڈ دا زلزلہ آیا۔ 7 جون 1755ءکو شمالی ایران وچ زلزلے توں 40 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ اس دے اک ہفتے بعد 18 نومبر نوں بوسٹن میساچوسٹس وچ وی زلزلہ آیا سی مگر خوش قسمتی توں کوئی جانی نقصان نئيں ہويا۔ 28 فروری 1780ء وچ ایران وچ زلزلہ توں دو لکھ افراد جاں بحق ہوئے۔ فروری 3 مارچ 1783ء وچ اٹلی دے شہر کلبریا Calabria وچ زلزلے توں 35ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ 4 فروری 1797ء وچ ایکواڈور تے پیرو وچ زلزلے توں 41 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ اک ہفتہ بعد 10 فروری نوں ایسٹ انڈیز (موجودہ انڈونیشیا) دے صوبہ سماٹرا وچ زلزلہ آیا جس توں ہلاک ہونے والےآں دی تعداد 300 سی، اس زلزلے دی شدت 8.4 میگنیٹیوڈ سی۔
انیہويں صدی وچ دسمبر 1812ء دے دوران کیلیفورنیا وچ ریکٹر اسکیل اُتے 7.0 دی شدّت دے زلزلے توں 40 افراد دی اموات ہوئی۔ 23 جنوری 1855ء وچ نیوزی لینڈ وچ زلزلے توں 4 افراد تے 4 جنوری 1857ء وچ کیلیفورنیا وچ اک فرد ہلاک ہويا۔ ايسے سال اٹلی وچ زلزلہ توں 11 ہزار افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔ 1868ء وچ ہوائی (امریکا) وچ زلزلے توں 77 تے کیلیفورنیا وچ 30 افراد ہلاک ہوئے۔ 1872ءکیلیفورنیا (امریکا) وچ 27، 1888ءکیلیفورنیا(امریکا) وچ 60 تے 1892ءکیلیفورنیا وچ اک فرد ہلاک ہويا۔ اس دے علاوہ جاپان دے علاقے مینو۔ اوواری Mino-Owari وچ 1891ءکے دوران زلزلے توں 7273 افراد ہلاک ہوئے تے آسام (انڈیا) وچ 1897ء وچ زلزلہ توں ڈیڑھ ہزار افراد جاں بحق ہوئے۔ ايسے صدی وچ امریکا وچ 17 ہور زلزلے وی آئے جنہاں دی شدّت دا اندازہ ماہرین نے 6 توں 8 میگنیٹیوڈ دے درمیان لگایا اے تے ایسٹ انڈیز (انڈونیشیا) وچ 2 زلزلے آئے مگر کوئی جانی نقصان نئيں ہويا۔ برصغیر وچ وی اس صدی دے دوران 5 وڈے زلزلے آئے۔ 1819ء وچ پنجاب تے کچھ Kutch دے مقام اُتے 32 ہزار افراد زلزلے دا شکار ہوئے۔ 1838ء وچ نیپال وچ زلزلہ آیا جس توں 2 ہزار اموات ہوئیاں۔ کشمیر وچ 1885ء وچ تن ہزار افراد ہلاک ہوئے تے آسام وچ ڈھائی ہزار افراد 1897ء وچ لقمہ اجل بنے۔ 1827ء وچ لاہور وچ زلزلے توں اک ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1827ءسے 1931ءتک بلوچستان وچ 9 زلزلے آئے لیکن انہاں دی تفصیل نئيں ملدی۔
ویہويں صدی دا پہلا وڈا زلزلہ ہمالیہ پٹی اُتے کانگڑہ دے مقام اُتے آیا جس وچ 20 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ 1906ء وچ 3 زلزلے آئے جس وچ کولمبیا تے ایکواڈور دے اک ہزار، سان فرانسسکو دے تن ہزار تے چلی وچ 20 ہزار افراد دیاں جاناں گئياں۔ 1908ء وچ تریخ دے بدترین زلزلےآں وچوں اک زلزلہ اٹلی وچ آیا سی جس وچ اک لکھ 60 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔
ویہويں صدی دی دوسری دہائی وچ 1918ء وچ پورٹوریکو (براعظم امریکا) وچ 116 افراد دی ہلاکت ہوئی۔
1920ء وچ تریخ دا نواں وڈا زلزلہ آیا جس وچ چین دے علاقے ننگشیر تے گنسو دے 2 لکھ افراد لقمہ اجل بنے۔ اس زلزلے دی شدّت 8.6 میگنیٹیوڈ سی۔ 1923ء وچ جاپان وچ زلزلے توں اک لکھ 43 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1927ء وچ کیلیفورنیا وچ زلزلے توں صرف 13 اموات ہوئیاں۔ مگر 1927ء وچ دو وڈے زلزلے وی آئے جس توں جاپان دے 3 ہزار تے چین دے دو لکھ افراد ہلاک ہوئے۔
1931ء وچ نیوزی لینڈ وچ زلزلے توں 258 افراد دیاں جاناں ضائع ہوئیاں۔ 1932ءاور 1933ءکا سال دوبارہ چین تے جاپان دے لئی بُرا ثابت ہويا جس وچ دو زلزلےآں توں چین دے 70 ہزار تے جاپان دے تقریباً 3 ہزار افراد جان توں ہتھ دھو بیٹھے۔ 1933ء وچ ہی کیلیفورنیا وچ معمولی شدت دے زلزلے توں 115 افراد موت دا شکار ہوئے۔ 1934ء وچ ہندوستان دے صوبہ بہار وچ زلزلے توں 13 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ 1935ء وچ تائیوان وچ زلزلے توں 3279 افراد ہلاک ہوئے۔
1935ء وچ پاکستان دے شہر کوئٹہ وچ تباہ کن زلزلہ آیا، جس توں کوئٹہ شہر بُری طرح تباہ ہوئے گیا۔ ایہ زلزلہ 7.8 میگنیٹیوڈ دی شدّت دا سی، جس توں مستونگ، لورالائی، قلات، پشین تے چمن دے علاقے وی متاثر ہوئے سن ۔ زلزلہ دا مرکز چمن فالٹ دا مقام سی۔ اس زلزلے نے 30 سیکنڈ وچ پورے شہر نوں ملیا میٹ کرکے رکھ دتا۔ اس زلزلے توں ہونے والی اموات دی تعداد اندازہً 60 ہزار تک دسی جاندی اے۔ 1939ء وچ ترکی وچ زلزلے توں 32 ہزار 7 سو افراد دیاں جاناں گئياں۔
1940ء وچ کیلیفورنیا وچ غیر معمولی یعنی 7.1 شدّت دے زلزلے توں صرف 9 افراد ہلاک ہوئے۔ 1944ء وچ جاپان وچ زلزلہ آیا جس توں 1223 افراد دی ہلاکتاں نوٹ ہوئیاں۔ اس زلزلے دا اندازہ ریکٹر اسکیل اُتے 8.1 لگایا گیا اے۔ 1945ء وچ مکران دے ساحلی علاقےآں وچ سمندری زلزلہ سونامی آیا جس دے باعث اُٹھنے والی سمندری لہراں کراچی، ممبئی تے کَچھ تک گئياں۔ مغربی محقق سینچ رے دی کتاب ”ورلڈ میپ آف نیچرل ہیزرڈ“ دے مطابق اس سونامی توں کُل 4 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1946ء وچ تن زلزلے الآسکا، ڈومنین تے جاپان وچ آئے جس توں تقریباً 1600 افراد ہلاک ہوئے۔ 1949ء وچ واشنگٹن وچ زلزلے توں صرف 8 افراد موت دا شکار بنے۔ 1950ء وچ امریکا، یونان تے منگولیہ وچ معمولی شدت دے 6 زلزلے آئے۔ جس وچ یونان دے 476، امریکا دے 46 تے منگولیہ دے 30 افراد ہلاک ہوئے۔
1960ءکے دوران مراکش وچ زلزلے توں 10 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ ايسے سال چلی وچ وی زلزلے توں 5700 افراد دیاں جاناں ضائع ہوئیاں۔
1964ء وچ الآسکا (امریکا) وچ 9.2 شدت دا زلزلہ آیا لیکن صرف 125 افراد ہلاک ہوئے۔ جاپان وچ ايسے سال زلزلے توں 26 افراد ہلاک ہوئے۔ 1967ء وچ واشنگٹن وچ زلزلے توں 7 افراد دیاں جاناں گئياں۔ ايسے سال ہندوستان دے علاقے کویانا وچ زلزلے توں 900 افراد ہلاک ہوئے۔ 1969ء وچ کیلیفورنیا وچ زلزلے توں اک فرد دی جان ضائع ہوئی۔ 1970ء وچ پیرو (امریکا) وچ زلزلے توں 66 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال بھڑوچ (انڈیا) دے مقام اُتے زلزلے وچ 900 افراد جاں بحق ہوئے۔ 1971ء وچ کیلیفورنیا وچ زلزلے توں 65 افراد ہلاک ہوئے۔ 1974ء وچ پاکستان دے علاقے مالا کنڈ تے پتن وچ زلزلے توں کُل 6 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ 1975ء وچ چین دے علاقے ہائی چنگ وچ زلزلے توں 10 ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال جزیرہ ہوائی وچ اس توں زیادہ شدت دے زلزلے نے صرف 2 افراد دیاں جاناں لئی۔ 1976ء وچ گوئٹے مالا وچ زلزلے توں 23 ہزار افراد جاں بحق ہوئے۔ ايسے سال تانگ شان (چین) وچ آنے والے تباہ کن زلزلے توں اندازہً 6 لکھ 55 ہزار افراد ہلاک ہوئے، ایہ تریخ دا تیسرا وڈا زلزلہ سی۔ 1977ءکے دوران رومانیہ وچ زلزلے توں پندرہ سو افراد لقمہ اجل بنے۔
1980ء وچ نیپال وچ زلزلے توں 1500 افراد ہلاک ہوئے۔1981ء وچ گلگت وچ زلزلے توں 220 افراد دیاں جاناں ضائع ہوئیاں۔ 1983ء وچ امریکا دے علاقہ رہیو وچ 2 افراد زلزلے توں جاں بحق ہوئے۔ ايسے سال پاکستان دے شمالی علاقے وچ زلزلے توں 14 افراد ہلاک ہوئے۔ 1984ء وچ بھارت دے علاقے کاچھر وچ زلزلے توں 500 افراد ہلاک ہوئے تے 1985ء وچ پاکستان وچ سوات تے چترال وچ زلزلے توں 5 اموات ہوئیاں۔ 1985ء وچ میکسیکو (امریکا) وچ زلزلے توں 9 ہزار 5 سو افراد ہلاک ہوئے۔ 1987ء وچ کیلیفورنیا وچ 8 افراد زلزلے توں جاں بحق ہوئے۔ 1988ء وچ آرمینیا (ترکی) وچ 25 ہزار افراد زلزلے دے باعث ہلاک ہوئے۔ 1989ء وچ کیلیفورنیا وچ زلزلے توں 63 افراد دیاں جاناں گئياں۔
1990ء وچ ایران وچ زبردست زلزلہ آیا جس توں 35 ہزار (بعض اندازےآں دے مطابق 50 ہزار) افراد ہلاک ہوئے۔ 1991ء وچ ہندوکش توں افغانستان تک زلزلے وچ 500 افراد ہلاک ہوئے، ايسے سال بھارت دے علاقے اُترکاشی (بنارس) وچ زلزلے توں 3 ہزار جاناں ضائع ہوئیاں تے کیلیفورنیا وچ آنے والے زلزلے توں 3 افراد لقمہ اجل بنے۔ 1993ء وچ بھارت وچ لاٹر دے مقام اُتے زلزلے توں 9748 افراد ہلاک ہوئے۔ 1994ء وچ کیلیفورنیا وچ زلزلے توں 60 افراد لقمہ اجل بنے۔ اک زلزلہ بولویہ وچ وی آیا تے 5 افراد ہلاک ہوئے۔ 1995ء وچ جاپان دے علاقے کوبے وچ آنے والے زلزلہ توں 5582 افراد ہلاک ہوئے۔ 1997ء وچ بھارت دے علاقے جے پور تے جبل پور وچ زلزلہ آیا۔ ايسے سال پاکستان دے صوبہ بلوچستان وچ وی زلزلہ آیا تے ہلاک ہونے والےآں دی کُل تعداد تقریباً اک ہزار سی۔ 1998ء وچ نیوگینیا وچ زلزلہ توں 2183 افراد لقمہ اجل بنے۔ 1999ء وچ 4 وڈے زلزلے آئے، جس وچ کولمبیا دے 1185، ترکی دے 17118، تائیوان دے 2400 تے ترکی ہی دے 895 افراد ہلاک ہوئے۔ 1999ءہی وچ بھارت دے علاقے چمولی وچ زلزلے توں اک ہزار افراد ہلاک ہوئے۔
26 جنوری 2001ء وچ بھارت دے علاقے گجرات وچ زبردست قسم دا زلزلہ آیا جس دی شدت ریکٹر اسکیل اُتے 7.7 سی۔ اس زلزلے دی شدت پاکستان وچ وی محسوس کيتی گئی۔ اس زلزلے توں بھارت دے 25 ہزار تے پاکستان دے کُل 20 افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال پیرو وچ زلزلے توں 75 افراد جاں بحق ہوئے۔ 2002ء وچ افغانستان وچ زلزلے توں اک ہزار افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال الجیریا وچ وی زلزلہ آیا سی جس توں 2266 اموات ہوئیاں۔ 2002ء وچ پاکستان دے شہر گلگت وچ 3 زلزلے آئے جس توں کُل 41 افراد ہلاک ہوئے۔ 2003ء وچ کیلیفورنیا وچ آنے والے زلزلے توں 2 افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال ایران وچ زلزلے توں 31 ہزار افراد لقمہ اجل بنے۔ 2004ء وچ جاپان، تیمور (انڈونیشیا)، ڈومینکا تے کوسٹاریکا (امریکا) وچ معمولی شدت دے زلزلے آئے جس توں کُل 61 افراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال مراکش وچ وی زلزلے توں 500 افراد ہلاک ہوئے۔
2004ء وچ سب توں وڈی تباہی 26 دسمبر نوں انڈونیشیا دی ریاست سماٹرا وچ زیرِ سمندر زلزلے سونامی توں آئی۔ جس توں اُٹھنے والی لہراں انڈونیشیا، ملائیشیا، بنگلہ دیش، بھارت، تھائی لینڈ، سری لنکا، مینمار (برما)، مالدیپ، صومالیہ، کینیا، تنزانیہ، سیشلز (مدغاسکر) تے جنوبی افریقہ تک گئياں۔ اس تباہی توں ہونے والی اموات 5 لکھ توں ودھ نيں جدوں کہ سرکاری طور اُتے ہلاکتاں دا اندازہ 2 لکھ 83 ہزار اک سو چھ لگایا گیا اے۔
2005ء وچ انڈونیشا وچ زلزلے توں 1313ءافراد ہلاک ہوئے۔ ايسے سال ایران وچ وی زلزلہ آیا جس وچ 790 افراد لقمہ اجل بنے جدوں کہ جاپان وچ اک ہور چلی وچ گیارہ افراد ايسے سال زلزلے توں جاں بحق ہوئے۔ 8 اکتوبر 2005ءکو ہن تک دا شدید ترین زلزلہ پاکستان دے شمالی علاقے وچ آیا۔ ریکٹر اسکیل اُتے اس دی شدت 7.6 سی۔ اس زلزلے توں کشمیر، اسلام آباد، بالاکوٹ، مانسہرہ، ہزارہ سمیت بوہت سارے چھوٹے وڈے دیہاتاں تے قصبےآں نوں شدید نقصان پہنچیا اے ؛ 2013پاکستان دے صوبہ بلوچستان دے شہر آواران وچ زلزلہ آیا سی اس توں شدید نقصان ہويا 5000افراد جاں بحق ہوئے