سانچہ:چونواں مضمون/۱۱
انگریز اہلکاراں نے پہلی سکھ انگریز جنگ لئی بہانہ لاہور دربار دی فوج ولوں ستلج دریا دے چڑھدے ول اس علاقے وچ آؤن نوں بنایا، جس نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نال 1809ء دے معاہدہ وچ خود انگریز سرکار خالصہ دربار دی مالکی ہیٹھ علاقہ من چکی سی۔
رنجیت سنگھ دیاں ستلج دے چڑھدے پاسے مہماں[سودھو]
مہاراجہ رنجیت سنگھ نے دریا ستلج توں چڑھدے ولجتاں دا سلسلہ 1806 وچ شروع کیتا۔ دلدی ناں دا اک پنڈ نابھہ ریاست دے صدر مقام نابھہ توں کجھ ہی میلاں دی وتھّ اتے سی، پر ریاست پٹیالہ دا راجا صاحب سنگھ وی اس پنڈ اتے اپنی مالکی دسدا سی۔ ایوں ایہہ پنڈ دوواں ریاستاں درمیان نرنتر جھگڑے دا کارن بنیا ہویا سی۔ نابھے دا راجا جسونت سنگھ اپنے ورودھی(محالف) نالوں گھٹّ شکتی دا مالک سی، اس لئی اس نے جیند ریاست دے مالک راجا بھاگ سنگھ دی صلاحَ نال رنجیت سنگھ نوں اپنی مدد لئی بلایا۔ اس سمیں رنجیت سنگھ پھلور دے گھاٹ نوں پار کرکے مالوے وچ داخل ہویا اتے لدھیانہ، جگراؤں، رائیکوٹ اتے مالیرکوٹلا ہندا ہویا پٹیالے پہنچیا اتے کھنہ، پائل ہندا ہویا واپس پرتیا۔ اس موقعے راہ وچ پیندے کئی علاقے رنجیت سنگھ نے اپنے ادھین کر لئے اتے کجھ سرداراں نے اس دی ادھینگی پروان کیتی۔
اگلے ہی سال اک وار پھر رنجیت سنگھ ہریکے پتن توں دریا ستلج پار کرکے مالوے وچ آیا۔ اس وار اس نوں پٹیالے دی رانی آس کور نے سدا دتا سی، کیونکہ اوہ اپنے پتی، پٹیالے دے راجے صاحب سنگھ نال رہندی ان بن نوں رنجیت سنگھ دے پربھاو نال ختم کرواؤنا چاہندی سی۔ رنجیت سنگھ نے ہریکے پتن توں دریا ستلج پار کیتا اتے زیرا، دھرمکوٹ، بدھنی آدی ہندا ہویا پٹیالے پہنچیا۔ اوہ پٹیالے دے راجے اتے رانی درمیان صلح کروا کے تھانیسر، بوڑیاں، انبالہ لنگھ کے نرائنگڑھ دے قلعے اتے حملہ آور ہویا۔ اس قلعے نوں جتن اپرنت اوہ منیماجرا، کھرڑ، کھمانوں آدی وچ دی لنگھدیاں روپڑ دے ستھان توں دریا ستلج پار کرکے اپنے علاقے وچ پہنچیا۔ نرائنگڑھ دے گھیرے دوران رنجیت سنگھ دا اک ساتھی تارہ سنگھ گیبا، جو کہ ڈلیوالیا مسل دا سردار سی، ماریا گیا۔ اس مثل دا صدر-مقام راہوں وکھے سی۔ واپسی سمیں رنجیت سنگھ نے ڈلیوالیا دے علاقے اتے قبضہ کر لیا، جس نال اس مثل دا دریا ستلج توں پورب-دکھن وچ موگے دا علاقہ وی رنجیت سنگھ دے ادھین آ گیا۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ دے پچھلے دو سالاں دوران ستلج دریا دے پورب دکھن ولّ آ کے بہت سارے علاقیاں نوں اپنے قبضے وچ کر لین اتے انیکاں جاگیرداراں نوں اپنی این منوا لین دی کاروائی نے پھولکیاں ریاستاں اتے وڈے سکھ سرداراں نوں اپنی ہونی بارے چنتا وچ پا دتا۔ اوہناں نے رنجیت سنگھ دی ادھینگی توں بچن دا اکو-اک راہ دلی وچ چھاؤنی پا چکی ایسٹ انڈیا کمپنی دے انگریز ادھیکاریاں دی سرپرستی حاصل کرن وچ ویکھیا اتے اس منورتھ لئی سمپرک قایم کرن دے یتن کیتے۔ کمپنی وی چاہندی سی کہ دریا ستلج اتے دریا جمنا وچکارلا دوابا مہاراجہ رنجیت سنگھ دے پربھاو توں مکت رہے۔ رنجیت سنگھ کمپنی دی اس سوچ توں بھلیبھانت جانو سی۔ اوہ جاندا سی کہ جے اس نے سمچی سکھ قوم دا مہاراجہ بننا ہے تاں اس توں پہلاں کہ کمپنی مالوے دے سکھ علاقے ولّ اس دے ودھن اتے روک لاوے، اس نوں مالوے دا ودھ توں ودھ علاقہ اپنے ادھین کر لینا چاہیدا ہے۔ اس سوچ نوں عمل وچ لیاؤن لئی اوہ اک وار پھر 1808 وچ ہریکے پتن توں دریا ستلج پار کرکے مالوے وچ داخل ہویا اتے مالوے دے دکھنی بھاگ دے چوخے علاقے نوں قبضے وچ لے کے واپس پرتیا۔ اس علاقے وچ اس دے دیوان موہکم چند ولوں مارچ 1808 وچ جتے پتو کی، بدھنی علاقے دے 15 پنڈ وی شامل سن۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ نے ایہناں تناں اوسراں سمیں جتے علاقیاں وچوں بہت سارے علاقے اپنے مددگاراں وچکار ونڈ دتے۔ ونڈے گئے علاقیاں دا ویروا اس پرکار ہے :
- لدھیانہ، سرہند، کوٹ، جگراؤں، بسیاں اتے گھنگرانا علاقے دے 90 پنڈ راجا جیند نوں سونپے گئے۔
- کوٹ، بسیاں، جگراؤں اتے گھنگرانا علاقے دے 38 پنڈ راجا نابھہ دے حوالے کیتے گئے۔
- بدووال اتے جگراؤں علاقے دے 32 پنڈ گردتّ سنگھ لاڈوا نوں دتے گئے۔
- داکھا، کوٹ، بسیاں، جگراؤں اتے تلونڈی علاقے دے 106 پنڈ س: فتح سنگھ آہولوالیا، راجا کپورتھلہ نوں دتے گئے۔
- بدھنی دا علاقہ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنی سسّ سدا کور دے حوالے کیتا۔
- اس توں بناں مکتسر ولّ دا بہت سارا علاقہ سدھا مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ادھین جاں اس دی ادھینگی ہیٹھ آئے چھوٹے جاگیرداراں دے قبضے وچ رہا۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں دریا ستلج دے پورب دکھن ولّ ایہہ ملاں مارے جان توں چنتاتر ہوئے ریاستاں دے راجے اتے ہور سرداراں نے ایسٹ انڈیا کمپنی دی شرن(پناہ) وچ جان دا فیصلہ کیتا۔ ایسٹ انڈیا کمپنی دے پرتیندھ وجوں مسٹر میٹکاف اتے ستلج دریا دے دکھن ولّ مالوا اتے سرہند علاقے دے مکھیاں درمیان 5 اپریل، 1809 نوں ہوئی سندھی سبندھی 3 مئی، 1809 نوں جاری کیتے گئے اطلاع نامے وچ درج دھارا 4 اؤں سی :
- 'جدوں وی عامَ جنتک بھلائی دے منورتھ ہت برطانوی سینا دا ایہناں مکھیاں دے علاقے وچوں دی گزرنا لازمی پرتیت ہووےگا، تاں ہر مکھی اپنے علاقے اندر برطانوی سینا دی سہائتا کریگا اتے اس نوں اناج اتے ہور ضرورتاں، جو منگیاں جان، اپنی پورن سمرتھا انوسار پردان کریگا۔' اس سمیں ستلج دریا دے دکھن ولّ مالوا اتے سرہند علاقے دے انگریز دی سرپرستی حاصل کر چکے مکھیاں وچ پٹیالہ، نابھہ، جیند، مالیرکوٹلا اتے فریدکوٹ دے راجیاں توں بناں کئی چھوٹے سردار وی شامل سن۔
ایسٹ انڈیا کمپنی نے مہاراجہ رنجیت سنگھ نال مترتا دی سندھی کرن لئی مسٹر میٹکاف نوں اپنا دوت(سفیر) بنا کے بھیجیا۔ کئی مہینے نرنتر چلے وچار-وٹاندرے اپرنت دوواں دھراں وچ 25 اپریل 1809 نوں امرتسر دے ستھان اتے اک سندھی اتے دستخط کیتے گئے۔۔۔۔۔۔۔۔۔