یزید
یزید | |
جیون | 683 - 645 |
خلافت ویلہ | 683 - 680 |
کم | خلیفہ |
یزید (645-683) بنو امیہ دا دوجا غاصب تے لعنتی سی تے معاویہ دا پتر سی۔ اس نے 680 توں لے کے 683 تک راج کیتا۔
یزید بن معاویہ (مکمل نام: یزید بن معاویہ بن ابوسفیان بن حرب بن امیہ الاموی الدمشقی) خلافت امویہ دا دوسرا خلیفہ سی۔ اس دی ولادت 23 جولائی 645ء نوں عثمان بن عفان دی خلافت وچ ہوئی۔ اس دی ماں دا ناں میسون سی تے اوہ شام دی کلبیہ قبیلہ دی مسیحی خاتون سی،[۱] اس نے امیر معاویہ دے بعد 680ء توں 683ء تک مسند خلافت سنبھالیا۔ اس دے دور وچ سانحۂ کربلا وچ نواسہ رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم، حسین ابن علی شہید کیتے گئے۔ حسین بن علی دا سر یزید دے دربار وچ لے جایا گیا۔ جدوں کہ ہور روایات دے مطابق ايسے نے انہاں دی شہادت دا حکم دیاحوالےدی لوڑ؟ تے عبد اللہ ابن زیاد نوں خصوصی طور اُتے ایہ ذمہ داری دتی تے جدوں حسین بن علی دا سر اس دے سامنے آیا تاں اس نے خوشی دا اظہار کيتا تے انہاں دے اہل خانہ نوں قید وچ رکھیا۔ ايسے دور وچ عبد اللہ ابن حنظلہ دی تحریک نوں کچلنے دے لئی مدینہ وچ قتل عام ہويا تے عبد اللہ ابن زبیر دے خلاف لڑیائی وچ خانہ کعبہ اُتے سنگ باری کيتی گئی۔ یزید نے امیر معاویہ دی وفات دے بعد 30 برس دی عمر وچ رجب 60ھ وچ مسند خلافت سنبھالی۔ اس دے عہد حکومت وچ عقبہ بن نافع دے ہتھوں مغربی اقصی فتح ہويا تے مسلم بن زیاد نے بخارا تے خوارزم فتح کيتا، دمشق وچ اک چھوٹی سی نہر سی جس دی توسیع یزید نے کيتی سی اس لئی اس نہر نوں اس دی طرف منسوب کرکے نہر یزید کہیا جاندا اے، کہیا جاندا اے کہ ايسے نے سب توں پہلے کعبۃ اللہ نوں ریشمی غلاف پہنایا۔[۲]
چناؤ
[سودھو]یزید دا چناء معاویے نے دھکے شاہی نال کیتا کجھ لوکاں نوں ڈرا دھمکا کے تے کجھ لوکاں نوں مال و زر دے کے کیتا ۔
یزید دے کالےکرتوت
[سودھو]یزید اُتے الزام اے کہ اس نے والی مُلک ہوکے زمین وچ فساد پھیلایا، حرمین طیبین وخود کعبہ معظمہ وروضہ طیبہ دی سخت بے حرمتیاں کيتياں، مسجد کریم وچ گھوڑے باندھے، انہاں دی لید تے پیشاب منبر اطہر اُتے پئے، تن دن مسجد نبی صلی اللہ تعالی علیہ وسلم بے اذان ونماز رہی، مکہ ومدینہ وحجاز وچ ہزاراں صحابہ وتابعین بے گناہ شہید کیتے، کعبہ معظمہ اُتے پتھر پھینکے، غلاف شریف پھاڑ ا تے جلادتا، مدینہ طیبہ دی پاکدامن پارساواں تن شبانہ روز اپنے خبیث لشکر اُتے حلال کر دیؤ، رسول اللہ صلی اللہ تعالی علیہ وسلم دے جگر پارے نوں تن دن بے آب ودانہ رکھ دے مع ہمرائیاں دے تیغ ظلم توں پیاسا ذبح کيتا، مصطفیٰ صلی اللہ تعالی علیہ وسلم دے گود دے پالے ہوئے تن نازنین اُتے بعد شہادت گھوڑے دوڑائے گئے کہ تمام استخوان مبارک چور ہوئے گئے، سر انور کہ محمد صلی اللہ تعالی علیہ وسلم دا بوسہ گاہ سیکاٹ کر نیزہ اُتے چڑھایا تے منزلاں پھرایا، حرم محترم مخدرات مشکوئے رسالت قید کیتے گئے تے بے حرمتی دے نال اس خبیث دے دربار وچ لیائے گئے، اس توں ودھ کے قطع رحم تے زمین وچ فساد کيتا ہوئے گا، ملعون اے اوہ جو انہاں ملعون حرکات نوں فسق وفجور نہ جانے۔[۳]
مختلف مکتبہ ہائے فکر دی آرا
[سودھو]یزید بحیثیت شخصیت تے بحیثیت کردار ہمیشہ توں مسلماناں دے مختلف مکاتبِ فکر وچ متنازع رہیا اے۔ ایہ اختلاف شیعہ تے سُنی مکتب فکر وچ تاں اے ہی لیکن خود سنی مکتب فکر کے مختلف سوچ رکھنے والے طبقات اس بارے وچ اختلاف رکھدے نيں۔
شیعیت دا موقف
[سودھو]امام حسن تے معاویہ بن ابی سفیان دے درمیان وچ صلح کيتی اک بنیادی شرط ایہ سی کہ انہاں دے بعد کوئی جانشین مقرر نئيں ہوئے گا مگر امیر شام نے اپنے بیٹے یزید نوں جانشین مقرر کيتا تے اس دے لئی بیعت لینا شروع کر دتی۔ کچھ اصحاب رسول نے اس بیعت توں انکار کر دتا جداں عبد اللہ بن زبیر۔ امام حسین نے وی بیعت توں انکار کر دتا کیونجے یزید دا کردار اسلامی اصولاں دے مطابق نئيں سی۔ یزید دی تخت نشینی دے بعد اس نے امام حسین توں بیعت لینے دی تگ و دو شروع کر دتی۔ یزید نے مدینہ دے گورنر تے بعد وچ کوفہ دے گورنر نوں سخت احکامات بھیجے کہ امام حسین توں بیعت لی جائے۔ یزید نے جدوں محسوس کيتا کہ کوفہ دا گورنر نرمی توں کم لے رہیا اے تاں اس نے گورنر نوں معزول کر کے ابن زیاد نوں گورنر بنا کے بھیجیا جو نہایت شقی القلب سی۔ مورخین نے لکھیا اے کہ ابن زیاد نے یزید دے حکم دی تعمیل کردے ہوئے خاندان رسالت نوں قتل کيتا تے قیدیاں نوں اونٹھاں اُتے شہیداں دے سراں دے نال دمشق بھیج دتا۔ دمشق وچ وی انہاں دے نال کچھ چنگا سلوک نہ ہويا۔ یزید نے حسین ابن علی دے سر نوں اپنے سامنے طشت اُتے رکھ دے انہاں دے دندان مبارک نوں چھڑی توں چھیڑدے ہوئے اپنے کچھ اشعار پڑھے جنہاں توں اس دا نقطۂ نظر معلوم ہُندا اے جنہاں دا ترجمہ کچھ ایويں اے
'کاش اج اس مجلس وچ بدر وچ مرنے والے میرے بزرگ تے قبیلہ خزرج دی مصیبتاں دے شاہد ہُندے تاں خوشی توں اچھل پڑدے تے کہندے : شاباش اے یزید تیرا ہتھ شل نہ ہو، اساں انہاں دے بزرگاں نوں قتل کيتا تے بدر کاانتقام لے لیا، بنی ہاشم سلطنت توں کھیل رہے سن تے نہ آسمان توں کوئی وحی نازل ہوئي نہ کوئی فرشتہ آیا اے
–دمع السجوم ص 252
اہل سنت و ہور غیر شیعی مکتبہ ہائے فکر
[سودھو]اہل سنت و الجماعت دے نزدیک یزید پلید اک فاسق وفاجز تے مرتکب کبائر سی۔ اس نے نواسہ رسول، جگر گوشہ بتول امام عالی مقام امام حسین تے انہاں دے رفقائے کار نوں کربلا وچ شہید قتل تے مکہ مکرمہ، مدینہ منورہ تے مسجد نبوی دے تقدس نوں پامال کيتا ۔
- علی ہجویری دا فرمان :
″جب یزیدیاں نے امام حسین نوں مع انہاں دے فرزنداں تے عزیز واقارب میدان کربلا وچ شہید کر دتا تے زین العابدین بیمار سن تے امیر المؤمنین آپ نوں علی اصغر کہیا کردے سن جدوں انہاں نوں بے کجاوہ اونٹھاں اُتے سوار کر کے دمشق وچ یزید بن معاویہ دے سامنے لیائے ″اخزاہ اللہ ″ تاں اک شخص نے آپ توں عرض کيتا اے امام اہل بیت کيتا حال اے تاں امام زین العابدین نے فرمایا ’’ اصبحنا من قومنا بمنزلۃ قوم موسی من آل فرعون یذبحون ابنائہم ویستحیون نسائہم ″[۴]
- امام سیوطی دا مؤقف :
″لعن اللہ قاتلہ وابن زیاد ومعہ یزید ایضا ″ [۵] یعنی اللہ تعالی امام حسین دے قاتل تے ابن زیاد تے یزید اُتے لعنت کرے ۔
- مجدد الف ثانی دا مؤقف:
″یزید بے دولت از گٹھ فسقا است توقف در لعنت او بنا بر اصل اہلسنت است کہ شخصے معیّن را گرچہ او کافر باشد تجویز لعنت نہ کردہ اند مگر آنکہ بیقین معلوم کنند کہ ختم او بر کفر بود کابی لہب وامرأتہ نہ او شایان لعنت نیست انہاں الذین یؤذون اللہ ورسولہ لعنہم اللہ فی الدنیا والاٰخرۃ ″[۶] یزید بد بخت فاسقاں دے گروہ توں اے اس اُتے لعنت وچ توقف کرنا ایہ اہلسنت وجماعت دے اصول دی بنا ءپر اے کہ کسی معین شخص اُتے لعنت جائز نئيں خواہ اوہ کافر ہی کیوں نہ ہوئے ،ہاں جے یقین توں معلوم ہوئے جائے کہ اس دا خاتمہ ایمان اُتے نئيں ہويا اس اُتے لعنت جائز اے جداں کہ ابو لہب تے اس دی بیوی۔ تاں اس دا مطلب ایہ نئيں اے کہ یزید مستحق لعنت نئيں اے (بیشک اوہ لعنت دا حقدار اے ) قرآن مجید وچ اے بے شک جو لوک اللہ تعالٰی تے اس دے پیارے رسول نوں ایذا دیندے نيں ا ن اُتے دنیا وچ وی تے آخرت وچ وی لعنت اے ۔
- احمد رضا خان دا مؤقف
یزید پلید علیہ ما یستحقہ من العزیز المجید قطعا یقینا باجماع اھلسنت فاسق وفاجر وجری علی الکبائر سی اس قدر اُتے ائمہ اہل سنت دا اطباق واتفاق اے، صرف اس دی تکفیر ولعن وچ اختلاف فرمایا۔[۳] اک مقام اُتے لکھدے نيں : ″یزید پلید دے بارے وچ ائمہ اہل سنت دے تن قول نيں امام احمد وغیرہ اکابر اسنوں کافر جاندے نيں تاں ہرگز بخشش نہ ہوئے گی تے امام غزالی وغیرہ مسلمان کہندے نيں تاں اس اُتے کتنا ہی عذاب ہوئے بالآخر بخشش ضرور اے تے ساڈے امام سکوت فرماندے نيں کہ اسيں نہ مسلمان کدرے نہ کافرلھذا ایتھے وی سکوت کرن گے″۔ واللہ تعالی اعلم[۷] اک مقام اُتے لکھدے نيں :″جے کوئی کافر کہے منع نہ کرن گے تے خود کدرے گے نئيں ″[۸]
- مولانا امجد علی اعظمی لکھدے نيں :
″یزید پلید فاسق فاجر مرتکبِ کبائر سی، معاذ اللہ اس توں تے ریحانہ رسول اللہ صلی اﷲ تعالیٰ علیہ وسلم سیّدنا امام حسین توں کيتا نسبت۔۔۔؟! اج کل جو بعض گمراہ کہندے نيں کہ: سانوں انہاں دے معاملہ وچ کیہ دخل؟ ساڈے اوہ وی شہزادے، اوہ وی شہزادے ایسا بکنے والا مردود، خارجی، ناصبی مستحقِ جہنم اے۔ ہاں! یزید نوں کافر کہنے تے اس اُتے لعنت کرنے وچ علمائے اہلسنّت دے تن قول نيں تے ساڈے امامِ اعظم دا مسلک سُکُوت، یعنی اسيں اسنوں فاسق فاجر کہنے دے سوا، نہ کافر کدرے، نہ مسلمان۔[۹]
دیوبندی بنیادی طور اُتے حنفی مسلک نال تعلق رکھدے نيں تے انہاں دا عقیدہ سلفی حضرات توں مختلف اے۔ جمہور علما دیوبند دا نقطۂ نظر یزید دے بالکل مخالف نيں۔ انہاں دے مطابق یزید اک برا شخص سی۔
مشہور دیوبندی عالم محمد قاسم نانوتوی نے یزید نوں پلید دا خطاب دتا۔۔[۱۰] ایہی لفظ رشید احمد گنگاوہی نے استعمال کيتا۔۔[۱۱] اشرف علی سینوی نے یزید دی مخالفت کيتی تے اسنوں فاسق کہیا۔[۱۲] مفتی محمد شفیع نے یزید دی بیعت نوں اک حادثہ قرار دتا۔[۱۳] انہاں نے حوالے دے نال لکھیا کہ یزید نے تخت نشین ہُندے ہی کچھ اصحاب رسول توں زبردستی بیعت لینے دا حکم جاری کيتا۔[۱۴] انہاں نے ایہ وی لکھیا کہ جدوں حسین ابن علی دا سر یزید دے سامنے پیش کيتا گیا تاں اس نے انہاں دے دنداں نوں چھڑی توں چھیڑدے ہوئے اشعار پڑھے جس اُتے اک صحابی رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ابو ہرزہ اسلمی، جو موقع اُتے موجود سن انہاں نے کہیا کہ اے یزید تاں انہاں دنداں نوں چھیڑدا اے جنہاں نوں رسولِ خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بوسہ دتا کردے سن ۔ تاں جدوں قیامت نوں آئے گا تاں تیری شفاعت ابن زیاد کريں گا تے حسین آئیاں گے تاں انہاں دی شفاعت رسولِ خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم کرن گے۔ ایہ کہہ کے ابو ہرزہ مجلس توں نکل گئے۔[۱۵] یزید نے حسین ابن علی دے اک بچے عمرو بن حسین نوں کہیا کہ سپ دا بچہ سپ ہُندا اے یعنی حضرت حسین ابن علی نوں سپ توں تشبیہ دی۔[۱۶] مفتی محمد شفیع دے مطابق اگرچہ کچھ لوک سمجھدے نيں کہ یزید شہادت حسین دے بعد پشیمان ہويا مگر اس پشیمانی نوں نئيں منیا جاسکدا کیونجے اس واقعہ دے بعد وی یزید سیاہ کار رہیا تے اس دی موت وی ایداں دے ہوئی کہ مردے مردے اس نے مکہ اُتے چڑھائی کرنے دے لئی اک لشکر بھیجیا۔ یزید نوں اس واقعہ دے بعد چین نصیب نہ ہويا تے اسنوں دنیا وچ وی اللہ نے ذلیل کيتا تے ايسے ذلت دے نال اوہ ہلاک ہوئے گیا۔[۱۷]
سلفی مکتب فکر کے علما دے نزدیک یزید دے بارے وچ جو ایہ مشہور اے کہ اس نے قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے والے لشکر وچ شمولیت دی تے اوہ شاید جنت دی بشارت دا حقدار اے، ایہ مغالطہ اُتے مبنی اے۔ صحیح بخاری دی حدیث وچ بلادِ روم یعنی قیصر دے شہر (مدینۃ قیصر) اُتے حملہ آور پہلے لشکر کے بارے وچ محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بشارت دتی سی:
اول جیش من امتی یغزون مدینۃ قیصر مغفور لھم [۱۸]
"میری امت دا اوہ پہلا لشکر جو قیصر دے شہر اُتے حملہ کريں گا (اللہ نے) اس دی مغفرت کردتی"
بریلوی مکتب فکر کے نزدیک درحقیقت بلادِ روم، قیصر دے شہر (مدینۃ قیصر) یا بالخصوص قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے والے پہلے لشکر وچ یزید شامل نئيں ہويا۔ اسلام دی تریخ دی مستند تے مقبول ترین کتاباں جنہاں وچ البدایہ والنھایہ، الكامل فی التاريخ، تریخ ابن خلدون، تاريخ بغداد تے تاريخ دمشق وغیرہ وچ منقول اے کہ بلاد روم یعنی قیصر روم دے شہر (مدینۃ قیصر) اُتے پہلا حملہ 42ھ وچ ہويا تے دوسرا حملہ 43ھ ہويا تے اسلامی لشکر قسطنطنیہ اُتے وی حملہ آور ہويا۔ الغرض اَگڑ پِچھڑ بلادِ روم یعنی قیصر دے شہر (مدینۃ قیصر) اُتے چھ حملے کیتے گئے تے بالاآخر ساتواں لشکر 49ھ وچ امیر معاویہ دے دور خلافت وچ ، روانہ کيتا گیا جس وچ یزید دی شمولیت ہوئی۔ یزید نے پہلے پہل اس لشکر وچ شامل ہونے توں انکار کيتا، بعد وچ لشکر نوں پیش آنے والی مشکلات دی خبراں آنے اُتے خوشی دا اظہار کيتا تے قطعہ پڑھیا جو تریخ دی کتاباں وچ منقول اے۔ جدوں امیر معاویہ رضی اللہ تعالٰی عنہَ نوں یزید دی اس نازیبا حرکت دا علم ہويا تاں آپ نے اسنوں لشکر دی روانگی دے بعد بطور سزا 50ھ وچ قسطنطنیہ بھجوایا۔[۱۹] پس مذکورہ حدیث نبوی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچ لفظ " اول جیش" یزید نوں اس بشارت وچ شامل کرنے وچ مانع اے۔ یزید دی شمولیت بترتیب ستويں لشکر وچ ہوئی جدوں کہ پہلا لشکر کم و بیش اٹھ سال پہلے حملہ آور ہوچکيا سی۔ ايسے طرح دوسرا لشکر ست برس پہلے مدینۃ قیصر دی طرف جنگ دے لئی روانہ ہويا تے قسطنطنیہ اُتے وی حملہ آور ہويا۔ ایتھے ایہ امر ملحوظ رہنا چاہے کہ مذکورہ بالا حدیث نبوی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم صرف قسطنطنیہ دے لئی مخصوص نئيں بلکہ اس وچ مدینۃ قیصر یعنی پورے بلادِ روم دی نشان دہی کيتی گئی اے۔ اس لحاظ توں پھلا لشکر جو 42ھ وچ حملہ آور ہويا اوہ ہی اس بشارت دا مستوجب اے۔ ایہ حدیث کتبِ حدیث بشمول صحیح بخاری وچ لفظ مدینۃ قیصر دے ساتھہ آئی اے۔ مذکورہ بالا یا کوئی تے مغفرت دی بشارت اُتے مبنی حدیث لفظ قسطنطنیہ دے ساتھہ وارد نئيں ہوئی۔
بعد وچ یزید اسلامی تعلیمات دے خلاف اقتدار اُتے قابض ہويا بلادِ اسلام وچ ملوکیت دے آغاز دا موجب بنیا۔ حجر عسقلانی فتح الباری وچ اس ذیل وچ لکھدے نيں کہ حضرت ابوہریرہ فرمایا کردے کہ ’’اے اللہ وچ سن سٹھ ہجری تے تخت سلطنت اُتے نوعمر لونڈاں دے حکمران بن دے بیٹھنے توں تیری پناہ منگدا ہاں تے سن سٹھ ہجری دا سورج طلوع ہونے توں پہلے مینوں دنیا توں اٹھالینا‘‘۔[۲۰] ايسے طرح مروان بن حکم جدوں ابوہریرہ توں یزید دی خلافت دے لئی بیت لینے آیا تاں آپ نے مسجد نبوی وچ مروان توں خطاب کردے ہوئے فرمایا : اے مروان! ميں نے صادق نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں فرماندے ہوئے سنیا کہ ’’قریش دے خاندانہاں وچوں اک گھرانہ دے نادان، بیوقوف لونڈاں دے ہتھوں میری امت برباد ہوئے جائے گی‘‘۔[۲۰] یعنی آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اپنی ذریت دے قتال نوں اپنی امت دی بربادی اُتے محمول فرمایا۔
یزید نے امام حسین تے عبد اللہ بن زبیر سمیت ہور صحابہ اکرام توں زبردستی اپنی بیت لینے دے لئی کہیا جو بالآخر سانحہ کربلا دا موجب بنیا۔ کربلا وچ یزیدی لشکر امام حسین سمیت ہور اہلبیت تے آپ دے رفقا نوں شہید کرنے دا مرتکب ہويا۔ معرکہ کربلا اسلامی تریخ دا سب توں وڈا سانحہ تے یزید دے اقتدار اُتے یقیناّ بہت وڈا دھبہ اے۔ ايسے طرح سانحہ کربلا دے بعد ذریتِ رسول دے نال یزیدی فوج دا رویہ تے شام دے دربار وچ اہلبیت اطہار دے نال سلوک اس دے کردار اُتے بہت وڈا داغ اے - بعد وچ جدوں سانحہ کربلا دے نتیجہ وچ اہل حجاز نے یزید دی بیعت توڑدی تاں اوہ مدینہ منورہ تے مکہ معظمہ اُتے حملے دا مرتکب ہويا تے واقعہ حرہ دے دوراں اپنی افواج دے ذریعے مکہ معظمہ اُتے پتھراں دی بارش دی تے خانہ کعبہ دی چھت نوں جلا دتا، مقدس تھاںواں دی بے حرمتی کيتی تے ہزار ہا افراد نوں شہید کيتا جنہاں وچ بوہت سارے صحابہ اکرام وی شامل سن ۔[۱۹]
اس دے علاوہ معاصراں تے مورخاں نے یزید نوں علانیہ گناہِ کبیرہ دے ارتکاب (زنا، شراب نوشی، ترکِ نماز وغیرہ) اورعامۃ الناسنوں اس دی طرف مائل کرنے دی وجہ توں اسنوں فاسق و فاجر قرار دتا۔ جداں کہ امام ابن کثیر، البدايہ و النہايہ وچ نقل کردے نيں۔
ذکروا عن يزيد ما کان يقع منہ من القبائح في شربۃ الخمر وما يتبع ذلک من الفواحش التي من اکبرھا ترک الصلوۃ عن وقتھا بسبب السکر فاجتمعوا علي خلعہ فخلعوہ۔ عند المنبر النبوي [۲۱]
ترجمہ: یزید دے کردار وچ جو برائیاں سن انہاں دے بارے وچ بیان کيتا جاندا اے کہ اوہ شراب پیندا سی، فواحش دی اتباع کردا سی تے نشے وچ غرق ہونے دی وجہ توں وقت اُتے نماز نہ پڑھدا سی۔ ايسے وجہ توں اہل مدینہ نے اس دی بیعت توں انکار اُتے اتفاق کر ليا تے منبر نبوی دے نیڑے اس دی بیعت توڑ دی۔
اسی طرح عمر بن عبد العزیز، یزید نوں امیرالمومنین کہنے توں سختی توں منع کردے تے آپ نے اک شخص نوں اس بنا اُتے ویہہ کوڑاں دی سزا دتی کیونجے اس نے یزید نوں امیرالمومنین دے لفظ توں یاد کيتا۔ [۲۲]
مجدد الف ثانی خواجہ معین الدین چشتی اجمیری امام حسین تے یزید نوں حق و باطل دی دو قوتاں قرار دیندے ہوئے کہیا
شاہ است حسین و پادشاہ است حسین
دین است حسین و دین پناہ است حسین
سر داد، نداد دست در دستِ یزید
حقا کہ بنائے لا الہ است حسین
راج
[سودھو]یزید لعین دا راج اسلامی تریخ وچ اک سیاہ باب اے
یزید تن ورے تک راج کرن مگروں مرگیا۔
اولاد و ازواج
[سودھو]یزید دے 14 لڑکے تے 5 لڑکیاں سن۔
- معاويہ ابن يزيد جس دی كنیت ابو ليلى اے۔ یزید دے مرنے دے بعد اسنوں خلیفہ بنایا جانے لگیا تاں خلافت توں کنارہ کشی دی تے تسلیم کيتا کہ ایہ اس دا حق نئيں۔ اس بنیاد اُتے اس دے رشتہ دار اس دے سخت خلاف ہوئے گئے۔
- خالد بن يزيد جس دی كنیت ابوھاشم اے، کہیا جاتاہے کہ اس نے کیمیاء دا علم حاصل کيتا سی۔
- ابو سفيان، ماں دا مکمل ناں :ام ھاشم بنت ابوھاشم بن عتبہ بن ربيعہ بن عبد شمس ،جس توں مروان بن الحكم نے شادی کيتی سی،اوہی اے جس دے بارے وچ شاعر نے کہااے:
أنعمي أم خالد ۔۔۔۔۔ ربَّ ساعٍ كقاعد
- عبد العزيزابن يزيد تے اسنوں الاسوار کہاجاتاتھا،وہ اک چنگا تیر انداز سی،اس دی ماں ام كلثوم بنت عبد اللہ عامر،عبد العزیز دے بارے وچ کِسے دا ایہ شعر اے :-
زعمَ الناسُ أنَّ خيرَ قريشٍ ۔۔۔۔۔ كلھُم حين يذكرون الأساورُ اس دے علاوہ اس دی اولاد وچ درج ذیل ناں آندے نيں: عبد اللہ اصغر،ابو بكر، عتبہ، عبد الرحمن، ربيع، محمد، يزيد، حرب* عمر،عثمان، عاتكہ، رملہ، ام عبد الرحمن، ام يزيد،ام محمد[۲۳]
یزید
| ||
شاہی القاب | ||
---|---|---|
پیشرو معاویہ بن ابو سفیان |
خلافت امویہ 680 – 683 |
جانشین معاویہ بن یزید |
ہور ویکھو
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ تریخ الخلفاء جلال الدین سیوطی صفحہ 296
- ↑ آن لائن عربی شاعر یزید بن معاویہ
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ الفتاوی الرضویۃ، کتاب السیر، ج14، ص591۔593
- ↑ کشف المحجوبسانچہ:مکمل حوالہ
- ↑ تریخ الخلفاللسیوطی ،یزید بن معاویہ أبو خالد الأموی،ج:1،ص:157
- ↑ مکتوبات مجدّدیہ دفتر اوّل
- ↑ احکام شریعت، ص165
- ↑ ملفوظات اعلیٰ حضرت ،ص:172
- ↑ بہار شریعت ،حصہ اوّل :261
- ↑ عجوبہ اربعہ از مولانا قاسم نانوتوی صفحہ 85
- ↑ ہدائتِ شیعہ از رشید احمد گنگاوہی
- ↑ امداد الفتاویٰ از مولانا اشرف علی سینوی صفحہ 5
- ↑ اسوہ حسینی یعنی شہید کربلا از مولانا مفتی محمد شفیع۔ شائع کردہ صدیقیہ دارالکتب ملتان۔ صفحہ 13
- ↑ اسوہ حسینی یعنی شہید کربلا از مولانا مفتی محمد شفیع۔ شائع کردہ صدیقیہ دارالکتب ملتان۔ صفحہ 18
- ↑ اسوہ حسینی یعنی شہید کربلا از مولانا مفتی محمد شفیع۔ شائع کردہ صدیقیہ دارالکتب ملتان۔ صفحہ 95
- ↑ اسوہ حسینی یعنی شہید کربلا از مولانا مفتی محمد شفیع۔ شائع کردہ صدیقیہ دارالکتب ملتان۔ صفحہ 98
- ↑ اسوہ حسینی یعنی شہید کربلا از مولانا مفتی محمد شفیع۔ شائع کردہ صدیقیہ دارالکتب ملتان۔ صفحہ 100 و 110
- ↑ (صحیح بخاری از امام بخاری۔ کتاب الجہاد)
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ البدایہ والنہایہ از ابن کثیر، الکامل فی التریخ از ابن الاثير، تریخ ابن خلدون از ابن خلدون، تاريخ بغداد از خطیب بغدادی تے تاريخ دمشق از ابن عساكر وغیرہ
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ فتح الباری شرح صحیح بخاری از ابن حجر عسقلانی
- ↑ (البدایہ والنہایہ از امام ابن کثیر)
- ↑ صواعق المحرقہ از علامہ ابن حجر مکی
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
|