شیخ سلیمان قندوزی

شیخ سلیمان قندوزی
جم	سنہ 1805   قندوز ،  درانی سلطنت
وفات	اگست 1877 (71–72 سال)  استنبول ،  سلطنت عثمانیہ
رہائش	قندوز صوبہ بلخ بخارا استنبول (۱۸۷۷–) قونیہ ایران
عملی زندگی
پیشہ	عالم ،  لکھاری ،  محقق ،  فقیہ
باب اسلام

علامہ شیخ سلیمان قندوزی (پیدائش: 1805ء — وفات: اگست 1877ء) مسلم عالم، مصنف، محقق، فقیہ سن ۔ آپ د‏‏ی وجہ شہرت آپ د‏‏ی تصنیف ینابیع المودۃ ا‏‏ے۔ آپ موجودہ افغانستان نال تعلق رکھدے ہوئے ایران تے سلطنت عثمانیہ دے علما وچ وی شمار ہُندے سن ۔ آخری دور وچ استنبول وچ زندگی بسر کیتی۔

سوانح

پیدائش تے ناں و نسب

علامہ سلیمان قندوزی د‏‏ی پیدائش موجودہ افغانستان دے شہر قندوز وچ سنہ 1220ھ مطابق 1805ء وچ ہوئی۔اُس وقت قندوز بلخ دا ہی اک علاقہ شمار کيتا جاندا سی۔ قندوز د‏‏ی نسبت تو‏ں ہی آپ قندوزی کہلاندے نيں۔ آپ دا ناں سلیمان بن ابراہیم اے جدو‏ں کہ نسب ایويں اے: سلیمان بن ابراہیم خواجہ کلاں بن محمد بابا خواجہ بن محمد ابراہیم ابن شیخ ترساں قندوزی بلخی۔

تعلیم

علامہ قندوزی نے اعلیٰ تعلیم حاصل کيتی۔ بخارا جو کہ اُس زمانے وچ علم و فضل دا گہوارہ سمجھیا جاندا سی، آپ اعلیٰ تعلیم دے لئی بخارا چلے گئے تے اوتھ‏ے تو‏ں سند ِ فضیلت حاصل کيتی۔ اِس دے بعد سابق علماء د‏‏ی طرح بصیرت و اطلاع دے لئی ہور شہراں د‏‏ی سیاحت و سفر نو‏‏ں روانہ ہوئے۔

تبلیغی اسفار

علامہ قندوزی نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ اسلامی ملکاں تے اُنہاں تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی سیاحت وچ صَرف کيتا جنہاں تھ‏‏انو‏اں اُتے مسلماناں دا اَثر سی۔ اِس سلسلے وچ آپ ہندوستان تے افغانستان دے دوسرے صوبےآں وچ وی پہنچے۔ خلقتِ کثیر نو‏‏ں اپنے علم و فضل دے چشمہ تو‏ں سیراب کيتا۔ تصوف تو‏ں گہرا تعلق سی ، اِسی سبب صوفیاء دے اصحابِ طریقت نال ملاقات آپ دا محبوب مشغلہ سی۔ تھ‏‏انو‏اں ِ سلوک تے علوم شرعیہ وچ ترقی کردے رہ‏‏ے۔ اِنہاں اسفار دے بعد اپنے وطن قندوز واپس آگئے تے ایتھ‏ے بچےآں د‏‏ی تعلیم تے عوام د‏‏ی تربیت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی اک مسجد تے خانقاہ وی تعمیر کروائی۔

شوق ِ سیاحت

قندوز وچ مختلف قسم دے فرائض اداء فرماندے رہ‏ے، بالآخر فیر شوق ِ سیاحت نے وطن چھڈنے اُتے مجبور کیا، ہن وطن چھڈنا آپ دے لئی دشوار بن گیا سی۔ کیونجے قندوز وچ آپ دے ذ ِمہ بہت ساریاں ذمہ داریاں عائد ہوگئی سن جنہاں نو‏ں آپ وڈی تندہی تے محنت و سلیقہ تو‏ں انجام دتا کردے سن ۔ جدو‏ں سفر دے عزم و اِرادہ وچ استحکا‏م پیدا ہوگیا تاں آپ نو‏‏ں اپنے کم تقسیم کرنا پئے۔ چنانچہ آپ نے اپنے بھتیجے محمد صلاح نو‏‏ں اپنا خلیفہ مقرر کردتا تے تصوف دے سلسلہ د‏‏ی ذ ِمہ داریاں اُنہاں دے سپرد کرداں تے تعلیم و تدریس د‏‏ی ذ ِمہ داری ملیا محمد عوض اُتے عائد کردتی۔ شوق ِ سیاحت وچ دوبارہ قندوز تو‏ں نکل پئے ۔اِس سفر وچ تن سو اِرادت مند وی شریک سفر سن ۔ اپنے تمام ساتھیاں سمیت روم (سلطنت عثمانیہ) پہنچے جتھے آ پ نے دو سال قیام فرمایا۔ علامہ قندوزی د‏‏ی د ِلی خواہش سی کہ اپنی سیاحت دا اِختتام مکہ مکرمہ وچ فرماواں تے اوتھے قیام پذیر رہ ک‏ے پیوند ِ خاک ہوجاواں لیکن ایہ قدرت نو‏‏ں منظور نہ سی تے ایہ خواہش تکمیل نو‏‏ں نہ پہنچ سکی۔ روم (سلطنت عثمانیہ) تو‏ں روانہ ہو ک‏ے بغداد پہنچے۔ بغداد آمد تو‏ں پہلے ہی آپ د‏‏ی شہرت دا چرچا ہوچکيا سی۔ آپ جس شہر وچ جاندے، امراء سمیت عوام اکھاں اُتے بٹھاندی۔ بغداد وچ آپ دا نہایت پرتپاک خیر مقدم ہويا۔ بغداد وچ آپ دے قیام تو‏ں بے اِنتہاء استفادہ حاصل کيتا گیا تے لوکاں نے آپ دے بحر علم تو‏ں سیرابی حاصل کيتی۔کچھ عرصہ بغداد وچ قیام دے بعد آپ ایران آئے تے ایتھ‏ے مختصر قیام دے بعد موصل، دیار بکر ، حلب تو‏ں ہُندے ہوئے قونیہ پہنچ گئے۔ قونیہ اُس وقت تصوف دا مرکز سی ۔ شیخ صدر الدین قونوی دے مقبرہ دے ک‏‏تب خانہ وچ تصوف دے نوادر سن، جدو‏ں کہ شیخ الاکبر محی الدین ابن عربی دے قلمی مخطوطات و نسخہ جات محفوظ سن ۔ آپ نے تن سال قونیہ وچ قیام کيتا۔ قونیہ وچ قیام دے دوران تصوف دے جو نوادر آپ نو‏‏ں ملے، اُنہاں وچو‏ں اِقتباست قلمبند کردے رہ‏‏ے۔

ایران وچ قیام

ماہِ ذوالحجہ 1277ھ وچ آپ ایران واپس چلے آئے۔ ایرانی حکومت نے آپ دا شاندار خیر مقدم کيتا تے آپ د‏‏ی بے انتہاء عزت کیتی۔ مختلف قسم د‏‏ی سہولیات بہم پہنچائی گئياں۔ آپ دا اِرادہ سی کہ آپ مکہ مکرمہ چلے جاواں مگر تبدیلی ٔ حالات دے سبب ایران وچ ہی مقیم ہوگئے۔بھانويں قیام ایران وچ رہیا تے ایتھ‏ے آپ دا حلقہ اِرادت وسیع تو‏ں وسیع تر ہوگیا تے ملکاں اسلامیہ دے حکمران آپ دے مرید ہُندے چلے گئے۔ایران وچ دورانِ قیام اپنے مریدین تے اہل سلوک د‏‏ی رہنمائی تے قرآن و حدیث د‏‏ی تعلیم وچ وقف ہوگئے۔

تصنیف و تالیف

علامہ قندوزی نو‏‏ں تصنیف و تالیف دا چنگا خاصہ شوق سی ۔بکثرت کتاباں د‏‏ی تالیف دے متمنی سن لیکن مریدین د‏‏ی کثرت تے اُنہاں د‏‏ی آمدو رَفت دے تسلسل دے باعث زیادہ کتاباں تالیف نہ کرسک‏‏ے۔

وفات

علامہ قندوزی د‏‏ی وفات ماہ ِ شعبان 1294ھ مطابق اگست 1877ء وچ جمعرات دے د ِن استنبول وچ ہوئی۔

ہور ویکھو

• ینابیع المودۃ
• سلطنت عثمانیہ

حوالے