مکہ
| مکہ | |
| |
| |
| دیس: | سعودی عرب 
|
| صوبہ : | مکہ |
| تھاں | 850 مربع کلومیٹر |
| لوک گنتی: | 20 لکھ |
| بولی: | عربی |
مکہ حجاز دا اک شہر تے سعودی عرب دے صوبہ مکہ دا دا راجگڑھ اے۔ ایہ جدہ توں اندر ول 70 کلومیٹر (43 میل) اے۔ ایہ پہاڑاں دے وشکار اک تنگ پیالے ورگی تھاں وچ سمندری پدھر توں 277 میٹر (909 فٹ) دی اچائی تے وس رہیا اے۔ ایہدی لوک گنتی 20 لکھ اے پر حج دے دناں وچ جیہڑا ہجری کیلنڈر دے 12ویں مہینے ذوالحج وچ ہوندا اے شہر دی لوک گنتی تن گنا ہوجاندی اے۔ ایتھے ڈیڑھ کروڑ مسلمان ساری دنیا توں سلانہ آؤندے نیں۔ سب توں ودھ گنتی حج دے دناں وچ ہوندی اے۔
مکہ نوں اسلام دا سب توں مقدس شہر منیا جاندا اے۔ ایہ اک خدا نوں منن والیاں دا دنیا وچ اک وڈا گڑھ اے۔ ایتھے خانہ کعبہ تے مسجد الحرام نیں ۔ ایتھے 20 توں 30 لکھ دے درمیان حاجی حج کرن آؤندے نیں۔ اسلامی گلاں وجہوں اس شہر دا مڈھ پیفمبر اسماعیل دے نیانیاں نے رکھیا۔ ایتھے اسلام دے موڈھی محمد 571 وچ ایتھے دے واسی قبیلے قریش وچ جمے۔ ستویں صدی عیسوی اچ محمد نے اسلام دا پرچار کرنا ایتھوں ٹوریا۔ ایتھے ای قرآن فرشتے جبرائیل توں اترن لگیا۔ ایہ شہر کئی سلطنتاں دا انگ رہن مگروں 1925 وچ سعودی عرب دا انگ بنیا۔
ناں
[سودھو]مکہ نوں ایتھے مسلماناں دی مقدس تھاں کعبہ تے الحرام مسیت باجوں مکہ مکرمہ وی کیندے نیں جیدا مطلب اے عزتوالا مکہ۔ ایدا پرانا ناں بکہ اسی۔ ب تے م آپس وچ پلٹے جاسکدے نیں تے ایس لئی بکہ توں مکہ بن گیا۔ شبد بکہ ایس شہر لئی قرآن ( 3:96) وچ ورتیا گیا اے۔ مکہ وی قرآن (48:24) وچ ورتیا گیا اے۔ قرآن وچ ایدے لئی دو تھاں تے (6:92, 42:5) ام القرا یعنی ساری نگریاں دی ماں دا شبد وی ورتیا گیا اے۔ فاران، مکہ لئی ورتیا جان والا اک ہور ناں اے ایہ مکہ تے دوالے پہاڑی تھاں لئی ورتیا گیا اے تے ایہ ناں بائبل وچ وی آیا اے۔
تریخ
[سودھو]اسلامی گلاں پاروں مکہ دے پہلے واسی اسماعیل دے نیانیاں وچوں سن جنہاں مکہ دا مدھ رکھیا۔ بائبل وچ بکہ دی وادی وچ لوکاں دے زیارت لئی جان بارے لکھیا اے تے اے مسلمان ایہنوں اوہی بکہ کیندے نیں جیدا قرآن ( 3:96) وچ وی لکھیا ہے۔ ڈیوڈورس سیکولس نے جیہڑا 60 توں 30 م پ دے وشکار ریا اوہنے اپنی کتاب بائبلوتھیک ہسٹوریکا وچ عرب وچ اک زیارت دا لکھیا اے تے مسلمان ایہنوں کعبہ سمجدے نیں۔ بطلیموس وی اپنیاں لکھتاں وچ ایہنوں لیا یا اے۔
5ویں صدی وچ مکہ عرب کافر قبیلیاں دی زیارت سی جتھے اوہنے بت پوجا لئی ہوندے سن۔ مکہ دا سب توں وڈا بت ہبل ایتھوں دے قبیلے قریش نے ایتھے رکھیا ہویا سی جیہڑا 7ویں صدی تک ایتھے ریا۔ 5ویں صدی وچ مکہ تے قریش چھاگۓ تے منے پرمنے بپاری بن گے۔ مکہ اک وڈے بیوپاری راہ وچ آندا سی تے ایس گل نے مکہ نوں اک امیر شہر بنادتا. 575 وچ دکھن ولوں ابرہہ نے ہلہ بولیا۔
6ویں صدی دے وشکار وچ اتلے عرب وچ تن وڈیاں نگریاں سن۔ یسرب جخاز دے وشکار پاݨی دے سوۓ دے دوالے اک نگری سی جیہڑی مدینہ اکھوائی۔ ایہدے دکھن وچ 250 میل (400 کلومیٹر) دے پینڈے تے طائف تے طائف توں اتر لیندے ول مکہ اے۔ مکہ دے آلے دوالے تے سکے پہاڑی تھاں نے پر زمزم باجوں تے بیوپاری رستے دے راہ وچ ہوں پاروں ایہ تِنان نگریاں وچوں کھاندا پیندا نگر سی۔ عرب دے سکے، اوکھے تے پکھے تھاں وچ جیون لئی عرباں وچ ہر ویلے لڑائیاں لگیاں رہندیاں سن۔ پر سال وچ اک واری اوہ لڑائی روکدے سن۔ مکہ آندے سن نالے زیارت ہوجاندی سی نالے بپار۔ چگڑے تے قرضے نبیڑے جاندے سن تے اینج مکہ دی مانتا تے عزت عرباں وچ وددی گئی۔
اسلام دا مڈھ
مکہ وچ 571 نوں اسلام دے پیغمبر محمد قبیلہ قریش وچ جمے تے ایتھے ای اوہناں اسلام جیہڑا اک خدا نوں منن والا تے ابراہیم پیغمبر دی راہ چلن والا اک مت سی اوہدے پرچار دا مڈھ 40 ورے دی عمر وچ رکھیا۔ اوہ مکہ دے نیڑے پہاڑ وچ اک غار حرا وچ عبادت کرن جاندے سن تے ایتھے 610 وچ فرشتہ جبرائیل خدا نوں اک منن دا سنیہا لے کے آندا اے۔ قریش قبیلے دے لوک کئی خداواں نوں مندے سن تے اوہناں نے ایس اک خدا دی سوچ نوں ناں منیا۔ کئی لوک محمد دے مت نال رل گۓ ۔ قریش قبیلے دے ویری ہون باجوں محمد تے اوہدے سنگیاں دا مکہ رہنا اوکھا سی۔ کئی مسلمان مکہ چھڈ کے ایتھیوپیا ٹر گۓ جنہاں وچ رملہ (جیہڑی فیر محمد دی ٹبری بندی اے) تے عثمان (جیہڑے فیر مسلماناں دے تیسرے خلیفہ بنے) وی سن۔ 622 وچ سارے مسلماناں نوں مکہ چھڈ کے مدینہ جانا پیا۔ مکہ تے مدینہ والیاں دے وشکار کئی لڑائیاں وی ہوئیاں۔ ہولی ہولی عرباں دی اک وڈی گنتی مسلماناں نال رلدی گئی تے 630 وچ مسلماناں مکہ تے مل مار لیا۔ ایتھے کعبہ توں اوہناں بتاں نوں پاک کیتا۔ مکہ جا کے حج کرنا مسلماناں دی اک عبادت اے. مکہ وچ کعبہ تے الحرام مسیت مسلماناں دے اک ہون دا نشان بندے گۓ۔ محمد دے 632 وچ مرن مگروں اوہناں نوں دبیا وی مدینے ای گیا۔ مکہ کدے وی مسلمان عرباں دی محمد مگروں بنن والی سرکار دا راجگڑھ ناں رہیا۔ پر مکے دے لوک مدینہ توں پہلے پورے عرب تے راج کر رۓ سن تے اوتھوں ایہ راج دنیا دے کی دیساں تے ریا۔ چوتھے خلیفے علی نے مدینہ توں راجگڑھ نوں کوفہ ول لے گیا تے اوہدے مرن تے دمشق تے فیر بغداد ریا۔ پر ایہناں تے راج کرن والے مکہ توں ای آے سن۔ بنو امیہ دے والے جیہڑا کہ مکے دے قبیلے قریش دا اک انگ سی عرب اپنی تریخ دی سب توں وڈی سلطنت بناندے نیں جیہڑی کے فرانس توں پنجاب تیکر پھیلی ہوئی سی۔
قرامطی اسماعیلی شیعاں ے نے 930 وچ مکہ تے حج ویلے مل ماریا زمزم حاجیاں دیاں لاشاں نال بھردتا کالا پتر لآ کے لے گے عباسی خلیفہ کولوں چوکھے سارے پیسے لے کے 952 وچ پرتیا 1349 وچ ایتھے طاعون دا روگ پھیلیا۔
1517 وچ ایہ سلیم I عثمانی سلطان نے ایدھے تے مل ماریا پر تھلویں پدھر تے راج شریف مکہ کول رہیا۔ 1803 توں 1813 تک مکہ سعودیاں کول ریا محمد علی پاشا نے 1813 وچ واپس لیا۔ ہیضے دا روگ مکہ وچ 1831 توں 1930 تک 27 وڈیاں وباواں دی وجہ سی۔
حسین بن علی دی غداری
پہلی وڈی لڑائی وچ خلافت عثمانیہ برطانیہ نال لڑ رئی سی۔ عثمانی فوجاں نے گیلی پولی تے بغداد تے انگریزاں تے اوہناں دے سنگیاں دے ہلے پچھے کردتے ۔ مکہ دا گورنر اوس ویلے سید حسین بن علی ہاشمی شریف مکہ سی۔ اوہنے خلافت عثمانیہ نال غداری کردیاں ہویاں انگریزاں نال رل گیا۔ جون 1916 وچ عٹمانی فوج دا وڈا انگ طائف چلا گیاتے 10 جون نوں سویر ویلے حسین بن علی نے بارکاں وج ستی عثمانی فوج تے فیر کھولدتا تے اوہناں نوں ہتھیار سٹن بارے آکھیا۔ عثمانی کمانڈر نے ایہ گل ناں منی تے لڑائی شروع ہو گئی۔ اگلے دن ہاشمی فوجاں نے باش کرکول تے قبضہ کر لیا جیڑا صفا وچ مسجد حرام دے نال سی۔ تیجے دن حمیدیا یا عثمنی سرکار دے دفتر تے قبضہ کر لیا گیا ڈپٹی گورنر دے نال۔ ڈپٹی گورنر نے ترک فوج نوں ہار منن دا آکھیا پر اوہ نئیں منے۔
لڑائی دا کوئی فیصلہ نئیں سی ہو ریا تے انگریز سر ریجنالڈ ونگیٹ نے سوڈان توں جدہ دے رستے دو توپاں پیجیاں جنہاں نال مسری توپچی وی سن۔ اونہاں توپاں نال عثمانی قلعے دیاں دیواراں نوں توڑ دتا گیا تے شریف دیاں فوجاں نے قبضہ کر لیا۔ 4 جولائی 1916 نوں مکہ وچ آخری عثمانی چوکی جروال دیاں بارکاں اگ لگن دی وجہ توں شریف دیاں فوجاں دے ہتھ لگ گئیاں تین ہفتے دی سخت لڑائی توں بعد۔ شریف دی غداری نے ایس پاسے ول لڑائی انگریزاں دے حق وچ کردتی۔ مکہ تے انگریزاں دے سنگی بن جان والے حسین بن علی دے مل مارن نال ساری دنیا دے مسلماناں نوں ڈاہڈی پیڑ ہوئی۔ حسین نے مکہ نوں اپنا گڑھ بنا کے آلے دوالے دے تھاناں ول ودن لگ پیا پر اوہدے پتر مدینہ تے پہلی وڈی لڑائی دے انت تک مل ناں مار سکے۔ حسین دیاں فوجآن نے مکہ توں اگے ودھ کے خلافت عثمانیہ دے اک ہور گڑھ طائف تے مل ماریا۔ مکہ تے حسین بن علی تے مارن تے غداری باجوں اگلے آن والے ویلیاں وچ عرب تھاں فلسطین تے اک یہودی دیس بنن دا راہ پدھرا کیتا۔
حسین بن علی نے 1916 وچ حجاز شاہی دے بنن دا مڈھ رکھیا تے اپنے بادشاہ ہون دا ہوکا دتا۔ مکہ اوہدی حجاز شاہی دا راجگڑھ سی۔ 3 مارچ 1924 نوں اوہنے اپنے خلیفہ ہون دا سدا دتا۔
سعودی عرب
1924 دی مکہ دی لڑائی وچ سعودی فوجاں شریفی فوجاں نوں مکہ توں کڈ دیندیاں نیں۔ شریف مکہ جدہ نس جاندا اے۔ مکہ سعودی عرب دا انک بندا اے تے ایتھے سعودی ٹبر دا راج آندا اے۔ ایہ راج ہن تک چل ریا اے۔
حج
ہرسال لکھاں مسلمان ذلجح دے مہینے وچ اسلام دی اک عبادت حج کرن لئی مکہ آندے نیں۔ ایہ عبادت مکہ تے دوالے دیاں تھاںواں تے ہوندی اے۔ ایس عبادت وچ ساری دنیا دے مسلمان رلدے نیں۔ اوہ مسلمان جیہڑے اپنے پیسے نال ایہ کرسکدے نیں تے جنہاں دی صحت ٹھیک اے اوہ ایتھے آندے نیں۔ 2 جولائی 1990 نوں 1,426 حاجی سآ گھٹن تے پیراں تھلے آن باجوں مارے گۓ سن۔
عمرہ حج دے مہینے توں ہٹ کے ایتھے آکے عبات کرن نوں کیندے نیں تے ایس لئی وی لوک ساری دنیا توں ایتھے آندے نیں۔ حج تے عمرے تے آن لئی جدھہ دا سمندری تے ہوائی اڈہ ورتیا جاندا اے۔
اک اللّ
مکہ دنیا وچ اک اللّ یا خدا نوں منن والیاں دا گڑھ اے۔ ایتھے ایس لئی صرف مسلمان آسکدے نیں۔ ایتھے ای اک خدا نوں منن والے مزہب اسلام دا مڈھ رکھیا گیا۔ اک خدا دی عبادت دی اک وڈی تھاں کعبہ تے مسجد الحرام ایتھی اے۔ ایتھے ای 14 صدیاں پہلے اسلام دے موڈھی محمد نے مکہ نوں دوجے خداواں توں پا ک کیتا سی۔ ایس گل نوں سوچ کے جے مکہ وچ کسے ہور خدا نوں ناں پوجیا جاوے سعودی سرکار نے کئی ایسیاں تھانواں مٹادتیاں جتھے اوہنوں شک سی جے لوک خدا دی تھاں کسے ہور نوں مندے نیں۔ ایدھے وچ کئی تریخی تھانواں نوں وی ڈھا دتا گیاں جیدے تے کئی لوکاں نیں انگلاں چکیاں پر سعودی سرکار نے اسلام دے پہلے اصول نوں اگے رکھیا جے مکہ وچ صرف اک خدا دی ای پوجا ہویگی۔
سرکار
[سودھو]مکہ سعودی عرب دے صوبے مکہ دا راجگڑھ اے۔ مکہ شہر دا پربندھ 14 سنگیاں دی اک ٹولی کول اے جیدا آگو امین اکھواندا اے۔ ایہ 14 سنگی مکہ دے واسی ہوندے نیں تے آگو نوں سرکار چندی اے۔
جغرافیہ
[سودھو]مکہ 277 میٹر (909 فٹ) دی اچائی تے لال سمندر توں 80 کلومیٹر دے پینڈے تے اے۔ ایس شہر دے دوالے پہاڑ نیں تے ایہ ایہناں دے وشکار اک پیالے وانگوں اے۔ مسجد الحرام ، مسلماناں دی سب توں من چاہی مسیت تے کعبہ شہر دے وشکار تے نیویں تھاں تے اے۔ مسیت دے دوالے پرانا مکہ وس ریا اے۔ ودھدے ہوۓ حاجیاں تے نمازیاں باجوں سعودی سرکار ایہنوں وڈھا کرن وچ لگی ہوئی اے۔ ماہ شہر 1,200 مربع کلومیٹر تھاں تے پھیلیا ہویا اے۔ مکہ وج پانی زمزم دے کھؤ توں ملدا جیہڑا حاجی لوک تبرک لئی اپنے دیساں نوں وی لے جاندے نیں۔ مینہ کدے کدے وسدا اے تے ایدے نال شہر وج ہڑ و؛ آجاندا اے۔
مسجد الحرام تے اوہدے اندر کعبہ شہر دی مشہور تھاں اے ایدے ول ساری دنیا دے مسلمان منہ کرکے نماز پڑھدے نیں تے ایتھے حج کرن آندے نیں۔ مکہ وچ اسلام دا سنیہ لیان والے پیغمبر محمد جمیا تے اوہدا قبیلہ قریش ایتھے ای وسدا سی۔ ابراج البیت دنیا دی اک زدی بلڈنگ ایھدے نال بن رئی اے۔ زمزم کھؤ وی مسیت نال اے۔ مکہ دے لاگے کرکے حرا دی غار اے جتھے پہلی واری فرشتہ جبرائیل محمد کول آیا سی۔
لوک
[سودھو]مکہ دی تھوڑی تھاں وچ چوکھے لوک وسدے نیں۔ پرانے واسی پراے شہر وچ وسدے نیں۔ حج ویلے ایش شہر وچ لکھاں لوک باہر توں آندے نیں۔ عمرے لئی وی سارا سال لوک آندے ریندے نیں۔ ایتھے دنیا دے ہر تھاں توں لوک آندے نیں۔ مکہ شہر وچ آن لئیم سلمان ہونا شرط اے۔ دوجے لوک ایتھے نہیں آسکدے۔ شہر دی لوک گنتی 20 لکھ دے نیڑے اے۔
ہور ویکھو
[سودھو]| کعبہ | حطیم | کسوہ | حجرہ اسود | الملتزم | میزاب رحمت |
|---|
