صوبہ غزنی
غزنی | |
---|---|
صوبہ | |
متناسقات (شہر): 33°30′N 68°00′E / 33.5°N 68°Eمتناسقات: 33°30′N 68°00′E / 33.5°N 68°E | |
ملک | افغانستان |
Capital | غزنی |
رقبہ | |
• کل | ۲۲,۹۱۵ مربع کلومیٹر (۸,۸۰۰ مربع میل) |
آبادی (2013)[۱] | |
• کل | ۱,۳۸۷,۱۸۵ |
• کثافت | ۶۱/مربع کلومیٹر (۱۶۰/مربع میل) |
منطقۂ وقت | UTC+4:30 |
آیزو 3166 رمز | AF-GHA |
لسان | دری ہزارگی پشتو |
غزنی افغانستان دے 34 صوبیاں وچوں اک اے۔
تریخ
[سودھو]لوک
[سودھو]آبادی تے جغرافیہ
[سودھو]ایتھے آباد قبائل میں اکثریت پشتون قبائل دی اے جو کل آبادی کا %51 فیصد نیں۔ فارسی بولن والے ہزارہ تے تاجک قبائل %47 فیصد نیں جدونکہ برکی، ازبک قبائل وی کدرے کدرےآباد نیں۔ صوبہ غزنی 19 ضلعےآں اُپر مشتمل اے جنہاں دی تفصیل تھلے دسی گئی اے۔
ضلع دا نام | صلعی صدر مقام | Ethnical data(%) [۲] |
---|---|---|
آب بند | حاجی خیل | 100% پشتون |
اجرستان | سنگڑ | 97% پشتون, 3% ہزارہ |
آندڑ | مرے | 100% پشتون |
دے یاک | رمک | 89% ہزارہ, 11% پشتون |
گیلان | جنڈہ | 100% پشتون |
غزنی شہر | غزنی | 50% تاجک, 25% ہزارہ, 25% پشتون |
گیرو | پانا (افغانستان) | 100% پشتون |
جگ ہاتو | گل بہواری | 73% ہزارہ, 27% پشتون |
جوگوڑی | سنگ معشہ | 100% ہزارہ |
کغیانی | کغیانی | 99.9% پشتون, 0.1% ہزارہ, تاجک تے ازبک |
خواجہ عمری | خواجہ عمری | 45% ہزارہ, 35% تاجک اور 20% پشتون |
مالستان | مالستان | 100% ہزارہ |
مقر | مقر | 80% پشتون, 20% ہزارہ تے تاجک |
نوا | نوا | 100% پشتون |
نوخار | دو آبے | 100% ہزارہ |
قارباغ | قارباغ | 50% ہزارہ, 50% پشتون |
راشدآن | راشدآن | 96% پشتون, 4% ہزارہ |
واغذ | واغذ | اکثریت پشتون |
زانہ خان | دادو | 100% پشتون |
تریخ
[سودھو]بدھا تے ہندوستانی تہذیبی اثرات
[سودھو]ستويں صدی وچ غزنی دا علاقہ بدھا رہتل دا اک وڈا مرکز منیا جاندا سی ۔ ایتھے ہندو تے بدھا سبھیاچار دے اثرات ہن وی جا بجا ملدے نيں۔
644ء وچ ایتھے چینی سیاح ہوسان سانگ جو بسلسلہ مذہبی رسومات ایتھے سفر کر کے پہنچے، انہاں دیاں لکھتاں وچ غزنی دے علاقے دا ذکر کثرت نال ملدا اے۔
اسلام دی آمد
[سودھو]683ء وچ ایتھے عرب تجارتی قافلاں تے تبلیغ دی سبب اسلام دی آمد ہوئی۔ ایتھے عرباں نے بیشتر حملے وی کیتے جنہاں دا غزنی وچ آباد قبیلے نے انتہائی طاقت توں جواب دتا۔ ایہ مزاحمت اِنّی اُتے اثر سی کہ یعقوب سفری (879ء-840ء) جنہاں دا تعلق زرناج توں سی، انھاں نے غزنی وچ ہوئی مزاحمت دی مثالاں کئی لکھتاں وچ دتیاں نيں۔ انہاں دیاں لکھتاں اسلام دی مختلف علاقےآں وچ پہنچنے دے حوالے توں انتہائی مستند تصور دی جاندیاں نيں۔ سفریاں نے 869ء وچ غزنی شہر نوں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا سی ۔ بعد وچ محمود غزنوی نے فوجی تے تبلیغی جماعتاں دی مدد توں ایتھے اسلام دا بول بالا کیتا تے کئی بدھا تے ہندو قبیلے دائرہ اسلام وچ داخل ہوئے۔
اس شہر دی تعمیر نو دا کم یعقوب سفری دے بھائی نے سر انجام دتیاں جس دی وجہ توں ایہ علاقہ غزنوی سلطنت دا 994ء توں 1160ء تک صدر مقام رہیا۔ اس سلطنت دی سرحداں شمالی ہندوستان، فارس تے وسط ایشیا تک پھیلی ہوئیاں سن۔ محمود غزنوی نے ایتھے توں ہندوستان وچ اپنی شہرہ آفاق ستاراں مہمات دا انتظام سنبھالیا۔ غزنویاں نے ہندوستان وچ اسلام پھیلایا تے ایتھے دے مندراں توں کئی جواہرات تے قیمتی سامان غزنی منتقل کیتا۔ کہیا جاندا اے کہ ہندوستان دے مندراں توں منتقل کیتے جانے والے قیمتی جواہرات نوں غزنی دے محلات تے کئی یادگاراں تے کتاباں خاناں دی تعمیر وچ استعمال کیتا گیا، لیکن اس نظریہ دی کسی وی حوالے توں تصدیق کرنا بعد دے غوری تے چنگیزی حملےآں دے باعث ممکن نئيں رہیا۔
غوری و چنگیزی حملے
[سودھو]1152ء وچ علاؤالدین غوری نے غزنی اُتے حملہ کیتا تے اس شہر نوں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا۔ بعد وچ 1221ء وچ چنگیز خان نے اک بار فیر اس شہر نوں نیست و نابود کیتا تے اس علاقے دی باقی ماندہ یادگاراں تے کلیدی تھاںواں نوں زمین بوس کر دتا۔ چنگیز خان دی فوجاں نے ایتھے خون دی ندیاں بہائاں تے پرت مار دی انتہا کر دتی
غزنی دا علاقہ ایتھے تعمیر شدہ میناراں دی وجہ توں وی مشہور اے۔ بارہويں صدی دے درمیانی دور وچ ایتھے مسجدےآں تے خانقاہاں دی تعمیرات انتہائی ماہر معماراں نے کيتیاں ۔ ایتھے جیومیٹری دے اصولاں دے عین مطابق انتہائی نفیس تعمیراتی کم کیتا گیا جس دی مثال دنیا وچ نئيں ملدی۔ زیادہ تر معمار ہندوستان توں محمود غزنوی دے نال آئے سن ۔ ہن کئی میناراں دے گنبداں والے حصے تباہ ہو چکے نيں۔
غزنی وچ سب توں اہم یادگار سلطان محمود غزنوی دا مقبرہ اے۔ اس دے علاوہ ایتھے تریخ دے انتہائی معتبر سائنسدان تے شاعر وی دفن نيں۔ ال بیرونی تے سنایائی ورگی شخصیتاں دے مقبرے ایتھے واقع نيں۔
غزنی وچ انتہائی روشن ماضی دی دو ہی مثالاں باقی رہ گئیاں نيں، جو مینار نيں تے بالترتیب 43 میٹر تے 365 میٹر بلند نيں۔ کہیا جاندا اے کہ انہاں میناراں دی تعمیر محمود غزنوی تے اس دے بیٹے نے اپنی نگرانی وچ مکمل کروائی سن۔
1960ء وچ ایتھے 15 میٹر لمبائی دا اک خاتون بدھا دا مجسمہ وی دریافت ہويا سی جو منہ دے بل بنایا گیا سی تے اس دے ارد گرد خالی ستون سن تے انہاں دے درمیان مرد بدھا دے نسبتاً چھوٹے مجسمے نصب سن ۔ خاتون بدھا دے مجسمے دے کئی حصے چوری ہو چکے نيں۔ 1980ء وچ ایتھے مٹی دی سخت اِٹاں دی مدد توں اس یادگار دے اردگرد اک دیور تے چھت تعمیر کيتی گئی سی تا کہ ایہ نایاب آثار محفوظ رہ سکن۔ افغانستان دے جنگی حالات وچ اسدیاں مناسب دیکھ بھال نہ ہونے دی وجہ توں چھت منہدم ہوچکی اے۔
23 جولائی 1839ء نوں برطانوی افواج نے پہلی افغان برطانوی جنگ وچ غزنی اُتے قبضہ کر ليا۔ اس دور وچ وی تے بعد مین سویت حملےآں تے طالبان دی شمالی اتحاد توں جھڑپاں وچ ایتھے دی یادگاراں نوں انتہائی نقصان پہنچیا۔
گو غزنی دی افغانستان وچ معاشی تے فوجی لحاظ توں انتہائی اہمیت اے لیکن تریخ داناں نے اسنوں انتہائی بدقسمت شہر گردانا اے۔ پے در پے حملےآں نے ایتھے ہر دم تباہی مچائے رکھی تے بعض مورخ غزنی تے بغداد نوں ماتم دے شہر وی کہندے نيں۔
غزنی وچ ہندو تے سکھ وی آباد نيں۔ طالبان دے دور وچ ایہ سکھ تے ہندو ایتھے توں ہجرت کر گئے لیکن ہن دوبارہ توں ایہ خاندان واپس آ چکے نيں۔
موجودہ سیاسی و انتظامی حالات
[سودھو]افغانستان دے بیشتر جنوبی صوبےآں دی طرح غزنی وچ وی حالات سازگار نئيں نيں۔ غزنی شہر دے باہر تقریباً پینڈو علاقےآں اُتے طالبان دا قبضہ اے تے ایہ صوبے دی سرکاری سکولاں تے املاک اُتے حملے کردے رہندے نيں۔ ایتھے روايتی جنگ جداں کہ صوبہ ہلمند یا صوبہ قندھار وچ ہوئی دیکھنے وچ نئيں آئی جو نیٹو افواج تے صوبہ غزنی دی افغان انتظامیہ دی بہترین حکمت عملی دا نتیجہ اے۔ 2006ء وچ سابق گورنر تاج محمد نوں اس وقت طالبان نے قتل کر دتا سی جدوں انھاں صوبے وچ پولیس دے محکمے دا سربراہ مقرر کیتا سی ۔ تاج محمد بہترین انتظامی صلاحیت رکھنے وچ مشہور سن ۔ اس روز گورنر شیر عالم ابراہیمی اُتے وی قاتلانہ حملہ ہويا سی لیکن اوہ بال بال بچنے وچ کامیاب ہو گئے سن ۔
ایتھے امریکی تے پولش افواج تعینات نيں جو صوبائی بحالی وچ انتظامیہ دی مدد کر رہی نيں۔
اپریل 2007ء وچ اخباری رپورٹاں وچ مطابق دسیا گیا کہ طالبان جنگجوواں نے صوبہ وچ ضلع گیرو اُتے قبضہ کر ليا۔ طالبان حملہ آوراں نے ضلعی انتظامیہ دے سربراہ، پولیس سربراہ تے تن نفاذ قانون دے ادارے (پاکستان) افسراں نوں ہلاک کر دتا۔ بعد وچ اک روز بعد ہی طالبان نے ضلع توں نکل جانے دا فیصلہ کر ليا۔
جولائی 2007ء وچ طالبان نے 23 کوریائی ترقیاتی کارکناں نوں اغوا کر ليا۔ طالبان نے یرغمالیاں وچوں 2 نوں ہلاک کر دتا۔
قدرتی آفات
[سودھو]حالیہ سالاں وچ غزنی قحط، برفباری تے سیلاباں دا شکار رہیا اے۔ قحط دے دوران غزنی دے بیشتر حصےآں وچ دریاواں وچ آنے والی اچانک طغیانی توں دوگنی تباہی مچ گئی۔ حال ہی وچ تعمیر کیتے گئے کئی منصوبے حالیہ برفباری تے سیلاباں دا شکار ہو گئے۔
حکومت
[سودھو]صوبہ غزنی دے حالیہ گورنر عثمان عثمانی نيں۔
طرز معاشرت تے جغرافیہ
[سودھو]ایتھے آبد قبیلے وچ اکثریت پشتون قبیلے دی اے جو کل آبادی دا %51 فیصد نيں۔ فارسی بولنے والے ہزارہ تے تاجک قبیلے %47 فیصد نيں جدوں کہ برکی، ازبک قبیلے وی کدرے کدرے آباد نيں۔ صوبہ غزنی 19 ضلعے اُتے مشتمل اے جنہاں دی تفصیل زیل وچ بیان کيتی گئی اے۔
ضلع دا ناں | صلعی صدر مقام | Ethnical data(%) [۳] |
---|---|---|
آب بند | حاجی خیل | 100% پشتون |
اجرستان | سنگڑ | 97% پشتون, 3% ہزارہ |
آندڑ | مرے | 100% پشتون |
دے یاک | رمک | 89% ہزارہ, 11% پشتون |
گیلان | جنڈہ | 100% پشتون |
غزنی شہر | غزنی | 50% تاجک, 25% ہزارہ, 25% پشتون |
گیرو | پانا (افغانستان) | 100% پشتون |
جگ ہاتو | گل بہواری | 73% ہزارہ, 27% پشتون |
جوگوڑی | سنگ معشہ | 100% ہزارہ |
کغیانی | کغیانی | 99.9% پشتون, 0.1% ہزارہ, تاجک تے ازبک |
Khwaja Umariخواجہ عمری | خواجہ عمری | 45% ہزارہ, 35% تاجک تے 20% پشتون |
مالستان | مالستان | 100% ہزارہ |
مقر | مقر | 80% پشتون, 20% ہزارہ تے تاجک |
نوا | نوا | 100% پشتون |
نوخار | دو آبے | 100% ہزارہ |
قارباغ | قارباغ | 50% ہزارہ, 50% پشتون |
راشدآن | راشدآن | 96% پشتون, 4% ہزارہ |
واغذ | واغذ | اکثریت پشتون |
زانہ خان | دادو | 100% پشتون |
ہور ویکھو
[سودھو]مورت نگری
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےcso
لئی۔ - ↑ Ethnic demographic statistics taken from http://www.aims.org.af Archived 2007-09-29 at the وے بیک مشین
- ↑ Ethnic demographic statistics taken from http://www.aims.org.af Archived 2007-09-29 at the وے بیک مشین
باہرلے جوڑ
[سودھو]کابل میوزیم وچ غزنی دی چند تصاویر Archived 2010-06-13 at the وے بیک مشین
افغانستان دے قیمتی ذخائر - نیشنل جیوگرافک
افغانستان وچ تریخ بدھ مت و اسلام
وردک صوبہ | بامیان صوبہ | دایکندی صوبہ | ||
لوگر صوبہ پکتیا صوبہ |
اروزگان صوبہ | |||
غزنی صوبہ | ||||
پکتیکا صوبہ | زابل صوبہ |