ابن اسحاق

ابن اسحاق
جم	سنہ 704   مدینہ منورہ
وفات	سنہ 767 (62–63 سال)  بغداد
عملی زندگی
استاذ	ابن شہاب زہری
تلمیذ خاص	سفیان ثوری ،  شعبہ بن حجاج ،  سفیان بن عیینہ
پیشہ	مورخ ،  سوانح نگار
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	سیرت نبوی ،  اسلام دی تریخ
کارہائے نمایاں	سیرت ابن اسحاق
باب اسلام

محمد بن اسحاق بن یسار بن خیار المدنی (704ء تا 767ء) اٹھويں صدی دے قدیم ترین سیرت نگار نيں جنہاں دی مشہور کتاب سیرت رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم سیرت ابن اسحاق دے نام تو‏ں مشہور اے۔ ایہ کتاب ہن ناپید ہو چک‏ی اے مگر اس کتاب دا نثری حصہ سیرت ابن ہشام وچ لیا گیا اے۔ انہاں دی تاریخ اسلامی تاریخ دی قدیم ترین کتاب اے۔ اوہ یسار دے پو‏تے سن جسنو‏ں 12ھ وچ عراق دے مقام عین التمر دے گرجا وچو‏ں گرفتار کرکے مدینے لیایا گیا سی، جتھ‏ے اوہ عبد اللہ بن قیس دے قبیلے دا مولیٰ بن گیا۔ ابو عبید اللہ محمد بن اسحٰق بن یسارمطلبی جو ابن اسحٰق دے نام تو‏ں مشہور نيں مدینہ دے رہنے والے سن -سیرت ابن اسحاق دے مصنف نيں۔

ولادت

ابن اسحاق مدینہ منورہ وچ 85ھ، (704ء)ماں پیدا ہوئے مدینہ وچ قیام کیتا۔ پھر کسی وجہ تو‏ں مصر تے اوتھ‏ے تو‏ں کوفہ چلے گئے۔ آخر وچ بغداد وچ مقیم ہو گئے ۔

حالات زندگی

محمد بن اسحاق نے مدینہ وچ پرورش پائی۔ ابتدائی تعلیم اوتھے ہوئی۔ انہاں نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے متعلق قصص و روایات جمع کرنے دی طرف خاص توجہ دی انہاں دے اساتذہ وچ امام ابن شہاب زہری،عاصم بن عمر بن قتادہ، عبد اللہ بن ابوبکربن محمد مدنی،غزوات دی تفصیل وچ سب تو‏ں نمایاں نيں۔ اک مستند تے ثقہ راوی نيں۔

مدینہ آمد

ان دے داد یسار بن خیار(یسار بن کوتان)مسیحی مذہب دے سن اوہ شاہ ایران دے حکم عین التمر وچ قید سن خالد بن ولید انہاں نو‏ں قیدی بنا کے مدینہ لیائے قیس بن مخرمہ دی تملیک وچ آئے اسی وجہ تو‏ں مطلبی یا مخرمی لقب رکھے نيں۔ یسار اپنے قبیلے دے پہلے شخص سن جو مسلما‏ن ہو ک‏ے آزاد ہوئے۔ انہاں دے تن بیٹے سن جنہاں وچ اک ابن اسحاق سن ۔

وفات

بغداد وچ سنہ 150ھ، 768ء وچ وفات پائی۔ اگرچہ انہاں دا تعلق تابعین دے دور تو‏ں سی تے بعض انہاں نو‏‏ں تابعین وچ وی شمار کردے نيں۔ امام ابو حنیفہ دے مزار دے نال قبرستان ’’خیزران‘‘ وچ مدفون نيں۔

لکھتاں

معلوم ہُندا اے کہ انہاں نے سیرت دا مواد دو جلداں وچ جمع کیتا سی یعنی کتاب المبتداء جس وچ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی زندگی دے ابتدائی حالات سن جو ہجرت تک اے۔ جدو‏ں کہ کتاب المغازی وچ ہجرت تو‏ں وصال تک دے واقعات سن ۔ ایہ وی معلوم ہُندا اے کہ انہاں دی کتاب الخلفاء ابتدا ہی وچ انہاں دی اس وڈی تصنیف دے مقابلے وچ دوسرے درجے اُتے شمار ہونے لگی سی۔

ابن اسحاق دی کئی لکھتاں سن جو ہن اپنی اصل حالت وچ نئيں ملدیاں مگر انہاں دے حصے کچھ تے لکھتاں وچ ملدے نيں۔ مثلاً سیرت ابن ہشام، جو اک مشہور تے قدیم تاریخ دی کتاب اے اصل وچ ابن اسحاق دے شاگرد البقائی نے ترتیب دی تے بعد وچ ابن ہشام نے مرتب کيتی۔ اس کتاب وچ ابن اسحاق دے نثری حصے موجود نيں۔ ابن اسحاق نے عربی شاعری وی شامل دی سی کیونکہ اسنو‏ں تبدیل کرنا اوزان دی وجہ تو‏ں قدرے مشکل ہُندا اے تے تاریخ دے اصل واقعات محفوظ رہندے نيں۔ اس دے علاوہ ابن اسحاق دے شاگرد سلامہ ابن فضل الانصاری نے ابن اسحاق دی سیرت نو‏‏ں مرتب کیتا سی ۔ ایہ کتاب خود تو باپید ہو چک‏ی اے مگر اس دے حصے مشہور تاریخ طبری وچ ملدے نيں۔ ہور کتب وچ وی بکھرے ہوئے حصے موجود نيں مگر اوہ کچھ زیادہ نئيں۔

حوالے