عبدالمومن
| ||||
---|---|---|---|---|
جم | سنہ 1100 [۱]
| |||
وفات | سنہ 1163 (62–63 سال)[۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
| |||
شہریت | دولت موحدین | |||
اولاد | ابو یعقوب یوسف [۹] | |||
خاندان | دولت موحدین | |||
ہور معلومات | ||||
استاذ | محمد بن تومرت | |||
پیشہ | مقتدر اعلیٰ ، سیاست دان ، خلیفہ | |||
ترمیم |
عبد المومن (۱۰۹۴ء توں ۱۱۶۳ء) آل موحدین دے پہلے خلیفہ سن ۔ عبد المومن دے زمانے وچ موحدین نے وڈی قوت حاصل کيتی انہاں نے ۱۱۴۷ء وچ مراکش اُتے مَل مار دے مرابطین دی حکومت دا خاتمہ کيتا سی۔
عبد المئو من جنہاں نے شمالی افریقہ وچ اک ایسی وسیع و عریض مسلم سلطنت قائم کيتی جو نہ اس توں پہلے سی تے نہ اس دے بعد قائم ہوسکی۔عبد المئومن نے افریقہ نوں صلیبیاں توں پاک کيتا تے جہاد دا زبر دست آغاز کيتا۔
جم تے جیون
[سودھو]عبد المئومن ۴۸۷ھ/بمطابق ۱۰۹۳ عیسوی وچ تلمسان دے اک نواحی علاقے "تاجرہ"ميں پیدا ہوئے۔تلمسان ،موجودہ الجزائر دا اک اہم شہر اے ،تے اس دے معنی نيں"چشمیاں دا شہر" ایہ شہر پرانے زمانے وچ اگادیر تے پوموریا(باغ بائے میوہ) دے ناں توں جانیا جاندا سی۔
انہاں دا تعلق اک بر بر قبلئی'الکومیہ'سے سی۔ کہیا جاندا اے کہ بر بر نسل دے لوک در اصل سامی عرب لوک نيں ۔جو ہزاراں سال پہلے مصر توں افریقہ آباد ہوئے سن ۔عبد المئو من دے والد علی بن علوی کوزے( پیالے) بنانے دا کم کيتا کردے سن ۔انہاں دی مالی حالت کچھ ودھ اچھی نہ سی۔عبد المئومن نے صرف ۴۰ سال دے بعد اک وسیع اسلامی حکومت قائم کيتی جسنوں تریخ"دولت موحدین" دے ناں توں جاندی اے۔
فتوحات
[سودھو]مرابطین دے خاتمے دے بعد عبد المومن نے اک فوج اندلس بھیجی جس نے مرابطین دی حکومت اوتھے توں وی ختم کردتی۔ ہن عبد المومن نے مشرق دا رخ کيتا تے طرابلس تک اپنی سلطنت نوں وسعت دے دتی۔ اس زمانے وچ طرابلس، تیونس تے مہدیہ (جو اودوں افریقیا کہلاندا سی) اُتے نارمن مسیحی قوم قابض سی۔ ایہ لوک مسیحی سن تے انہاں دی حکومت جزیرہ صقلیہ وچ قائم سی۔ جس زمانے وچ یورپ دے مسیحیاں نے مسلماناں دے خلاف صلیبی لڑائیاں شروع دی سی تے شام دے ساحلی علاقے تے بیت المقدس اُتے قبضہ کيتا سی تقریباً ايسے زمانے وچ نارمناں نے قیروان، تیونس تے طرابلس دے علاقےآں اُتے حملے شروع کر دتے۔
اس زمانے وچ ایتھے صنہاجی خاندان دی حکومت سی جسنوں بنو زیری وی کہیا جاندا اے۔ ایہ حکومت فاطمی خلافت دے زوال دے بعد قائم ہوئی سی۔ جدوں اس حکومت نوں زوال ہويا تاں نارمناں نے انہاں شہراں اُتے قبضہ کر ليا۔ اس طرح مسیحی یورپ نے اک ہی وقت وچ اسلامی دنیا دے دو علاقےآں یعنی ساحل شام تے افریقہ وچ اپنی حکومت قائم کرلئی- لیکن جس طرح مشرق وچ نور الدین تے صلاح الدین نے مسیحی حکومت دا خاتمہ کيتا ايسے طرح عبد المومن نے تیونس تے طرابلس فتح کرکے مغرب وچ مسیحی اقتدار دا خاتمہ کر دتا۔ مرابطین تے موحدین دی لڑائیاں دے زمانے وچ اندلس وچ مسیحی فیر زور پھڑ گئے سن ۔ عبد المومن نے اندلس وچ وی انہاں دی پیش قدمی روکی۔
شخصیت
[سودھو]عبد المومن نور الدین زنگی دا ہمعصر سی تے اس دا مسلماناں اُتے اِنّا ہی احسان اے جِنّا نور الدین تے اس دے جانشین صلاح الدین دا اے۔ عبد المومن نے جِنّی وسیع حکومت قائم کيتی اِنّی وڈی حکومت شمالی افریقہ دے کسی مسلمان نے ہن تک قائم نئيں کيتی سی تے نہ اس دے بعد فیر اِنّی وڈی حکومت قائم ہوئی۔
عبد المومن اسلام دی تریخ دا بہت وڈا حکمران اے۔ اوہ اک معمولی انسان سی اس نے اپنی قابلیت توں اک عظیم الشان سلطنت دی نیہہ پائی۔ اوہ شریعت دا وڈا پابند سی تے اس نے اس دی کوشش کيتی کہ قرآن تے سنت دے مطابق حکومت کيتی جائے۔ اوہ علم و فن دا وی وڈا سرپرست سی تے اس دور دے مشہور فلسفی ابن طفیل (متوفی ۱۱۸۵ء) تے اس عہد دے سب توں وڈے طبیب عبدالملک ابن زہر اس دے دربار توں وابستہ سن ۔
عبد المئومن نوں بچپن توں ہی پڑھنے لکھنے دا شوق سی ۔ ابتدا وچ انہاں نے علم دی تریہہ نوں بجھا نے دے لئی چشمیاں دے شہر 'تلمسان' دا رخ کيتا۔ لیکن انہاں دے شوقِ علم نے انہاں نوں اس شہر توں دور کدرے تے علم حاصل کرنے اُتے مجبور کيتا۔ اس سفر وچ پہلا شہر 'بجایہ'آیا۔عبد المئو من اس شہر دے نواح وچ اک دیہات 'ملالہ' وچ مختصر مدت دے لئی ٹہر گئے۔اک دن اوہ ملالہ دے بازار وچوں گزر رہے سن ۔ کہ راستے وچ انہاں نوں اک بزرگ نظر آئے۔ہلکی گندمی رنگت والے ایہ خوش مزاج بزرگ جدوں عبد المئو من توں ملے تاں حیران رہ گئے۔انہاں نے اس نو جوان دے چہرے اُتے ذہانت دے آثار دیکھے،اور اس دے روشن چہرے توں بے حد متاثر ہوے۔
انہاں نے اس لڑکے توںاس دا ناں پُچھیا تے ایہ پُچھیا کہ اوہ کتھے جا رہیا اے ؟
عبد المئو من نے کہیا۔" کہ وچ مشرقی ملکاں وچ علم حاصل کرنے جا رہیا ہاں"۔
بزرگ عبد المئو من نوں اک طرف لے گئے تے اس توں کہیا۔
"جے ميں توانوں اس توں اچھی گل دساں تاں کیويں دا رہے گا؟"
"اوہ کیہ اے ؟"
"دنیا و آخرت دا شرف"اس دے علاوہ انہاں بزرگاں نے کہیا "ظلم نوں ختم کرنے، علم نوں زندہ کرنے دے لئی وچ جو کچھ کرنا چاہندا ہاں اس وچ میری مدد کروتم جو علم پڑھنا چاہندے ہو وچ توانوں فراہم کراں گا۔اللہ نے تواڈے مقدر وچ علم،دولت، حکومت ہر شے لکھی اے۔
عبد المئو من ایہ گلاں حیرانی دے نال سن رہے سن ،اور آخر کار انہاں نے بزرگ دا نال دینے دا فیصلہ کيتا۔ اس طرح اللہ تعالیٰ نے عبد المئو من دی سیاسی زندگی دا آغاز کرایا۔ایہ انہاں بزرگ دی تربیت سی کہ عبد المئو من دینی و دنیاوی علوم دے علاوہ انہاں نوں جنگی فنون،سیاست تے حکمرانی وچ کمال مہارت حاصل ہو گئی۔
ایہ بزرگ سن "محمد بن عبد اللہ"۔عبد المئو من نے جس تحریک نوں اگے ودھایا سی دراصل اس دی نیہہ انہاں بزرگ نے رکھی سی۔آپ مراکش دے بہت وڈے مصلح سن ،آپ نے جو تحریک شروع دی سی اوہ "موحدین"کہلاندی اے۔ اس جماعت نے مراکش تے افریقہ دے ہور حصےآں وچ جو اسلامی حکومت قائم کيتی سی وہ" دولتِ موحدین" کہلاندی اے ۔اب چونکہ موحدین چند قبیلے دا مجموعہ سن تے ایہ قبیلے المصامدہ کہلاندے سن، اس لئی دولتِ موحدین نوں دولتِ مصامدہ وی کہیا جاندا اے۔
موحدین ،خالص توحید دی دعوت دتا کردے سن ،اسی نسبت توں انہاں نوں "موحدین" کيتا جاندا اے ۔ان دے حکمران خلفائے راشدین کر نقشِ قدم اُتے چلنا پسند کردے سن ،اور حکومت کرنے دے لئی قرآن و سنت دی رہنمائی حاصل کيتا کردے سن ۔
عبد المئو من نے جس زمانے وچ 'موحدین' دی قیادت سنبھالی،ایہی اوہ دور سی جدوں مشرق وچ سلطان نور الدین زنگیؒ تے سلطان صلاح الدین ایوبی ؒ صلیبی طاقتاں دی بیخ کنی وچ مصروف سن ۔یاں عبد المئو من دا وی امت مسلمہ اُتے ایہ احسان اے کہ اک طرف تاں سلطان نور الدین زنگیؒ نے مشرق وچ مسیحیاں دا قلع قمع کيتا تے دوسری جانب عبد المئو من نے تونس(تیونس) تے طرابلس نوں فتح کر کے مغرب وچ عیسائاں دی طاقت اُتے کاری ضرب لگائی اس دے بعد عبد المئو من نے اُندلس وچ صلیبیاں دی راہاں مسدود کر دتیاں۔ آپ دا ایہ کارنامہ بلاشبہ سنہرے حرفاں توں لکھے جانے دےقابل اے۔
انتقال
[سودھو]آخر وچ عبد المومن نے اک وڈے جہاد دا اعلان کيتا ہن تک یورپی اسلامی حکومتاں اُتے حملہ آور ہو رہے سن ۔ ہن عبد المومن نے خود یورپ اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کيتا۔ جہاد دی زور و شور توں تیاریاں شروع کردتی گئياں۔ ۴۰۰ جنگی جہاز تعمیر کيتے گئے تے تن لکھ ۱۰ ہزار سوار تے اک لکھ پیادہ فوج جمع دی لیکن حالے ایہ فوج روانہ وی نئيں ہوئی سی کہ عبد المومن دا انتقال ہو گیا۔ بوقت انتقال عبد المومن دی عمر ۵۸ سال سی۔
جانشیں
[سودھو]عبد المومن دے بعد موحدین دی جماعت نے اس دے بیٹے ابو یعقوب یوسف نوں امیر منتخب کيتا۔
پیشرو: اسحاق بن علی (دولت مرابطین دا خاتمہ) |
موحدین 977–997 |
جانشیں: ابو یعقوب یوسف |
ہورویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ http://www.universalis.fr/encyclopedie/abd-al-mu-min/ — اخذ شدہ بتاریخ: ۳ فروری ۲۰۱۷ — ناشر: Encyclopædia Britannica Inc.
- ↑ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/124179010 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/124179010 — عنوان : Абдель-Мумен — شائع شدہ از: Encyclopedic Lexicon. Volume I, 1835
- ↑ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/124179010 — عنوان : Абдул-Мумен — شائع شدہ از: Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary. Volume I, 1890
- ↑ NE.se ID: https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/abd-al-mumin — subject named as: Abd al-Mumin — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : Nationalencyklopedin
- ↑ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Abd-al-Mumin — subject named as: Abd al-Mu'min — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ Gran Enciclopèdia Catalana ID (former scheme): https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0000135.xml — subject named as: Abū Muḥammad ‘Abd al-Mu’min — عنوان : Gran Enciclopèdia Catalana — ناشر: Grup Enciclopèdia
- ↑ subject named as: ʽAbd al-Mu'min ibn ʽAlī — De Agostini ID: https://www.sapere.it/enciclopedia/ʽAbd+al-Mu'min+ibn+ʽAlī.html — ناشر: De Agostini Editore
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ مصنف: Vasily Vasilyevich Grigoryev — عنوان : Альмогады — شائع شدہ از: Encyclopedic lexicon. Volume II, 1835
باہرلےجوڑ
[سودھو]- مضامین جنہاں وچ روسی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ سونسکا بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ لاطینی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ کاتالان بولی دا متن شامل اے
- 1100 دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1163 دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P1066
- بربر شخصیتاں
- ۱۰۹۴ دے جم
- ۱۱۶۳ دیاں موتاں
- بارہويں صدی دیاں بربر شخصیتاں
- بارہويں صدی دیاں مراکشی شخصیتاں
- بربر حکمران
- الجزائر دی تریخ
- مراکش دی تریخ
- تریخ ہسپانیہ
- قرون وسطی وچ الجزائر
- موحدین
- ۱۰۹۰ء دی دہائی دے جم
- بارہويں صدی دے مسلمان
- تلمسان دیاں شخصیتاں
- 1094 دے جم
- سپین دی تریخ
- 1090ء دی دہائی دے جم