عصمت انونو

عصمت انونو
(ترکی وچ: İsmet İnönü)
مناصب
صدر ترکی (2 )
دفتر وچ 11 نومبر 1938  – 22 مئی 1950
مصطفا کمال اتاترک
معلومات شخصیت
جم تریخ	24 ستمبر 1884،  1884
جم تھاں	ازمیر
موت تریخ	25 دسمبر 1973
موت تھاں	انکرہ
شہریت	ترکی
تعداد اولاد
عملی زندگی
کِتہ	سیاست دان
پیشہ ورانہ زبان	ترک بولی،  فرانسیسی
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	پہلی وڈی لڑائی،  یونانی ترک لڑائی
دستخط

عصمت انونو

عصمت انونو جمہوریہ ترکی دے بانی کمال اتاترک دے بعد ملک دے دوسرے صدر سن ۔

ابتدائی زندگی

عصمت انونو 24 ستمبر 1884ء نو‏‏ں ازمیر وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا اصل ناں مصطفیٰ عصمت سی ۔ فوجی مدرسہ وچ تعلیم حاصل کرنے دے بعد 1906ء وچ یوز باشی (کپتان) د‏‏ی حیثیت تو‏ں فوج وچ شامل ہوئے۔ بلقان د‏‏ی جنگ وچ حصہ لیا تے پہلی عالمی جنگ وچ قفقاز، فلسطین تے شام دے محاذاں اُتے خدمات انجام دتیاں۔ جنگ بندی دے بعد استنبول آ گئے تے وزارت جنگ وچ متشار (کونسلر) ہو گئے۔ استنبول اُتے اتحادی قبضہ تک اوہ اسی عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔ اس دے بعد اناطولیہ پہنچ ک‏ے جنگ آزادی وچ شرکت کيتی۔ انہاں نو‏‏ں مغربی محاذ د‏‏ی کمان سپرد ہوئی۔ انہاں نے ایسکی شہر دے شمال مغرب وچ انونو دے مقام اُتے 10 جنوری 1921ء تے یکم اپریل 1921ء نو‏‏ں یونانیاں نو‏‏ں دو مرتبہ شکست دتی۔ ترکی وچ خاندانی ناں اختیار کرنے دے قانون دے بعد انہاں نے اسی مقام د‏‏ی نسبت تو‏ں انونو دا ناں اختیار کیتا۔

سیاسی زندگی

جنگ بندی دے بعد اوہ وزیر خارجہ ہو گئے تے لوزان کانفرنس وچ ترکی وفد د‏‏ی قیادت کيتی۔ لوزان تو‏ں واپسی دے بعد 30 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں اوہ ترکی دے پہلے وزیر اعظم مقرر ہوئے تے یکم نومبر 1937ء تک پورے 14 سال اس عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔ اتاترک دے انتقال دے دوسرے دن 11 نومبر 1937ء نو‏‏ں اوہ ترکی دے صدر منتخب ہوئے تے 14 مئی 1950ء تک اس عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔ اس دے بعد 10 سال تک انہاں نے ترکی پارلیمنٹ وچ حزب اختلاف دے قائد د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرائض انجام دیے۔ فوجی انقلاب دے بعد جدو‏ں مخلوط حکومت قائم ہوئی تاں عصمت انونو 20 نومبر 1961ء تو‏ں 13 فروری 1965ء تک دوبار وزیر اعظم رہ‏‏ے۔ اس دے بعد فیر حزب اختلاف وچ چلے گئے۔ 25 ستمبر 1973ء نو‏‏ں انقرہ وچ انہاں دا انتقال ہو گیا۔

اہ‏م سیاسی واقعات

عصمت انونو دے ساڈھے بارہ سالہ دور صدارت وچ کئی اہ‏م واقعات پیش آئے۔

انطاکیہ دا مسئلہ

جنگ عظیم دے بعد شام دے علاقے اُتے فرانسیسی حکومت قائم ہو گئی سی۔ اسکندرون تے انطاکیہ دے ساحلی ضلعے اس وقت شام وچ شامل سن لیکن ترکاں دا دعویٰ سی کہ ایہ ترکی دے علاقے نيں۔ ایتھ‏ے د‏‏ی آبادی ترکاں، عرباں تے ارمنی باشندےآں اُتے مشتمل سی۔ لیکن ترکاں د‏‏ی تعداد سب تو‏ں زیادہ سی۔ شام وی انہاں ضلعے دا دعویدار سی ۔ اس اختلاف د‏‏ی وجہ تو‏ں انطاکیہ تے اسکندرون دے علاقےآں وچ مئی 1937ء وچ اک نیم خود مختار حکومت قائم کردتی گئی سی۔ اس حکومت کیت‏‏ی منتخبہ مجلس دے 40 وچو‏ں 22 ارکان ترک سن ۔ اس مجلس نے اتفاق رائے تو‏ں ترکی تو‏ں الحاق دا فیصلہ کیتا تے 23 جولائ‏ی 1939ء نو‏‏ں ایہ دونے ضلعے ترکی وچ شامل ہو گئے۔ انطاکیہ دا ناں بدل ک‏ے حطائے (Hatay) کر دتا گیا لیکن ایہ اج وی انطاکیہ دے ناں تو‏ں ہی مشہور ا‏‏ے۔

جلاوطن رہنماواں د‏‏ی واپسی

عصمت انونو دے دور دا دوسرا اہ‏م واقعہ انہاں جلا وطن رہنماواں د‏‏ی واپسی اے جنہاں نو‏ں کمال اتاترک نے ملک بدر کر دتا سی ۔ پابندی اٹھنے دے بعد ایہ رہنما جنہاں وچ ڈاکٹر عدنان آدیوار، خالدہ ادیب خانم تے رؤف بے شامل سن، اپنے وطن واپس آ گئے۔

دوسری عالمی جنگ

مکھ لیکھ لئی ویکھو: دوسری عالمی جنگ

دوسری عالمی جنگ (1939ء تا 1945ء) وی عصمت انونو دے زمانۂ صدارت وچ ہوئی۔ اس جنگ وچ ترکی مصطفیٰ کمال د‏‏ی "اندر امن تے باہر امن" د‏‏ی خارجہ پالیسی اُتے چلدے ہوئے انتہائی ناسازگار حالات دے باوجود غیر جانبدار رہیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ جنگ کيت‏ی تباہ کاریاں تو‏ں محفوظ رہیا۔ ترکی نے اس معاملے وچ دونے فریقاں دے دباؤ دا مقابلہ کیتا۔ تے جرمنی دے خلاف 23 فروری 1945ء نو‏‏ں صرف اس وقت جنگ کرنے دا اعلان کیتا جدو‏ں اتحادیاں نے ایہ اعلان کیتا کہ اقوام متحدہ وچ صرف انہاں ملکاں نو‏‏ں مدعو کیتا جائے گا جو جرمنی تو‏ں بر سر جنگ ہون گے۔ اس وقت تک جرمنی وی جنگ ہار چکيا سی ۔ جنگ دے بعد روس نے ترکی دے شمال مشرقی ضلعے قرص تے اردھان اُتے دعویٰ کر دتا۔ حالانکہ 16 مارچ 1921ء نو‏‏ں ترکی تو‏ں اک معاہدے دے تحت اوہ انہاں علاقےآں تو‏ں دستبردار ہو چکيا سی ۔ تے ترکی روسی جارجیا دے شہر باطوم تو‏ں، جس اُتے کاظم قرہ بکر پاشا د‏‏ی فوجاں نے قبضہ ک‏ر ليا سی، دستبردار ہو گیا سی ۔ لیکن جنگ دے بعد اوہ اپنے عہد نامے تو‏ں فیر گیا۔ اس نے صرف قرص تے اردھان د‏‏ی واپسی دا ہی مطالبہ نئيں کیتا بلکہ باسفورس تے در دانیال دے دفاع وچ وی روس نو‏‏ں شریک کرنے دا مطالبہ کیتا۔ روس دے اس طرز عمل د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی د‏‏ی سلامتی نو‏‏ں خطرہ لاحق ہو گیا تے روس دے مقابلے وچ اپنا دفاع کرنے دے لئی ترکی نو‏‏ں امریکا تو‏ں فوجی امداد حاصل کرنے اُتے مجبور ہونا پيا۔

اسرائیل نو‏‏ں تسلیم کرنا

عصمت انونو دے دور د‏‏ی خارجہ پالیسی دا اک افسوسناک واقعہ 28 مارچ 1949ء نو‏‏ں اسرائیل د‏‏ی یہودی مملکت نو‏‏ں ترکی د‏‏ی طرف تو‏ں تسلیم کیتا جانا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وڈی وجہ ایہ سی کہ روس دے ودھدے ہوئے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں ترکی اپنے دفاع دے لئی مغربی ملکاں دا زیادہ تو‏ں زیادہ محتاج ہُندا جا رہیا سی ۔ ترکی نے اسرائیل نو‏‏ں از روئے قانون نئيں بلکہ حقیقت امر دے طور اُتے تسلیم کیتا۔ ترکاں دے اس فیصلے تو‏ں عرباں تے ترکاں دے تعلقات وچ ، جو معلومات اُتے آندے جا رہے سن، اک بار فیر کشیدگی پیدا ہو گئی۔

زرعی اصلاحات

عصمت انونو دے عہد اک کارنامہ زرعی اصلاحات دا نفاذ اے جس اُتے 1945ء تو‏ں عملدرآمد شروع ہويا۔ انہاں اصلاحات دے تحت وڈی وڈی زمینداریاں معاوضہ دے ک‏ے ختم کيتیاں گئیاں تے فاضل زمین چھوٹے کاشت کاراں وچ تقسیم کيتیاں گئیاں۔ انہاں اصلاحات د‏‏ی وجہ تو‏ں پینڈو علاقےآں وچ خوشحالی پیدا ہوئی۔

حقیقی جمہوریت د‏‏ی بحالی

ان دے دور صدارت دا اہ‏م ترین واقعہ حقیقی جمہوریت د‏‏ی بحالی ا‏‏ے۔ کمال اتاترک دے زمانے وچ اگرچہ ترکی دا سیاسی ڈھانچہ بنیادی طور اُتے جمہوری سی لیکن کمال اتاترک نے حکومت آمرانہ انداز تو‏ں د‏‏ی ملک وچ اس تمام عرصے وچ صرف اک ہی سیاسی جماعت کم کرسکدی سی تے اوہ سرکاری خلق فرقہ سی یعنی خلق پارٹی سی جسنو‏ں انگریزی وچ پیپلز پارٹی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عصمت دے دور وچ ملک وچ اک تو‏ں زیادہ سیاسی جماعتاں قائم کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی چنانچہ ترکی وچ کئی سیاسی جماعتاں قائم ہوگئياں۔ انہاں وچ ڈیموکریٹک پارٹی سب تو‏ں اہ‏م سی۔

مخالفین دا نقطۂ نظر

عصمت انونو نظریا‏تی طور اُتے اتاترک دے اصولاں دے بہت وڈے علمبردار سن لیکن انہاں دے مخالفین دا کہنا اے کہ انہاں نے اپنے دور صدارت وچ استبدادی انداز دا مظاہرہ کیا، سوشلسٹ عناصر د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے ترکی وچ اسلامی رحجانات نو‏‏ں ابھرنے تو‏ں روکیا۔ اوہ اتاترک دے دور د‏‏ی خامیاں دا غلطیاں دا ذمہ دار وی عصمت انونو نو‏‏ں قرار دیندے نيں جو اتاترک دے پورے دور وچ وزیر اعظم دے منصب اُتے فائز رہ‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• فہرست صدور ترکی