عطر سنگھ سندھاوالیا

عطر سنگھ سندھاوالیا (موت1844): سردار امیر سنگھ دا پتر اتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دا شریک سی۔ رنجیت سنگھ دے ونش(اولاد) وچ اس دی اپنی اولاد توں بعد ایہہ سندھاوالیا پروار وچ سبھ توں وڈا ہون کارن پروار دا سبھ توں نزدیکی رشتے دار اتے راجگدی دے سبھ توں ودھ نیڑے سی۔ عطر سنگھ اک سرلتھّ سپاہی، اک چلاک اتے سوآرتھی درباری سی۔ اس نے سندھ دریا توں پار پشاور اتے ہزارہ دیاں کئی مہماں وچ بھاگ لیا سی۔ ہری سنگھ نلوا دے اکال چلانے اپرنت عطر سنگھ نوں ہی ‘خالصہ پنتھ دا مدعی` منیا جاندا سی۔ اس دیاں سکھ دربار پرتی سیواواں نوں دھیان وچ رکھدے ہوئے اس نوں ‘اجل دیدار`، ‘نرمل بدھ`، ‘سردار باوقار، ‘قصر الاقتدار`، ‘سرورِ گروہِ نامدار، عالی طبع ، ‘شجاع الدولہ، ‘سردار عطر سنگھ شمشیرِ جنگ بہادر`، وغیرہ انیکاں اپادھیاں(خطاباں) نال سنمانت(نوازیا) کیتا گیا۔ پر عطر سنگھ اک چلاک اتے اچّ اکانکھیا والا ویکتی(بندہ ،آدمی) سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے اکال چلانے توں بعد اس نے مہاراجہ کھڑک سنگھ اتے کنور نونہال سنگھ وچوں کسے پرتی وی وفاداری دی ساکھی بھرن توں انکار کر دتا اتے سکھ دربار وچ ڈوگرا-گٹا نال رل گیا۔ چھیتی ہی اس نے پھر پاسہ پرتیا اتے ڈوگرا وزیر راجا دھیان سنگھ دے ورودھ نونہال سنگھ دے پکھ وچ ہو گیا۔ دھیان سنگھ دا کوئی یوگ تھاں-لیوا تلاش کرن دے ارادے نال ایہہ لدھیانے وی گیا۔ جدوں نومبر 1840 عیسوی وچ کھڑک سنگھ اتے نونہال سنگھ دی موت ہو گئی تاں اس نے ڈوگرا پربھاو(اثر) نوں ٹھلھ پاؤن دے ارادے نال دربار وچ اک نواں گٹّ کھڑھا کرن دی جگت بنائی اتے نالو نال اس تاک وچ وی رہا کہ جویں کویں مہاراجہ شیر سنگھ دی تاجپوسی نوں روکیا جائے۔ چھیتی ہی سندھاوالیئے سردار مہارانی چند کور دے پکے حمایتی بن گئے۔ جدوں شیر سنگھ نے جنوری 1841 عیسوی وچ لاہور دے قلعے اپر حملہ کیتا تاں عطر سنگھ نے اس ورودھ فوج دی اگوائی کیتی۔ پر جدوں شیر سنگھ دا قلعے اپر قبضہ ہو گیا تاں عطر سنگھ میدان چھڈّ کے نسّ گیا۔ بعد وچ اس نے پنجاب وچ رہندیاں خود نوں اسرکھئت محسوس کیتا اتے اپنے بھتیجے، اجیت سنگھ سندھاوالیا نال برطانوی علاقے وچ تھانیسر جا شرن(پناہ) لئی۔ مہاراجہ شیر سنگھ دے راج کال وچ سندھاوالیئے ودروہی ہی بنے رہے اتے رانی چند کور دے حق وچ انگریز سردار دی دخل-اندازی کرواؤن لئی سازشاں کردے رہے۔ ایہناں نے خالصہ فوج دے سرداراں نوں وی چٹھیاں لکھیاں جنہاں وچ اوہناں نوں مہاراجہ شیر سنگھ ورودھ(خلاف) بغاوت کرن لئی اکسایا گیا سی۔ کسے نوں نہیں پتہ کہ کیوں پر اک وار عطر سنگھ نے لدھیانہ وکھے افغانستان دے جلاوطن بادشاہ امیر دوست محمد خان نال گھیؤ-کھچڑی ہون دا یتن کیتا تاں بھارت وچ انگریزی راجگڑھ فورٹ ولیئم وکھے ہل چل مچّ گئی۔ انگریزاں نے وچولگی کرکے سندھاوالیئے سرداراں اتے مہاراجہ شیر سنگھ وچکار صلح کروا دتی اتے سندھاوالیاں نوں لاہور پرتن دی آگیا وی دے دتی۔ پر عطر سنگھ نے پنجاب پرتن توں نانہہ کر دتی اتے مہاراجہ شیر سنگھ ورودھ سرگرمی نال سازشاں کردا رہا۔ جدوں ستمبر 1843 عیسوی وچ مہاراجہ شیر سنگھ دی اجیت سنگھ سندھاوالیا اتے لہنا سنگھ سندھاوالیا ولوں اک دھوکھا دہی سازش تحت مار دتا گیا تاں اس ویلے عطر سنگھ اونا (ہن ہماچل پردیس) وکھے سی۔ جدوں اس نوں دوہاں سندھاوالیئے سرداراں ورودھ(خلاف) بدلے دی کاروائی سنبندھی(متعلق) جانکاری ملی تاں اس توں پہلاں کہ ہیرا سنگھ ڈوگرا ولوں بھیجی گئی اک فوجی ٹکڑی اس نوں گرفتار کر لیندی ایہہ دوڑ کے تھانیسر چلا گیا۔ 1843 عیسوی دے قہر توں بچے کجھ سندھاوالیئے پرواراں سمیت عطر سنگھ سندھاوالیا تھانیسر وچ جلاوطنی دی زندگی جیوندا رہا۔ ایہناں وچ اس دا پتر کیہر سنگھ اتے رنجودھ سنگھ، اجیت سنگھ دا بھرا وی شامل سن۔ عطر سنگھ نے من وچ ہیرا سنگھ ورودھ دشمنی دی بھاونا پالی رکھی اتے پنجاب وچ اسنتشٹ(غیو مطمئن) تتاں نال سمپرک(تعلق) بنائی رکھیا۔ جدوں مئی 1844 عیسوی وچ کنور پشورا سنگھ اتے کنور کشمیرا سنگھ نے بغاوت کیتی تاں عطر سگھ سندھاوالیئے نے اپنی چھوٹی جہی فوجی ٹکڑی تیار کر لئی اتے ہریکے نیڑیوں ستلج پار کرکے نورنگ آباد وکھے دوہاں کنوراں نال آ ملیا۔ اس تے خالصہ دربار ولوں لدھیانہ دے برطانوی مشن کول ایہناں ودروہیاں(مخالفاں) نوں اپنے کھیتر(علاقے) وچ راہ داری دین کارن روس پرگٹ(دکھایا) کیتا گیا۔ میاں لابھ سنگھ اتے جنرل گلاب سنگھ دی اگوائی ہیٹھ 20،000 سکھاں دے سینک دستے نے ستلج پار کرکے بابا بیر سنگھ نورنگابادی دے ڈیرے نوں گھیر لیا۔ لاہور دربار دے سیناپتی(سپہ سالار) بابا بیر سنگھ دیاں دھارمک پراپتیاں دا ستکار کردے ہوئے پورن سہردتا سہت صلح صفائی لئی گل بات کرن دے ارادے نال ڈیرے وچ آ گئے۔ جدوں حالیں گلّ-بات چل ہی رہی سی تاں عطر سنگھ نے اچانک غصے وچ آ کے جنرل گلاب سنگھ نوں چھرا مار کے مار دتا۔ گلاب سنگھ دے رکھاک ترنت عطر سنگھ اپر جھپٹ پئے اتے اس دے سریر دے ٹوٹے ٹوٹے کر دتے گئے۔ ایہہ گھٹنا مئی 1844 وچ واپری۔

پڑھو

• لکھاری : ب.ج.ہ. اتے انُ. دھ.س.، سروت : سکھ دھرم وشوکوش، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔