شیخ غلام علی ہمدانی مصحفی (پیدائش : 1748ء [۳]— وفات :1824ء) اردو زبان دے کلاسیکی تے عہدِ قدیم دے شاعر نيں۔میر تقی میر دے بعد بحیثیتِ مجموعی اردو شاعری دے دورِ قدیم وچ مصحفی، مرتبہ وچ سب توں بلند اے۔[۴] انہاں دی شاعری دا جائزہ لیا جائے تاں معلوم ہُندا اے کہ انہاں دا شعری مزاج دہلی وچ صورت پزیر ہويا لیکن لکھنوکے ماحول، دربارداری دے تقاضاں تے سب توں ودھ کےانشا توں مقابلاں نے انہاں نوں لکھنوی طرز اپنانے اُتے مجبور کيتا۔ انہاں دا منتخب کلام کسی وی وڈے شاعر توں کم ننيں۔ جے جذگل کيتی ترجمانی وچ میر تک پہنچ جاندے نيں تاں جرات تے انشا دے مخصوص میدان وچ وی پِچھے نئيں رہندے۔ ایويں دہلویت تے لکھنویت دے امتزاج نے شاعری وچ بیک وقت شیرینی تے نمکینی پیدا کر دتی اے۔ اک طرف جنسیت دا صحت مندانہ شعور اے تاں دوسری طرف تصوف تے اخلاقی مضامین وی مل جاندے نيں۔ آپ تیسرے شعری دور دے صدر منے جاندے نيں۔اٹھ اردو، اک فارسی دیوان تے تن تذکرے آپ دے یادگار نيں.
مصحفی دے سال پیدائش وچ اختلاف اے۔ تذکرہ نگاراں نے 1746ء توں 1753ء دے درمیانی سالاں وچ ہی کسی سال نوں مصحفی دا سال پیدائش قرار دتا اے مگر درست ایہی اے کہ اوہ اُس سال پیدا ہوئے جدوں احمد شاہ ابدالی نے خطۂ پنجاب اُتے حملہ کيتا یعنی کہ 1748ء وچ ۔ محققاں دی تحقیق دے مطابق اوہ 1748ء وچ اکبر پور (موجودہ ضلع امروہہ) وچ پیدا ہوئے۔[۳][۵][۶] سال پیدائش دی طرح مصحفی دے جائے پیدائش دے متعلق وی اختلاف اے۔ اکبرپور (موجودہ ضلع امروہہ) نوں مصحفی دا مقام پیدائش قرار دتا جاندا اے۔[۷] محقق افسر صدیقی امروہوی دے مطابق مصحفی دی پیدائش بلبھ گڑھ (موجودہ بلرام گڑھ، ضلع فرید آباد، ہریانہ) وچ ہوئی۔[۸] مسلک دے اعتبار توں اوہ شیعہ اثناعشری سن ۔[۹]
مصحفی نے اپنے حالات اِس قدر مختصر لکھے نيں کہ اُنہاں دے واقعاتِ زندگی دا تعین کرنا دشوار ہوجاندا اے۔ مڈھلا جیون وچ اُنہاں دا قیام امروہہ وچ رہیا جتھے اُنہاں نے شاعری دی تعلیم پائی۔ دو مختلف شاعر دا تذکرہ اُنہاں دی تصنیف عقد ثریا وچ ملدا اے۔ اک شاعر جس دا تخلص قاسم[۱۰] تے دوسرےمحتشم خاں سن ۔[۱۱] محتشم خان دہلی دے کامیاب شاعر سن، نادر شاہ دے حملہ دہلی (فروری 1739ء) وچ اوہ دہلی توں ہجرت کرکے امروہہ وچ آباد ہوئے گئے سن ۔[۱۲] اپنی تصنیف ریاض الفصحاء وچ علوم و فنون دی تحصیل دے متعلق وی لکھیا اے۔
مصحفی دا انتقال 76 سال دی عمر وچ 1240ھ مطابق 1824ء وچ لکھنؤ وچ ہويا۔[۶]
| جمنا میں کل نہا کر جب اس نے بال باندھے | | |
| ہم نے بھی اپنے جی میں کیا کیا خیال باندھے | | |
جمنا میں کل نہا کر جب اس نے بال باندھے
|
|
| ہم نے بھی اپنے جی میں کیا کیا خیال باندھے |
|
|
| وہ جو ملتا نہیں ہم اس کی گلی میں دل کو | | |
| در و دیوار سے بہلا کے چلے آتے ہیں | | |
| تیرے کوچے میں اس بہانے ہمیں دن سے رات کرنا | | |
| کبھی اس سے بات کرنا کبھی اس سے بات کرنا | | |
| چلی بھی جا جرس غنچہ کی صدا پہ نسیم | | |
| کہیں تو قافلہء نو بہار ٹھہرے گا | | |
| جو سیرکرنی ہو، کر لے کہ جب خزاں آئی | | |
| نہ گل رہے گا چمن میں، نہ خار ٹھہرے گا | | |
باب ادب
