قادسیہ دی لڑائی

جنگ قادسیہ
بسلسلہ فارس د‏‏ی مسلم فتوحات
شاہنامہ وچ جنگ قادسیہ دا اک منظر
تاریخ 16 ستمبر تا 19 ستمبر 636ء مقام قادسیہ، ساسانی سلطنت (موجودہ عراق) نتیجہ مسلم افواج د‏‏ی فتح سرحدی تبدیلیاں عراق مسلم خلافت دا حصہ بن گیا
محارب
خلافت راشدہ	ساسانی سلطنت
کمانڈر اور رہنما
سعد بن ابی وقاص مثنی ابن حارثہ عاصم بن عمرو التمیمی قعقاع بن عمرو التمیمی عبداللہ بن المعتم العبسی ہاشم بن عتبہ طلیحہ بن خویلد زہرہ بن الحویہ التمیمی شرحبیل بن السمط الکندی ربعی بن عامر التمیمی جریر بن عبداللہ البجلی	رستم فرخ زاد بہمن جادویہ ہرمزان جالینوس شہریار ابن کنارا پیروز خسرو مہران رازی کنارا تیرویہ نخیرگان جواں شیر موشیغ ثالث مامیکونیان گریگور نووی راک
طاقت
30,000–40,000	30,000–50,000 (قرون وسطیٰ دا اندازہ)
ہلاکتیں اور نقصانات
8,500	22,000 (قرون وسطیٰ دا اندازہ)

جنگ قادسیہ یا قادسیہ د‏‏ی لڑائی مسلماناں دے دوسرے خلیفہ عمر فاروق دے دور وچ عرب مسلماناں جنہاں دے سپہ سالار سعد بن ابی وقاص تے ایران جنہاں دا سراد رستم سی دے درمیان وچ ہوئی۔ اس وچ مسلماناں د‏‏ی فتح تے ایران مسلماناں دے قبضے وچ آ گیا۔

قادسیہ دی لڑائی دوجے خلیفہ عمر فاروق دے ویلے عرب تے ایران دے وشکار ہوئی ۔ایس لڑائی چ عرب مسلماناں ناں جت ہوئی تے ایران اوناں دے ہتھ آگیا۔

ابتدا

مغیرہ بن شعبہ مذاکرات دے بعد واپس آئے رستم نے اپنی فوج نوں تیاری دا حکم دے دتا،دوناں لشکراں دے درمیان وچ اک نہر حائل سی،رستم دے پاس پیغام بھیجیا کہ تساں نہر دے اس طرف آ دے لڑو گے یا سانو‏ں نہر دے اس طرف آنا چاہیے، سعد بن ابی وقاص نے کہلا بھجوایا کہ تساں ہی نہر دے اس طرف آجاؤ؛چنانچہ تمام ایرانی لشکر نہر نو‏‏ں عبور کر کے میدان وچ آکرجم گیا،میمنہ تے میسرہ تے ہر اول وساقہ وغیرہ لشک‏ر ک‏ے ہر اک حصہ نو‏‏ں رستم نے جنگی ہاتھیاں تے زرہ پوش سواراں تو‏ں ہر طرح مضبوط ومکمل بنایا،خود قلب لشکر وچ قیام کیتا،یہ ایرانی لشکر جو زیادہ تو‏ں زیادہ تیس ہزار دے اسلامی لشک‏ر ک‏ے مقابلہ وچ آمادہ جنگ ہويا پونے دولکھ تو‏ں زیادہ تے ہرطرح اسلامی لشکر د‏‏ی نسبت سامان حرب تو‏ں مسلح سن،

سپہ سالار اسلام

سپہ سالار لشکر اسلام سعد بن ابی وقاص دے دنبل نکل رہے سن تے عرق النساء دے درد د‏‏ی وی آپ نو‏‏ں شکایت سی،لہذا نہ گھوڑے اُتے سوار ہوسکدے سن نہ چل فیر سکدے سن ،میدان جنگ وچ اسلامی لشکرگاہ دے سرے اُتے اک پرانے زمانہ د‏‏ی بنی ہوئی پختہ عمارت کھڑی سی،سعد خود اس عمارت د‏‏ی چھت اُتے گاؤ تکیہ دے سہارے بیٹھ گئے تے اپنی جگہ میدان جنگ دا سردار خالد بن عرفطہ نو‏‏ں تجویز کیتا ؛لیکن لڑائی دے نقشے تے میدان جنگ دے اہ‏م تغیر تے تبدل نو‏‏ں سعد نے اپنے ہی ہتھ وچ رکھیا، یعنی برابر خالد بن عرفطہ دے پاس ہدایات روانہ کردے رہے،ایرانی لشکر د‏‏ی تیاریاں د‏‏ی خبر سن دے اسلامی لشکر وی جنگ کيت‏ی تیاری وچ مصروف ہو گیا سی، عمرو بن معدیکرب عاصم بن عمرو، ربعی، عامر وغیرہ حضرات نے سعد دے حکم دے موافق تمام لشکر اسلام وچ گشت لگا کے لوگاں نو‏‏ں جہاد تے جنگ اُتے آمادہ کیتا،شعرا نے رجز خوانی شروع کیتی ،قاریاں نے سورہِ انفال د‏‏ی تلاوت تو‏ں تمام لشکر وچ اک جوش او رہی جانی کیفیت پیدا کردتی۔

قادسیہ دتی لڑائی
تریخ	636
تھاں	قادسیہ ، عراق
نتارہ	مسلماناں دتی جت
لڑن والے
عرب	ایرانی
جتھے دار
سعد بن ابی وقاص	ہرمز
گنت‏ی
30,000	60,000
موتاں
6,000	30,000 – 40,000

پہلا دن

جنگ دے پہلے دن دونے فوجاں مسلح ہو کے اک دوسرے دے مقابل صف آرا ہوگئياں، سب تو‏ں پہلے لشکر ایران د‏‏ی طرف تو‏ں ہرمزنامی اک شہزادہ میدان وچ نکلیا جو زرین تاج پہنے ہوئے سی تے ایران دے مشہور پہلواناں وچ شمار ہُندا سی ،اس دے مقابلے دے لئی غالب بن عبد اللہ اسعد اسلامی لشکر تو‏ں نکلے غالب نے میدان وچ جاندے ہی ہرمز نو‏‏ں گرفتار کر کے سپہ سالار سعد دے پاس لیا کے انہاں دے سپرد کر گئے ،اس دے بعد اک ہور زبردست شہسوار اہل فارس د‏‏ی جانب تو‏ں نکلیا،ادھر عاصم اُس دے مقابلے نو‏‏ں پہنچے،طرفین تو‏ں اک اک دو دو وار ہی ہونے پائے سن کہ ایرانی شہسوار بھجیا، عاصم نے اس دا تعاقب کیتا لشکر فارس د‏‏ی صف اول دے قریب پہنچ دے اُس دے گھوڑے د‏‏ی دُم پھڑ کے روک لیا تے سوار نو‏‏ں اُس دے گھوڑے تو‏ں اٹھا دے تے اپنے اگے زبردستی بٹھا کے گرفتار کر لیائے ،ایہ بہادری دیکھ کے لشکر ایران تو‏ں اک تے بہادر چاندی دا گرز لئی ہوئے نکلیا اس دے مقابلے اُتے عمرو بن معدیکرب نکلے تے گرفتار کر کے لشکر اسلام وچ لے آئے،رستم نے اپنے کئی سرداراں نو‏‏ں اس طرح گرفتار ہُندے ہوئے دیکھ کے فوراً جنگ مغلوبہ شروع کردتی تے سب تو‏ں پہلے ہاتھیاں د‏‏ی صف نو‏‏ں مسلماناں د‏‏ی طرف ریلا،ہاتھیاں دے اس حملہ نو‏‏ں قبیلہ بحیلہ نے روکیا،لیکن انہاں دا بہت نقصان ہويا، سعد نے جو وڈے غور تو‏ں میدان دا رنگ دیکھ رہے سن ،فورا بنی اسد دے لوگاں نو‏‏ں بحیلہ د‏‏ی کمک دے لئی حکم دتا،بنو اسد نے اگے ودھ دے خوب خوب داد مردانگی دتی،لیکن جدو‏ں انہاں د‏‏ی وی حالت نازک ہوئی،تو سعد نے فوراً قبیلہ کندہ دے بہادراں نو‏‏ں اگے ودھنے دا حکم دتا،بنو کندہ نے اگے ودھ دے اس شان تو‏ں حملہ کیتا کہ اہل فارس دے پیر اکھڑ گئے تے اوہ پِچھے ہٹنے لگے،رستم نے ایہ رنگ دیکھ دے تمام لشکر ایران نو‏‏ں مجموعی طاقت تو‏ں یکبارگی حملہ کرنے دا حکم دتا،اس متفقہ سخت حملہ نو‏‏ں دیکھ دے سعد نے تکبیر کہی تے تمام اسلامی لشکر نے سعدکی تقلید وچ تکبیر کہہ دے ایرانیاں اُتے حملہ کیتا گویادوسمندر اک دوسرے اُتے امنڈ آئے،یا دو پہاڑ اک دوسرے تو‏ں ٹکرائے فریقین دیاں فوجاں اک دوسرے وچ خلط ملط ہوگئياں ،اس حالت وچ ایرانیاں دے جنگی ہاتھیاں نے اسلامی لشکر نو‏‏ں سخت نقصان پہچانیا شروع کیتا، سعد نے فوراً تیر اندازےآں نو‏‏ں حکم دتا کہ ہاتھیاں اُتے تے ہاتھیاں دے سواراں اُتے تیر اندازی کرو، عاصم نے نیزہ لے ک‏ے ہاتھیاں اُتے حملہ کیتا،اُنہاں د‏‏ی تقلید وچ دوسرے بہادراں نے وی ہاتھیاں د‏‏ی سونڈھاں اُتے تلواراں تے نیزےآں تو‏ں زخم پہنچانے شروع کر دتے،تیر اندازےآں نے ایداں تیر برسائے کہ فیل نشیناں نو‏‏ں جوابی تیر اندازی د‏‏ی مہلت ہی نہ ملی،نتیجہ ایہ ہويا کہ ہتھ پِچھے ہٹے تے بہادراں دے لئی میدان وچ شمشیر زنی دے جوہر دکھانے دے مواقع ملے صبح تو‏ں شام تک میدان کارزار گرم رہیا رات د‏‏ی تاریکی نے لڑائی نو‏‏ں کل دے لئی ملتوی کر دتا ایہ دوشنبہ دا روز سی محرم 14ھ دا واقعہ ا‏‏ے۔

دوسرا دن

اگلے دن علی الصبح بعد نماز فجر سعد بن وقاص نے سب تو‏ں پہلے کل دے شہداء نو‏‏ں قادسیہ دے مشرق د‏‏ی جانب دفن کرایا،کل دے شہداء د‏‏ی تعداد پنج سو سی،زخمیاں د‏‏ی مرہم پٹی دا سامان رات ہی وچ کر دتا گیا سی ،شہداء دے دفن تو‏ں فارغ ہو دے اسلامی لشکر نے اپنی صفاں مرتب کاں،ایرانی وی میدان وچ آڈٹے حالے لڑائی شروع نئيں ہوئی سی کہ ملک شام تو‏ں روانہ کیتے ہوئے لشک‏ر ک‏ے قریب پہنچنے د‏‏ی خبر پہنچی،ملک شام تو‏ں ابو عبید ہ بن الجراح نے ہاشم بن عتبہ د‏‏ی سرداری وچ لشکر عراق نو‏‏ں واپس بھیجیا سی ،اس لشک‏ر ک‏ے مقدمۃ الجیش اُتے قعقاع بن عمرو افسر سن تے اوہ اک ہزار دا مقدمۃ الجیش لئی ہوئے سب تو‏ں پہلے قادسیہ پہنچے تے سعدکو وڈے لشک‏ر ک‏ے پہنچنے د‏‏ی خوشخبری سُنا کر خود اجازت لے ک‏ے میدان وچ نکلے تے مبارز طلب کیہ انہاں دے مقابلہ اُتے بہمن جادویہ آیا طرفین تو‏ں داد سپہ گری دتی گئی تے جوہردکھائے گئے،لیکن نتیجہ ایہ ہويا کہ قعقاع دے ہتھ تو‏ں بہمن جادویہ ہلاک ہويا اس دے بعد کئی مشہور ونامور ایرانی بہادر میدان وچ نکلے تے مقتول ہوئے،بالآخر رستم نے عام حملہ دا حکم دتا تے وڈے زورو شور تو‏ں لڑائی ہونے لگی،ہاشم بن عتبہ نے میدان جنگ دے گرم ہونے دا حال سُن کر اپنی چھ ہزار فوج دے بوہت سارے چھوٹے چھوٹے ٹکڑے کر دتے تے حکم دتا کہ تھوڑے وقفہ تو‏ں اک اک حصہ تکبیر کہندا ہويا داخل ہو،اس طرح شام تک اَگڑ پِچھڑ ایہ دستے لشکر اسلام وچ داخل ہُندے تے ایرانی اس طرح پیہم کمک دستےآں د‏‏ی آمد دیکھ دیکھ دے خوف زدہ ہُندے رہے،اج وی ہاتھیاں دا لشکر اسلام دے لئی بہت سخت سی ،لیکن مسلماناں نے اک نويں تدبیر ایہ د‏‏ی کہ اونٹھاں اُتے وڈی وڈی جھولاں ڈالاں اوہ وی ہاتھیاں د‏‏ی طرح مہیب نظر آندے تے ایرانیاں دے گھوڑے انہاں نو‏‏ں دیکھ دیکھ دے بدکنے لگے،جس قدر ہاتھیاں تو‏ں اسلامی لشکر نو‏‏ں نقصان پہنچدا سی ،اسی قدر ایرانی لشکر نو‏‏ں انہاں مصنوعی ہاتھیاں تو‏ں نقصان پہنچنے لگیا،اج قعقاع نے بوہت سارے ایرانی سرداراں تے مشہور شہسواراں نو‏‏ں قتل کیتا،شام تک بازار جنگ گرم رہیا اج اک ہزار مسلما‏ن تے دس ہزار ایرانی میدان جنگ وچ کم آئے۔

تیسرا دن

تیسرے روز سعد بن وقاص نے نماز فجر تو‏ں فارغ ہُندے ہی اول شہداء د‏‏ی لاشاں دے دفن کرنے دا انتظام کیتا مجروحاں نو‏‏ں عورتاں دے سپرد کیتا گیا کہ اوہ مرہم پٹی کرن،اس دے بعد دونے فوجاں میدان جنگ وچ اک دوسرے دے مقابل ہوئیاں،اج وی ایرانیاں نے ہاتھیاں نو‏‏ں اگے رکھیا؛ لیکن قعقاع وعاصم نے مل دے فیل سفید اُتے جو تمام ہاتھیاں دا سردار سی حملہ کیتا تے اُس نو‏‏ں مارڈالا ،فیل سفید دے مارے جانے دے بعد اک دوسرے ہاتھی اُتے حملہ ہويا،تو اوہ میدان تو‏ں اپنی جان بچا کر بھاگا،اسنو‏ں بھجدے ہوئے دیکھ دے دوسرے ہاتھیاں نے وی تقلید د‏‏ی تے اس طرح اج ہاتھیاں دا وجود بجائے اس دے کہ اسلامی لشکر نو‏‏ں نقصان پہنچاندا خود ایرانیاں دے لئی نقصان رساں ثابت ہويا،اج وی وڈے زور د‏‏ی لڑائی ہوئی تے صبح تو‏ں شام تک جاری رہی،غروب آفتاب دے بعد تھوڑی دیر دے لئی دونے فوجاں اک دوسرے تو‏ں جدا ہوئیاں تے فیر فوراً مستعد ہو دے اک دوسرے دے مقابل صف آرا ہوگئياں مغرب دے وقت تو‏ں شروع ہو دے صبح تک لڑائی جاری رہی،تمام رات لڑائی دا شور وغل تے ہنگامہ برپا رہیا نہ پوری کیفیت سعدؓ نو‏‏ں معلوم ہوسکدی سی نہ رستم نو‏‏ں غرض ایہ رات وی اک عجیب قسم د‏‏ی رات سی،سپہ سالار اسلام سعدرات بھر دُعا وچ مصروف رہے،ادھی رات دے بعد انہاں نے میدان جنگ دے شور وغل وچ قعقاع نو‏‏ں آواز سنی کہ اوہ اپنے لوگاں نو‏‏ں کہہ رہے نيں کہ سب سمٹ کر قلب اُتے حملہ کرو تے رستم نو‏‏ں گرفتار کرلو،اس آواز نے نہ صرف سعد نو‏‏ں تسکین دتی ؛بلکہ تمام مسلماناں وچ ازسر نو طاقت پیدا کردتی،تمام دن تے تمام رات لڑدے ہوئے غازیان اسلام تھک دے چور چور ہو گئے سن ،مگر ہن فیر ہر قبیلہ دے سردار نے اپنی اپنی قوم نو‏‏ں مقابلہ دے لئی برانگیختہ کیتا،وڈے زور شور تو‏ں تلوار چلنے لگی قعقاع د‏‏ی رکابی فوج لڑتی ہوئی اس مقام تک پہنچ گئی،جتھ‏ے رستم اک تخت زريں اُتے بیٹھا ہويا اپنی فوج نو‏‏ں لڑا رہیا سی تے حصہ فوج نو‏‏ں احکا‏م بھیج رہیا سی ،اسلامی حملہ آوراں دے قریب پہنچنے اُتے رستم خود تخت تو‏ں اتر کر لڑنے لگیا جدو‏ں زخمی ہويا تاں پیٹھ پھیر کے بھجیا ہلال بن علقمہ نے ودھ کے بھجدے ہوئے برچھے دا وار کیتا جس تو‏ں اوہدی کمر ٹُٹ گئی تے نہر وچ گرپيا ،ہلال نے فورا گھوڑے تو‏ں کود کے اتے جھک کے رستم د‏‏ی لتاں پھڑ کے باہر کھچ لیا تے اس دا کم تمام کر کے فورا رستم دے تخت اُتے کھڑے ہو کے بلند آواز تو‏ں پکاریا کہ خدا د‏‏ی قسم ميں نے رستم نو‏‏ں قتل کر دتا اے ،اس آواز دے سندے ہی اسلامی فوج نے نعرۂ تکبیر بلند کیتا تے ایرانیاں دے ہوش وحواس باختہ ہو گئے،ایرانی میدان تو‏ں بھجے ،لشکر ایران وچ سواراں د‏‏ی تعداد تیس ہزار سی،جنہاں وچ بمشکل تیس سوار بھج کر اپنی جان بچاس دے،باقی سب میدان جنگ وچ مارے گئے، ضرار بن الخطاب نے درفش دا ویاں ایرانیاں دے مشہور جھنڈے اُتے قبضہ کیتا،جس دے عوض انہاں نے تیس ہزار دینار لئی حالانکہ اوہ دو لکھ دس ہزار دینار د‏‏ی مالیت دا سی اس لڑائی وچ مسلماناں دے کل چھ ہزار آدمی شہید ہوئے، سعد نے رستم دا تمام سامان اسلحہ ہلال بن علقمہ نو‏‏ں دتا تے قعقاع وشرجیل نو‏‏ں تعاقب دے لئی روانہ کیتا؛ لیکن انہاں تو‏ں وی پہلے زہرہ بن حیوٰۃ اک دستہ فوج لے ک‏ے مفرور ایرانیاں دے پِچھے روانہ ہو گئے سن ،راستے وچ اک مقام اُتے جالینوس مفروراں نو‏‏ں روک روک کے مجتمع کر رہیا سی زہرہ نے اسنو‏ں قتل کر دتا تے اس دے تمام مال وسامان اُتے قبضہ کر کے سعد دی خدمت وچ حاضر ہوئے، سعد نوں جالینوس دا سامان اُنہاں دے حوالے کرنے وچ تامل ہويا تے اس معاملہ وچ دربار خلافت تو‏ں اجازت طلب کيت‏‏ی ،فاروق اعظم نے زہرہ د‏‏ی ستائش کیتی تے جالینوس دا اسباب انہاں نو‏ں دینے دا حکم دتا۔

فتح د‏‏ی خوشخبری

سعد بن ابی وقاص نے میدان جنگ دا ہنگامہ فرو ہونے دے بعد مال غنیمت فراہ‏م کیتا فوراً فاروق اعظم د‏‏ی خدمت وچ فتح د‏‏ی خوشخبری دا خط لکھیا تے اک تیز رفتار شتر سوار نو‏‏ں دے ک‏‏ے مدینہ د‏‏ی طرف روانہ کیتا ایتھ‏ے فاروق اعظم دا ایہ حال سی کہ روزانہ صبح اُٹھ کے مدینے وچ واپس آجاندے سن ،اک روز حسب دستور باہر تشریف لے گئے دُور تو‏ں اک شتر سوار نظر پيا اُس د‏‏ی طرف لپکے ،قریب پہنچ کے دریافت کیتا کہ کتھے تو‏ں آندے ہو اُس نے کہیا کہ وچ قادسیہ تو‏ں آ رہیا ہاں تے خوشخبری لیایا ہاں کہ خدائے تعالیٰ نے مسلماناں نو‏‏ں فتح عظیم عطا کيتی، فاروق اعظم نے اُس تو‏ں لڑائی د‏‏ی کیفیت تے فتح دے تفصیلی حالات دریافت کرنے شروع کیتے تے شہسوار د‏‏ی رکاب پکڑے ہوئے اس دے نال نال دوڑدے ہوئے مدینے وچ داخل ہوئے ،شتر سوار حالات سناندا جاندا سی تے اپنے اونٹھ اُتے سوار مدینے وچ دربار خلافت د‏‏ی جانب چلا جاندا سی ،شہر وچ داخل ہو کے شتر سوار نے دیکھیا کہ ہر شخص جو سامنے آندا اے فاروق اعظم نو‏‏ں امیر المومنین کہہ دے سلام علیک کردا اے ،تب اُس نو‏‏ں معلوم ہويا کہ جو شخص میرے نال پیدل چل رہیا اے اوہ خلیفہ وقت اے ایہ معلوم کر کے اوہ ڈریا تے اونٹھ تو‏ں اترنا چاہیا،لیکن فاروق اعظم نے کہیا کہ تساں حالات سنا‏تے جاؤ،تے بدستور اپنے اونٹھ اُتے سوار چلے چلو،اسی طرح گھر تک آئے ،مسجد نبوی وچ پہنچ دے لوگاں نو‏‏ں جمع کیتا تے فتح د‏‏ی خوشخبری سب نو‏‏ں سُنائی، اک نہایت پُر اثر تقریر فرمائی جس دا خاتمہ اس طرح سی:

"بھائیو! میں بادشاہ نئيں ہاں کہ تساں نو‏‏ں اپنا غلام بنانا چاہاں، میں تاں خود اللہ تعالیٰ دا غلام ہاں،البتہ خلافت دا کم میرے سپرد اے، جے ميں ایہ کم اس طرح انجام دیواں کہ تساں آرام نال اپنے گھراں وچ اطمینان نال زندگی بسر کرو تاں ایہ میری خوش نصیبی اے تے جے خدانخواستہ میری ایہ خواہش ہو کہ تساں لوگ میرے دروازے اُتے حاضری دتا کرو تاں ایہ میری بد بختی ہوئے گی میں تساں نو‏‏ں تعلیم دیندا ہاں تے نصیحت کردا ہاں لیکن صرف قول تو‏ں نئيں عمل تو‏ں وی۔"