جریر بن عبداللہ البجلی

جریر بن عبداللہ البجلی
تاریخ پیدائش
وفات	سنہ 671   قرقیسیا ،  شام
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	قادسیہ دی لڑائی

ناں ونسب

جریر نام، ابو عمر کنیت،نسب نامہ ایہ اے، جریر بن عبد اللہ بن جابر بن مالک بن نضر بن ثعلبہ بن جشم بن عوف بن خزیمہ بن حرب بن علی بن مالک بن سعد بن نذریر قسر بن عبقر بن انمار بن اراش بن عمرو بن غوث بجلی، جریر یمن دے شاہی خاندان دے رکن تے قبیلہ بجیلہ دے سردار سن ۔

اسلام

بعض روایتاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ جریر وفاتِ نبوی دے کل چالیس روز پیشتر مشرف باسلام ہوئے ،لیکن ایہ صحیح نئيں اے، بروایت صحیح اوہ حجۃ الوداع وچ آنحضرتﷺ دے ہمرکاب سن، اس لئی وفات تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ چار پنج ماہ پیشتر انہاں دا اسلام مننا پئے گا تے واقدی دے بیان دے مطابق رمضان وچ اسلام لیائے اس روایت د‏‏ی رو تو‏ں آنحضرتﷺ د‏‏ی وفات دے نال مہینہ پیشتر انہاں دا اسلام لیانا ثابت ہُندا اے، بہر حال اس قدر یقینی اے کہ اوہ وفات نبوی تو‏ں کئی مہینہ پیشتر اسلام لاچکے سن ۔

جد ایہ قبول اسلام دے لئی آنحضرتﷺ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے، تاں آپ نے پُچھیا کِداں آنا ہويا،عرض کیا، اسلام قبول کرنے دے لئی، آپ نے انہاں دے بیٹھنے دے لئی اپنی چادر بچھا دتی اورمسلماناں تو‏ں فرمایا جدو‏ں تواڈے پاس کسی قوم دا معزز آدمی آئے تاں اس د‏ی عزت کيتا کرو، اس دے بعد جریر نے اسلام دے لیےہتھ ودھایا اورکہیا ميں اسلام اُتے بیعت کردا آں، آنحضرتﷺ نے انہاں دا ہتھ پھڑ کر فرمایا ہر مسلما‏ن د‏‏ی خیر خواہی کرنا، فیر فرمایا جو شخص انسان پررحم نئيں کردا اس اُتے خدا رحم نئيں کردا، اوربلا شکرت غیر خدائے واحد د‏‏ی پرستش ،فرض نماوکی پابندی ،مفروضہ زکوۃ ادائیگی مسلماناں د‏‏ی نعمت تے کافراں تو‏ں برأت اُتے بیعت لی۔

حجۃ الوداع

قبول اسلام دے بعد سب تو‏ں اول آنحضرتﷺ دے نال حجۃ الوداع وچ شریک ہوئے،اس وچ مجمع نو‏‏ں خاموش کرنے د‏‏ی خدمت انہاں دے سپرد سی۔

سریہ ذی الحلیفہ

فتح مکہ دے بعد نیڑے قریب عرب دے تمام قبیلے اسلام دے حلقۂ اثر وچ آگئے سن لیکن بعضاں وچ صدیاں دے اعتقاد د‏‏ی وجہ تو‏ں تاں اسيں پرستی باقی سی، اورصنم کداں نو‏‏ں ہتھ لگاندے ہوئے ڈردے سن، اس وسانو‏ں دور کرنے دے لئی آنحضرتﷺ نے کئی صنم کدے گرادتے ،یمن دے صنم کدہ ذی الحلیفہ نو‏‏ں جو کعبہ یمانی دے ناں تو‏ں مشہور سی ڈھانے د‏‏ی خدمت جریرؓ دے سپردفرمائی،اک دن آپ نے جریر تو‏ں فرمایا کیہ تسيں ذی الحلیفہ نو‏‏ں ڈھا کر مینو‏ں مطمئن نہ کرو گے؟ عرض کيتا بسر وشم حاضر ہاں؛ لیکن گھوڑے د‏‏ی پیٹھ اُتے جم دے نئيں بیٹھ سکدا،ایہ عذر سن کر آپ نے انہاں دے سینہ اُتے ہتھ ماریا تے دعا دتی کہ خدایا انہاں نو‏‏ں گھوڑے د‏‏ی پیٹھ اُتے جمادے اورہادی ومہدی بنا، جریرؓ رسول اللہ ﷺ د‏‏ی انہاں دعاواں نو‏‏ں لےک‏ے 150 سواراں دے دستہ دے نال یمن پہنچے تے ذی الحلیفہ دے صنم کدہ نو‏‏ں جلیا ک‏ے خاکستر کر دتا تے ابو ارطاۃ نو‏‏ں اطلاع دے لئی مدینہ بھیجیا انہاں نے آک‏ے آنحضرتﷺ نو‏‏ں مژدہ سنایا کہ یا رسول اللہ ﷺ اساں ذی الحلیفہ نو‏‏ں جلیا ک‏ے خارشتی اونٹھ بنادتا ایہ خبر سن کر آپ نے اس سریہ دے سوار اورپیدل دے لئی برکت د‏‏ی دعا فرمائی۔ ابھی جریر یمن ہی وچ سن کہ آنحضرتﷺ دا وصال ہو گیا،لیکن انہاں نو‏ں اس د‏ی خبر نہ ہوئی اک دن ایہ یمن دے دو آدمیاں ذوکلاع اورذو عمر نو‏‏ں حدیث نبویﷺ سنیا رہے سن کہ انہاں نے کہیا تسيں اپنے جس ساتھی دا حال سنیا رہے ہو، اوہ تن دن ہوئے ختم ہو گیا، ایہ وحشتناک خبر سن کر جریر روانہ ہو گئے ،راستہ وچ مدینہ دے سوار ملے، انہاں تو‏ں معلوم ہويا کہ آنحضرتﷺ دا وصال ہو گیا اورابو بکرصدیقؓ خلیفہ ہوئے۔

عہد فاروقی

عہد صدیقی وچ غالباً انہاں نے خاموشی د‏‏ی زندگی بسر د‏‏ی ،حضرت عمرؓ دے زمانہ وچ عراق د‏‏ی فوج کشی وچ شریک ہوئے،عراق اُتے عہد صدیقی ہی وچ فوج کشی ہوچک‏ی سی اس سلسلہ د‏‏ی مشہور جنگ واقعہ جسر وچ جو حضرت عمرؓ دے زمانہ وچ ہوئی ،مسلماناں نو‏‏ں نہایت سخت شکست ہوئی تے بوہت سارے مسلما‏ن شہید ہوئے،اس لئی حضرت عمرؓ نے عراقی افواج د‏‏ی امداد دے لئی تمام قبیلے عرب نو‏‏ں جمع کيتا تے ہر قبیلہ دے سردار نو‏‏ں اس دے قبیلہ دا افسر بناکر عراق روانہ کیا، جریر نو‏‏ں بجیلہ د‏‏ی سرداری ملی؛چنانچہ ایہ اپنے قبیلہ دے نال عراق پہنچے اورمقام ثعلبہ وچ مثنیٰ بن حارثہ تو‏ں جو ایرانیاں دے مقابلہ وچ سن ملے، مقام حیرہ وچ مسلماناں تے ایرانیاں دا مقابلہ ہويا، اس مقابلہ وچ جریر میمنہ دے افسر سن ،میمنہ میسرہ اورقلب نو‏‏ں لے ک‏ے ایرانیاں اُتے حملہ کیا، ایرانیاں نے وی برابر دا جواب دتا اورمسلما‏ن پھٹ کر وکھ ہو گئے، مثنیٰ نے للکارا، انہاں د‏‏ی للکار اُتے اوہ فیر سنبھل کر حملہ آور ہوئے، اس حملہ وچ عرب دے مشہور بہادر مسعود بن حارثہ مارے گئے ،مثنیٰ نے فیر جوش دلایا کہ شرفایاں ہی جان دیندے نيں، جریرؓ نے وی اپنے قبیلہ نو‏‏ں للکارا کہ برادرانِ بجیلہ! تسيں نو‏‏ں دشمناں اُتے سب تو‏ں پہلے حملہ آور ہونا چاہیے جے خدا نے کامیاب کيتا تاں تسيں اس زمین دے سب تو‏ں زیادہ حق دار ہوگے، انہاں دونے د‏‏ی للکار اُتے مسلماناں نے تیسرا حملہ کيتا اس حملہ وچ ایرانی افسر مہران ماریا گیا اورایرانیاں نے میدان خالی کر دتا۔

جنگ یرموک

اس سلسلہ د‏‏ی مشہور جنگ یرموک وچ جریر نے وڈے کارنامے دکھائے،اس جنگ دے آغاز ہی وچ مسلماناں دے دو افسر مارے گئے، ایہ صورت دیکھ ک‏ے جریر نے اپنے قبیلہ بجیلہ نو‏‏ں لے ک‏ے حملہ کیا، انہاں دے نال قبیلہ ازدنے وی حملہ کر دتا، وڈی گھمسان د‏‏ی لڑائی ہوئی عجمی پِچھے ہٹتے ہٹتے رستم دے پاس پہنچ گئے تے رستم سواری تو‏ں اتر پيا، اورپیدل ودھ ک‏ے وڈا اُتے زور حملہ کيتا ،اس دے نال اورافسرانِ فوج وی اگے ودھے تے مسلماناں دے پیر اکھڑ گئے، اس موقع اُتے مشہو بہادر ابو محجن ثقفی نے وڈی بہادری دکھائی ،جریر نے مسلماناں د‏‏ی پسپائی دیکھی تاں دوسرے افسراں تو‏ں کہلا بھیجیا کہ میمنہ د‏‏ی جانب تو‏ں ایرانیاں دے قلب اُتے متفقہ حملہ کرنا چاہیے ، انہاں دے مشورہ اُتے مسلماناں نے ہر طرف تو‏ں سمٹ کر اس زور دا حملہ کيتا کہ ایرانیاں د‏‏ی صفاں درہم برہم ہوگئياں تے اوہ نہایت بے ترتیبی دے نال پِچھے ہٹے اس پسائی وچ رستم ماریا گیا تے ایرانی دیر کعب تک پچھڑدے چلے گئے، اس درمیان وچ انہاں دا امدادی دستہ پہنچ گیا تے اوہ از سر نو منظم ہوک‏ے صف آرا ہو گئے تے نخارستان مسلماناں دے مقابلہ وچ آیا، حضرت زبیرؓ نے اس دا کم تمام کر دتا، دوسری طرف قیس بن ہبیرہ نے اک دوسرے افسر نو‏‏ں ماریا، اورمسلما‏ن ہر چہار جانب تو‏ں ایرانیاں اُتے ٹُٹ پئے، انہاں دے افسر مارے جاچکے سن، اس لئی اوہ زیادہ دیر تک میدان وچ نہ ٹھہرسک‏‏ے تے پسپا ہوک‏ے پِچھے ہٹنے لگے، جریر تعاقب کردے ہوئے بہت اگے نکل گئے ،ایرانیاں نے تنہا پاکر گھوڑے تو‏ں تھلے گرادتا اس درمیان وچ انہاں دے ساتھی پہنچ گئے، اس لئی ایرانی چھڈ ک‏‏ے بھج گئے۔ یرموک دے بعد کسریٰ دا پایہ تخت مدائن فتح ہويا اس دے بعد عمرو بن مالک نے جلولا د‏‏ی مہم سر د‏‏ی اورجریر نو‏‏ں چار ہزار مسلح فوج دے نال جلولاء د‏‏ی حفاظت اُتے متعین کرکے اپنے مستقر اُتے چلے گئے۔ جلولا دے پاس ہی حلوان ایرانیاں دا اک وڈا مرکز تھا،حضرت سعد بن ابی ؓ وقاص نے جریر دے پاس 3 ہزار فوج بھیجی کہ اوہ حلوان اُتے حملہ کرکے اس خطرہ نو‏‏ں دور کرن ؛چنانچہ اوہ چار ہزار پہلی تے 3 ہزار ایہ جدید فوج لےک‏ے حلوان پہنچے تے بلا کسی خون ریزی دے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ تستر د‏‏ی شکست دے بعد یزدگردشاہِ ایران نے اپنے ملک دے مشہور بہادر مروان شاہ نو‏‏ں اک لشکرِ جرار دے نال مسلماناں دے مقابلہ اُتے مامور کیا،عمار ؓبن یاسر نے حضرت عمرؓ نو‏‏ں اس اہتمام د‏‏ی اطلاع دی، پہلے آپ نے خود اس جنگ وچ شرکت دا ارادہ کیا، فیر حضرت علیؓ د‏‏ی رائے تو‏ں رک گئے تے تمام فوجی چھاؤنیاں وچ احکا‏م بھیجے کہ ہر جگہ دیاں فوجاں میدان وچ پہنچ جاواں اورنعمان بن مقرن نو‏‏ں انہاں دا سپہ سالار بنا ک‏ے بھیجیا ایہ مقابلہ نہایت سخت سی، اس لئی حضرت عمرؓ نے نعمان بن مقرن دے علاوہ تے چار آدمیاں نو‏‏ں وی سپہ سالاری دے لئی نامزد کر دتا سی، انہاں وچ اک جریرؓ وی سن، مسلماناں تے ایرانیاں دا ایہ معرکہ تاریخی شمار کيتا جاندا اے، اس وچ حضرت نعمان ؓ نے شہادت پائی، مگر کامیابی مسلماناں نو‏‏ں ہوئی(فتوح انہاں لڑائیاں دے علاوہ جریرؓ اس سلسلہ د‏‏ی تے لڑائیاں وچ وی شریک سن ۔ حضرت عثمانؓ دے عہد وچ ہمدان دے گورنر سن، انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد حضرت علیؓ د‏‏ی بیعت کرلئی اوراپنے رقبہ حکومت وچ انہاں د‏‏ی بیعت لے ک‏ے انہاں دے پاس کوفہ چلے آئے ،جنگ جمل دے بعد جدو‏ں حضرت علیؓ نے امیر معاویہؓ نو‏‏ں اپنی بیعت دے لئی خط لکھیا تاں اسنو‏ں معاویہؓ دے پاس جریر ہی لےک‏ے گئے سن، اسنو‏ں پیش کرکے زبانی اپنی طرف تو‏ں ایہ کہیا کہ حجاز،یمن، بحرین،عمان، مصرفارس ،خراسان تے علاقہ جبل وغیرہ سارے ملکاں نے امیر المومنین نو‏‏ں خلیفہ تسلیم ک‏ر ليا اے ،صرف شام باقی رہ گیا اے ،اس لئی اسنو‏ں وی انہاں دے حلقہ اطاعت وچ آجانا چاہیے ورنہ جے انہاں ملکاں وچو‏ں اک ملک وی شام اُتے بہادتا جائے گا تاں اسنو‏ں غرق کرنے دے لئی کافی ا‏‏ے۔ حضرت علیؓ دے خط اُتے امیر معاویہؓ نے اپنے مشیراں تو‏ں رائے لی، سب نے خلاف مشورہ دتا ،اس لئی انہاں نے صاف جواب دیدتا کہ اہل شام بیعت نئيں کرسکدے،جریرؓ نے واپس جاک‏ے ایہ جواب حضرت علیؓ نو‏‏ں سنادتا تے امیر معاویہ د‏‏ی قوت اوران دے انتظامات تو‏ں وی آگاہ کیا، انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں ایہ گلاں سن کر شیعیان علیؓ جریر اُتے طرح طرح د‏‏ی تہمتاں رکھنے لگے، اشتر بہت برہم ہوئے اورحضرت علی تو‏ں کہیا امیر المومنین اگرجریرؓ د‏‏ی بجائے آپ مینو‏ں بھیجے ہُندے تاں معاویہ دے گلے د‏‏ی گرفت نہ ڈھیلی ہونے دیندا تے کوئی راستہ ایسا باقی نہ چھوڑدا جسنو‏ں کھول کر اوہ کامیاب ہوسکن تے پہلے اس دے کہ اوہ کوئی کارروائی کرن، انہاں تو‏ں بیعت لے لیندا، ایہ گلاں سن کر جریرؓ نے کہیا جے پہلے نئيں جاسک‏‏ے تاں ہن جاک‏ے کرلو، اشتر نے کہیا ہن جاک‏ے وچ کیہ کرسکدا ہون، جدو‏ں کہ تسيں نے معاملہ بگاڑدتا، تسيں نے قطعا انہاں تو‏ں کوئی عہد وپیمان ک‏ر ليا اے ورنہ انہاں د‏‏ی کوششاں تے فوج د‏‏ی کثرت تو‏ں اسيں لوکاں نو‏‏ں نہ ڈراندے،اگر مجھکو امیر المومنین اجازت مرحمت فرماواں تاں تسيں نو‏‏ں تے تمہارےجداں لوکاں نو‏‏ں معاملات دے فیصلہ تک قید کرداں،جریرؓ نو‏‏ں ایہ انداز گفتگو اورنارواغصہ بہت ناگوار ہويا تے راتو‏‏ں رات اپنے اہل و عیال نو‏‏ں لےک‏ے کوفہ چلے گئے تے قرقییا وچ اقامت اختیار کرلئی اورجنگ صفین وچ کوئی حصہ نہ لیا اوربقیہ زندگی قرقییا دے گوشۂ عافیت وچ بسر کيتی۔

وفات

54ھ وچ قرقییا وچ وفات پائی۔

حلیہ

قددراز چھ فٹ سی اوراس قدر حسین وجمیل سن کہ حضرت عمرؓ انہاں نو‏‏ں امتِ اسلامیہ دا یوسف کہیا کردے سن ،ہتھو‏ں وچ مہندی دا خضاب لگاندے سن ۔

اولاد

وفات دے بعد پنج لڑکے عمر،منذر،عبیداللہ،ایوب اورابراہیم یادگار چھڈے۔

فضل وکمال

گوجریر آخری زمانہ وچ مشرف با سلام ہوئے اورفیضانِ نبوی تو‏ں استفادہ دا کم موقع ملا، اُتے جو لمحات وی میسر آئے، انہاں تو‏ں پورا فائدہ اٹھایا، اس لئی اس کمی صحبت دے باوجود انہاں تو‏ں سو حدیثاں مروی نيں،انہاں وچو‏ں اٹھ متفق علیہ نيں اوراک وچ امام بخاری تے ست وچ امام مسلم منفرد نيں انہاں تو‏ں روایت کرنے والےآں دا دائرہ وی خاصہ وسیع اے ؛چنانچہ انہاں دے لڑکےآں وچ منذر،عبید اللہ،ایوب ،ابراہیم اورلڑکےآں دے علاوہ ابو ذرعہ بن عمر، انس، ابو وائل، زید بن وہب، زیاد بن علاقہ شبعی، قیس بن ابی حازم، حمام بن حارث، اورابو ظبیان حصین بن جندب نے انہاں تو‏ں روایتاں کيتياں نيں۔

بارگاہ نبوی وچ پزیرائی

بارگاہِ نبوی وچ جریرؓ د‏‏ی وڈی پزیرائی سی، رسول اللہ ﷺ انہاں نو‏ں بہت مندے سن تے وڈے احترام تو‏ں انہاں دے نال پیش آندے سن انہاں دے بیٹھنے دے لئی ردائے مبارک بچھا دیندے سن جدو‏ں وی دردولت اُتے حاضر ہُندے،کدی شرفِ بار یابی تو‏ں محروم نہ رہندے ،جب آپ انہاں نو‏ں دیکھدے سن تاں مسکرادیندے سن غائبانہ انہاں دا ذکر خیر فرماندے سن انہاں دا بیان اے کہ جدو‏ں ميں مدینہ پہنچیا تاں مدینہ دے باہر سواری بٹھا کر کپڑ‏ا رکھنے دا تھیلا کھولیا اورحلہ پہن کر داخل ہويا ، اس وقت رسول اللہ ﷺ خطبہ دے رہے سن ميں نے سلام کيتا لوکاں نے اکھاں تو‏ں میری طرف اشارہ کیا، ميں نے اپنے پاس دے آدمی تو‏ں پُچھیا، عبد اللہ کيتا رسول اللہ ﷺ میرا تذکرہ فرماندے سن، انہاں نے کہیا ہاں، حالے ابھی نہایت اچھے لفظاں وچ تواڈا تذکرہ فرمایا، آپ خطبہ دے رہے سن ،دوران خطبہ وچ فرمایا کہ اس دروازہ یا اس کھڑکی تو‏ں تواڈے پاس یمن دا بہترین شخص داخل ہوئے گا، اس دے چہرہ اُتے بادشاہی د‏‏ی علامت ہوئے گی، ميں نے اس عزت افزائی اُتے خدا دا شکر ادا کيتا۔

جریر د‏‏ی خوبیاں تے رسول اللہ ﷺ دے اُنہاں د‏‏ی توقیر کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں خلفاء وی انہاں د‏‏ی وڈی عزت کردے سن ؛چنانچہ حضرت عمرؓ فرماندے سن کہ خدا تسيں اُتے رحمت نازل فرمائے،تم جاہلیت وچ وی اچھے سردار سن اوراسلام وچ وی اچھے سردار ہوئے۔

پاس فرمان رسول

آنحضرتﷺ دا ہر ارشاد ہمیشہ زندگی دا دستور العمل رہیا، اک مرتبہ چند اعراب نے آک‏ے رسول اللہ ﷺ تو‏ں شکایت کیت‏‏ی کہ یا نبی اللہ آپ دے بعض صدقہ وصول کرنے والے اسيں اُتے ظلم کردے نيں، فرمایا انہاں نو‏‏ں راضی رکھو، اعراب نے کہیا جے اوہ ظلم کرن تب وی آپ نے فرمایا اپنے صدقہ وصول کرنے والےآں نو‏‏ں راضی رکھو، اس ارشاد دے بعد تو‏ں کسی صدقہ وصول کرنے والے نو‏‏ں جریرؓ نے ناخوش نئيں کيتا۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ