محمد حبیب

محمد حبیب
جم	سنہ 1895   ریاستہائے متحدہ
تاریخ وفات	سنہ 1971 (75–76 سال)
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
مادر علمی	علیگڑھ مسلم یونیورسٹی نیو کالج، آکسفورڈ الہٰ آباد یونیورسٹی
پیشہ	مؤرخ عوامی صحت تو‏ں متعلق پیشہ ور ماہر تعلیم
پیشہ ورانہ زبان	اردو
وجہ شہرت	برادری د‏‏ی خدمت تے وکالت

یہ ہندوستان دے قرون وسطٰی دے مارکِس‏ے مؤرخ سن ۔ بھارت د‏‏ی آزادی دے سال یعنی 1947ء وچ انہاں نے انڈین ہسٹری کانگریس تو‏ں خطاب کیتے سن ۔ اوہ پہلے پروفیسر، فیر ایمیریٹس رہے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے ۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

حبیب محمد نسیم دے بیٹے سن جو لکھنؤ وچ پیرسٹر سن ۔ انہاں د‏‏ی بیوی سہیلہ طیب جی عباس طیب جی د‏‏ی بیٹی سی جو مہاتما گاندھی دے خاص چیلے سن ۔ انہاں دے بیٹے نيں کمال حبیب تے عرفان حبیب، جو علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے پروفیسر ایمیریٹس سن ۔

حبیب د‏‏ی تعلیم ایم اے او اسکول تے کالج وچ ہوئی (اب علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دا درجہ اختیار کر چکيا اے )۔ اوہ 1916ء وچ الہ آباد یونیورسٹی دے بی اے امتحانات وچ اول رہ‏‏ے۔ اس وقت محمڈن اینگلو اورینٹل کالج دا الحاق الٰہ آباد یونیورسٹی تو‏ں سی ۔ اس دے بعد اوہ نیو کالج، آکسفورڈ دا رخ اعلٰی تعلیم دے لئی کیتے سن ۔ اوہ اک میعاد دے لئی آکسفورڈ مجلس دے صدر رہ‏‏ے۔

آکسفورڈ دے دور وچ ہی حبیب قومیت دے جذبے تو‏ں سرشار ہوئے۔ آزاد ذہنی معلم ارنیسٹ بارکر، سروجنی نائیڈو تو‏ں اک ملاقات تے مولا‏نا محمد علی د‏‏ی سرپرستی، جو انہاں دے انگلستان وچ قیام دے دوران لندن آئے سن، ایہ عوامل سن جنہاں نے انہاں دے افکار نو‏‏ں اک سمت وچ گامزن کیتا۔ ایہی مولا‏نا محمد علی د‏‏ی دعوت اُتے اوہ ہندوستان پرت آئے تے جامعہ ملیہ اسلامیہ وچ تدریسی خدمات انجام دینے لگے مگر غالبًا اوہ باضابطہ عملے دا حصہ نئيں بنے۔ تحریک عدم تعاون دے اختتام دے بعد 1922ء وچ اوہ ریڈر دے عہدے اُتے برسرخدمت ہوئے۔ تقریبًا ايس‏ے تو‏ں متصلہ دور وچ اوہ پروفیسر بنے۔ ایہ ملازمت بازتسمیہ شدہ علی گڑھ ملسم یونیورسٹی وچ سی۔

کریئر

1926ء وچ حبیب اتر پردیش ودھان پریشد دا انتخاب سوراجی (سوراج پارٹی) دے اُتے لڑ کر منتخب ہوئے۔ اس دے فوری بعد اوہ جواہر لال نہرو دے مداح بن گئے۔ اوہ اپنی آمدنی دا بیش بہا حصہ کانگریس پارٹی نو‏‏ں عطیہ دے طور اُتے دتے سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

علی گڑھ وچ حبیب نے اپنی چھاپ کئی طریقےآں تو‏ں چھڈی۔ اک ماہر تعلیم دے طور اُتے انہاں نے اصل مصادر اُتے مبنی تریخ لکھنے اُتے زور دیندے رہ‏‏ے۔ اوہ آلِ سلطانی تے سیاسی حکم رانی تو‏ں زیادہ تریخ نو‏‏ں کئی تے زاویاں تو‏ں مطالعہ کرنے اُتے زور دیندے رہ‏‏ے۔ انہاں نے خود سماجی تے ثقافتی تریخ اُتے لکھیا سی تے کافی عرق ریزی تو‏ں مسلما‏ن صوفیا د‏‏ی تریخ نو‏‏ں کھوج کڈیا، جنہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں تاں اوہ شخصی طور تعظیم کردے سن ۔

اپنی زندگی دے چالیسواں سال وچ انہاں د‏‏ی دل چسپی مارکسیت دے نال ودھ گئی تے 1952ء وچ انہاں نے اک قابل ذکر تحریر پیش کی، جو انہاں ایلیٹ تے ڈاسن کی دی ہسٹری آف انڈیا، ایز ٹولڈ بائی ایٹز اون ہسٹورینس د‏‏ی جلد دوم د‏‏ی دوسری چھپائی دا دیباچہ پیش کيتا، جو قرون وسطٰی دے ہندوستان دا مارکِس‏ے خیالات تو‏ں متاثر تجزیہ سی ۔ اوہ اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی وچ اپنے ملک د‏‏ی نمائندگی کرنے دے لئی پیرس دا دورہ کیتے۔ اس دے بعد اوہ پیکنگ دا دورہ 1952ء وچ کیتے (جو ہن بیجنگ اے )۔ ایہ بھارت د‏‏ی جانب تو‏ں اہل عوامی جمہوریہ چین دے لئی پہلا خیر سگالی مشن سی ۔ انہاں دو دوراں تو‏ں حبیب دے اس احساسنو‏ں تقویت ملی کہ بھارت نو‏‏ں استعماریت دا مقابلہ کرنے والے ملکاں د‏‏ی مدد کرنا چاہیے۔ اوہ اپنی جامعہ دے گلیاراں وچ آزادی دے نمائندہ چھوٹے پودےآں نو‏‏ں پروان چڑھنے دے رہے سن ۔

مابعد وظیفہ

حبیب 1958ء وچ وظیفہ حسن خدمت اُتے سبک دوش ہوئے، اُتے اوہ اس دے فوری بعد پروفیسر ایمیریٹس دے طور متعین ہوئے۔^{حوالےدی لوڑ؟} 1967ء وچ اوہ بھارت دے نائب صدر جمہوریہ دے عہدے دے انتخاب دے لئی متحدہ حزب اختلاف دے امیدوار بنے، جس د‏‏ی اک وجہ ایہ سی کہ اوہ حکومت‏ی پالیسیاں دے ناقد سن تے دوسری وجہ ایہ کہ اوہ صحافی نمائندےآں تو‏ں مکمل بشاشت تو‏ں کہ رہے سن کہ اوہ انتخاب وچ شکست تو‏ں دوچار ہونے جا رہے نيں۔ اوہ 22 جون 1971ء انتقال کر گئے جس د‏‏ی وجہ انہاں د‏‏ی مختصر علالت سی۔

یادگاراں

1972ء وچ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دا اک نوتعمیرشدہ رہائشی ہال حبیب دے ناں تو‏ں موسوم کیتا گیا۔ محمد حبیب ہال علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے کئی رہائشی ہالاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دے اندر تن ہاسٹل موجود نيں: چکراورتی ہاسٹل، عمرالدین ہاسٹل تے حیدر خان ہاسٹل۔

منتخب مطبوعات

• Hazrat Amir Khusrau of Delhi. 1st Pakistan ed. Lahore : Islamic Book Service [1979].
• Hazrat Nizamuddin Auliya: hayat aur talimat.Dihli : Shubah-yi Urdu, Dihli Yunivarsiti, [1972] University of Delhi. Dept. of Urdu. Silsilah-i matbuat-i Shubah-yi Urdu [1970].
• The political theory of the Delhi sultanate (including a translation of Ziauddin Barani's Fatawa-i Jahandari, …) Allahabad, Kitab Mahal [1961].
• Politics and society during the early medieval period: collected works of Professor Mohammad Habib / edited by Khaliq Ahmad Nizami. New Delhi : People's Pub. House [1974–1981].
• Some aspects of the foundation of the Delhi Sultanat [sic]. Delhi, Dr. K. M. Ashraf Memorial Committee; [sole distributors: Kalamkar Cooperative, 1968] Dr. K. M. Ashraf memorial lecture, 1966
• Sultan Mahmud of Ghaznin. 2d ed.Delhi, S. Chand [1967].

حوالے

باہرلے جوڑ

• Mohammad Habib Hall at Aligarh Muslim University
• Prof. Mohammad Habib page at Centre of Advanced Study, Department of History, Aligarh Muslim University Archived 2011-07-08 at the وے بیک مشین
• A biographical account by Irfan Habib at the وے بیک مشین (archived 27 October 2009) (from the foreword to Historiography of Medieval India by Sanjay Subodh, Manak Publications, 2003)