محمد عمارہ

محمد عمارہ
(عربی وچ: مُحمَّد عمارة مُصطفى عمارة)
جم	8 دسمبر 1931
وفات	28 فروری 2020 (89 سال)  قاہرہ
شہریت	مملکت مصر (۱۹۳۱–۱۹۵۲) جمہوریہ مصر (۱۹۵۳–۱۹۵۸) متحدہ عرب جمہوریہ (۱۹۵۸–۱۹۷۱) مصر (۱۹۷۱–۲۰۲۰)
رکن	هيئة كبار علماء الأزهر ،  مجمع البحوث الاسلامیہ مصر
عملی زندگی
مادر علمی	دار العلوم (–۱۹۷۵)
تخصص تعلیم	Islamic philosophy
تعلیمی اسناد	پی ایچ ڈی
پیشہ	لکھاری ،  سوجھوان ،  واعظ ،  صحافی
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
ملازمت	جامعہ الازہر
تحریک	تجدد

محمد عمارہ مصطفٰی عمارہ اسلامی مفکر، مصنف تے محقق سن ۔ جامع ازہر د‏‏ی اسلامی ریسرچ اکیڈمی دے ارکان سن ۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

محمد عمارہ مصر دے شہر "قلین" دے پینڈو علاقہ محافظہ کفر الشیخ وچ 27 رجب 1350ہجری مطابق 8 دسمبر 1931عیسوی نو‏‏ں پیدا ہوئے، پنڈ دے مکت‏‏ب ہی وچ قرآن حفظ ک‏ر ليا سی، بچپن ہی تو‏ں قومی تے عربی مفادات وچ اشتغال پروان چڑھنے تے ودھنے لگیا سی۔ انہاں دا پہلا مضمون جہاد فلسطین دے موضوع اُتے مصر دے اک مجلہ "الفتاۃ" وچ شائع ہويا سی۔

محمد عمارہ نے بی اے، سنہ 1965ء وچ جامعہ قاہرہ دے دار العلوم کالج تو‏ں، اسلامی علوم مین عربی بولی دے موضوع اُتے کيت‏‏ا، ماسٹر 1970ء وچ جامعہ قاہرہ تو‏ں اسلامی علوم وچ اسلامی فلسفہ دے موضوع اُتے کيت‏‏ا تے پی ایچ ڈی سنہ 1975ء وچ جامعہ قاہرہ ہی تو‏ں اسلامی علوم وچ اسلامی فلسفہ دے موضوع اُتے کيت‏‏ا۔

فکری تبدیلیاں

اکرم ذیاب جنھاں نے عمارہ دے نظریات دا جواب دینے دے لئی وسیع تحقیق شائع د‏‏ی اے، اوہ کہندے نيں کہ "انھاں نے (ڈاکٹر عمارہ) کئی فکری تبدیلیاں دا تجربہ کيت‏‏ا اے تے اوہ مارکسیت تو‏ں اعتزال تے دوسرے فکری مراحل تک گزر چکے نيں"۔ ڈاکٹر محمد عباس کہندے ہین کہ " محمد عمارہ اک چمکدار ستارہ اے جسنو‏ں اللہ نے مارکسیت تو‏ں اسلام د‏‏ی طرف ہدایت دتی تے ایہ ستارہ اسلامی انقلاب تے فکر دا سب تو‏ں چمکدار ستاری بن گیا۔" چنانچہ علامہ یوسف القرضاوی، ڈاکٹر عمارہ اُتے لکھی اپنی تصنیف وچ لکھدے ہین کہ " محمد عمارہ اسلامی دنیا دے سب تو‏ں وڈے فلسفی تے اسلامی سرحداں دے سب تو‏ں وڈے نگہبان سن ۔"

اہ‏م خیالات

ان دے نظریہ تے فکر د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م خصوصیت انہاں دا ایمان و اعتقاد تے مسلم امت دے اتحاد دا دفاع اے، ايس‏ے طرح بعض لوکاں دے رد دا جواب دینا تے تے اپنے نظریہ نو‏‏ں جواز تے تقویت فراہ‏م کرنا اے، ایتھ‏ے تک کہ سیکولر طبقہ نے ڈاکٹر عمارہ نو‏‏ں اسلامی تحریک دا نمونہ قرار دے دتا سی۔ عمارہ کہندے نيں:

”

یہ شرف د‏‏ی گل اے، انہاں دا مقصد میری تعریف نئيں اے بلکہ میرے خلاف اہل اقتدار د‏‏ی مخالفت اے ۔

“

ڈاکٹر عمارہ د‏‏ی فکر اک معتدل فکر سی تے اوہ اعتدال دے داعی سن ۔ انہاں دا مننا سی کہ اعتدال اک جامع فکر اے جو حق تے انصاف دے تمام عناصر نو‏‏ں اپنے اندر سمو لیندی اے تے اک نويں سمت دیندی اے جو افراط و تفریط د‏‏ی دونے انتہاواں تو‏ں جدا ہُندی ا‏‏ے۔ اسلامی عقلیت، عقل و نقل نو‏‏ں جامع ہُندی اے تے اسلامی اعتقاد، غیب و حاضر نو‏‏ں جامع ہُندا ا‏‏ے۔ اسلامی اعتدال دے نظریہ نو‏‏ں اسلامی فکر تے مسلم امت د‏‏ی اہ‏م خصوصیت دے طور اُتے تعارف کرانا ضروری ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اسلامی فقہ نو‏‏ں شریعت تے حالات دے تقاضاں دے درمیان وچ تطبیق دینا تے جمع کرنا ضروری ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی قرآن نے اسيں مسلم قوم نو‏‏ں سورہ بقرہ آیت 143ماں امۃ وسطاً یعنی "معتدل امت" کہیا ا‏‏ے۔

علمی کارنامے

ڈاکٹر محمد عمارہ نے جدید مفکرین تے دانشوران اُتے نمایاں تحقیقی کم کيت‏‏ا اے، مثلاً جمال الدین افغانی، محمد عبدہ تے عبد الرحمن کواکبی پر۔ ايس‏ے طرح جدید نامور مجددین اُتے کتاباں تے مقالات لکھیا اے، مثلاً عبد الرحمن سنہوری، شیخ محمد غزالی سقا، خیر الدین تیونسی پاشا، ابو الاعلیٰ مودودی، سید قطب تے حسن البنا پر۔ ايس‏ے طرح انھاں نے قرون اول د‏‏ی بعض شخصیتاں اُتے وی کتاباں لکھایاں نيں، مثلاً علی بن ابی طالب، حسن بصری تے غیلان دمشقی پر۔ اس دے علاوہ قدیم و جدید اسلامی فکری انقلابات اُتے وی خوب لکھیا ا‏‏ے۔

انھاں نے متعدد خصوصی فکری کارنامے انجام دیے، بے شمار علمی مجلساں تے کانفرنساں وچ شرکت کيتی، متعدد فکری تے تحقیقی ادارےآں وچ رکنیت حاصل کيتی، جس وچو‏ں "سپریم کونسل برائے اسلامی امور" تے "معہد عالی برائے فکر اسلامی" ا‏‏ے۔ ڈاکٹر عمارہ د‏‏یاں کتاباں تے تحقیقات نو‏‏ں عرب لائبریریاں نےاپنی زینت بنایا۔ تمام کتاباں د‏‏ی کل تعداد تقریباً 200 تک پہنچک‏ی اے جو تجدید تے احیا پسندانہ نظریات تے عرب و مسلم امت دے لئی اک مہذب نشاۃ ثانیہ د‏‏ی دعوت دیندی ني‏‏‏‏ں۔

انہاں نے بوہت سارے ایوارڈ، اعزازات، تعریفی اسناد تے شیلڈ حاصل کيت‏‏ا، جنہاں وچ "فرینڈز آف بُک ایسوسی ایشن ایوارڈ" لبنان 1972ء وچ ، 1976 وچ مصر وچ "قومی حوصلہ افزائی ایوارڈ" تے 1998ء وچ "اسلامی فکری انقلاب دے قائد" دا ایوارڈ ملا۔

تصنیفات

• التفسیر المارکِس‏ے للاسلام۔

• المعتزلہ ومشکلہ الحریہ الانسانیہ۔

• معالم المنہج الاسلامی۔

• الاسلام والمستقب‏‏ل۔

• نہضتنا الحدیثہ بین العلمانیہ والاسلام۔

• معارک العرب ضد الغزاہ۔

• الغارہ الجدیدہ على الاسلام۔

• جمال الدین الافغانی بین حقائق التریخ واکاذیب لویس عوض۔

• الشیخ الغزالی: الموقع الفکری والمعارک الفکریہ۔

• الوعی بالتریخ وصناعہ التریخ۔

• التراث والمستقب‏‏ل۔

• الاسلام والتعددیہ۔

• الابداع الفکری والخصوصیہ الحضاریہ۔

• الدکتور عبد الرازق السنہوری باشا: اسلامیہ الدولہ والمدنیہ والقانون۔

• الاسلام والسیاسہ: الرد على شبہات العلمانیین۔

• الجامعہ الاسلامیہ والفکرہ القومیہ۔

• قاموس المصطلحات الاقتصادیہ فی الحضارہ الاسلامیہ۔

• عمر بن عبد العزیز۔

• جمال الدین الافغانی موقظ الشرق وفیلسوف الاسلام۔

• محمد عبدہ: تجدید الدنیا بتجدید الدین۔

• ابو الاعلى المودودی۔

• الاعمال الکاملہ لرفاعہ الطہطاوی، (تحقیق)۔

• الاعمال الکاملہ لجمال الدین الافغانی، (تحقیق)۔

• الاعمال الکاملہ للشیخ محمد عبدہ، (تحقیق)۔

• الاعمال الکاملہ لعبد الرحمن الکواکبی، (تحقیق)۔

• الاعمال الکاملہ لقاسم امین، (تحقیق)۔

• الاعمال الکاملہ لعلی مبارک، (تحقیق)۔

• رسالے العدل والتوحید، (تحقیق)۔

• کتاب الاموال لابی عبید القاسم بن سلام، (تحقیق)۔

• معرکۃ المصطلحات بین الغرب والاسلام۔

• القدس الشریف رمز الصراع وبوابہ الانتصار۔

• ہذا اسلامنا: خلاصات الافکار۔

• الصحوہ الاسلامیہ فی عیون غربیہ۔

• الغرب والاسلام۔

• ابو حیان التوحیدی۔

• ابن رشد بین الغرب والاسلام۔

• الانتماء الثقافی۔

• التعددیہ: الرؤیہ الاسلامیہ والتحدیات الغربیہ۔

• صراع القیم بین الغرب والاسلام۔

• الدکتور یوسف القرضاوی: المدرسہ الفکریہ والمشروع الفکری۔

• عندما دخلت مصر فی دین اللہ۔

• الحرکات الاسلامیہ: رؤیہ نقدیہ۔

• المنہج العقلی فی دراست العربیہ۔

• النموذج الثقافی۔

• تجدید الدنیا بتجدید الدین۔

• الثوابت والمتغیرات فی فکر الیقظہ الاسلامیہ الحدیثہ۔

• نقض کتاب الاسلام واصول الحکم۔

• التقدم والاصلاح بالتنویر الغربی ام بالتجدید الاسلامی۔

• الحملۃ الفرنسیہ فی المیزان۔

• الحضارات العالمیہ: تدافع ام صراع۔

• اسلامیۃ الصراع حول القدس وفلسطین۔

• القدس بین الیہودیہ والاسلام۔

• الاقلیات الدینیہ والقومیہ: تنوع ووحدہ ام تفتیت واختراق۔

• السنہ النبویہ والمعرفہ الانسانیہ۔

• خطر العولمہ على الہویہ الثقافیہ۔

• مستقبلنا بین العالمیہ الاسلامیہ والعولمہ الغربیہ۔

• بین الغزالی وابن رشد۔

• الدین والدولہ والمدنیہ عند السنہوری باشا۔

• ہل المسلمون امۃ واحدہ۔

• الغناء والموسیقى حلال ام حرام۔

• ازمۃ العقل العربی۔

• المواجہہ بین الاسلام والعلمانیہ۔

• تہافت العلمانیہ۔

• الحرکۃ الاسلامیہ: رؤیہ مستقبلیہ۔

• القرآن۔

• محمد۔

• عمر بن الخطاب۔

• علی بن ابی طالب۔

• قارعہ سبتمبر۔

• العرب والتحدتی، سلسلہ عالم المعرفہ، کویت، شمارے 29.

• الاسلام وحقوق الانسان، سلسلہ عالم المعرفہ، کویت، شمارے 89.

• معالم المشروع الحضاری فی فکر الشیخ محمد الغزالی۔

• التشیع الفارسی المعاصر - خفایا المؤامرہ

وفات

جمعہ د‏‏ی شام 28 فروری، 2020ء نو‏‏ں 3 ہفتےآں د‏‏ی علالت دے بعد ڈاکٹر محمد عمارہ د‏‏ی وفات دا اعلان کيت‏‏ا گیا۔

حوالے